skkn rèn luyện cho học sinh kĩ năng trình bày trên mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh ở môn sinh học

RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Cùng với các nước khác trên thế giới, Việt Nam đã và đang phát triển theo
hướng Công Nghiệp Hố-Hiện Đại Hố. Muốn Công Nghiệp Hố-Hiện Đại Hố đất
nước thì điều khơng thể thiếu là phải nhanh chóng tiếp thu những thành tựu khoa
học và kĩ thuật hiện đại của thế giới.
Một đất nước phát triển đòi hỏi người lao động phải có phẩm chất nhân
cách phù hợp với yêu cầu xã hội: có tinh thần trách nhiệm, phải năng động sáng
tạo, có kĩ năng giao tiếp,... đây cũng là vấn đề Đảng và nhà nước ta rất quan tâm.
Như Bộ trưởng Bộ giáo dục đã nói “quá trình đổi mới giáo dục gắn liền với sự
phát triển của đất nước”.
Vậy đổi mới giáo dục là gì? . Vâng, đổi mới giáo dục tức là đổi mới
phương pháp dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học là đổi mới theo phương
pháp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học. Với phương
pháp dạy học mới sẽõ góp phần hình thành và phát triển nhân cách tồn diện cho
học sinh, nhằm chuẩn bị cho thế hệ trẻ bước vào thế kỉ XXI, sống và làm việc
trong một xã hội cơng nghiệp hiện đại.
Chính vì vậy, địi hỏi người giáo viên phải nghiên cứu, tìm tịi học hỏi đề ra
những biện pháp tích cực trong quá trình dạy và học theo phương pháp mới.
Giáo viên trở thành người tổ chức, thiết kế hoạt động, hướng dẫn học sinh tự
nghiên cứu nhằm phát huy tính tích cực, tư duy sáng tạo ở người học. Bên cạnh
nhiệm vụ trang bị những kiến thức và hiểu biết cần thiết, mỗi bộ mơn ở trường
phổ thơng cịn phải rèn luyện cho học sinh những kĩ năng trình bày một vần đề
nào đó trước nhiều người.
Sinh học là một bộ mơn khoa học được có ở trường THCS, được thiết kế
chủ yếu theo lơgic mơn học (theo trình tự :Thực vật –Động vật –Giải phẩu sinh
lý người –Di truyền). Đây là mơn học có nhiều ứng dụng trong thực tế đời sống,
gần gũi với kinh nghiệm, hiểu biết của học sinh. Từ đó, tạo ra sự kích thích trí tị
mị khoa học và hứng thú học tập cho người học. Đặc biệt, ở môn học này giúp
các em mô tả hoặc trình bày được hình thái, cấu tạo cơ thể sinh vật thơng qua

các đại diện của các nhóm sinh vật trong mối quan hệ với môi trường sống.
Làm sao để giúp học sinh có thể tự mơ tả hay trình bày được hình thái cấu
tạo cơ thể của một sinh vật thơng qua mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh.
Là
giáo viên dạy môn sinh học, tôi rất quan tâm đến vấn đề này. Chính vì thế tơi đi
Sáng kiến kinh nghiệm

1

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

vào tìm hiểu chuyên đề: “Rèn luyện cho Học Sinh kĩ năng trình bày trên mẫu
vật, mơ hình hoặc tranh ảnh ở môn sinh học”.
II. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ
TÀI
1. Thuận lợi:
Như chúng ta đã biết, sinh học là mơn học có nhiều ứng dụng trong thực
tế đời sống, gần gũi với kinh nghiệm, hiểu biết của học sinh. Từ đó tạo ra sự kích
thích trí tị mị khoa học và hứng thú học tập của học sinh. Đặc biệt, ở môn học
này giúp các em mơ tả được hình thái, cấu tạo cơ thể sinh vật thơng qua các đại
diện của các nhóm sinh vật trong mối quan hệ với mơi trường sống. Vì thế, đây
là thuận lợi rất tích cực trong việc thực hiện chuyên đề này.
Ngày nay, với phương pháp dạy học mới Bộ Giáo Dục và Đào Tạo đã trang
bị cho các trường nhiều đồ dùng dạy học. Nếu chúng ta khơng khai thác hết thì
sẽ lảng phí tiền của và hy vọng của nhân dân.
Một trong những thuận lợi khi thực hiện đề tài này là hầu như các tiết dạy
mơn sinh học đều có đồ dùng dạy học, học sinh rất hăng hái, say mê mơn học.

Bên cạnh đó, là vùng nông thôn nên Giáo viên cũng như HS dễ dàng tìm kiếm
mẫu vật để phục vụ cho tiết dạy và học.
2. Khó khăn
- Với phương pháp dạy học mới đòi hỏi học sinh phải làm việc nhiều,
đặc biệt vơí những bài có đồ dùng dạy học: Mẫu vật, mơ hình hoặc
tranh ảnh địi hỏi học sinh tự nghiên cứu, thảo luận nhóm để trình
bày.
- Đa số HS vùng nông thôn là con nhà làm nông, làm rẫy nên các em
ít có thời gian chuẩn bị bài trước,
- Do lượng bai quá dăi nên giáo viên hạn chế việc học sinh lên bảng
nhiều trong một tiết học.
- Đối với những tiết dạy có mẫu vật như : cá, ếch, thỏ, chim,… phải
mua ngồi chợ nhưng khơng có kinh phí.
- Một số bài dạy khơng có mẫu vật, khơng có mơ hình hoặc cũng
khơng có tranh ảnh thì GV phải tự vẽ hoặc in phim trong.
Vì vậy, vẫn cịn hạn chế ở 1 số bài khơng có ĐDDH thì GV phải đầu tư rất
nhiều.
3. Số liệu thống kê
Thực trạng tại các lớp về kĩ năng trình bày trên mơ hình, mẫu vật hoặc
tranh ảnh còn rất hạn chế. Qua khảo sát giảng dạy đầu năm học 2006-2007 của 2
khối 7 và 9 tơi nhận thấy kĩ năng trình bày của HS trên mẫu vật, mơ hình hoặc
tranh ảnh như sau:
HS khối
Sáng kiến kinh nghiệm

Kết quả khảo sát ban đầu
Chưa đạt
Đạt
2

Tốt

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Khối 7 (172 HS)
Khối 9(160 HS)

75,8%
80%

20%
15,3%

4,2%
4,7%

Ngồi ra, trong tiết học các em rất thụ động, khơng có hứng thú học tập. Dẫn
đến kết quả các bài kiểm tra chưa cao.
III. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
1. Cơ sở thực tiễn:
Trong chương trình sinh học THCS được thiết kế theo lôgic môn học :
“Thực vật - Động vật –Giải phẩu sinh lý người-Di truyền” . Trước đây nội dung
được chú trọng đến hệ thống kiến thức lý thuyết, sự phát triển tuần tự và chặt
chẽ các khái niệm, định luật, thuyết khoa học, thì hiện nay chương trình Sinh
học THCS được thiết kế chủ yếu dựa trên tư tưởng nhấn mạnh vai trị tích cực,
chủ động của người học. Trong đó, rất coi trọng cả việc trao đổi kiến thức lẫn
bồi dưỡng các kĩ năng và năng lực nhận thức cho HS.

Để giúp HS có thể tự trình bày hoặc mơ tả được hình thái, cấu tạo của một
sinh vật thông qua mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh thì HS phải tự tìm hiểu
trước bài học mới ở nhà kết hợp hướng dẫn của GV ở trên lớp.
Chính vì nhận thấy HS rất thụ động, khơng mạnh dạn khi trình bày trên
mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh trước lớp, tơi đã tìm hiểu nguyên nhân và đề ra
biện pháp thích hợp để khắc phục và nâng cao hiệu quả giảng dạy trong tiết học.
* Nguyên nhân dẫn đến HS thụ động, không mạnh dạn trình bày trên mẫu
vật, mơ hình hoặc tranh ảnh trước lớp là:
- Phương tiện, đồ dùng dạy học không đầy đủ cho mỗi tiết học. Chỉ
một số bài có mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh.
- Do lượng kiến thức bài học quá nhiều nên hạn chế thời gian gọi các
em lên bảng trình bày trước lớp, như xác định bộ phận hoặc nêu đặc điểm cấu
tạo, . . . của một sinh vật nào đó.
- Học sinh chưa tích cực trong việc tìm hiểu và soạn bài trước ở nhà.
* Một số biện pháp nhằm khắc phục và nâng cao kĩ năng trình bày trên mẫu
vật, mơ hình hoặc tranh ảnh cho HS:
2. Nội dung, biện pháp thực hiện:
Bộ mơn sinh học ở trường THCS có từ lớp 6 đến lớp 9. Một trong những
kiến thức quan trọng của bộ môn này là GV phải phát huy kĩ năng mơ tả hoặc
trình bày hình thái cấu tạo của một cơ thể sinh vật thông qua mẫu vật, mơ hình
hoặc tranh ảnh. Đây là nội dung chính mà đề tài đề cập tới.
* Để đổi mới phương pháp dạy học, để rèn luyện kĩ năng trình bày trên
mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh cho HS ở mơn sinh học người giáo viên phải
biết lựa chọn những thiết bị dạy học phù hợp cho mỗi tiết dạy:
- Lựa chọn thiết bị dạy học: căn cứ vào mục tiêu dạy học, nội dung kiến thức
trong sách giáo khoa, căn cứ vào điều kiện thời gian cho phép, căn cứ vào điều
kiện địa phương ( cơ sở vật chất của nhà trường) và đặc biệt phải căn cứ vào
chính loại thiết bị dạy học định chọn.
Sáng kiến kinh nghiệm

3

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

+ Tranh vẽ: ưu điểm là dễ sử dụng thuận tiện; nhược điểm là khơng mơ tả
được q trình sinh học.
+Mơ hình: ưu điểm là giúp HS dễ hình dung cụ thể các đối tượng nghiên
cứu; nhược điểm là đòi hỏi phải chuẩn bị công phu, đôi khi mất nhiều thời gian
mới có kết quả.
+ Mẫu vật thật: ưu điểm là cung cấp thơng tin chính xác về đối tượng
nghiên cứu; nhược điểm là địi hỏi phải chuẩn bị cơng phu mà GV khơng được
hổ trợ kinh phí.
- Lựa chọn phương pháp sử dụng thiết bị dạy học:
+ TBDH đóng vai trị là nguồn cung cấp tri thức mới.
+ TBDH đóng vai trò minh hoạ nội dung kiến thức mới.
+ TBDH đóng vai trị kiểm tra kiến thức đã học.
* Để rèn luyện được kĩ năng này cần đảm bảo các yêu cầu sau:
+ GV phải biết tổ chức hướng dẫn, dẫn dắt HS quan sát mẫu vật, mơ hình hoặc
tranh ảnh một cách khoa học, hợp lí nhằm giúp cho các em phải suy nghĩ, phải
tư duy sáng tạo.
+ Đối với tranh ảnh phải để hình câm để HS tự mơ tả mà khơng cần chú thích.
+ HS cần phải đọc bài, quan sát hình trước ở nhà kết hớp với hướng dẫn của
GV ở trên lớp để trình bày tốt hơn.
* Một số phương pháp và hình thức tổ chức dạy – học nhằm phát huy tính
tích cực của người học. Từ đó, phát huy được kĩ năng trình bày trên mẫu vật,
mơ hình hoặc tranh ảnh cho HS ở môn sinh học.
2.1. Quan sát.

Phương pháp quan sát là phương pháp dạy HS cách sử dụng các giác quan
để tri thức trực tiếp, có mục đích các sự vật, hiện tượng diễn ra trong tự nhiên và
trong cuộc sống mà khơng cần có sự can thiệp vào các q trình diễn biến của
các sự vật và hiện tượng đó.
Phương pháp quan sát bao gồm hai bước:
+ Quan sát để thu thập thơng tin.
+ Xử lí thơng tin đã thu thập được để rút ra kết luận.
Vậy nếu phương pháp quan sát được sử dụng đúng sẽ có tác dụng kích
thích tư duy tích cực, độc lập và chủ động của HS giúp HS có thể tìm kiếm tri
thức. Cùng với sự tìm kiếm tri thức, HS cịn được rèn luyện một số kĩ năng như:
Cân, đo, ghi chép, báo cáo. Đặc biệt, sau khi quan sát mẫu vật, mô hình hoặc
tranh ảnh HS có thể tự trình bày lại đặc điểm, cấu tạo hình thái của sinh vật.
2.2. Dạy và học hợp tác nhóm nhỏ
Lớp được chia thành những nhóm nhỏ từ 3-5 người.
Mỗi nhóm cử người điều khiển, thư ký và người đại diện trình bày.
- Dạy học hợp tác nhỏ bao gồm các bước:
+ GV nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức.
+ Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ từng nhóm.
+ Hướng dẫn thực hiện.
Sáng kiến kinh nghiệm

4

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

- Làm việc theo nhóm ( thực hiện theo yêu cầu của GV).
- Phương pháp này có ý nghĩa tích cực đối với người học là:

+ Tạo điều kiện cho mọi HS đều được tham gia.
+ Học được kiến thức từ các thành viên trong nhóm.
+ Phát triển kĩ năng cá nhân, kĩ năng trình bày, kĩ năng giao tiếp.
Từ đó hiểu thêm bản thân mình và các bạn thơng qua việc trao đổi tương
tác, chia sẽ kinh nghiệm học hỏi lẫn nhau.
•
Lưu ý: Nên chia nhóm nhỏ vì nhiều qúa HS sẽ ỷ lại vào người khác
và làm ồn lớp.
•
Câu hỏi đặt ra phải vừa sức và xen kẽ chút câu khó.
Ngồi ra, để tạo điều kiện rèn luyện kĩ năng trình bày cho HS thì GV nên sử
dụng kết hợp cả 2 phương pháp trên.
Thông qua một số bài học ở mơn sinh học có mẫu vật, mơ hình hoặc tranh
ảnh GV có thể rèn luyện cho HS kĩ năng trình bày một cách mạnh dạn, nhanh
nhẹn và lưu lốt hơn trước nhiều người.
* Đối với những bài dạy có mẫu vật.
- Để dạy bài này GV phải chuẩn bị mẫu vật cho tốt, phải nghiên cứu tìm hiểu
đặc điểm, cấu tạo, hình thái của sinh vật thật kết hợp hình SGK trước ở nhà.
- Đối với bài dạy có mẫu vật nếu HS khơng tự chuẩn bị trước GV có thể
hướng dẫn hoặc chuẩn bị ln cho các em ( theo nhóm).
- Dạy những bài này GV nên sử dụng phương pháp quan sát và thảo luận
nhóm.
- GV lên kế hoạch tổ chức, thiết kế các hoạt động cụ thể cho HS:
• Để giúp các em xác định rõ hoặc trình bày được đặc điểm mẫu vật GV
nên kết hợp treo tranh hình SGK (hoặc chiếu phim) cho HS quan sát.
• Sau khi yêu HS quan sát mẫu vật kết hợp hình vẽ  GV nêu câu hỏi :
u cầu HS thảo luận nhóm.
• GV: Gọi 1 HS đại diện nhóm lên bảng vừa trả lời câu hỏi vừa trình bày
trên mẫu vật.
• GV: Mời HS khác nhận xét  Sau đó GV nhận xét, chốt lại.

Lưu ý: Nếu HS trả lời chính xác thì GV khơng cần nhắc lại, GV chỉ bổ sung
chỗ còn thiếu và nhấn mạnh đặc điểm trọng tâm, chốt lại đáp án câu hỏi.
Ví dụ:
Bài 13: CẤU TẠO NGỒI CỦA THÂN ( Sinh học 6)
Mục I: Tìm hiểu cấu tạo ngồi của thân.
Ơû bài này GV yêu cầu mỗi nhóm ( mỗi bàn) chuẩn bị mẫu vật. Có thể là 1
nhành cây vú sữa.
Để rèn luyện cho HS lớp 6 kĩ năng trình bày trên mẫu vật GV phải tổ chức,
thiết kế hoạt động cụ thể cho HS làm việc. Hoạt động này có thể tiến hành như
sau:
Sáng kiến kinh nghiệm

5

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Hoạït động của GV
- GV: yêu cầu HS đem mẫu thân cây lên
bàn để quan sát.
- GV: treo tranh H13.1  Yêu cầu HS
quan sát mẫu vật kết hợp hình vẽ .

- GV: Yêu cầu HS thảo luận nhóm nhỏ 
Trả lời các câu hỏi sau:
? Thân mang những bộ phận nào?
? Những điểm giống nhau giữa thân và
cành?

? Vị trí của chồi ngọn trên thân và cành?
? Vị trí của chồi nách?
? Chồi ngọn sẽ phát triển thành bộ phận
nào của cây?
- GV: gọi đại diện 1 HS lên trình bày
trước lớp.

Hoạt động của HS
- HS: Đặt cây, cành lên bàn
quan sát đối chiếu với hình
13.1 SGK

- HS: Thảo luận câu hỏi 
Thống nhất ý kiến.

- HS: mang cành của mình đã
quan sát lên trước lớp trình bày
 Chỉ các bộ phận của thân.
- HS khác theo dõi, nhận xét.

- GV: Nhận xét, chốt lại.
Giới thiệu một số bài học có mẫu vật:
Sinh học 6:
Bài 4: có phải tất cả thực vật đều có hoa?; Bài 9: các loại rễ, các miền của rễ
Bài 12: Biến dạng của rễ; Bài 18 : Biến dạng của thân
............
Sinh học 7:
Bài 15: giun đất; bài 26: châu chấu ; bài 22: tôm sông ; bài 35: ếch đồng

Sáng kiến kinh nghiệm

6

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Như chúng ta đã biết, chương trình sinh học 6, 7 thường có mẫu vật nhiều
hơn sinh 8, 9. Chính vì vậy, nếu bài nào có mẫu vật thật thì GV nên ưu tiên dùng
mẫu vật hơn mơ hình hoặc tranh ảnh, bởi khi tiếp cận với mẫu vật sẽ tăng khơng
khí học tập và hứng thú tìm tịi ở HS.
* Đối với những bài dạy có mơ hình:
+ Ngun tắc: Đảm bảo các nguyên tắc dạy học, phù hợp với nội dung kiến
thức, mơ hình được đưa ra đúng lúc đúng cách; được đặt ở vị trí thuận lợi cho cả
lớp quan sát.
+ Với bài sử dụng mơ hình GV thiết kế, tổ chức tiết dạy theo các bước sau:
• Bước 1: GV giới thiệu tên mơ hình, nêu rõ mục tiêu của việc quan sát
hay thao tác với mô hình.
• Bước 2: Khai thác nội dung mơ hình.
Đầu tiên nên u cầu HS quan sát kĩ mơ hình, ( ra câu hỏi cho HS làm việc;
làm sao để HS biết rõ họ phải làm gì? Họ phải làm như thế nào? Nên có câu hỏi
định hướng cho HS mơ tả hoặc thao tác với mơ hình). Sau đó nhấn mạnh vào
nội dung nào trên mơ hình cần quan tâm để có câu hỏi tập trung chú ý hay giải
thích cấu trúc mơ hình; có thể u cầu HS tháo lắp từng bộ phận của mơ hình để
quan sát.
• Bước 3: HS rút ra kết luận từ việc quan sát hay thao tác với mơ hình. GV
u cầu HS lên bảng trình bày trên mơ hình .
Chú ý: các loại mơ hình dùng trong dạy học sinh học chỉ là mơ phỏng lại có cấu
trúc sinh học nên khơng hồn tồn tuyệt đối đúng với kích thước thật, khi dạy

học, GV cần chỉ rõ để HS không hiểu sai kiến thức sinh học.
Ví dụ:
Tiết 15 – BÀI 15: AND ( sinh học 9)
Mục I – Cấu trúc không gian của phân tử ADN
Mục tiêu: - HS mô tả được cấu trúc không gian của phân tử ADN.
 GV: chuẩn bị mơ hình phân tử ADN và tranh phóng to H15( hoặc phim).
 Qua bài học này GV cũng góp phần rèn luyện cho HS kĩ năng trình bày
trên mơ hình bằng ngôn ngữ sinh học.
 GV tổ chức cho HS hoạt động nhóm.
Hoạt động của GV
GV: giao cho mỗi nhóm 1 mơ hình phân tử
ADN, Giới thiệu mơ hình cấu trúc không
gian của phân tử ADN.

Sáng kiến kinh nghiệm

Hoạt động của HS
HS: nhận mơ hình GV giao.

7

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

- HS: quan sát mơ hình đối
chiếu hình vẽ  Thảo luận
nhóm, mơ tả được cấu trúc
khơng gian phân tử ADN

- HS: lên bảng trình bày trên
mơ hình.
- HS khác theo dõi Nhận xét,
bổ sung.

GV: Treo hình vẽ 15 ( hoặc phim)  u
cầu HS quan sát mơ hình + kết hợp hình
vẽ SGK.
? Mơ tả cấu trúc khơng gian của phân tử
ADN?
GV: Gọi 1 HS lên bảng trình bày trước
lớp cấu trúc khơng gian của phân tử ADN
trên mơ hình.
GV: nhận xét, chốt lại.

- HS: Tiếp tục quan sát mô hình+
hình vẽ  Trả lời câu hỏi:

- HS: trả lời  HS khác nhận
xét, bổ sung.

GV: yêu cầu HS tiếp tục quan sát mơ hình
thực hiện lệnh 
? Các loại nuclêơtíc nào giữa 2 mạch liên
kết với nhau thành cặp?
? Giả sử trình tự các đơn phân trên một
mạch AND như sau:
-A-T-G-X-T-A-G-T-XTrình tự các đơn phân trên đoạn mạch
tương ứng sẽ như thế nào?
GV: Gọi HS trả lời.

 Nhận xét, chốt lại.
Giới thiệu một số bài dạy có mơ hình:
Sinh 6: Bài 9 ( mục 2- Các miền của rễ )
Bài 15: Cấu tạo trong của thân non.
Bài 20: Cấu tạo trong của phiến lá.

Sáng kiến kinh nghiệm

8

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Sinh 7:Bài 22: Tôm sông; bài 26: Châu chấu; bài 31: cá chép; bài 33: cấu tạo
trong của cá; bài 35: ếch đồng; bài 36: cấu tạo trong của ếch ; bài 38: thằn lằn
bóng đi dài; bài 41: Chim bồ câu; bài 42: Cấu tạo trong của chim.
Sinh 8: Bài 7: Bộ xương ………
Sinh 9: Bài 15: AND …..
* Đối với những bài dạy có tranh ảnh ( khơng có mẫu vật và mơ hình):
- Một số bài dạy khơng có mẫu vật khơng có mơ hình nhưng có tranh ảnh thì
GV sử dụng tranh ảnh. Nếu trong sách có hình vẽ mà thiết bị khơng có thì GV
có thể tự vẽ tranh hoặc photo phim trong .
- GV yêu cầu HS về nhà tìm hiểu, quan sát trước hình vẽ.
- Ở những bài này GV cũng sử dụng kết hợp hai phương pháp : quan sát và
hợp tác nhỏ. HS tự quan sát, thu thập thơng tin để trình bày trên tranh ảnh.
- Bài dạy có sử dụng tranh ảnh GV tiến hành như sau:
+ Nguyên tắc: Đảm bảo các nguyên tắc dạy học, phù hợp với nội dung
kiến thức, tranh được đưa ra đúng lúc đúng cách; được treo vị trí thuận lợi cho

cả lớp quan sát.
+ Cách tiến hành:
• Bước 1: GV giới thiệu tên tranh, nêu rõ mục tiêu của việc quan sát tranh,
nêu yêu cầu đối với HS ( ra câu hỏi cho HS làm việc; làm sao để HS biết rõ họ
phải làm gì? Họ phải làm như thế nào? . . . ).
• Bước 2: Khai thác nội dung bức tranh. Đầu tiên u cầu HS mơ tả bức
tranh ( nên có câu hỏi định hướng cho HS mô tả hoặc cho trước một số từ hay tập
hợp từ để hS mô tả theo đúng ý đồ của GV). Sau đó nhấn mạnh vào nội dung nào
trên bức tranh thì có câu hỏi tập trung chú ý của HS vào đó.
• Bước 3: HS rút ra kết luận từ việc quan sát tranh. GV u cầu HS lên
bảng trình bày trên tranh.
Ví dụ:
Bài 26: CHÂU CHẤU (Sinh học 7)
Mục II- Tìm hiểu cấu tạo trong của châu chấu.
Để HS tự trình bày hoặc mơ tả chính xác đặc điểm cấu tạo trong của châu
chấu thì GV sẽ hướng dẫn HS quan sát trên hình vẽ SGK .
Quá trình tự quan sát và trình bày được cấu tạo trong của châu chấu . HS so
sánh được đặc điểm cấu tạo trong của châu chấu với tơm sơng. Từ đó, thấy được
sự tiến hố của lớp sâu bọ so với lớp giáp xác.
Hoạt động của GV
GV: Treo tranh (phim trong) cấu tạo trong
của châu chấu. Giới thiệu hình.

Sáng kiến kinh nghiệm

9

Hoạt động của HS
HS: Quan sát tranh

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

HS: Xác định được đặc điểm
cấu tạo trong của châu chấu.
HS: Đại diện lên bảng trình bày.
 Chĩ rõ đặc điểm từng hệ .
HS khác theo dõi nhận xét, bổ
sung.

GV: Yêu cầu HS quan sát tranh Trả lời:
? Châu chấu có những hệ cơ quan nào?
? Trình bày cấu tạo trong của châu chấu?
GV: gọi HS lên bảng trình bày trên hình vẽ
HS: Tiếp tục quan sát hình 
cấu tạo trong của châu chấu.
Thảo luận, thống nhất ý kiến,
GV: Nhận xét, chốt lại:
- Châu chấu có đủ 7 hệ cơ quan, ở đây ta chỉ
tìm hiểu 4 hệ cơ quan chính : hệ tiêu hố, hệ hô
hấp, hệ tuần hồn, hệ thần kinh.
GV: Tiếp tục yêu cầu HS
 Thảo luận, trả lời các câu hỏi sau:
HS: Đại diện nhóm trình bày
1. Hệ tiêu hố và hệ bài tiết có quan hệ với
HS khác nhận xét.
nhau như thế nào ?
2. Vì sao hệ tuần hồn ở sâu bọ lại đơn

giản đi khi hệ thống ống khí phát triển ?
HS: Nhớ lại đặc đđiểm cấu tạo
trong của tôm sông  So sánh
GV: nhận xét, chốt lại đáp án.
được,
? Cấu tạo trong của châu chấu có đặc điểm
khác tơm như thế nào?
GV: Nhận xét, chốt đáp án.

Đa số sinh học 6,7,8,9 đều có tranh ảnh. Tuy nhiên, một số khơng có trong
phịng thiết bị nhưng GV vẫn có thể vẽ hoặc in phim trong phục vụ tiết dạy.
Qua ví dụ trên ta thấy đặc thù của bộ môn sinh học là HS phải quan sát,
phân tích, thảo luận để tìm ra các đặc điểm đặc trưng về cấu tạo hình thái của
mỗi sinh vật thích nghi với mơi trường sống.
Trong những bài dạy có sử dụng mơ hình ( ĐDDH) sẽ giúp tiết học thêm
sôi nỗi, tạo hứng thú học tập cho HS. Từ các phân tích các ví dụ trên ta thấy vai
trị của người giáo viên và học sinh trong quá trình hoạt động. GV là người lập
Sáng kiến kinh nghiệm

10

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

kế hoạch, thiết kế câu hỏi hướng dẫn HS quan sát mẫu vật, mơ hình hoặc tranh
ảnh.
Để dạy được phần này địi hỏi người giáo viên phải có kĩ năng hướng dẫn
HS quan sát mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh. Trong quá trình hướng dẫn phải

tạo được sự hứng thú và kích thích tính tị mị khoa học ở HS.

IV. KẾT QUẢ
Sau một thời gian nghiên cứu và thử dạy các lớp khối 7và 9. Tôi thấy ban
đầu các em rất nhút nhác, thụ động không mạnh dạn lên bảng trình bày trên mẫu
vật, mơ hình hoặc tranh ảnh. Nhưng qua một thời gian quen với phương pháp
mới các em có sự tiến bộ hơn rất nhiều, kết quả đạt được rất khả quan thông qua
kết quả học tập ở HS.
• Kết quả khảo sát kỹ năng trình bày trên mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh
ở học sinh khối 7,9.
HS khối
Khối 7 (172 HS)
Khối 9(170 HS)

Kết quả khảo sát ban đầu
Chưa đạt
Đạt
7,3%
33,3%
6,8%
35,2%

Tốt
59.4%
58%

• Đặc biệt kết quả của các bài kiểm tra chất lượng hơn rất nhiều.
• Đa số các em rất hứng thú, say mê u thích mơn học thông qua phương
pháp dạy và học mới. Với phương pháp học mới đã giúp các em có kĩ năng trình
bày trên mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh trước lớp. Từ đó, các em đã mạnh dạn

hơn, tự tin hơn khi trình bày 1 vấn đề nào đó trước nhiều người.
V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Để thực hiện chuyên đề này, giáo viên chỉ cần yêu cầu Học Sinh chuẩn bị
thật kĩ bài trước khi lên lớp. Nếu dạy bài có mẫu vật, yêu cầu học sinh chuẩn bị
theo nhóm ( nhưng giáo viên cũng phải phòng ngừa, phải chuẩn bị ).
Để tiết dạy sôi nỗi giáo viên phải tạo hứng thú với học sinh, đưa ra nhiều
tình huống có vấn đề yêu cầu học sinh giải quyết .
Kinh nghiệm cho thấy nếu GV thường xuyên gọi các em lên trình bày trên
mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh trước lớp thì sẽ ngày càng rèn luyện cho HS
kĩ năng trình bày hơn.
Lưu ý : Giáo viên nên ưu tiên cho mẫu vật thật, rồi mới mơ hình – tranh
ảnh.
VI. KẾT LUẬN – KẾT LUẬN
1. Kết luận

Sáng kiến kinh nghiệm

11

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Qua cách hướng dẫn HS quan sát mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh, HS
mơ tả hoặc trình bày được hình thái cấu tạo một cơ thể sinh vật bằng ngôn ngữ
sinh học một cách chính xác, khoa học. Từ đó đã hình thành và phát triển cho
HS kĩ năng trình bày một vấn đề nào đó trước nhiều người một cách tự tin, lôi
cuốn người nghe.
Đây là vấn đề không chỉ tôi mà hầu hết các giáo viên khác cũng rất quan

tâm. Là một giáo viên dạy môn sinh học tôi sẽ không ngừng phấn đấu, học hỏi
kinh nghiệm để rèn cho HS kĩ năng trình bày trên mẫu vật, mơ hình hoặc tranh
ảnh .
2. Kiến nghị
Để mỗi tiết dạy đều có thiết bị dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tư
duy sáng tạo của HS, đồng thời rèn luyện cho HS kĩ năng trình bày trên mẫu vật,
mơ hình hoặc tranh ảnh. Tơi xin đề xuất với cấp quản lí, ban lãnh đạo ngành bổ
sung thêm mơ hình và tranh ảnh cho những bài chưa có, ủng hộ kinh phí cho
những bài dạy có sử dụng mẫu vật mà GV phải mua.
Trên đây là chuyên đề với ý kiến chủ quan của tơi, rất mong q thầy cơ
tham khảo, đóng góp ý kiến để giúp tơi rút ra kinh nghiệm và hồn chỉnh hơn cho
đề tài của mình.
VII. TÀI LIỆU THAM KHẢO
Khi trình bày chun đề này tơi đã tham khảo 1 số tài liệu sau:
1. Sách giáo khoa sinh 6 – Nguyễn Quang Vinh – NXB GD – 2002.
2. Sách giáo viên sinh 7 – Nguyễn Quang vinh – NXB GD – 2003
3. Sách giáo khoa sinh 7 – Nguyễn Quang Vinh – NXB GD – 2003.
4. Sách giáo viên sinh 9 – Nguyễn Quang vinh – NXB GD – 2004
5. Sách giáo khoa sinh 9 – Nguyễn Quang Vinh – NXB GD – 2004.
6. Bồi dưỡng thường xuyên chu kỳ III, quyển 2-Nguyễn Hải Châu - GD- 2007
7. Tài liệu tập huấn giáo viên sinh học - Ngô Văn Hưng – Vụ GDTH - 2004

Hưng Lộc, ngày 18 tháng 10 năm 2007
NGƯỜI THỰC HIỆN

Lê Thị Tây Phụng
Sáng kiến kinh nghiệm

12

Lê Thị Tây Phụng