kĩ năng lập phương trình hóa học ở thcs

Kỹ năng lập phương trình hoá học ơû trường THCS
KĨ NĂNG LẬP PHƯƠNG TRÌNH HĨA HỌC Ở THCS
I- Đặt vấn đề.
1) Lí do chọn đề tài.
- Mơn Hóa học là mơn khoa học thực nghiệm, gắn liền với hiện tượng thí
nghiệm và phương trình hóa học. Ở trường THCS, Hóa học là một mơn học mới
và rất khó đối với học sinh: nhiều khái niệm, kiến thức rất trừu tượng buộc các
em phải tưởng tượng ra, số tiết trong tuần lại rất ít (2tiết/tuần), số tiết luyện tập
trong mỗi chương học còn khá ít. Do đó đòi hỏi người giáo viên phải có kĩ năng
giảng dạy phù hợp, sáng tạo để học sinh hiểu bài nhanh và hiệu qua đặc biệt là
kĩ năng lập phương trình hóa học.
- Là một giáo viên bộ mơn Hóa học, muốn giảng dạy tốt chương trình Hóa
học ở THCS thì ngồi việc nắm vững nội dung chương trình, phương pháp
giảng dạy còn cần phải nắm vững hệ thống BTHH và cách giải tổng qt cho
từng dạng bài tập. Hầu hết bài tập trong hệ thống bài tập hóa học có liên quan
đến PTHH. Như vậy phần lập PTHH là rất quan trọng đối với học sinh. Do đó
đòi hỏi học sinh phải có kĩ năng lập PTHH tốt, lập PTHH nhanh và chính xác.
- Trong q trình giảng dạy hóa học ở THCS tơi nhận thấy đa phần học sinh
bị lúng túng khi lập PTHH. Bởi vì, với các em học sinh thì PTHH là một kiến
thức mới, khó và mới được học và làm quen. Kiến thức hóa học thực tế đòi hỏi
chính xác nhưng lại rất trừu tượng, cần phải nhớ nhiều, đặc biệt ở THCS còn
nhiều kiến thức cần nhớ máy móc.
- Đặc trưng của hóa học là PTHH. Dựa vào PTHH để giải thích các hiện
tượng thực tế, để giải các bài tập có liên quan… Trong q trình lập PTHH đòi
hỏi tốc độ phải nhanh và chính xác nếu khơng sẽ ảnh hưởng đến kết quả bài học.
Vậy làm thế nào để các em học sinh lập PTHH nhanh và chính xác?
- Xuất phát từ các lí do trên mà tơi quyết định nghiên cứu phương pháp giảng
dạy phần cân bằng PTHH như thế nào cho có hiệu quả tốt nhất, đặc biệt là cân
bằng các PTHH oxi hóa – khử khó.
2) Mục đích:
Qua thực tế giảng dạy tơi nhận thấy học sinh thấy khó khăn khi lập PTHH vì

thế tơi nghiên cứu đề tài này nhằm mục đích:
- Giúp các em học sinh biết và hiểu được cách lập PTHH nhanh và chính xác
nhất. Từ đó các em có khả năng giải quyết các bài tâïp hóa học còn lại một cách
tự tin, chủ động.
- Giúp cho việc đánh giá chất lượng, tiếp thu kiến thức Hóa học của học sinh
trong thời gian ngắn, trong một tiết học.
Ninh Thò Lanh- Trường THCS Yên Nhân 2008-2009
1
Kỹ năng lập phương trình hoá học ơû trường THCS
- Tạo cho các em niềm tin, sự n tâm, say mê học tập và tìm tòi thêm về
mơn hóa học. Phát huy được q trình học sinh tự nhận thức, tự khám phá tìm
tòi các tri thức Hóa học một cách chủ động, tích cực là q trình tự phát hiện và
giải quyết các vấn đề.
- Góp phần nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả dạy học mơn hóa học.
II- Phương pháp nghiên cứu:
- Tham khảo các tài liệu về cân bằng PTHH trong SGK và trong tài liệu tham
khảo, nghiên cứu cụ thể các phương pháp lập PTHH.
- Thường xun trao đổi tìm hiểu về suy nghĩ, cách thức tư duy lập PTHH
của học sinh, từ đó hiểu và điều chỉnh phương pháp giảng dạy cho phù hợp với
tâm tư, suy nghĩ của học sinh THCS.
- Trao đổi với giáo viên có kinh nghiệm về lập PTHH ở THCS.
- Trực tiếp sử dụng các kĩ năng cân bằng PTHH này trong cơng tác giảng dạy
để rút kinh nghiệm.
III- Nội dung:
1) Một số lưu ý khi lập PTHH:
- Khi cân bằng PTHH khơng được tự ý thay đổi chỉ sơ trong CTHH, chỉ được
thêm hệ số trước CTHH.
- Đơn chất trong phản ứng hóa học nên cân bằng sau cùng. Vì hệ số đơn chất
có thể là một phân số.
- Trong PTHH có nhóm ngun tử, nhóm ngun tử được bảo tồn thì ta coi

nó như một đơn vị để cân bằng.
- Ưu tiên cân bằng ngun tố hóa học có trong duy nhất một CTHH trước sau
đó mới cân bằng đến các ngun tố có trong nhiều CTHH.
2) Các phương pháp cân bằng PTHH
2.1- Phương pháp tính nhẩm:
2.1.1 – Phương pháp
Học sinh tự nhẩm theo phương pháp riêng của từng học sinh.
* Chú ý:
- Xét xem ngun tố hóa học nào tồn tại trong duy nhất một cơng thức hóa
học thì ưu tiên cân bằng trước.
- Đơn chất nên cân bằng sau cùng.
- Một số trường hợp đặc biệt (xem ví dụ 2)
2.1.2 – Ví dụ minh họa:
Ví dụ1 : Lập PTHH C
6
H
12
O
6
C
2
H
5
OH + CO
2
- Ta nhận thấy trong PTHH có 3 ngun tố hóa học là C, H, O. Vì vế phải H
chỉ có trong 1 CTHH nên ta cân bằng ngun tố H trước.
Ninh Thò Lanh- Trường THCS Yên Nhân 2008-2009
2
K naờng lp phửng trỡnh hoaự hc ỷ trửng THCS

C
6
H
12
O
6
2C
2
H
5
OH + CO
2
- Sau khi cõn bng nguyờn t H ri ta cõn bng n C hoc O u c.

PTHHC
6
H
12
O
6
2C
2
H
5
OH + 2CO
2
Phng phỏp ny thng dựng cho cỏc PTHH d nh trờn. Tuy nhiờn a
phn hc sinh THCS u s dng phng phỏp nhm ny cõn bng PTHH.
Do vy cỏc em thng cõn bng rt lõu, cú khi cũn khụng cõn bng c khi
gp PTHH khú.

Vớ d 2: Cõn bng cỏc phng thỡnh húa hc sau:
a. Ag + H
2
SO
4


0
t

Ag
2
SO
4
+ SO
2
+ H
2
O
b. Cu + H
2
SO
4


0
t

CuSO
4

+ SO
2
+ H
2
O
c. Fe + H
2
SO
4


0
t

Fe
2
(SO
4
)
3
+ SO
2
+ H
2
O
d. Ag + HNO
3

AgNO
3
+ NO
2
+ H
2
O
e. Mg + HNO
3


0
t

Mg(NO
3
)
2
+ NO
2
+ H
2
O
f. Al + HNO
3


0
t

Al(NO
3
)
3
+ NO
2
+ H
2
O
- Khi gp cỏc PTHH khú nh trờn thỡ vic cõn bng PTHH theo phng phỏp
nhm l rt khú, nhng hu ht cỏc hc sinh THCS u dựng phng phỏp nhm
cõn bng. ú l thúi quen ca hc sinh THCS, mt phn na l vỡ cỏc em hc
sinh mi ch lm quen vi mụn húa hc, cha c hc phng phỏp cõn bng
theo s oxi húa nờn cha bit cỏch cõn bng PTHH loi trờn c nhanh v
chớnh xỏc. Vy lm th no cỏc em cõn bng PTHH nhanh v chớnh xỏc?
- Sau õy tụi xin gii thiu cỏch cõn bng cỏc PTHH trờn theo phng phỏp
nhm:
* Loi 1: i vi loi phn ng húa hc gia kim loi vi cht cú tớnh oxi
húa manh H
2
SO
4
c thỡ ta phõn loi kim loi theo húa tr v cõn bng nguyờn t
lu hunh trc.
* Kim loi húa tr 1.
Vớ d 2a: Ag + H
2
SO
4

0
t

Ag
2
SO
4
+ SO
2
+ H
2
O
- Bc 1: Cõn bng s nguyờn t S lu hunh trc ri cõn bng n cỏc
nguyờn t khỏc.
+ Khi cõn bng PTHH nờn lm chn ch s nguyờn t mi nguyờn t cõn
bng PTHH c nhanh v chớnh xỏc.
+ V phi cú 2 nguyờn t S (chn) nờn cỏc nguyờn t S cõn bng ta ch
vic thờm h s 2 vo trc CTHH H
2
SO
4
Ag + 2H
2
SO
4


0
t

Ag
2
SO
4
+ SO
2
+ H
2
O
- Bc 2: Khi ú s nguyờn t H v trỏi c nh l 4 nờn ta cõn bng n H
Ag + 2H
2
SO
4


0
t

K
2
SO
4
+ SO
2
+ 2H
2
O
- Bc 3: Sau ú kim tra s nguyờn t O 2 v, nu s nguyờn t O ó cõn

Ninh Thũ Lanh- Trửụứng THCS Yeõn Nhaõn 2008-2009
3
K naờng lp phửng trỡnh hoaự hc ỷ trửng THCS
bng thỡ ta ch vic cõn bng n nguyờn t Ag (do Ag dng n cht)

PTHH2Ag + 2H
2
SO
4


0
t

Ag
2
SO
4
+ SO
2
+ 2H
2
O
Vy khớ gp loi phn ng gia kim loi húa tr I vi H
2
SO
4
c núng gii
phúng ra khớ SO
2

thỡ ch vic thờm h s 2 trc cụng thc ca axit ri cõn bng
cỏc nguyờn t H, O, kim loi.
* Kim loi húa tr II.
Vớ d 2b: Cu + H
2
SO
4


0
t

CuSO
4
+ SO
2
+ H
2
O
- Bc 1: Ta cng phi cõn bng s nguyờn t S hai v trc. V phi cú
tng 3 nguyờn t S. Vy s nguyờn t S l s chn v phi thỡ ta thờm h s
2 vo trc cụng thc SO
2
Cu + H
2
SO
4


0

t

CuSO
4
+ SO
2
+ H
2
O
- Bc 2: Nh vy cõn bng s nguyờn t S 2 v ta ch vic thờm h s 4
vo trc CTHH H
2
SO
4
.
Cu + 2H
2
SO
4


0
t

CuSO
4
+ SO
2
+ H
2

O
- Bc 3: S nguyờn t H v phi ó c nh nờn ta cõn bng s nguyờn t H.


PTHH Cu + 2H
2
SO
4


0
t

CuSO
4
+ SO
2
+ 2H
2
O
- Bc 4: Kim tra s nguyờn t O ri cõn bng n nguyờn t Cu.
Vy khi gp loi phn ng gia kim loi húa tr I vi H
2
SO
4
c núng gii
phúng ra khớ SO
2
thỡ ch vic thờm h s 2 trc cụng thc SO
2

ri cõn bng n
nguyờn t S, H, O, Cu.
* Kim loi húa tr III.
Vớ d 2.c: Fe + H
2
SO
4


0
t

Fe
2
(SO
4
)
3
+ SO
2
+ H
2
O
- Bc 1: Ta cng phi cõn bng s nguyờn t S hai v trc. V phi cú
tng 4 nguyờn t S. Tuy s nguyờn t S ó chn nhng tip tc cõn bng cỏc
nguyờn t nh trờn khụng c thỡ ta nõng s nguyờn t S v phi lờn 6
nguyờn t bng cỏch thờm h s 3 vo trc cụng thc SO
2
.
Fe + H

2
SO
4


0
t

Fe
2
(SO
4
)
3
+ 3SO
2
+ H
2
O
- Bc 2 + 3: Thờm h s 6 vo trc CTHH H
2
SO
4
. Sau ú cõn bng n
nguyờn t H, O, Fe.


PTHH 2Fe + 6H
2
SO

4


0
t

Fe
2
(SO
4
)
3
+ 3SO
2
+ 6H
2
O
Vy khi gp PTHH ca kim loi húa tr III hc sinh ch vic thờm 3 vo trc
cụng thc SO
2
. Sau ú cõn bng cỏc nguyờn t cũn li.
* Vỡ hc sinh thng cú thúi quen nhm cỏc nguyờn t 2 v cõn bng
PTHH nờn sau khi thc hin phng phỏp lp PTHH nh trờn tụi nhn thy hc
sinh lnh hi kin thc rt nhanh v cõn bng PTHH rt tt.
Loi 2: i vi loi phn ng húa hc gia kim loi vi cht cú tớnh oxi húa
manh HNO
3
c thỡ ta phõn loi kim loi theo húa tr v võn bng s nguyờn t
Ninh Thũ Lanh- Trửụứng THCS Yeõn Nhaõn 2008-2009
4

K naờng lp phửng trỡnh hoaự hc ỷ trửng THCS
N trc.
* Kim loi húa tr I.
Vớ d 2d: Ag + HNO
3


0
t

AgNO
3
+ NO
2
+ H
2
O
- Ta phi cõn bng s nguyờn t N trc. Tng s nguyờn t N v trỏi l 2.
s nguyờn t N cõn bng ta ch vic thờm h s 2 trc CTHH HNO
3
Ag + 2HNO
3


0
t

AgNO
3
+ NO

2
+ H
2
O
- Sau ú kim tra cỏc nguyờn t cũn li thỡ thy phng trỡnh ó cõn bng.
Vy gp PTHH ca kim loi I tỏc dng vi HNO
3
c thỡ ta ch vic thờm h
s 2 trc CTHH HNO
3
l PTHH cõn bng.
* Kim loi húa tr II.
Vớ d 2e: Mg + HNO
3


0
t

Mg(NO
3
)
2
+ NO
2
+ H
2
O
- Cõn bng s nguyờn t N 2 v trc. lm chn s nguyờn t N v
phi thỡ ta thờm h s 2 trc CTHH NO

2
Mg + HNO
3


0
t

Mg(NO
3
)
2
+ 2NO
2
+ H
2
O
- Sau ú thờm h s 4 trc CTHH HNO
3
, sau ú cõn bng n nguyờn t H,
O, Mg.


PTHH Mg + 4HNO
3


0
t

Mg(NO
3
)
2
+ 2NO
2
+ 2H
2
O
Vy khi gp PTHH thuc loi trờn ta ch cn thờm h s 2 vo trc CTHH
NO
2
v thờm h s 4 trc CTHH ca HNO
3
suy ra PTHH
* Kim loi húa tr III.
Vớ d 2f: Al + HNO
3


0
t

Al(NO
3
)
3
+ NO
2
+ H

2
O
- Ta cng cõn bng s nguyờn t N trc. Cng tng t nh kim loi húa tr
III phn ng vi H
2
SO
4
c. Ta lm chn ch s nguyờn t N v phi lờn 6
nguyờn t bng cỏch thờm h s 3 vo trc CTHH NO
2
.
Al + HNO
3



Al(NO
3
)
3
+ 3NO
2
+ H
2
O
- Sau ú cõn bng cỏc nguyờn t cũn li thỡ c PTHH:


PTHH Al + 6HNO
3

Al(NO
3
)
3
+ 3NO
2
+ 3H
2
O
Qua thc t ging dy, tụi nhn thy phng phỏp cõn bng nh trờn rt hiu
qu. Cỏch cõn bng trờn rốn cho hc sinh phng phỏp t duy khi cõn bng
PTHH, phự hp vi tõm lớ la tui hc sinh, phự hp vi trỡnh húa hc
THCS.
2.2- Phng phỏp chn l.
2.2.1 - Phng phỏp:
+ Bc 1: Xỏc nh cht phc tp v cú ch s nguyờn t l cao nht trong s
phn ng.
+ Bc 2: Lm chn ch s nguyờn t l trờn bng cỏc h s chn, bt u t
2, 4, 6.
Ninh Thũ Lanh- Trửụứng THCS Yeõn Nhaõn 2008-2009
5
K naờng lp phửng trỡnh hoaự hc ỷ trửng THCS
+ Bc 3: Cõn bng cỏc nguyờn t cũn li.
2.2.2 - Vớ d minh ha.
Thớ d 1: Lp PTHH cú s phn ng sau:
Fe(OH)
2

+ O
2
+ H
2
O

0
t
Fe(OH)
3
Tr li
- Trong s phn ng trờn cht phc tp v cú ch s nguyờn t l cao nht
l Fe(OH)
3
- Lm chn ch s nguyờn t l trờn bng cỏc h s chn, bt u t 2.
Fe(OH)
2
+ O
2
+ H
2
O

0
t
2Fe(OH)
3
- Sau khi thờm 2 vo trc CTHH Fe(OH)
3
ta thy s nguyờn t Fe, O, H

v phi u c nh ri, nhng vỡ st cú trong duy nht mt CTHH nờn ta cõn
bng trc. Nu cõn bng nguyờn t H, O trc thỡ khụng xỏc nh c t h
s trc CTHH no.
2Fe(OH)
2
+ O
2
+ H
2
O

0
t
2Fe(OH)
3
Bõy gi ta cõn bng n H vỡ s nguyờn t H trong 2Fe(OH)
2
ó c nh nờn
ch cn thờm h s vo nc sao cho s nguyờn t H hai v bng nhau. Cui
cựng cõn bng n nguyờn t O vỡ oxi tn ti dng n cht.
2Fe(OH)
2
+
2
1
O
2
+ H
2
O

0
t
2Fe(OH)
3
Thớ d 2: Lp PTHH cú s phn ng sau:
KMnO
4
+ HCl

0
t
KCl + MnCl
2
+ Cl
2
+ H
2
O
Tr li
- Bc 1: Cht phc tp nht, cú ch s nguyờn t cao nht l KMnO
4
- Bc 2: Lm chn ch s nguyờn t l trờn bng h s chn bt u t 2.
2KMnO
4
+ HCl

0
t
KCl + MnCl

2
+ Cl
2
+ H
2
O
- Bc 3: Cõn bng cỏc nguyờn t.
1) Sau khi thờm 2 vo trc CTHH KMnO
4
thỡ s nguyờn t K, Mn, O v
trỏi ó c nh nờn ta cõn bng nguyờn t ú trc.
2KMnO
4
+ HCl

0
t
2KCl + 2MnCl
2
+ Cl
2
+ 8H
2
O
2) S nguyờn t H v phi c nh ri nờn ta cõn bng s nguyờn t H
v trỏi trc.
2KMnO
4
+ 16HCl

0
t
2KCl + 2MnCl
2
+ Cl
2
+ 8H
2
O
3) Sau cựng cõn bng n nguyờn t Cl.


PTHH 2KMnO
4
+ 16HCl

0
t
2KCl + 2MnCl
2
+ 5Cl
2
+ 8H
2
O
2.2.3 - Nhn xột:
Phng phỏp Chn l, cú th lp c rt nhiu PTHH. Tuy nhiờn trong
Ninh Thũ Lanh- Trửụứng THCS Yeõn Nhaõn 2008-2009
6
Kỹ năng lập phương trình hoá học ơû trường THCS

một số PTHH phức tạp thì cũng rất khó, đòi hỏi phải có kĩ năng. Do vậy khi dạy
giáo viên phải chú ý rèn cho học sinh kĩ năng cân bằng PTHH theo theo phương
pháp này.
2.3 – Phương pháp đại số.
2.3.1 – Phương pháp:
- Bước 1: Đặt hệ số a, b, c, d,… trước CTHH của các chất trong PTHH.
- Bước 2: Dựa vào định luật bảo tồn ngun tố lập các biểu thức đại số giữa
a, b, c, d,…
- Bước 3: Chọn 1 giá trị ngun bất kì cho ẩn a hoặc b hoặc c hoặc d… Từ đó
tìm các ẩn còn lại (tùy vào các phương trình đại số ở bước 2 mà chọn giá trị
ngun cho ẩn a hoặc b hoặc c … phù hợp để tìm các ẩn còn lại thuận lợi). Nếu
sau khi tìm được các giá trị của các ẩn nhưng khơng ngun (ở dạng phân số) thì
ta nhân tất cả các giá trị tương ứng vừa tìm được với mẫu số lớn nhất để được
giá trị ngun.
2.3.2– Ví dụ minh họa:
Lập PTHH có sơ đồ phản ứng sau:
Fe + HNO
3

→
Fe(NO
3
)
3
+ NO
2
+ H
2
O
Trả lời

- Bước 1: Đặt hệ số a, b, c, d, e trước CTHH của các chất trong PTHH.
aFe + bHNO
3

→
cFe(NO
3
)
3
+ dNO
2
+ eH
2
O
- Bước 2: Vì số ngun tử mỗi ngun tố trong PTHH ở 2 vế bằng nhau nên
ta có các phương trình đại số sau:
(1) a = c (ngun tử Fe)
(2) b = 2e (ngun tử H)
(3) b = 3c + d (ngun tử N)
(4) 3b = 9c + 2d + e (ngun tử O)
- Bước 3: Dựa vào các phương trình đại số ở bước 2;
ta chọn a = 1
→

c = 1.
Thay (2) vào (3), (4) và thay c = 1 vào (3), (4) ta tính được
e = 3. Thay e = 3 vào (2) được b = 6 - > d = 3
Vậy PTHH là Fe + 6HNO
3

→
Fe(NO
3
)
3
+ 3NO
2
+ 3H
2
O
* Chú ý: Nếu trong bước 3 ta chọn b = 2 - > e = 1.
Thay b = 2, e = 1 vào (3), (4) ta tính được d = 1 - > c =
3
1

→

a =
3
1
. Để cho hệ số là số ngun dương ta nhân các hệ số của a, b, c, d, e
vừa tìm được với 3 ta được các hệ số mới:
a = c = 1; b = 6; d = 3; e = 3.
Ninh Thò Lanh- Trường THCS Yên Nhân 2008-2009
7
Kỹ năng lập phương trình hoá học ơû trường THCS
→
PTHH Fe + 6HNO
3

→
Fe(NO
3
)
3
+ 3NO
2
+ 3H
2
O
2.3.3 – Nhận xét
Phương pháp này có thể cân bằng mọi PTHH. Phương trinh càng phức tạp
thì càng nhiều ẩn.
2.4 - Phương pháp số oxi hóa.
2.4.1– Phương pháp: Phương pháp này chỉ dùng giới thiệu cho học sinh khá
giỏi vì học sinh chưa được học về số oxi hóa.
* Quy tắc xác định số oxi hóa:
- Số oxi hóa của ngun tố trong các đơn chất bằng khơng.
- Trong 1 phân tử tổng số oxi hóa của các ngun tố bằng khơng.
Ví dụ Na
2
O, Al
2
O
3
{ 2. (+3) + 3. (-2) = 0}
- Số oxi hóa của các ion đơn ngun tử bằng điên tích của ion đó (trùng hóa
trị của ngun tố trong CTHH) như Na
+
; Cu

+2
Al
+3
. Trong ion đa ngun tử tổng
số oxi hóa bằng điện tích ion đó (SO
4
; CO
3
)
- Trong hầu hết các hợp chất, số oxi hóa của H là +1, (trừ hiđrua kim loại
NaH, CaH
2
thì H có số oxi hóa –1.
- Trong hợp chất O ln có số oxi hóa - 2
* Các bước lập PTHH:
- Bước 1: Xác định số oxi hóa của những ngun tố có số oxi hóa thay đổi.
Fe + HNO
3

→
0
t
Fe(NO
3
)
3
+ NO
2
+ H
2

O
- Bước 2: Viết q trình oxi hóa và q trình khử, cân bằng mỗi q trình.
Fe
→
Fe + 3e (Q trình nhường e)
N + 1e
→
N (Q trình nhận e)
- Bước 3: Tìm hệ số thích hợp sao cho tổng số e do q trình nhường bằng số
e q trình nhận.
1 x Fe
→
Fe + 3e
3 x N + 1e
→
N
- Bước 4: Đặt hệ số của các chất oxi hóa và chất khử vào sơ đồ phản ứng.
Hồn thành PTHH.
* Chú ý:
- Trong một số PTHH cần chú ý đến số ngun tử của ngun tố có số oxi
hóa thay đổi sau phản ứng (Thí dụ 2- sau)
- Trong bước 4 giáo viên lưu ý cho học sinh kĩ năng đặt hệ số sao cho dễ cân
bằng. Bởi nếu khơng biết cách đặt hệ số vào PTHH cho phù hợp thì có khi
khơng cân bằng được PTHH.
- Vì ở THCS chưa học khái niệm: “Chất khử là chất nhường electron hay
chất có số oxi hóa tăng sau phản ứng”; “ Chất oxi hóa là chất nhận electron hay
là chất có số oxi hóa giảm sau phản ứng” nên giáo viên có thể lựa chọn ngơn
Ninh Thò Lanh- Trường THCS Yên Nhân 2008-2009
8
-2 -2

0
+5
+4
+3
0
+3
+5
+4
+5 +4
0
+
+3
-2
-2
+3
K naờng lp phửng trỡnh hoaự hc ỷ trửng THCS
ng din t cht kh, cht oxi húa sao cho d hiu, phự hp vi trỡnh cp
THCS ca cỏc em.
- Qua thc t ging dy v nghiờn cu tụi rỳt ra 1 kinh nghim t h s cỏc
cht kh v cht oxi húa vo s phn ng nh sau:
1) t h s cht kh (Cht nhng electron) v trỏi trc sau ú cõn
bng nguyờn t ú v phi luụn.
2) t h s cht oxi húa (Cht nhn electron) v phi ri cõn bng
nguyờn t ú v trỏi.
3) Sau cựng cõn bng cỏc nguyờn t cũn li.
Nu chỳng ta lm ỳng nh trờn thỡ mi phn ng oxi húa kh phc tp
u cõn bng c. Do vy giỏo viờn cn nm vng k nng rốn k nng lp
PTHH theo phng phỏp s oxi húa c thun li.
2.4.2 Vớ d minh ha:
Thớ d 1: Lp PTHH cú s phn ng sau:

Fe + H
2
SO
4


0
t
Fe
2
(SO
4
)
3
+ SO
2
+ H
2
O
Tr li
- Bc 1:
Fe + H
2
SO
4


0
t
Fe

2
(SO
4
)
3
+ SO
2
+ H
2
O
- Bc 2:
Fe

Fe + 3e (Quỏ trỡnh nhng e)
S + 2e

S (Quỏ trỡnh nhn e)
- Bc 3:
2 x Fe

Fe + 3e
3 x S + 2e

S
- Bc 4:
+ t h s ca cht kh (nguyờn t nhng e) vo bờn trỏi s phn ng.
2Fe + H
2
SO
4

0
t
Fe
2
(SO
4
)
3
+ SO
2
+ H
2
O
+ Ta thy nguyờn t Fe 2 v bng nhau ri thỡ cõn bng n S. t h s
ca cht cú tớnh oxi húa (Cht nhn e) bờn phi s phn ng ri cõn bng
nguyờn t S v trỏi.
2Fe + 6H
2
SO
4


0
t
Fe
2
(SO
4

)
3
+ 3SO
2
+ 3H
2
O)
+ Cui cựng cõn bng cỏc nguyờn t cũn li
2Fe + 6H
2
SO
4


0
t
Fe
2
(SO
4
)
3
+ 3SO
2
+ 6H
2
O (PTHH)
Thớ d 2: Lp PTHH cú s phn ng sau:
KMnO
4

+ HCl

0
t
KCl + MnCl
2
+ Cl
2
+ H
2
O
Tr li
- Bc 1:
Ninh Thũ Lanh- Trửụứng THCS Yeõn Nhaõn 2008-2009
9
0
+6
+4
+3
+6 +4
+3
0
+6 +4
0
+3
+ 7
- 1
+2
0
+ 7

+2
- 1
0
+ 7
+2
- 1
0
K naờng lp phửng trỡnh hoaự hc ỷ trửng THCS
KMnO
4
+ HCl

0
t
KCl + MnCl
2
+ Cl
2
+ H
2
O
- Bc 2:
Mn

Mn + 5e (Quỏ trỡnh nhng e)
2Cl + 2e

Cl
2
(Quỏ trỡnh nhn e)

- Bc 3:
2 x Mn

Mn + 5e
5 x 2Cl + 2e

Cl
2

- Bc 4:
+ t h s ca cht kh (nguyờn t nhng e) vo bờn trỏi s phn ng
ri cõn bng n cỏc nguyờn t K, Mn.
2KMnO
4
+ HCl

0
t
2KCl + 2MnCl
2
+ Cl
2
+ H
2
O
+ Ta thy nguyờn t Mn, K 2 v bng nhau ri thỡ cõn bng n Cl. t h
s ca cht cú tớnh oxi húa (cht nhn e) bờn phi s phn ng ri cõn bng
nguyờn t Cl v trỏi.
2KMnO
4

+ 16HCl

0
t
2KCl + 2MnCl
2
+ 5Cl
2
+ H
2
O
+ Cui cựng cõn bng cỏc nguyờn t cũn li


PTHH 2KMnO
4
+ 16HCl

0
t
2KCl + 2MnCl
2
+ 5Cl
2
+ H
2
O
2.4.3 Nhn xột:
Phng phỏp ny hay v cõn bng c mi phn ng oxi húa phc tp. Tuy
nhiờn hc sinh THCS cha hc v s oxi húa nờn ch gii thiu cỏch lp PTHH

ny cho i ng hc sinh gii.
IV Kt thỳc vn :
Trong khi dy v phn lp PTHH giỏo viờn nờn cn c vo trỡnh , thúi
quen ca hc sinh la chon phng phỏp lp PTHH cho phự hp. Qua thc t
ging dy tụi nhn thy hu ht cỏc em hc sinh hay lp PTHH theo phng
phỏp nhm (k c phn ng húa hc khú hc sinh cng nhm) v phng phỏp
chn l. Vỡ vy tụi ó chỳ ý rốn cho hc sinh lp PTHH theo phng phỏp nhm
v phng phỏp chn l nh ó gii thiu trờn, 2 phng phỏp cũn li ch nờn
gii thiu cho hc sinh khỏ gii. T thc t ging dy ú tụi nhn thy hiu qu
lp PTHH ca hc sinh THCS yờn nhõn ngy mt nõng cao, cỏc em rt tớch cc,
say mờ v rt hng thỳ vi bi tp lp PTHH.
PTHH rt quan trng vi mụn húa hc. Lp PTHH tt giỳp hc sinh rt
Ninh Thũ Lanh- Trửụứng THCS Yeõn Nhaõn 2008-2009
10
K naờng lp phửng trỡnh hoaự hc ỷ trửng THCS
nhiu trong quỏ trỡnh hc tt mụn húa hc, to cho cỏc em s t tin, hng thỳ
hc tp, gúp phn lm nn tng cho vic giỏo dc xó hi ch ngha, phỏt trin
nng lc nhn thc, chun b cho hc sinh hc cao lờn v i vo cuc sng lao
ng. Vỡ th tụi nhn thy sỏng kin kinh nghim ny cú vai trũ rt quan trng
khi dy húa hc.
Yờn Nhõn, ngy 20 thỏng 4 nm 2009
Ngi thc hin
Ninh Th Lanh
Ninh Thũ Lanh- Trửụứng THCS Yeõn Nhaõn 2008-2009
11