SKKN RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC

RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Cùng với các nước khác trên thế giới, Việt Nam đã và đang phát triển theo
hướng Cơng Nghiệp Hố-Hiện Đại Hố. Muốn Cơng Nghiệp Hố-Hiện Đại Hố
đất nước thì điều khơng thể thếu là phải nhanh chóng tiếp thu những thành tựu
khoa học và kĩ thuật hiện đại của thế giới.
Một đất nước phát triển đòi hỏi người lao động phải có phẩm chất nhân
cách phù hợp với yêu cầu xã hội: có tinh thần trách nhiệm, phải năng động sáng
tạo, có kĩ năng giao tiếp,... đây cũng là vấn đề Đảng và nhà nước ta rất quan tâm.
Như Bộ trưởng Bộ giáo dục đã nói “quá trình đổi mới giáo dục gắn liền với sự
phát triển của đất nước”.
Vậy đổi mới giáo dục là gì? . Vâng, đổi mới giáo dục tức là đổi mới
phương pháp dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học là đổi mới theo phương
pháp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học. Với phương
pháp dạy học mới sẽõ góp phần hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho
học sinh, nhằm chuẩn bị cho thế hệ trẻ bước vào thế kỉ XXI, sống và làm việc
trong một xã hội cơng nghiệp hiện đại.
Chính vì vậy, đòi hỏi người giáo viên viên phải nghiên cứu, tìm tịi học hỏi
đề ra những biện pháp tích cực trong quá trình giảng dạy nhằm đổi mới phương
pháp dạy và học. Giáo viên trở thành người tổ chức, thiết kế hoạt động, hướng
dẫn Học Sinh tự nghiên cứu nhằm phát huy tính tích cực, tư duy sáng tạo ở người
học. Bên cạnh nhiệm vụ trang bị những kiến thức và hiểu biết cần thiết, mỗi bộ
môn ở trường phổ thơng cịn phải rèn luyện cho HS những kĩ năng trình bày một
vần đề nào đó trước nhiều người.
Sinh học là một bộ mơn khoa học được có ở trường THCS, được thiết kế
chủ yếu theo lôgic môn học (theo trình tự :Thực vật –Động vật –Giải phẩu sinh
lý người –Di truyền). Đây là mơn học có nhiều ứng dụng trong thực tế đời sống,
gần gũi với kinh nghiệm, hiểu biết của học sinh. Từ đó tạo ra sự kích thích trí tị
mị khoa học và hứng thú học tập của học sinh. Đặc biệt, ở môn học này giúp
các em mơ tả được hình thái, cấu tạo cơ thể sinh vật thơng qua các đại diện của

các nhóm sinh vật trong mối quan hệ với môi trường sống.

Sáng kiến kinh nghiệm

1

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Làm sao để giúp học sinh có thể tự mơ tả hoặc nh bày được hình thái cấu
tạo cơ thể của một sinh vật thơng qua mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh trước
mọi người. Là giáo viên dạy môn sinh học, tơi rất quan tâm đến vấn đề này.
Chính vì thế tơi đi vào tìm hiểu chun đề: “Rèn luyện cho Học Sinh kĩ năng
trình bày trên mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh ở mơn sinh học”.

II. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ
TÀI
1. Thuận lợi:
Như chúng ta đã biết, sinh học là môn học có nhiều ứng dụng trong thực
tế đời sống, gần gũi với kinh nghiệm, hiểu biết của học sinh. Từ đó tạo ra sự
kích thích trí tị mị khoa học và hứng thú học tập của học sinh. Đặc biệt, ở mơn
học này giúp các em mơ tả được hình thái, cấu tạo cơ thể sinh vật thông qua các
đại diện của các nhóm sinh vật trong mối quan hệ với mơi trường sống. Ví thế,
đây là thuận lợi rất tích cực trong việc thực hiện chuyên đề này.
Ngày nay, với phương pháp dạy học mới Bộ Giáo Dục và Đào Tạo đã trang
bị cho các trường nhiều đồ dùng dạy học. Nếu chúng ta khơng khai thác hết thì
sẽ lảng phí tiền của và hy vọng của nhân dân.
Một trong những thuận lợi khi thực hiện đề tài này là hầu như các tiết dạy

mơn sinh học đều có đồ dùng dạy học; Học sinh rất hăng hái, say mê mơn học
này. Bên cạnh đó, là vùng nơng thơn nên Giáo viên cũng như Học Sinh dễ dàng
tìm kiếm mẫu vật để phục vụ cho tiết dạy và học.
2. Khó khăn
Với phương pháp dạy học mới đòi hỏi học sinh phải làm việc nhiều, đặc biệt
vơí những bài có đồ dùng dạy học: Mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh địi hỏi học
sinh tự nghiên cứu thảo luận nhóm để trình bày. Nếu giáo viên thường xuyên tạo
cho các em một thói quen làm việc thì sẽ dễ dàng hơn, nhưng ở đây hầu như các
giáo viên không phải tiết nào cũng thực hiện được. Khơng làm được điều đó có
Sáng kiến kinh nghiệm

2

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

nhiều lí do, một trong những lí do đó là: nhiều bài dạy địi hỏi phải có kinh phí
…
Ví dụ: Muốn dạy những bài có mẫu vật: Cá, ếch, thỏ, hoặc chim,…. Phải mua.
Hoặc 1 số bài dạy khơng có mẫu vật , khơng có mơ hình hoặc cũng khơng có
tranh ảnh thì GV phải tự vẽ hoặc in phim trong.
Vì vậy, vẫn cịn hạn chế ở 1 số bài khơng có ĐDDH thì GV phải đầu tư rất
nhiều.
3. Số liệu thống kê
Thực trạng tại các lớp về kĩ năng trình bày trên mơ hình, mẫu vật hoặc tranh
ảnh cịn rất hạn chế. Qua khảo sát, giảng dạy đầu năm học 2006-2007 tơi thấy:
- khoảng 10% HS tương đối có kĩ năng trình bày trên mẫu vật, mơ
hình hoặc tranh ảnh.

- 90% HS khó khăn trong việc trả lời câu hỏi bằng cách trình bày
trước lớp trên mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh.
Ngoài ra, trong tiết học các em rất thụ động, khơng có hứng thú học tập.
Dẫn đến kết quả các bài kiểm tra chưa cao.
III. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
1. Cơ sở thực tiễn
Trong chương trình sinh học THCS được thiết kế theo lôgic môn học :
“Thực vật - Động vật –Giải phẩu sinh lý người-Di truyền” . Trước đây nội dung
được chú trọng đến hệ thống kiến thức lý thuyết, sự phát triển tuần tự và chặt
chẽ các khái niệm, định luật, thuyết khoa học, thì hiện nay chương trình Sinh
học THCS được thiết kế chủ yếu dựa trên tư tưởng nhấn mạnh vai trị tích cực,
chủ động của người học. Trong đó, rất coi trọng cả việc trao đổi kiến thức lẫn
bồi dưỡng các kĩ năng và năng lực nhận thức cho HS.
Để giúp HS có thể tự trình bày hoặc mơ tả được hình thái, cấu tạo của một
sinh vật thơng qua mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh thì HS phải tự tìm hiểu
trước bài học mới ở nhà kết hợp hướng dẫn của GV ở trên lớp.

Sáng kiến kinh nghiệm

3

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Chính vì nhận thấy HS rất thụ động, khơng mạnh dạn khi trình bày trên
mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh trước lớp, tơi đã tìm hiểu ngun nhân và đề ra
biện pháp thích hợp để khắc phục và nâng cao hiệu quả giảng dạy trong tiết học.
* Nguyên nhân dẫn đến HS thụ động, khơng mạnh dạn trình bày trên mẫu

vật, mơ hình hoặc tranh ảnh trước lớp là:
- Phương tiện, đồ dùng dạy học không đầy đủ cho mỗi tiết học. Chỉ
một số bài mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh.
- Do giáo viên không thường xuyên gọi các em lên bảng trình bày
trước lớp. Như xác định bộ phận hoặc nêu đặc điểm cấu tạo, . . . của 1 sinh vật
nào đó.
- Học sinh thường lười nhát khơng tìm hiểu soạn bài trước ở nhà.
* Một số biện pháp nhằm khắc phục và nâng cao kĩ năng trình bày trên mẫu
vật, mơ hình hoặc tranh ảnh cho HS:
2. Nội dung,biện pháp thực hiện:
Bộ môn sinh học ở trường THCS có từ lớp 6 đến lớp 9. Một trong những
kiến thức quan trọng của bộ môn này là GV phải phát huy kĩ năng mơ tả hoặc
trình bày hình thái cấu tạo của một cơ thể sinh vật thơng qua mẫu vật, mơ hình
hoặc tranh ảnh. Đây là nội dung chính mà đề tài đề cập tới.
* Để đổi mới phương pháp dạy học, để rèn luyện kĩ năng trình bày trên
mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh cho HS ở môn sinh học người giáo viên phải
biết lựa chọn những thiết bị dạy học phù hợp cho mỗi tiết dạy:
- Lựa chọn thiết bị dạy học: căn cứ vào mục tiêu dạy học, nội dung kiến thức
trong sách giáo khoa, căn cứ vào điều kiện thời gian cho pháp, căn cứ vào điều
kiện địa phương ( cơ sở vật chất của nhà trường) và đặc biệt phải căn cứ vào
chính laọi thiết bị dạy học định chọn.
+ Tranh vẽ: ưu điểm là dễ sử dụng thuận tiện; nhược điểm là khơng mơ tả
được q trình sinh học.

Sáng kiến kinh nghiệm

4

Lê Thị Tây Phụng

RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

+Mơ hình: ưu điểm là giúp HS dễ hình dung cụ thể các đối tượng nghiên
cứu; nhược điểm là đòi hỏi phải chuẩn bị công phu, đôi khi mất nhiều thời gian
mới có kết quả.
+ Mẫu vật thật: ưu điểm là cung cấp thơng tin chính xác về đối tượng
nghiên cứu; nhược điểm là địi hỏi phải chuẩn bị cơng phu mà Gv không được
trả thù lao vật chất.
- Lựa chọn phương pháp sử dụng thiết bị dạy học:
+ TBDH đóng vai trò là nguồn cung cấp tri thức mới.
+ TBDH đóng vai trị minh hoạ nội dung kiến thức mới.
+ TBDH đóng vai trị kiểm tra kiến thức đã học.
* Để rèn luyện được kĩ năng này cần đảm bảo các yêu cầu sau:
+ GV phải biết tổ chức hướng dẫn, dẫn dắt HS quan sát mẫu vật, mơ hình hoặc
tranh ảnh một cách khoa học, hợp lí nhằm giúp cho HS suy nghĩ, phải tư duy
sáng tạo của mình.
+ Đối với tranh ảnh phải để hình câm để HS tự mơ tả mà khơng cần chú thích.
+ HS cần phải đọc bài, quan sát hình trước ở nhà kết hớp với hướng dẫn của
GV ở trên lớp để trình bày tốt hơn.
* Một số phương pháp và hình thức tổ chức dạy – học nhằm phát huy tính
tích cực của người học. Từ đó, phát huy được kĩ năng trình bày trên mẫu vật,
mơ hình hoặc tranh ảnh cho HS ở môn sinh học.
2.1. Quan sát.
Phương pháp quan sát là phương pháp dạy HS cách sử dụng các giác quan
để tri thức trực tiếp, có mục đích các sự vật, hiện tượng diễn ra trong tự nhiên và
trong cuộc sống mà khơng cần có sự can thiệp vào cácq trình diễn biến của
các sự vật và hiện tượng đó.
Phương pháp quan sát bao gồm hai bước:
+ Quan sát để thu thập thơng tin.

+ Xử lí thơng tin đã thu thập được để rút ra kết luận.

Sáng kiến kinh nghiệm

5

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Vậy nếu phương pháp quan sát được sử dụng đúng sẽ có tác dụng kích
thích tư duy tích cực, độc lập và chủ động của hS giúp hS có thể tìm kiếm tri
thức. Cùng với sự tìm kiếm tri thức, HS còn được rèn luyện một số kĩ năng như:
Cân, đo, ghi chép, báo cáo. Đặc biệt, sau khi quan sát mẫu vật, mơ hình hoặc
tranh ảnh Hs có thể tự trình bày lại đặc điểm, cấu tạo hình thái của sinh vật.
2.2. Dạy và học hợp tác nhóm nhỏ
Lớp được chia thành những nhóm nhỏ từ 3-5 người.
Mỗi nhóm cử người điều khiển, thư ký và người đại diện trình bày.
- Dạy học hợp tác nhỏ bao gồm các bước:
+ GV nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức.
+ Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ từng nhóm.
+ Hướng dẫn thực hiện.
- Làm việc theo nhóm ( thực hiện theo yêu cầu của GV).
- Phương pháp này có ý nghĩa tích cực đối với người học là:
+ tạo điều kiện cho mọi HS đều được tham gia.
+ Học được kiến thức từ các thành viên trong nhóm.
+ Phát triển kĩ năng cá nhân và kĩ năng trình bày trước đơng ngươi,
kĩ năng giao tiếp.
Từ đó hiểu thêm bản thân mình và các bạn thơng qua việc trao đổi tương

tác, chia sẽ kinh nghiệm học hỏi lẫn nhau.
 Lưu ý: Nên chia nhóm nhỏ vì nhiều q HS sẽ ỷ lại vào người khác và
làm ồn lớp.
 Câu hỏi đặt ra phải vừa sức và xen kẽ chút câu khó.
Ngồi ra, để tạo điều kiện rèn luyện kĩ năng trình bày cho HS thì GV nên
sử dụng kết hợp cả 2 phương pháp trên.
Thông qua một số bài học ở mơn sinh học có mẫu vật, mơ hình hoặc tranh
ảnh GV có thể rèn luyện cho HS kĩ năng trình bày một cách mạnh dạn, nhanh
nhẹn và lưu loát hơn trước nhiều người.
* Đối với những bài dạy có mẫu vật.
Sáng kiến kinh nghiệm

6

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

- Để dạy bài này GV phải chuẩn bị mẫu vật cho tốt, phải nghiên cứu tìm hiểu
đặc điểm, cấu tạo, hình thái của sinh vật thật kết hợp hình SGK cần dạy trước ở
nhà.
- Đối với bài dạy có mẫu vật nếu HS khơng tự chuẩn bị trước GV có thể
hướng dẫn hoặc chuẩn bị luôn cho các em ( theo nhóm).
- Dạy những bài này GV nên sử dụng phương pháp quan sát và thảo luận
nhóm.
- GV lên kế hoạch tổ chức, thiết kế các hoạt động cụ thể cho HS:
 Để giúp các em xác định rõ hoặc trình bày được đặc điểm mẫu vật GV
nên kết hợp treo tranh hình SGK (hoặc chiếu phim) cho HS quan sát.
 Sau khi yêu HS quan sát mẫu vật kết hợp hình vẽ  GV nêu câu hỏi :

Yêu cầu HS thảo luận nhóm.
 GV: Gọi 1 HS đại diện nhóm lên bảng vừa trả lời câu hỏi vừa trình bày
trên mẫu vật.
 GV: Mời HS khác nhận xét  Sau đó GV nhận xét, chốt lại.
Lưu ý: Nếu HS trả lời tốt ( đúng ý) thì GV khơng cần nhắc lại, GV chỉ bổ
sung chỗ còn thiếu và nhấn mạnh đặc điểm trọng tâm, chốt lại đáp án câu hỏi.
Ví dụ:
Bài 13: CẤU TẠO NGỒI CỦA THÂN ( Sinh học 6)
Mục I: Tìm hiểu cấu tạo ngồi của thân.
Ơû bài này GV yêu cầu mỗi nhóm ( mỗi bàn) chuẩn bị mẫu vật. Có thể là 1
thân cây vú sữa.
Để rèn luyện cho HS lớp 6 kĩ năng trình bày trên mẫu vật GV nhất thiết phải
tổ chức, thiết kế hoạt động cụ thể cho HS làm việc. Hoạt động này có thể tiến
hành như sau:
Hoạït động của GV
- GV: yêu cầu HS đem mẫu thân cây lên
Sáng kiến kinh nghiệm

7

Hoạt động của HS

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

bàn để quan sát.
- GV: treo tranh H13.1  Yêu cầu HS

-

quan sát mẫu vật kết hợp hình vẽ .

HS: Đặt cây, cành lên bàn
quan sát đối chiếu với hình
13.1 SGK

Hình vẽ

- GV: Yêu cầu HS thảo luận nhóm nhỏ 

-

Trả lời các câu hỏi sau:

HS: Thảo luận câu hỏi 
Thống nhất ý kiến.

? Thân mang những bộ phận nào?
? Những điểm giống nhau giữa thân và
cành?
? Vị trí của chồi ngọn trên thân và cành?
? Vị trí của chồi nách?
? Chồi ngọn sẽ phát triển thành bộ phận
nào của cây?
- GV: gọi đại diện 1 HS lên trình bày
trước lớp.

-

HS: mang cành của mình đã
quan sát lên trước lớp trình bày
 Chỉ các bộ phận của thân.

- GV: Nhận xét, chốt lại.

HS khác theo dõi, nhận xét.

Giới thiệu một số bài học có mẫu vật:
Sáng kiến kinh nghiệm

8

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Sinh học 6:
Bài 4: có phải tất cả thực vật đều có hoa?
Bài 9: các loại rễ, các miền của rễ
Bài 12: Biến dạng của rễ
Bài 18 : Biến dạng của thân
Bài 19: Đặc điểm bên ngoài của lá
Bài 26: Sinh sản sinh dưỡng tự nhiên
Bài 27 : Sinh sản sinh dưỡng do người
Bài 28: Cấu tạo và chức năng của hoa.
Bài 29: Các loại hoa
Bài 30: Thụ phấn

............
Sinh học 7:
Tiết 15- BÀI 15: GIUN ĐẤT
Tiết 27 – BÀI 26: CHÂU CHẤU
Tiết 23 - Bài 22: Tôm sông
Tiết 37 - Bài 35: Eách đồng
Như chúng ta đã biết, chương trình sinh học 6, 7 thường có mẫu vật nhiều
hơn sinh 8, 9. Chính vì vậy, nếu bài nào có mẫu vật thật thì GV nên ưu tiên dùng
mẫu vật hơn mơ hình hoặc tranh ảnh, bởi khi tiếp cận với mẫu vật sẽ tăng khơng
khí học tập và hứng thú tìm tịi ở HS.
* Đối với những bài dạy có mơ hình:
+ Nguyên tắc: Đảm bảo các nguyên tắc dạy học, phù hợp với nội dung kiến
thức, mơ hình được đưa ra đúng lúc đúng cách; được đặt ở vị trí thuận lợi cho
cả lớp quan sát.
+ Với bài sử dụng mơ hình Gv thiết kế, tổ chức tiết dạy theo các bước sau:
 Bước 1: GV giới thiệu tên mô hình, nêu rõ mục tiêu của việc quan sát
hay thao tác với mơ hình.
 Bước 2: Khai thác nội dung mơ hình.
Sáng kiến kinh nghiệm

9

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Đầu tiên nên u cầu HS quan sát kĩ mơ hình, ( ra câu hỏi cho HS làm việc; làm
sao để HS biết rõ họ phải làm gì? Họ phải làm như thế nào? Nên có câu hỏi
định hướng cho HS mơ tả hoặc thao tác với mơ hình). Sau đó nhấn mạnh vào

nội dung nào trên mơ hình cần quan tâm để có câu hỏi tập trung chú ý hay giải
thích cấu trúc mơ hình; có thể u cầu HS tháo lắp từng bộ phận của mơ hình
để quan sát.
 Bước 3: HS rút ra kết luận từ việc quan sát hay thao tác với mơ hình. Gv
u cầu HS lên bảng trình bày trên mơ hình .
Chú ý: các loại mơ hình dùng trong dạy học sinh học chỉ là mơ phỏng lại có cấu
trúc sinh học nên khơng hồn tồn tuyệt đối đúng với kích thước thật, khi dạy
học, Gv cần chỉ rõ để HS không hiểu sai kiến thức sinh học.
Ví dụ:
Tiết 15 – BÀI 15: AND ( sinh học 9)
Mục I – Cấu trúc không gian của phân tử ADN
Mục tiêu: - HS mô tả được cấu trúc không gian của phân tử ADN.
 GV: chuẩn bị mơ hình phân tử ADN và tranh phóng to H15( hoặc phim).
 Qua bài học này GV cũng góp phần rèn luyện cho HS kĩ năng trình bày
trên mơ hình bằng ngơn ngữ sinh học.
 GV tổ chức cho HS hoạt động nhóm.
Hoạt động của GV
GV: giao cho mỗi nhóm 1 mơ hình phân

Hoạt động của HS
HS: nhận mơ hình GV giao.

tử AND, Gi7ới thiệu mơ hình cấu trúc
khơng gian của phân tử AND.

Hình vẽ

Sáng kiến kinh nghiệm

10

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

GV: Treo hình vẽ 15 ( hoặc phim)  Yêu

- HS: quan sát mơ hình đối

cầu HS quan sát mơ hình + kết hợp hình

chiếu hình vẽ  Thảo luận

vẽ SGK.

nhóm, mô tả được cấu trúc

? Mô tả cấu trúc không gian của phân tử

không gian phân tử ADN

ADN?
- HS: lên bảng trình bày trên

GV: Gọi 1 HS lên bảng trình bày trước
lớp cấu trúc không gian của phân tử AND

mô hình.

trên mơ hình.

- HS khác theo dõi Nhận

GV: nhận xét, chốt lại.

xét, bổ sung.

GV: yêu cầu HS tiếp tục quan sát mơ hình
thực hiện lệnh 

- HS: Tiếp tục quan sát mâ hình+

? Các loại nuclêơtíc nào giữa 2 mạch liên

hình vẽ  Trả lời câu hỏi:

kết với nhau thành cặp?
? Giả sử trình tự các đơn phân trên một
mạch AND như sau:
-A-T-G-X-T-A-G-T-XTrình tự các đơn phân trên đoạn mạch
tương ứng sẽ như thế nào?

- HS: trả lời  HS khác nhận

GV: Gọi HS trả lời.

xét, bổ sung.

GV: Nhận xét, chốt lại.

Giới thiệu một số bài dạy có mơ hình:
Sinh 6: Bài 9 ( mục 2- Các miền của rễ )
Bài 15: Cấu tạo trong của thân non.
Bài 20: Cấu tạo trong của phiến lá.
Sinh 7: Bài 22: Tôm sông; bài 26: Châu chấu; bài 31: cá chép; bài 33: cấu tạo
trong của cá; bài 35: ếch đồng; bài 36: cấu tạo trong của ếch ; bài 38: thằn lằn
bóng đuôi dài; bài 41: Chim bồ câu; bài 42: Cấu tạo trong của chim.
Sinh 8: Bài 7: bộ xương ………
Sáng kiến kinh nghiệm

11

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Sinh 9: Bài 15: AND …..
* Đối với những bài dạy có tranh ảnh ( khơng có mẫu vật và mơ hình):
- Một số bài dạy khơng có mẫu vật khơng có mơ hình nhưng có tranh ảnh thì
GV sử dụng tranh ảnh. Nếu trong sách có hình vẽ mà thiết bị khơng có thì GV
có thể tự vẽ tranh hoặc photo phim trong .
- GV yêu cầu HS về nhà tìm hiểu, quan sát trước hình vẽ.
- Ở những bài này GV cũng sử dụng kết hợp hai phương pháp : quan sát và hợp
tác nhỏ. HS tự quan sát, thu thập thơng tin để trình bày trên tranh ảnh.
- Bài dạy có sử dụng tranh ảnh GV tiến hành như sau:
+ Nguyên tắc: Đảm bảo các nguyên tắc dạy học, phù hợp với nội dung kiến
thức, tranh được đưa ra đúng lúc đúng cách; được treo vị trí thuận lợi cho cả
lớp quan sát.
+ Cách tiến hành:

 Bước 1: GV giới thiệu tên tranh, nêu rõ mục tiêu của việc quan sát tranh,
nêu yêu cầu đối với HS ( ra câu hỏi cho HS làm việc; làm sao để HS biết
rõ họ phải làm gì? Họ phải làm như thế nào? . . . ).
 Bước 2: Khai thác nội dung bức tranh. Đầu tiên yêu cầu HS mô tả bức
tranh ( nên có câu hỏi định hướng cho HS mô tả hoặc cho trước một số từ
hay tập hợp từ để hS mô tả theo đúng ý đồ của GV). Sau đó nhấn mạnh
vào nội dung nào trên bức tranh thì có câu hỏi tập trung chú ý của HS
vào đó.
 Bước 3: HS rút ra kết luận từ việc quan sát tranh. GV yêu cầu HS lên
bảng trình bày trên tranh.
Ví dụ:
Bài 26: CHÂU CHẤU (Sinh học 7)
Mục II- Tìm hiểu cấu tạo trong của châu chấu.
Để HS tự trình bày hoặc mơ tả chính xác đặc điểm cấu tạo trong của châu
chấu thì GV sẽ hướng dẫn HS quan sát trên hình vẽ SGK .

Sáng kiến kinh nghiệm

12

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Q trình tự quan sát và trình bày được cấu tạo trong của châu chấu . HS so
sánh được đặc điểm cấu tạo trong của châu chấu với tôm sông. Từ đó, thấy được
sự tiến hố của lớp sâu bọ so với lớp giáp xác
Hoạt động cảu GV
GV: Treo tranh (phim trong) cấu tạo trong

Hoạt động của HS
HS: Quan sát tranh

của châu chấu. Giới thiệu hình.

GV: Yêu cầu HS quan sát tranh Trả lời:
? Châu chấu có những hệ cơ quan nào?

HS: Xác định được đặc điểm

? Trình bày cấu tạo trong của châu chấu?

cấu tạo trong của châu chấu.

GV: gọi HS lên bảng trình bày trên hình vẽ
cấu tạo trong của châu chấu
GV: Nhận xét, chốt lại:

HS: Đại diện lên bảng trình bày.

- Châu chấu có đủ 7 hệ cơ quan, ở đây ta chỉ  Chĩ rõ đặc điểm từng hệ .
tìm hiểu 4 hệ cơ quan chính : hệ tiêu hoá, hệ HS khác theo dõi nhận xét, bổ
hơ hấp, hệ tuần hồn, hệ thần kinh.

sung.

GV: Tiếp tục yêu cầu HS


Thảo luận, trả lời các câu hỏi sau:

1. Hệ tiêu hố và hệ bài tiết có quan hệ với HS: Tiếp tục quan sát hình 
nhau như thế nào ?
Thảo luận, thống nhất ý kiến,
2. Vì sao hệ tuần hoàn ở sâu bọ lại đơn
giản đi khi hệ thống ống khí phát triển ?
Sáng kiến kinh nghiệm

13

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

GV: nhận xét, chốt lại đáp án.
HS: Đại diện nhóm trình bày
? Cấu tạo trong của châu chấu có đặc

HS khác nhận xét.

điểm khác tôm như thế nào?

HS: Nhớ lại đặc diểm cấu tạo
trong của tôm sông  So sánh
được,

Đa số sinh học 6,7,8,9 đều có tranh ảnh. Tuy nhiên một số khơng có trong
phịng thiết bị nhưng Gv vẫn có thể vẽ hoặc in phim trong phục vụ tiết dạy.

Qua ví dụ trên ta thấy đặc thù của bộ mơn sinh học là HS phải quan sát,
phân tích, thảo luận để tìm ra các đặc điểm đặc trưng về cấu tạo hình thái của mỗi
sinh vật thích nghi với mơi trường sống.
Trong những bài dạy có sử dụng mơ hình ( ĐDDH) sẽ giúp tiết học thêm
sôi nỗi, tạo hứng thú học tập cho HS. Từ các phân tích các ví dụ trên ta thấy vai
trị của người giáo viên và học sinh trong quá trình hoạt động. GV là người lập
kế hoạch, thiết kế câu hỏi hướng dẫn HS quan sát mẫu vật, mơ hình hoặc tranh
ảnh.
Để dạy được phần này địi hỏi người giáo viên phải có kĩ năng hướng dẫn
HS quan sát mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh. Trong quá trình hướng dẫn phải
tạo được sự hứng thú và kích thích tính tị mị khoa học ở HS.
IV. KẾT QUẢ
Sau một thời gian nghiên cứu và thử dạy các lớp khối 7. Tôi thấy ban đầu
các em rất nhút nhác, thụ động không mạnh dạn lên bảng trình bày trên mẫu vật,
mơ hình hặoc tranh ảnh. Nhưng qua một thời gian quen với phương pháp mới
các em có sự tiến bộ hơn rất nhiều, kết quả đạt được rất khả quan thông qua kết
quả học tập ở HS.
Kết quả đạt được như sau:
 89% là HS thích phương pháp dạy và học mới. Đa số các em rất hứng thú,
say mê u thích mơn học thơng qua phương pháp dạy và học mới. Với
phương pháp học mới đã giúp các em có kĩ năng năng trình bày trên mẫu
Sáng kiến kinh nghiệm

14

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

vật, mơ hình hoặc tranh ảnh trước lớp. Từ đó, các em đã mạnh dạn hơn, tự
tin hơn khi trình bày 1 vấn đề nào đó trước nhiều người.
 Đặc biệt kết quả của các bài kiểm tra chất lượng hơn rất nhiều.
 11 % là HS thích phương pháp dạy và học cũ. Trong 11% này đa số là HS
yếu kém, bởi các em chỉ thích nghe giáo viên truyền đạt hơn là tự tìm tịi,
suy nghĩ.
V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Để thực hiện chuyên đề này, giáo viên chỉ cần yêu cầu Học Sinh chuẩn bị
thật kĩ bài trước khi lên lớp. Nếu dạy bài có mẫu vật, yêu cầu học sinh chuẩn bị
theo nhóm ( nhưng giáo viên cũng phải phịng ngừa, phải chuẩn bị ).
Để tiết dạy sơi nỗi giáo viên phải tạo hứng thú với học sinh, đưa ra nhiều
tình huống có vấn đề u cầu học sinh giải quyết .
Kinh nghiệm cho thấy nếu GV thường xun gọi các em lên trình bày trên
mẫu vật, mơ hình hoặc tranh ảnh trước lớp thì sẽ ngày càng rèn luyện cho HS
kĩ năng trình bày hơn.
Lưu ý : Giáo viên nên ưu tiên cho mẫu vật thật, rồi mới mơ hình – tranh
ảnh.
VI. KẾT LUẬN
Với cách dạy học bằng phương pháp mới GV trở thành người thiết kế, tổ
chức các hoạt động độc lập, hoạt động nhóm đã huy tính tích cực học tập của
HS, hình thành ở HS những kĩ năng mới. Qua cách hướng dẫn HS quan sát mẫu
vật, mơ hình hoặc tranh ảnh, HS mơ tả hoặc trình bày được hình thái cấu tạo một
cơ thể sinh vật bằng ngôn ngữ sinh học một cách chính xác, khoa học. Từ đó đã
hình thành và phát triển cho HS kĩ năng trình bày một vấn đề nào đó trước
nhiều người một cách tự tin, lơi cuốn người nghe.
Đây là vấn đề không chỉ tôi mà hầu hết các giáo viên khác cũng rất quan
tâm. Là một giáo viên dạy môn sinh học tôi sẽ không ngừng phấn đấu, học hỏi

Sáng kiến kinh nghiệm

15

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

kinh nghiệm để rèn cho HS kĩ năng trình bày trên mẫu vật, mơ hình hoặc tranh
ảnh .
Để mỗi tiết dạy đều có thiết bị dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tư
duy sáng tạo của HS. Đồng thời rèn luyện cho HS kĩ năng trình bày trên mẫu
vật, mơ hình hoặc tranh ảnh. Tơi xin đề xuất với cấp quản lí, ban lãnh đạo ngành
bổ sung thêm mơ hình và tranh ảnh cho những bài chưa có, ủng hộ kinh phí cho
những bài dạy có mẫu vật GV phải mua.
Trên đây là chuyên đề với ý kiến chủ quan của tơi, rất mong q thầy cơ
tham khảo, đóng góp ý kiến để giúp tôi rút ra kinh nghiệm và hồn chỉnh hơn
cho đề tài của mình.
VII. TÀI LIỆU THAM KHẢO
Khi trình bày chun đề này tơi đã tham khảo 1 số tài liệu sau:
1. Sách giáo khoa sinh học 6 – Nguyễn Quang Vinh – NXB GD- 2002.
2. Sách giáo viên sinh 7 – Nguyễn Quang vInh – NXB GD – 2003
3. Sách giáo khoa sinh 7 – Nguyễn Quang Vinh – NXB GD- 2003.
4. Sách giáo viên sinh 9 – Nguyễn Quang vInh – NXB GD – 2004
5. Sách giáo khoa sinh 9 – Nguyễn Quang Vinh – NXB GD- 2004.
6. Bồi dưỡng thường xuyên chu kỳ III, quyển 2-Nguyễn Hải Châu - GD- 2007
7. Tài liệu tập huần giáo viên sinh học - Ngô Văn Hưng – Vụ GDTH - 2004

Hưng Lộc, ngày 18 tháng 10 năm 2007
NGƯỜI THỰC HIỆN

Sáng kiến kinh nghiệm

16

Lê Thị Tây Phụng


RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MƠ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MƠN SINH HỌC

Lê Thị Tây Phụng

Sáng kiến kinh nghiệm

17

Lê Thị Tây Phụng