TIỂU LUẬN TRIẾT CAO HỌC ẢNH HƯỞNG CỦA ARIXTỐT ĐẾN CÁC MẶT CỦA XÃ HỘI PHƯƠNG TÂY

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM
VIỆN ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC









BÀI TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC





Đề tài: ẢNH HƯỞNG CỦA ARIXTỐT ĐẾN CÁC MẶT CỦA XÃ

HỘI PHƯƠNG TÂY


GVHD : TS. BÙI VĂN MƯA
NGƯỜI THỰC HIỆN : TRẦN VĂN HÙNG
LỚP : CHKT K22- NGÀY 4
SỐ THỨ TỰ: 24
MSHV: 7701220469

TP.HCM 12/2012
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

2


MỤC LỤC
I) GIỚI THIỆU 3
II) ẢNH HƯỞNG CỦA ARIXTOTLE ĐẾN CÁC MẶT CỦA XÃ HỘI PHƯƠNG TÂY 3
1) Aristotle đã đặt nền tảng cho lý luận học 3
2) Ảnh hưởng của Arixtotle đến hệ thống khoa học 4
2.1) Aristote một nhà nghiên cứu thiên nhiên: 4
2.2) Nền tảng của khoa sinh vật học 5
3) Ảnh hưởng của Arixtotle trong siêu hình học 6
4) Ảnh hưởng của Arixtotle trong tâm lý học và bản chất của nghệ thuật 8
5) Ảnh hưởng của Arixtotle đối với đạo đức học và bản chất của hạnh phúc 9
6) Ảnh hưởng của Arixtotle đối với khoa học – chính trị 11
6.1) Cộng sản và bảo thủ 12
6.2) Hôn nhân và giáo dục 13
6.3) Dân chủ và quý tộc 15
7) Ảnh hưởng của Arixtotle đến tư tưởng kinh tế 16
8) Đánh giá về ảnh hưởng của Arixtotle 18
III) KẾT LUẬN 20


Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

3

I) GIỚI THIỆU
Triết học ra đời và phát triển cho đến nay đa
̃
có lịch sử gần 3000 năm. Sự phát
triển những tư tưởng triết học của nhân loại là một quá trình nổ lực cống hiến không
ngừng của các nhà triết học, là Cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy
tâm, và gắn với nó là cuộc đấu tranh giữa các phương pháp nhận thức hiện thực – phương
pháp biện chứng và phương pháp siêu hình . Dù đứng trên lập trường quan điểm nào, dù
vẫn mang trong mình những mặt tích cực và hạn chế nhưng những tư tưởng của các nhà
triết học vẫn có những ảnh hưởng không nhỏ đến xã hội mà họ đang sống và sau này.
Một trong những người có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất trong lịch sử triết học côt đại có thể
kể đến là Aristotle.
Arixtốt (384 – 322 TCN) là một trong những nhà triết học, nhà giáo dục và nhà khoa học
đã tạo nên ảnh hưởng hết sức lớn lao trong nền Văn Minh Tây Phương. Cùng với Plato,
Aristotle được coi là một trong các nhà triết học Hy Lạp quan trọng nhất. Ph.Ăngghen đã
gọi Arixtốt là “ cái đầu hoàn chỉnh nhất” trong số các nhà triết học cổ đại Hy lạp. Arixtot
đã để lại cho nhân loại một di sản triết học đồ sộ được viết bằng tiếng Hy Lạp cổ, trong
đó lớn nhất là tác phẩm “siêu hình học”. Những tác phẩm của Ông còn lại cho đến ngày
nay có thể chia làm tám nhóm: triết học chung, logic học, vật lý học, sinh vật học, tâm lý
học, đạo đức học, kinh tế học, chính trị và nghệ thuật học. Aristotle hiểu rõ toàn thể học
thuật Hy Lạp của các thời đại trước, đã cứu xét, tóm tắt, nhận xét và làm phát triển kiến
thức của nhân loại và có ảnh hưởng sâu rộng đến các mặt của xã hội phương tây. Do đó
bài viết sẽ tìm hiểu ảnh hưởng của Aristotle đến xã hội Phương Tây để đóng góp vào sự
hiểu biết rõ hơn về Arixtotle và ảnh hưởng triết học của ông đến cuộc sống.
II) ẢNH HƯỞNG CỦA ARIXTOTLE ĐẾN CÁC MẶT CỦA XÃ HỘI PHƯƠNG TÂY

1) Aristotle đã đặt nền tảng cho lý luận học

Giá trị của Aristotelà ở chỗ ông đã phát minh môn học mới, hoàn toàn không dựa vào các

tác phẩm từ trước để lại. Lối suy luận của người Hy Lạp trước thời Aristote không được
minh bạch, chính Aristote đã chấn chỉnh tình trạng này bằng cách đặt ra những quy luật
cho sự suy luận. Ngay cả Platon đôi khi cũng vấp phải lỗi lầm suy luận không chính xác.
Dưới thời trung cổ, một ngàn năm sau khi Aristote qua đời người ta còn hăng say dịch lại
các sách về luận lý để theo đó mà hướng dẫn tư tưởng.

Luận lý có nghĩa là nghệ thuật và phương pháp suy nghĩ chính xác. Đó là phương pháp
của tất cả các khoa học , tất cả các nghệ thuật kể cả âm nhạc. Luận lý học là một khoa
học vì nó có thể được trình bày dưới nhiều định luật giống như các định luật vật lý và
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

4

hình học, nó cũng là một nghệ thuật vì nó tập cho tư tưởng quen với lối suy nghĩ chính
xác.

Aristote cho rằng định nghĩa một vật hoặc một danh từ cần phải có 2 phần: phần thứ nhất
chỉ rõ vật ấy thuộc loại nào, phần thứ hai chỉ rõ trong loại ấy, vật ấy có những gì đặc biệt

Có một vấn đề đã làm cho Aristote bất đồng với Platon và gây ra nhiều cuộc tranh luận
sôi nổi. Theo Aristote thì những danh từ như: người, sách, cây chỉ những vật tổng quát
và trừu tượng không có trên thực tế. Những vật có thật phải được xác định bằng những
tên gọi như ông Athènes, ông B.

Một trong các phát minh của Aristote trong lãnh vực luận lý là tam đoạn luận. Đó là một
lối suy luận theo 3 phần, phần thứ ba hay là phần kết luận theo sau phần thứ nhất và phần
thứ hai. Thí dụ người là con vật có lý trí, Socrate là người, vậy Socrate là một con vật có
lý trí. Tam đoạn luận có thể được áp dụng trong toán học theo các công thức sau đây: A =
B, B = C vậy C = A. Điều khó khăn cần phải giải quyết trong một tam đoạn luận là nếu
phần thứ nhất không được chính xác thì phần kết luận lẽ cố nhiên cũng sai. Tuy nhiên,

người ta thường chú trọng đến phần kết luận hơn là phần thứ nhất, do đó tam đoạn luận
không đem đến những kết quả tốt. Với sự trình bày các phương pháp luận lý Aristote đã
có công lớn với nhân loại là đặt nền tảng cho phương pháp suy luận chính xác mặc dù
môn luận lý học gặp những chông gai và được coi như một môn học khó hiểu.
i

2) Ảnh hưởng của Arixtotle đến hệ thống khoa học
2.1) Aristote một nhà nghiên cứu thiên nhiên:

Nếu chúng ta bắt đầu bằng cách khảo sát một tác phẩm của Aristote nhan đề là Vật lý
học, chúng ta sẽ bị thất vọng. Sự thật là trong cuốn vật lý học ấy chỉ trình bày những khái
niệm siêu hình về vật chất, sự chuyển động, không gian, thời gian, nguyên lý, và những
khái niệm tương tự. Một đoạn đặc sắc trong tác phẩm trên là đoạn công kích khái niệm
chân không của một học giả đương thời. Aristote cho rằng trong vũ trụ không làm gì có
chân không. Ngày nay thuyết của Aristote đã bị khoa học chứng minh là sai, nhưng chính
nhờ sự công kích mà chúng ta biết được một thuyết khoa học có giá trị. Về khoa thiên
văn Aristote không tiến bộ hơn các học giả đương thời là bao. Ông công kích thuyết của
Pythagore cho rằng mặt trời là trung tâm điểm của thái dương hệ, ông một dành vinh dự
ấy cho trái đất. Tuy nhiên ông cũng có nhiều nhận xét giá trị về sức nóng của mặt trời
làm bốc hơi nước biển, làm cạn sông ngòi, nước bốc hơi thành mây và rơi xuống thành
mưa. Ông cho rằng xứ Ai cập là công trình của xông Nil: chính phù sa của nước sông này
trong hàng ngàn thế kỷ đã đem lại cho xứ Ai cập những vùng đất phì nhiêu. Aristote cũng
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

5

đã giảng giải một cách thoả đáng sự thành lập các lục địa trên trái đất, ông cho rằng các
lục địa được nảy sinh và dần dần biến mất dưới đáy biển cùng với tất cả những nền văn
minh ở trên ấy trong một sự thay đổi tuần hoàn. Con người đi từ trạng thái sơ khai đến
trạng thái văn minh cực độ rồi sẽ trở về trạng thái sơ khai do những biến cố vĩ đại của tạo

hoá.
2.2) Nền tảng của khoa sinh vật học

Trong khi Aristote quan sát những loại sinh vật trong vườn bách thảo rộng lớn của ông,
tự nhiên ông nhận thấy rằng những loại sinh vật có thể được xếp hạng và giữa những
hạng ấy có những mối liên hệ mật thiết trong nhiều phương diện khác nhau chẳng hạn
như trong sự cấu tạo cơ thể, cách sinh sống, sự thụ thai, sự cảm xúc Những mối liên hệ
này nối liền những loại sinh vật thô sơ nhỏ bé nhất đến những loại sinh vật phức tạp nhất.
Trong lĩnh vực những loại sinh vật thô sơ nhỏ bé người ta rất khó lòng phân biệt một sinh
vật và một khoáng chất. Aristote cho rằng ranh giới giữa một sinh vật và một khoáng chất
trong lãnh vực này rất mơ hồ và đáng nghi ngờ. Mặt khác, người ta không thể phân biệt
động vật và thực vật. Đối với một vài loại có thể xem là thực vật cũng được mà xem là
động vật cũng được. Trong nhiều trường hợp khác rất khó phân biệt một loại này với một
loại khác. Người ta có thể kết luận rằng đời sống trên trái đất phát triển một cách liên tục
từ trạng thái thô sơ nhất đến trạng thái phức tạp nhất. Trí thông minh cùng phát triển theo
với trạng thái, nói cách khác: trạng thái càng phức tạp, trí thông minh càng phát triển.
Đồng thời các cơ quan kiểm soát càng ngày càng tập trung, thần kinh hệ được phát triển
cùng với sự tập trung này.

Mặc dù có những nhận xét xác đáng kể trên, Aristote không chủ trương thuyết tiến hoá.
Ông đả kích thuyết cho rằng các sinh vật đấu tranh để sống và chỉ những sinh vật nào
thích hợp nhất mới được tồn tại. Ông cũng phủ nhận thuyết cho rằng con người trở nên
thông minh nhờ dùng 2 tay để làm việc thay vì để di chuyển. Ông nói rằng cần phải suy
nghĩ ngược lại nghiã là con người biết dùng 2 tay để làm việc vì đã trở nên thông minh.

Vì các phương tiện nghiên cứu và quan sát trong lãnh vực này còn thiếu sót nên Aristote
có nhiều lầm lẫn: Ông không biết gì về sự hiện hữu của các bắp thịt trong cơ thể, ông
không phân biệt động mạch và tĩnh mạch, ông tưởng rằng khối óc dùng để làm cho máu
trở nên lạnh, ông tin rằng đàn ông có nhiều mảnh xương sọ hơn đàn bà, ông tin rằng
người ta chỉ có 8 cặp xương sườn và đàn bà có ít răng hơn đàn ông.

Đó là những sự nhầm lẫn tuy rõ ràng nhưng không quan trọng so với sự đóng góp của
Aristote vào nền sinh vật học. Ví dụ ông biết rằng loài chim và loài bò sát có cơ thể rất
giống nhau, loài khỉ là một loài trung gian giữa người và vật 4 chân. Ông nhận xét rằng
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

6

linh hồn của trẻ sơ sinh cũng giống như linh hồn của súc vật. Các món ăn quyết định cách
sinh sống: có những con thú sống theo đàn, có những con thú sống cô độc, miễn làm sao
chúng có thể kiếm ăn một cách dễ dàng. Ông đã tìm ra kết luận gần giống như thuyết của
Von Baer về các đặc tính của giống nòi và thuyết của Spencer về sự tương quan của các
giống vật và sự phát triển của chúng. Nói một cách khác, một giống vật càng phát triển
thì sự sinh đẻ càng ít. Ông nhận xét khuynh hướng bình đẳng của các giống vật nghĩa là
những phần tử xuất chúng, do sự giao cấu với các phần tử thấp kém hơn dần dần sẽ mất
các đặc tính của mình. Sau hết Aristote tạo nên một khoa học về sự phát triển của bào
thai. Ông nói rằng muốn quan sát sự vật một cách chính xác không gì bằng quan sát ngay
trong thời kỳ thai nghén. Hyppocrate cũng đã áp dụng phương pháp này bằng cách quan
sát trứng gà lộn trong những thời kỳ khác nhau và đã viết cuốn sách nhan đề là Nguồn
gốc của đứa trẻ. Aristote cũng nghiên cứu hiện tượng này và những nhận xét của ông còn
làm cho các nhà khoa học ngày nay phải ngạc nhiên. Chắc ông đã làm nhiều thí nghiệm
về khoa sinh sản vì ông phủ nhận thuyết cho rằng nam tính hoặc nữ tính của bào thai phụ
thuộc vào vị trí của ngọc hành. Ông còn đưa ra nhiều vấn đề thời sự về nhân chủng chẳng
hạn như ông đã nhận xét một cuộc hôn nhân giữa người đàn bà da trắng và người đàn ông
da đen. Tất cả những đứa con sinh ra đều da trắng nhưng đến thế hệ thứ hai thì nhiều đứa
con da đen xuất hiện. Đó chỉ là một nhận xét mở đầu cho định luật danh tiếng về nhân
chủng học mệnh danh là định luật Mendel. Nói tóm lại mặc dù những sai lầm trong các
tác phẩm về sinh lý học của ông, Aristote cũng đã đặt nền móng cho khoa học này. Nếu
chúng ta để ý rằng các phương pháp sưu tầm và nghiên cứu thời ấy rất thô sơ, chúng ta
phải công nhận thiên tài vĩ đại của Aristote.

3) Ảnh hưởng của Arixtotle trong siêu hình học

Có thể nói rằng siêu hình học theo Aristote là sự tiếp tục của sinh lý học. Tất cả mọi vật
trong vũ trụ đều tiến hoá do một sức mạnh nội tâm. Mỗi một thực thể có thể được xem
như một hình thể do một nguyên thể mà phát sinh ra.
Trong siêu hình học truyền thống, quan niệm về sự tồn tại đã trở thành vấn đề trung tâm
và là đề tài của những cuộc tranh luận. Parménide là người châm ngòi, Đêmôcrít bổ sung
và phản bác, Sôcrát thắp lên ngọn đề khái niệm, Platôn dựng thành tượng đài ý niệm và
Arixtốt lại tiếp tục phát triển Với tinh thần „„Thầy là quý nhưng chân lý còn quý hơn
thầy ‟‟ Arixtốt đã phê phán học thuyết ý niệm về tồn tại của Platôn. Quan niệm tồn tại
của Arixtốt hoàn toàn đối lập với quan niệm của Platôn. Theo ông, từ khởi đầu trong vũ
trụ đã có vật chất, đó là vật chất thuần túy chưa bị giới hạn trong bất kỳ một hình thức
nào. Dạng vật chất này không do ai sinh ra mà cũng không mất đi, nó tồn tại vĩnh viễn
nhưng lại tồn tại thụ động. Do vậy, Hêghen đã nhận xét „„Vật chất chỉ là cái nền tảng khô
cứng mà trên đó đã diễn ra các biến đổi và trong những biến đổi ấy vật chất chỉ là cái
chịu đựng‟‟. Trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, Arixtốt thừa nhận hình thức là
bản chất của vật chất. Ông viết „„ Hình thức đứng trước vật chất, là cái quan trọng hơn
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

7

nhiều so với vật chất‟‟ Như vậy với Arixtốt các sự vật hiện trượng của thế giới được hình
thành từ hai khởi nguyên, đó là khởi nguyên vật chất và khởi nguyên hình thức.
Arixtốt còn nghiên cứu về mối liên hệ giữa sự thống nhất và tất yếu. Ông đã chia
chúng thành từng loài, từng loại, tùng giống Sự thống nhất về mặt chất còn là sự thống
nhất giữa ba yếu tố : chất ; không gian ; thời gian. Ông đã rút ra các phạm trù : bản chất,
chất lượng, số lượng, vị trí, thời gian trong đó phạm trù bản chất là phạm trù cao nhất và
được chia thành hai mức độ là bản chất cụ thể và bản chất khái quát. „„Bản chất theo
nghĩa đầu tiên và tuyệt đối là cái nội tại, chẳng hạn một con người cụ thể hay một con
ngựa cụ thể‟‟. „„Bản chất khái quát được gọi là bản chất mà bản chất theo nghĩa đầu tiên,

tức bản chất cụ thể quan hệ với nó như tiểu loại, chủng loại, chẳng hạn con người cụ thể
thuộc về tiểu loại con người mà chủng loại là sinh thể‟‟. Đây là quan điểm đối lập hoàn
toàn với Platôn, sự vật không thể là cái bóng ý niệm như quan niệm của Platôn. Bản chất
của Arixtốt mang tính hai mặt giao động giữa lập trường duy vật và lập trường duy tâm.
Ông là nhà triết học duy tâm khi ông cho rằng thực sự tồn tại một số bản chất vĩnh viễn,
tất yếu vượt lên trên các sự vật cảm tính, nó dường như đồng nhất với Thượng đế. Ông
viết „„Rõ ràng một bản chất nào đó, vĩnh cửu, bất di bất dịch và tách rời các vật cảm
tính Thượng đế là một thực thể sống vĩnh hằng, tốt nhất do vậy sự sống và tồn tại , cái
liên tục và cái vĩnh cửu là sở hữu của Thượng đế‟‟.
Arixtốt nêu ra học thuyết về bốn nguyên nhân là: nguyên nhân vật chất, nguyên
nhân hình dạng, nguyên nhân vận động và nguyên nhân mục đích.
Trong Siêu hình học Arixtốt đã chia vận động thành bốn dạng cơ bản : tăng và
giảm; biến đổi về chất; xuất hiện và diệt vong; chuyển dịch vị trí. Trong bốn dạng vận
động này thì dạng vận động chuyển dịch vị trí trong không gian được ông cho là quan
trọng nhất vì nó là điều kiện của ba dạng còn lại. Tăng hay giảm chỉ là sự dời đổi vị trí
trong không gian. Nguyên nhân tạo nên sự biến đổi về chất trong vật thể là do kết cấu của
vật thể đang biến đổi. Sự xuất hiện và diệt vong không thể xảy ra cùng một lúc, nó là sự
biến đổi từ đặc tính này sang đặc tính khác và điều kiện của chúng là sự biến đổi trong
không gian. Ông đã quy các dạng vận động vào vận động cơ học, theo ông vận động rất
đơn giản chỉ là „„mọi vận động đều là sự di chuyển vị trí của các vật thể‟‟.
Arixtốt đã xem lý luận nhận thức là lý luận về tri thức khoa học „„Tất cả mọi người
về bản chất đều có khát vọng vươn tới tri thức‟. Kế thừa và phát triển tư tưởng của các
triết gia đi trước, Arixtốt đã xây dựng và phát triển lý luận nhận thức của mình đạt tới
đỉnh cao. Theo ông năng lực tư duy của con người là để khám phá ra chân lý đích thực về
bản chất của sự vật. Ông cho rằng nhận thức là một quá trình. Quá trình đó được khởi đầu
bằng cảm giác – biểu tượng – kinh nghiệm – nghệ thuật – khoa học. Cảm giác xuất hiện
là do sự vật bên ngoài tác động vào các giác quan, cảm giác chỉ cho ta biết được cái bên
ngoài của cái đơn nhất, cụ thể. Biểu tượng là bước chuyển trung gian để lên khinh
nghiệm, theo ông biểu tượng là hình thức rất quan trọng của quá trình nhận thức. Nếu con
người không xây dựng được hình ảnh tách rời kỏi sự vật thì không thể có tư duy, có tri

thức, theo ông thành ngữ „„không ai có thể đem mặt trăng vào nhà‟‟ phải được hiểu theo
nghĩa này. Nhận thức kinh nghiệm là những chuỗi liên tưởng về cùng một sự vật hay một
nhóm sự vật và „„kinh nghiệm thống nhất với cả khoa học và nghệ thuật. Khoa học và
nghệ thuật xuất hiện ở con người thông qua kinh nghiệm kinh nghiệm tạo nê nghệ thuật,
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

8

sự thiếu kinh nghiệm tạo nên sự ngẫu nhiên‟‟. Mặc dù thấy được nhận thức là một quá
trình đi từ cảm tính đến lý tính nhưng Arixtốt lại không thấy được mối quan hệ biện
chứng giữa nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính vì vậy nó chưa thoát khỏi chủ nghĩa
duy tâm.
ii


4) Ảnh hưởng của Arixtotle trong tâm lý học và bản chất của nghệ thuật

Tâm lý học của Aristote cũng có nhiều khó hiểu và mâu thuẫn. Trong của tác phẩm có
nhiều đoạn đáng để ý, chẳng hạn Aristote là người đầu tiên biết đến mãnh lực của thói
quen và xem đó như thiên chất thứ hai của con người. Đối với vấn đề tự do của ý chí và
bất tử của linh hồn thì ý kiến của Aristote không được đồng nhất, khi thì ông lý luận theo
thuyết định mệnh nghĩa là con người không thể làm khác hơn cái gì định mệnh đã an bài.
Khi thì ông cho rằng con người có tự do định đoạt số phận của mình bằng cách lựa chọn
những bối cảnh của cuộc sống, ví dụ chúng ta có thể tự tạo nên một nhân cách bằng cách
chọn lựa bè bạn, sách báo, nghề nghiệp và các trò giải trí. Aristote không tiên liệu rằng
những kẻ theo thuyết định mệnh sẽ cãi lại ông ta bằng cách nói rằng chính tánh tình của
chúng ta ảnh hưởng đến sự chọn lựa bè bạn, sách báo, nghề nghiệp và trò giải trí của
chúng ta. Aristote còn cho rằng con người muốn được khen và sợ bị chỉ trích, chính yếu
tố này làm cho họ phải chọn lựa và cũng chứng minh sự tự do chọn lựa của con người.
Lý luận này cũng không đứng vững vì chính sự khen chê định đọat hành vi của con người

chứ không phải sự tự do lựa chọn.

Aristote còn đưa ra một lý thuyết về linh hồn. Theo ông thì linh hồn là sức sống của mọi
sinh vật. Trong cỏ cây thì linh hồn chỉ là khả năng dinh dưỡng và sinh sản, trong loài
động vật linh hồn là khả năng di chuyển và cảm xúc, trong loài người linh hồn là khả
năng lý luận và suy tư. Vì là một khả năng, linh hồn không thể tồn tại ngoài thể chất. Tuy
nhiên trong một đoạn khác bằng một lối lý luận dông dài, Aristote lại cho rằng linh hồn
có thể tồn tại. Lối lý luận này tỏ ra mâu thuẫn và có nhiều chỗ tối nghĩa.

Trong một tác phẩm khác, Aristote bàn về nghệ thuật và thẩm mỹ. Ông nói rằng nghệ
thuật phát minh do nhu cầu của con người muốn diễn tả những cảm nghĩ, cảm giác của
mình. Trong bản chất, nghệ thuật là một sự bắt chước và phản ảnh thiên nhiên giống như
cái kiếng thu những hình ảnh của tạo vật. Trong tất cả mọi người đều có bản năng bắt
chước, một bản năng mà thú vật thấp kém không có. Tuy nhiên mục đích của nghệ thuật
không phải là diễn tả bề ngoài của sự vật mà chính là diễn tả ý nghĩa ở bên trong. Trải
qua các thời kỳ và phong cách nghệ thuật ở phương Tây, từ nghệ thuật cổ đại Hy-La, đến
những bước đầu của nghệ thuật Kitô giáo; rồi từ thời Trung cổ (với các phong cách
Rômăng, Gôtíc), đến các thời kỳ Tiền Phục Hưng, Phục Hưng, Nguyên khai Flamand, Cổ
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

9

điển, Barốc, Lãng mạn, Hiện thực tự nhiên, Ấn tượng, nghệ thuật chính thống luôn luôn
tôn vinh sự sao chép "giống như thật", trong tinh thần của Aristote, với mục đích thể hiện
y nguyên hiện thực, mặc dầu với một cái nhìn thẩm mỹ nhất định, song hoàn toàn không
"diễn dịch" hoặc phê phán hiện thực.Đó là nguyên lý cơ bản của nền nghệ thuật coi trọng
khách thể, có từ Aristote, và đã tồn tại bền bỉ cho đến ngày nay, ít ra là ở một số nghệ sĩ
tượng hình. Người ta còn nhớ, cho tới những thập niên đầu của thế kỷ XX, nền nghệ
thuật hàn lâm, mà tiền thân là nền nghệ thuật cổ điển của Pháp, vẫn ngự trị một cách
chính thống ở khắp Âu châu, đặc biệt là ở Pháp

Nghệ thuật cao cả nhất vừa đánh động lý trí vừa đánh động tình cảm, tạo nên một khoái
cảm cao cả nhất cho con người. Do đó các công tác nghệ thuật phải hướng về sự đồng
nhất. Ví dụ một vở kịch phải có cốt chuyện đồng nhất, nghĩa là không được có những giai
đoạn đi ra ngoài đề. Sau cùng nhiệm vụ của nghệ thuật là sự thanh lọc: những cảm giác
chất chứa trong con người do đời sống xã hội tạo nên có thể tìm thấy ở nghệ thuật một lối
thoát êm đẹp thay vì gây ra sự bạo động.
Những ý nghĩ trên đây ngày nay vẫn còn có giá trị và mở màn cho những thuyết tân kỳ về
sức mạnh của nghệ thuật.
5) Ảnh hưởng của Arixtotle đối với đạo đức học và bản chất của hạnh phúc
Quan niệm về bản chất con người của Aristote là một quan niệm rất lành mạnh: tất cả
những lý tưởng đều có một căn bản thiên nhiên và tất cả những cái gì thiên nhiên đều có
thể nẩy nở thành lý tưởng. Aristote chấp nhận một cách thẳng thắn rằng mục đích trực
tiếp của cuộc đời không phải là cái hay cái đẹp mà chính là hạnh phúc. Aristote nói rằng
người ta tìm kiếm tiền tài, danh vọng, khoái lạc vì người ta tưởng rằng những thứ đó đem
đến hạnh phúc. Tuy nhiên cần phải biết rõ hạnh phúc thật sự là gì và con đường nào đưa
đến hạnh phúc. Aristote trả lời câu hỏi này bằng cách tìm những đặc điểm phân biệt loài
người và những loài vật khác. Ông cho rằng hạnh phúc là sự phát triển hoàn toàn đầy đủ
các đức tính của con người. Đức tính nổi bật nhất của loài người là khả năng suy luận,
chính nhờ đức tính này mà loài người đứng trên tất cả loài vật khác. Chính vì vậy mà khả
năng suy luận một khi được phát triển hoàn toàn đầy đủ sẽ đem đến hạnh phúc hoàn toàn
cho con người.

Điều kiện của hạnh phúc do đó là sự phát triển của khả năng suy luận. Đạo đức tuỳ thuộc
vào sự suy luận chính xác, sự kiểm soát tinh thần, sự quân bình của lòng ham muốn. đó
không phải là những đức tính của những người thường mà là kết quả của sự tập luyện và
kinh nghiệm trong những người hoàn toàn trưởng thành. Con đường đi đến mục đích đó
là ý niệm trung dung. Mỗi một đặc tính có thể xếp thành 3 loại: loại đầu và loại chót là
những đặc tính quá khích, chỉ loại giữa mới là đạo đức .
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

10

Thuyết trung dung không phải là một thuyết có thể áp dụng một cách máy móc theo toán
học. Điểm trung dung có thể thay đổi tuỳ theo trường hợp và chỉ có thể tìm thấy bằng sự
suy luận trưởng thành. Thuyết trung dung là một đặc điểm chẳng những của Aristote mà
còn của nền triết lý Hy Lạp. Platon xem đạo đức là những hành động điều hoà không quá
khích, Socrate xem đạo đức là do sự suy luận mà có, trong đền thờ Apollon người ta có
khắc những chữ meden agan có nghĩa là không làm cái gì quá trớn. Người Hy Lạp cho
rằng sự đam mê tự nó không phải là một điều xấu, nó là nguyên liệu tạo nên điều xấu
hoặc điều tốt tuỳ theo cách sử dụng có chừng mực hoặc không có chừng mực.

Tuy nhiên thuyết trung dung chưa phải là bí quyết đem đến hạnh phúc. Aristote cho rằng
những nhu cầu vật chất cũng cần thiết. Sự nghèo túng quá độ làm cho con người đâm ra
biển lận, một tài sản vừa phải đem đến cho con người một đời sống tự do không tham
lam giành giựt quá đáng, đó cũng là một đặc điểm của chế độ quý tộc. Một yếu tố khác
rất cần thiết cho đời sống hạnh phúc là sự kết bạn. Càng được san sẻ, hạnh phúc càng
tăng trưởng. Mặc dù các tiện nghi vật chất cần thiết cho đời sống hạnh phúc, yếu tố chính
là sự sáng suốt của tâm hồn. Những khoái lạc giác quan không phải là chìa khoá của hạnh
phúc. Một đời sống chính trị như làm lãnh tụ một quốc gia hoặc một đảng phái không thể
đi đôi với hạnh phúc. Những người làm chính trị phải chiều theo sở thích của quần chúng
mà không có gì thay đổi bấp bênh bằng sở thích quần chúng. Hạnh phúc phải là sự khoái
lạc của tâm trí.

Con người lý tưởng của Aristote không làm việc nguy hiểm một cách vô ích nhưng gặp
trường hợp cần thiết họ có thể hy sinh tánh mạng vì có nhiều lúc đời sống thật không còn
đáng sống. Họ sẵn lòng giúp đỡ kẻ khác nhưng nhận sự giúp đỡ một cách rất dè dặt. Họ
không tìm cách phô trương, họ thẳng thắn nói lên những điều ưa và ghét, hành động một
cách chân thật.

Họ không bao giờ khen ai quá đáng vì họ nhận thấy rằng ở trên đời thật sự không có cái
gì đáng khen cả. Họ không thể sống a dua với kẻ khác vì tánh a dua là đặc tính của kẻ nô
lệ. Họ không bao giờ muốn làm hại ai và sẵn lòng tha thứ tất cả những lỗi lầm của kẻ
khác. Họ không muốn nói chuyện nhiều, cũng không muốn được người khác tâng bốc
hoặc chỉ trích người khác. Họ không nói xấu người khác dù đó là kẻ thù của họ. Họ đi
đứng khoan thai, nói năng ôn tồn, không bao giờ hấp tấp vì tâm trí họ không bị bận rộn
bởi những điều phức tạp. Họ không bao giờ hăng hái quá độ vì họ biết rằng trên đời này
không có cái gì quan trọng. Họ chịu đựng những sự bất trắc ở đời một cách vui vẻ và
đoan trang, giống như một tướng lãnh giỏi cầm quân ngoài mặt trận nắm vững chiến
thuật chiến lược. Họ thích sống một mình và không sợ sự cô đơn. Đó là con người lý
tưởng của Aristote.
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

11

6) Ảnh hưởng của Arixtotle đối với khoa học – chính trị
Aristotle được xem như là người đầu tiên nghiên cứu chính trị như một khoa học. Ông
yêu chuộng quan niệm tiến hóa của vạn vật và nổ lực nghiên cứu của ông dần dần khiến
ông quý mến các truyền thống cũng như luật lệ lâu đời của xã hội. Aristotle quan niệm
rằng truyền thống và luật lệ cổ xưa của nhân loại nên được giữ gìn bởi vì các tác dụng
quý giá của hệ thống cổ lệ. Nếu không có giá trị đặc biệt thì các truyền thống và luật lệ
hiện hành vốn có nguồn gốc cổ xưa đã biến mất từ lâu.
Một trong những tác phẩm nổi tiếng và có ảnh hưởng lớn của Arixtotle về chính trị là bộ
tác phẩm chính trị luận. Aristotle viết Chính Trị Luận năm 350 trước Thiên Chúa giáng
sinh (BC). Cuốn sách này được xem là căn bản cho Chính trị học Tây phương và ảnh
hưởng sâu rộng tới các tư tưởng gia đời sau như Cicero, St. Augustine, Aquinas, và các lý
thuyết gia khác thời Trung Cổ. Các lý thuyết gia hiện đại như Machiavelli, Hobbes, và
các nhà tư tưởng thời Khai Sáng đều dựa trên nền tảng này mà phê phán lý thuyết và mô
hình chính trị kiểu Aristotle. Nhờ vậy, họ đã phát triển nên các hệ tư tưởng mới. Vì thế,
dù ta đồng ý hay không với lập luận và lý thuyết của Aristotle, hiểu rõ các nguyên lý căn

bản mà Aristotle đã đề ra vẫn là điều cần thiết để có thể hiểu được các nhà tư tưởng thời
Khai sáng và Hậu hiện đại.
Trong Chính Trị Luận, Aristotle dùng phương pháp luận lý quy nạp, đi từ đơn vị xã hội
nhỏ nhất là gia đình tới xã hội và cuối cùng là quốc gia, để tìm ra những đặc tính thiết
yếu mà nhà nước phải có để trở thành một nhà nước lý tưởng. Ngoài phương pháp quy
nạp, Aristotle cũng dùng phương pháp so sánh giữa mô hình nhà nước "lý tưởng" và mô
hình nhà nước trong thực tế và đưa ra những nguyên lý xây dựng một nền chính trị mang
lại "điều tốt nhất" cho con người.
Chính Trị Luận có 8 quyển.
Quyển I mang tựa đề "Lý thuyết về Gia đình," gồm 13 chương
Quyển II gồm 12 chương. chương 9-12, Aristotle nhận diện các nhà nước mà theo ông
đã tiến đến gần lý tưởng như Sparta, Crete, và Carthage cùng với những khuyết điểm sâu
sắc mà các nhà nước này mắc phải và đã đưa đến sự suy vong sau này.
Quyển III gồm 18 chương và chủ đề của Quyển III là khảo sát về bản chất công dân và
các mô hình hiến pháp
Quyển IV gồm 16 chương. Trong Quyển IV, Aristotle luận về các mô hình hiến pháp
(chế độ) và các dạng khác nhau của từng mô hình trong thực tế.
Quyển V gồm 12 chương, mang tựa đề "Nguyên nhân của cách mạng và sự thay đổi chế
độ."
Quyển VI gồm 8 chương, bàn về các phương thức thiết lập chế độ Dân chủ và Quả đầu,
liên quan đến ba ngành của chính quyền: hành pháp, tư pháp và lập pháp.
Quyển VII Aristotle bàn về các lý tưởng chính trị và các nguyên tác giáo dục
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

12

Quyển VIII Aristotle bàn về giáo dục. Giáo dục là nhiệm vụ của quốc gia và nhà nước
phải xây dựng một hệ thống giáo dục đồng nhất cho mọi công dân.
iii

Sau khi Aristotle qua đời, có hai sự kiện chứng tỏ ảnh hưởng của Aristotle trên nền chính
trị của Athens. Sự kiện thứ nhất là Bản Hiến pháp của Athens do Antipater soạn thảo năm
321 sau khi dẹp xong cuộc nổi dậy của Athens 2 năm trước đó. Bản Hiến pháp này phản
ảnh tư tưởng chính trị của Aristotle và tiếp nối chính sách của Lycurgus như sau: quyền
đầu phiếu giới hạn trong số dân Athens có tài sản từ 2000 drachmas trở lên, nghĩa là giới
hạn trong giới trung lưu; những người có một số tài sản vừa phải và còn trẻ để làm nghĩa
vụ quân sự. Sự kiện thứ hai là việc Demetrius, học trò của Aristotle, lên cai trị Athens và
biến những gì Aristotle đã dạy tại Lyceum thành luật.
Ảnh hưởng của Aristotle, tuy nhiên, không chỉ giới hạn tại Hy Lạp hay tại Athens. Triết
lý theo trường phái Aristotle đã trở thành nền tảng cho triết học Duy Thực tại Tây
phương. Về phương diện triết lý chính trị, Chính Trị Luận trở thành kinh điển cho khoa
chính trị học tại Tây phương đến ngày nay.
6.1) Cộng sản và bảo thủ

Tư tưởng chính trị của Aristote lẽ tất nhiên phải chịu ảnh hưởng của những tư tưởng về
đạo đức kể trên. Nói cách khác Aristote thiên về chế độ quí tộc. Mặt khác, với tư cách là
thầy học của một vị hoàng đế và chồng của một vị công chúa, Aristote không có lý do để
thiên về thuyết dân chủ hoặc có cảm tình với giai cấp thương gia: Túi tiền của chúng ta
nằm ở đâu, triết lý của chúng ta nằm ở đó.

Thêm vào đó tư tưởng ôn hoà của Aristote có thể xem là hậu quả của những tệ đoan do
một nền dân chủ quá bê bối. Ông ước mong tìm lại nền an ninh trật tự và hoà bình. Ông
cho rằng cần phải chấm dứt những cuộc phiêu lưu chính trị. Chỉ trong những tình thế ổn
định con người mới có quyền quá khích. Aristote nói rằng :"người ta có thói quen thay
đổi luật lệ quá dễ dàng, làm như vậy lợi bất cập hại. Chúng ta cần phải chịu đựng những
điểm thiếu sót nhỏ nhặt của nhà làm luật hơn là đòi thay đổi luật pháp. Quốc gia sẽ không
có lợi gì một khi dân chúng làm quen với thái độ bất phục tùng và luôn luôn đòi thay đổi
luật pháp. Sự tuân hành luật pháp (rất cần thiết cho sự ổn cố chính trị ) thường bắt nguồn
ở tập tục. Thay đổi luật pháp khác gì phá vỡ nguồn gốc của sự tuân hành luật pháp.

Aristote chỉ trích chế độ cộng sản của Platon, cho đó là một chế độ không tưởng. Ông
không đồng ý với cuộc sống tập thể của giai cấp thống trị theo kiểu Platon; ông thích
những đức tính cá nhân, sự tự do, sự hữu hiệu và trật tự xã hội. Ông không muốn xem tất
cả người xung quanh là anh chị, xem tất cả người có tuổi là cha mẹ. Nếu tất cả đều là anh
chị, lẽ tất nhiên không có người nào thực sự là anh chị. Thà rằng có một người bà con xa,
song thật sự là bà con còn hơn có những người bà con theo kiểu Platon. Trong một xã hội
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

13

mà tất cả phụ nữ và nhi đồng đều là của chung, tình yêu thương sẽ phai nhạt. Chỉ những
cái gì thực sự của ta mới được chiều chuộng và gắn bó.

Aristote tiên liệu sự tiến triển của xã hội đến một đời sống máy móc khi ông viết những
dòng sau đây: "Nếu tất cả các dụng cụ đều tự động làm việc, nếu máy dệt tự dệt lấy quần
áo, nếu cái đàn tự phát ra những âm thanh thì lúc đó người ta không cần đến những kẻ
thừa hành hoặc những nô lệ nữa".

Lối suy nghĩ trên chứng tỏ thái độ khinh nghề lao động chân tay của người Hy Lạp.
Nguyên do là đời sống lúc bấy giờ còn thô sơ và công việc lao động chân tay không đòi
hỏi nhiều khả năng như bây giờ. Aristote xem những người lao động chân tay như những
người hoàn toàn không biết suy nghĩ. Những công việc ấy chỉ thích hợp với giai cấp nô lệ
và cũng dễ nô lệ hoá con người. Aristote cho rằng công việc lao động chân tay làm cho
trí óc cằn cỗi, không có thì giờ hoặc năng lực để suy nghĩ về chính trị. Do đó Aristote cho
rằng chỉ những người rảnh rang mới được quyền tham gia chính trị. Những kẻ làm thợ
nhiều khi còn bị mất quyền công dân. Ở Thèbes còn có một đạo luật cấm những thương
gia giữ chức vụ trong chính phủ nếu họ chưa hoàn toàn từ bỏ tất cả các hoạt động thương
mãi trong thời hạn 10 năm trở về trước. Những kẻ cho vay, đổi tiền, được Aristote xếp
vào hạng nô lệ. Ông coi việc buôn bán như một hành động bất chính và sự cho vay nặng
lãi như một hành động đáng ghét. Tiền bạc dùng để giao hoán, không phải để sinh lợi. Sự

nghiên cứu tài chánh là những việc đáng làm đối với một triết gia, nhưng các hoạt động
tài chánh là những việc không xứng đáng với một công dân.
6.2) Hôn nhân và giáo dục

Aristote cho rằng đàn bà chỉ có thể tuân lệnh. Theo bản chất, phụ nữ không có ý chí, do
đó không thể tự lập. Việc làm thích hợp nhất đối với phụ nữ là coi sóc nhà cửa. Không
nên làm cho phụ nữ được ngang quyền với nam giới như Platon đã chủ trương. Trái lại sự
cách biệt cần phải được tăng thêm vì chính sự cách biệt ấy khuyến khích gần gũi giữa
nam giới và nữ giới. Sự can đảm của nam giới không giống như sự can đảm của nữ giới
như Socrate đã chủ trương. Aristote cho rằng sự can đảm của nam giới thể hiện trong
việc chỉ huy, sự can đảm của nữ giới thể hiện trong sự phục tòng. Giữ im lặng là sự vinh
quang của nữ giới.

Trên thực tế Aristote cũng nhận rằng sự phân chia khả năng trên ít khi được thực hiện.
Thường thường trong gia đình chiến thắng không phải về tay kẻ có sức mạnh vật chất mà
về tay kẻ biết nói nhiều và nói dai. Để cứu vãn nam giới khỏi thiệt thòi, Aristote khuyên
nam giới chỉ nên lập gia đình vào lúc 37 tuổi và chỉ nên cưới những người vợ vào khoảng
20 tuổi. Một thiếu nữ vào khoảng 20 đủ sức đương đầu với một nam nhi vào khoảng 30,
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

14

do đó cần phải lấy người chồng vào khoảng 37 thì trật tự gia đình mới bảo toàn. Mặt
khác, Aristote bênh vực cho thuyết của mình với nhận xét rằng với số tuổi chênh lệch ấy,
khả năng sinh sản của hai vợ chồng mới có thể chấm dứt vào một lúc. Nếu người chồng
còn khả năng này hoặc ngược lại thi đời sống gia đình sẽ khó khăn. Đối với nam giới tuổi
chấm dứt sinh sản là 70, đối với nữ giới tuổi chấm dứt sinh sản là 50, do đó tuổi cưới hỏi
cần phải phù hợp.

Nếu 2 vợ chồng trẻ quá thì sức khoẻ của con cái sẽ bị tổn thương. Những cặp vợ chồng

trẻ thường sinh con gái nhiều hơn con trai. Sức khoẻ quan trọng hơn tình yêu giữa vợ
chồng. Những phụ nữ lập gia đình quá sớm thường dễ hư hỏng, những thanh niên lập gia
đình quá sớm thường không phát triển được tất cả những khả năng vật chất và tinh thần
của mình. Vấn đề hôn nhân là một vấn đề tối quan trọng đối với quốc gia xã hội, vì vậy
cần phải được hướng dẫn và kiểm soát bởi chính phủ: chính phủ phải ấn định tuổi tối
thiểu và tuổi tối đa để kết hôn cho mọi công dân nam nữ, những thời kỳ nào được phép
sanh sản và mức độ gia tăng của dân số. Nếu mức độ này quá lớn cần phải áp dụng
phương pháp phá thai. Dân số trong mỗi quốc gia tuỳ thuộc vào các nguồn lợi và vị trí
của quốc gia ấy. Nếu dân số quá ít quốc gia không thể tự túc, nếu dân số quá nhiều các
nguyên tắc dân chủ sẽ khó áp dụng. Dân số một quốc gia không nên quá 10 000 người.

Chính phủ cũng phải kiểm soát nền giáo dục. Muốn chính thể được lâu dài, nền giáo dục
phải thích hợp. Những kẻ xuất chúng phải được huấn luyện để trở nên những nhà cai trị.
Họ sẽ sống một cuộc đời hoàn toàn vì quyền lợi chung, không đếm xỉa đến của cải riêng.
Toàn dân phải được huấn luyện để biết tuân theo pháp luật. Những công dân tốt trước khi
trở thành người chỉ huy giỏi phải là người thừa hành giỏi. Nền giáo dục còn có tác dụng
thống nhất quốc gia, vượt lên trên những vấn đề chia rẽ địa phương. Các thanh thiếu niên
cần phải thấm nhuần các điều lợi ích do cuộc sống tập thể đưa lại. Một con người có giáo
dục là một con vật (người ?) tốt nhất, những kẻ sống cô độc làm những kẻ tệ hại nhất.
Nếu sự bất công được sử dụng võ khí thì tệ hại càng lớn hơn. Những kẻ có giáo dục
không biết hoà mình vào đời sống xã hội cũng đáng sợ hơn, chúng là những con vật tham
lam, chỉ sự kiểm soát của xã hội mới đem chúng về con đường đạo đức.Nhờ lời nói con
người họp thành một xã hội, nhờ xã hội con người phát triển trí thông minh, nhờ trí thông
minh con người sống trong trật tự, nhờ trật tự con người đi đến văn minh. Chính trong xã
hội con người mới có những cơ hội để phát triển. Chỉ những thú vật hoặc những thánh
hiền mới sống cô độc.

Những cuộc cách mạng bao giờ cũng đáng trách. Chúng có thể đem lại một vài cải cách,
nhưng con người phải trả giá quá đắt. Khuyết điểm lớn nhất là tình trạng hỗn độn có thể
đưa đến sự phá huỷ trật tự xã hội và cơ cấu quốc gia. Những sự cải cách đôi khi có thể

Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

15

thấy được hoặc tính toán được nhưng các điều bất tiện thì thường thường không thể ngừa
trước được mà có khi lại rất quan trọng. Sở dĩ người ta phê phán một cách dễ dàng là vì
người ta chỉ nhìn sự vật một cách hời hợt. Những người trẻ tuổi thường dễ bị lừa gạt vì
họ tin một cách quá dễ dàng. Huỷ bỏ những tập tục cổ xưa là một việc làm rất nguy hiểm
có thể đe doạ sự ổn cố của chính thể. Mặc dù được chính thức huỷ bỏ các tập tục cổ xưa
vẫn còn sống trong dân chúng. Nếu một hiến pháp muốn được tồn tại lâu dài, hiến pháp
đó phải được đại đa số dân chúng tán thành. Một nhà cai trị muốn tránh các cuộc nổi dậy
cần phải làm thế nào để xã hội không có những người quá giàu hoặc quá nghèo. Họ phải
khuyến khích dân chúng ra khai khẩn đất đai ở nước ngoài để sự cạnh tranh ở trong nước
có lối thoát; họ phải khuyến khích và thực hành tôn giáo. Một lãnh tụ "cần phải tỏ ra
ngoan đạo. Nếu dân chúng thấy rằng lãnh tụ của mình ngoan đạo họ sẽ tin tưởng vào vị
lãnh tụ nhiều hơn. Do sự tin tưởng ấy họ sẽ không tìm cách lật đổ vị lãnh tụ, những kẻ
yếu bóng vía còn tưởng rằng vị lãnh tụ của mình thế nào cũng được các thần thánh giúp
đỡ".
6.3) Dân chủ và quý tộc

Chế độ dân chủ thường thường là kết quả của một cuộc cách mạng chống giai cấp giàu
sang. Aristote đã có một tư tưởng gần như Karl Marx khi ông nhận xét rằng : Sự cạnh
tranh để làm giàu khiến cho giai cấp trọc phú càng ngày càng bị thu hẹp, đám dân chúng
vô sản càng ngày càng đông đảo. Những phần tử này sẽ làm cách mạng để lật đổ giai cấp
thống trị." Sự chấp chính của giai cấp vô sản có một vài ưu điểm. Xét theo từng cá nhân
thì giai cấp này không ra gì nhưng xét theo ý chí chung thì giai cấp này cũng tạm gọi là
được. Dân chúng là những người thừa hưởng và trực tiếp chịu ảnh hưởng những chế độ
chính trị, với tư cách đó họ có nhiều kinh nghiệm quý giá mà giai cấp lãnh đạo không có.
Mặt khác, một ưu điểm khác của chế độ dân chủ mà Aristote đã nêu ra là khi đại đa số
dân chúng được tham dự chính quyền, sự kiểm soát lẫn nhau sẽ làm khó khăn cho các

hành vi tham nhũng. Người ta có thể làm dơ bẩn một ly nước dễ dàng hơn làm dơ bẩn
một hồ nước. Hơn nữa, cá nhân dễ bị chi phối vì tham sân si và dễ có những xét đoán sai
lầm trong khi đoàn thể khó bị rơi vào tình trạng trên.

Tuy nhiên, Aristote vẫn cho rằng chế độ dân chủ không bằng chế độ quý tộc. Ông không
chấp nhận nguyên tắc bình đẳng trong chế độ dân chủ . Ông cho rằng mọi người có thể
bình đẳng trên một vài phương diện nhưng không thể bình đẳng trên tất cả mọi phương
diện. Ông sợ rằng trong chế độ dân chủ các phần tử sáng suốt sẽ bị hy sinh cho quyền lợi
của đa số. Ông còn sợ rằng một thiểu số sẽ nấp sau đa số mà thao túng chính trường. Vì
lẽ đó, ông vẫn chủ trương rằng chỉ nên trao quyền đầu phiếu cho những kẻ sáng suốt.
Ông muốn có một sự dung hoà giữa 2 chế độ dân chủ và quý tộc.
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

16


Một nền cai trị theo hiến pháp hình như là câu trả lời cho giải pháp dung hoà nói trên.
Chúng ta cần phải tìm hiểu thế nào là một hiến pháp tốt đẹp nhất cho hầu hết các quốc
gia, thế nào là đời sống lý tưởng nhất cho hầu hết các công dân. Chúng ta không nên đặt
những tiêu chuẩn quá cao hoặc chủ trương một nền giáo dục quá lý tưởng , chỉ một số ít
người theo kịp. Trái lại cần phải đặt những tiêu chuẩn trung bình khiến cho đại đa số dân
chúng có thể đạt được dễ dàng. Cần dựa vào những lực lượng muốn duy trì hiến pháp.
Lực lượng này không thể gồm toàn dân chúng, hoặc những kẻ có của cải, hoặc những
quân nhân, hoặc những công chức mà phải bao gồm tất cả những thành phần kể trên. Lực
lượng nòng cốt phải được tìm thấy ở giai cấp trung lưu.

Nếu tất cả mọi người đều có cơ hội tham gia chính phủ thì chế độ dân chủ được bảo đảm.
Tuy nhiên Aristote thấy rằng việc chọn lựa người tham gia chính phủ phải được cân nhắc
kỹ lưỡng chỉ những người có đầy đủ điều kiện mới được vào, đó là nguyên tắc của chế độ
quý tộc. Mặc dù nhìn công việc chính trị dưới khía cạnh nào đi nữa người ta cũng sẽ cùng

đi đến một kết luận chung: đó là dân chúng phải có quyền ấn định mục tiêu của quốc gia
trong khi đó chỉ những người chuyên môn mới có thể thực hiện mục tiêu đó.
Mặc dù đã trên hai ngàn năm, với một số nhận định về nô lệ và phụ nữ đã không còn hợp
thời nữa, nhưng Chính Trị Luận vẫn là một kiệt tác nêu lên những câu hỏi căn bản của
đời sống chính trị "lý tưởng" của mọi quốc gia, và là một trong những tác phẩm kinh điển
của khoa Chính trị học Tây phương.
iv

7) Ảnh hưởng của Arixtotle đến tư tưởng kinh tế
là môn đệ được đào tạo tại “Học Viện” của Plato. Tư tưởng của Arixtotle trong rất nhiều
tác phẩm lớn của ông, Nicomachean Ethics và Politics là hai tác phẩm được coi là xử lý
nhiều vấn đề bao quát về kinh tế. Một tương phản trong tư duy của Aristotle với Plato là
quan niệm về sở hữu tài sản. Mặc dù thừa nhận rằng “sự quân bình tài sản giữa công dân
là một trong những yếu tố giúp ngăn cản sự xung đột nội tại”, ông bổ sung rằng, yếu tố
này lại không có tính chất quyết định. Aristotle quan niệm bản chất của tài sản là sở hữu
riêng, và là mối quan tâm đặc biệt của cá nhân, như ông nhận định trong Oeconomica:
“Không một ai, trên thực tế, chăm sóc tài sản của người khác như với tài sản của bản
thân; vì thế, chừng nào còn có thể, mỗi cá nhân cần trực tiếp tham gia công việc giao
dịch… Tài sản chung của càng nhiều người nhất, thì nhận được sự quan tâm thấp nhất;
con người chỉ quan tâm tới sở hữu cá nhân, hoặc những thứ có tính sở hữu chung thấp,
hoặc chỉ ở mức độ tương ứng với phần sở hữu riêng của anh ta”.Đồng thời, ông cũng
công nhận chức năng công của nhà nước trong đời sống kinh tế theo cách “…Nhà nước
sở hữu phần đất mà hoa lợi từ đó được sử dụng cho bữa ăn cộng đồng miễn phí.”Giống
như Plato, Aristotle cũng sớm chỉ ra vận động tích lũy của cải từ hoạt động thương mại,
và quan sát rằng người giàu có xu hướng tích lũy giàu hơn, do quá trình tìm kiếm giá trị
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

17

lợi ích của họ hầu như không có giới hạn. Aristotle cũng cho biết nhận thức ban đầu về

sự tách rời giữa lượng giá trị và mức độ thỏa dụng, một khía cạnh quan trọng của luật
hiệu dụng biên giảm dần, thông qua các lý luận của ông về “hạnh phúc” trong tương quan
với tài sản “Quá trình tìm kiếm không giới hạn sự giàu có là một tội lỗi là yếu tố cản trở
con người đạt được những mục tiêu đích thực của hạnh phúc”.Với sức ảnh hưởng của nhà
tư tưởng lớn, được đông đảo học giả Châu Âu Phục Hưng ngưỡng mộ và náo nhiệt tìm
đọc lại kể từ thế kỷ XVI, quan niệm này của ông đã ảnh hưởng nhiều tới sự hạn chế của
thương mại nội địa và các hệ thống tài chính, ít nhất là hai nước lớn Pháp và Tây Ban
Nha, cho tới tận sau khi cuộc cách mạng công nghiệp đã nổ ra ở Anh vào thế kỷ XVIII.
Ông cho rằng thương mại là phương thức “phi tự nhiên” nhằm chiếm hữu tài sản. Mặc dù
vậy, tư duy kinh tế rất sắc sảo của Aristotle lại dẫn đến việc kết luận bản thân phương
thức trao đổi hàng hóa – biểu hiện rõ nét nhất của thương mại – lại không có gì đáng chê
trách. Sở dĩ như vậy, vì có lẽ Aristotle là người đầu tiên đi đến kết luận “Trao đổi hàng
hóa là một kết cục tự nhiên được sinh ra từ việc đa dạng hóa các nhu cầu và từ việc
chuyên môn hóa các nhà sản xuất. Mọi hàng hóa đều có thể được sử dụng theo hai cách,
một cách trực tiếp là chính nhờ bản thân chất lượng đặc trưng, hoặc là vật trao đổi”.
Aristotle quan sát rằng trao đổi hàng hóa có thể bằng hiện vật và không sử dụng tiền.
Nhưng trong trao đổi hàng hóa giữa các nước cách xa nhau về địa lý, việc sử dụng tiền
xuất hiện một cách tự nhiên, vì lý do vận chuyển các miếng kim loại quý dễ dàng hơn
vận chuyển các đồ cồng kềnh và dễ vỡ! Như vậy, ông sớm đi đến một trong những quan
niệm đầu tiên về chức năng tiền tệ thúc đẩy sự phát triển thương mại, có nghĩa là một
hoạt động bao gồm việc sử dụng tiền để tiến hành trao đổi và thu về tối đa lợi nhuận:
“Tiền tệ là căn nguyên và mục tiêu của trao đổi”.Rõ ràng, Aristotle đã dành nhiều tư duy
cho tìm hiểu các tư tưởng căn bản của các hoạt động tích lũy của cải, với hiểu biết sâu sắc
rằng chiếm hữu của cải là một con đường thỏa mãn nhu cầu, và Kinh tế học với ý nghĩa
này của Aristotle là khoa học về đời sống gia đình. Nửa kia của khái niệm chính là hoạt
động thương mại.
Trong quan điểm sinh ra ở bối cảnh kinh tế sơ khai, Aristotle không tán thành ngoại
thương, lãi vay và lao động được trả công. Riêng với lãi vay, ông phát biểu “Lãi vay là
tiền được sinh ra từ tiền. Kết cục là, chính việc kiếm tiền từ tiền này trái ngược với tự
nhiên”. Bản thân quan điểm này có sự gần gũi với giáo lý Cơ đốc về cho vay thu lãi, như

mệnh đề của Jesus Christ: “Hãy cho vay, đừng mong chờ gì.”
Với tất cả sự kính trọng các tư tưởng sâu sắc và cả những khiếm khuyết ở thuở ban đầu
của lịch sử kinh tế nhân loại, ta có thể khẳng định rằng Aristotle đã gieo trồng những khái
niệm và thảo luận quan trọng đầu tiên cho thương mại, ngoại thương, tiền tệ, chức năng
chính phủ-cộng đồng, giá trị, lao động-tiền lương từ 2.400 năm trước. Rất nhiều tư tưởng
sớm được trình bày thành lý thuyết đã tiến đến sát những khái niệm hiện đại của kinh tế
chính trị được sản sinh vào giai đoạn thế kỷ XVIII và XIX ở Đức, Anh và Pháp. Nói cho
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

18

chính xác, tư tưởng kinh tế Hy Lạp cổ đại là phôi thai và sự dẫn dắt tới kinh tế học hiện
đại mà loài người đang sử dụng.
v

8) Đánh giá về ảnh hưởng của Arixtotle

Đối với Aristote chúng ta khó có những cảm nghĩ khen hoặc chê một cách nồng nhiệt vì
chính Aristote cũng chủ trương rằng không có cái gì làm chúng ta hăng hái quá đáng,
không có cái gì đáng khen. Aristote không hăng hái như Platon cũng không có những tư
tưởng độc đáo, trí tưởng tượng cao siêu của Platon. Tuy nhiên, sau khi thưởng thức
những tư tưởng của Platon chúng ta thấy rằng những tư tưởng của Aristote không khác gì
một cơn gió mát thổi vào một buổi trưa hè.

Chúng ta có thể bất đồng ý kiến với Aristote về một vài điểm chẳng hạn như Aristote cho
rằng tam đoạn luận là một lối suy luận thông thường và chính xác trong khi ngày nay
chúng ta có khuynh hướng coi rằng tam đoạn luận cũng chỉ là một mánh lới để thuyết
phục kẻ khác. Ông tưởng rằng tư tưởng con người đi từ các nguyên đề để tìm đến kết
luận trong khi trên thực tế có rất nhiều trường hợp con người đi tìm kết luận trước rồi mới
cố đặt ra những nguyên đề để chứng minh kết luận của mình.

Những nhận xét của Aristote về thiên nhiên chứa rất nhiều sai lầm quan trọng. Ông
thường để cho các tư tưởng siêu hình ảnh hưởng đến các nhận xét khoa học. Đây cũng là
một đặc điểm của nền văn hoá Hy Lạp : Các học giả thời ấy thường đi đến kết luận một
cách quá hấp tấp. Trong thế giới hiện nay chúng ta lại gặp một trường hợp trái ngược :
chúng ta có quá nhiều nhận xét đến nỗi chúng ta cảm thấy vô cùng bối rối khi phải đi đến
một kết luận vì các sự kiện, các con số, các nhận xét không ăn khớp với nhau.

Công trình nghiên cứu của Aristote về đạo đức học bị ảnh hưởng quá nhiều của luận lý
học. Kết quả là một công trình quá khô khan không đủ sức thúc đẩy con người tự cải
thiện. Lý tưởng của Aristote thiên về một đời sống quá bình thản, quá ôn hoà, một đời
sống mà người ta thường gán cho giai cấp thượng lưu ở Anh-cát-lợi. Một điểm đặc biệt là
những tác phẩm về đạo đức học của Aristote được 2 trường đại học danh tiếng tại Anh-
cát-lợi là Oxford và Cambridge dùng làm sách giáo khoa. Nhiều thế hệ sinh viên Anh-
cát-lợi xem tác phẩm của Aristote như kinh nhật tụng. Tác phẩm nhan đề là "chính trị" đã
góp phần xây dựng tư tưởng của người Anh để đem lại một nền chính trị ôn hoà và hữu
hiệu. Nếu thay vì mến chuộng những tác phẩm của Aristote, người Anh lại ham mê và áp
dụng những tư tưởng của Platon thì bộ mặt của thế giới có lẽ đã đổi khác.

Chúng ta cần phải để ý rằng tư tưởng của Aristote thuộc về một loại riêng biệt và không
có những đặc tính của những tư tưởng thuần tuý Hy Lạp. Khi ông đến thành Athènes,
Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

19

một thành phố Hy Lạp thì ông đã là một người trưởng thành. Vì lẽ đó ông không bị ảnh
hưởng bởi đặc tính bồng bột của người Hy Lạp, luôn luôn tìm sự mới lạ trong lãnh vực
chính trị, đi từ cải cách này đến cải cách khác cho đến khi sát nhập vào một chính quyền
trung ương. Trái lại Aristote luôn luôn tìm cách tránh sự quá khích. Đặc tính ôn hoà của
ông làm cho tư tưởng ông một đôi khi có vẻ quá tầm thường. Ông rất sợ những tình trạng

hỗn loạn trong xã hội đến nỗi đã lên tiếng bênh vực chế độ nô lệ. Ông sợ những sự thay
đổi và chủ trương một xã hội trung thành với các tập tục cổ xưa. Ông quên rằng chế độ
cộng sản của Platon chỉ áp dụng đối với giai cấp thống trị, một giai cấp lý tưởng mà
Platon đã coi như hoàn toàn giác ngộ, không còn tham lam vị kỷ. Mặc dù đả kích Platon,
Aristote cũng đi đến kết luận gần giống như Platon khi ông chủ trương rằng các tài sản
trong xã hội cần phải đem ra sử dụng chung. Ông bênh vực quyền sở hữu nhưng ông
không thấy rằng quyền sở hữu chỉ có ích đối với xã hội khi vật sở hữu là những món đồ
dùng cá nhân không quan trọng . Trái lại khi quyền sở hữu cá nhân liên quan đến các
phương tiện sản xuất rộng lớn nó sẽ đưa đến sự tập trung quyền hành quá mạnh và sự bất
bình đẳng quá lớn trong xã hội.

Tuy nhiên những nhận xét kể trên thật ra hoàn toàn không cần thiết đối với một hệ thống
tư tưởng đã ra đời cách đây 2500 năm. Dù sao đi nữa Aristote đã nêu cao ngọn đuốc văn
minh cho nhân loại đồng soi chung. Ông đã đặt nền móng cho một hệ thống tư tưởng
vững chắc và giúp cho các thế hệ tương lai dựa vào đó để phát triển sự nghiên cứu sưu
tầm, mạnh tiến trên con đường tìm chân lý. Những nền văn minh kế tiếp đều mang một
món nợ tinh thần đối với Aristote. Những tác phẩm của ông lần lượt được phiên dịch
trong suốt quá trình tiến triển của nhân loại nhất là vào thế kỷ thứ 5, thế kỷ thứ 10, thứ 13
và thứ 15. Đạo quân thánh chiến đã đem về Âu châu nhiều tác phẩm của Aristote và các
học giả thành Constantinople đã mang theo những tác phẩm của Aristote như những bảo
vật khi họ phải tản cư khỏi thành phố này trước những đội quân xâm lăng Thổ-nhĩ-kỳ.
Các tác phẩm của Aristote được mến chuộng nhiều cho đến nỗi các cấp lãnh đạo giáo hội
Thiên chúa giáo đem lòng ganh ghét vì sợ làm lu mờ các điều truyền dạy trong thánh
kinh. Năm 1215 việc giảng dạy các tác phẩm của Aristote bị giáo hoàng cấm, năm 1231
đức giáo hoàng Gregory IX thành lập một uỷ ban để khai trừ Aristote, tuy nhiên đến 1260
thì thái độ của giáo hội thiên chúa giáo đối với Aristote hoàn toàn thay đổi. Việc giảng
dạy các tác phẩm của ông chẳng những không bị cấm mà còn bị bắt buộc trong các
trường thiên chúa giáo. Những thi sĩ như Chaucer và Dante không tiếc lời ca tụng
Aristote. Một số tư tưởng của ông đã ngự trị trong lịch sử văn minh nhân loại hàng chục
thế kỷ trước khi bị lu mờ bởi những chứng minh khoa học.

Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

20

III) KẾT LUẬN
Mặc dù các quan niệm của ông còn nhiều hạn chế, nhưng ông đã có công lao rất to lớn là
người đặt nền móng cho triết học châu Âu và thế giới, đồng thời còn là người mở ra
hướng nghiên cứu cho một loạt các khoa học xã hội và nhân văn chuyên ngành như:
chinh trị học, kinh tế học, đạo đức học, thẩm mỹ học, tâm lý học và đặc biệt là khoa
lôgic học hình thức cho đến ngày nay và sau này vẫn còn nguyên giá trị. Tư tưởng của
ông đã ảnh hưởng sâu rộng đến các mặt của xã hội Phương Tây lúc bấy giờ và còn dư
chấn đến tận hôm nay. Có thể công nhận rằng Arixtot là nhà bách khoa toàn thư, nhà triết
học vĩ đại nhất thời Hy Lạp – La Mã như Hêghen đã nhận xét về những tác phẩm của
ông: “bao chứa toàn bộ các quan niệm của con người, trí tuệ của Arixtốt đề cập đến mọi
mặt và mọi lĩnh vực của thế giới hiện thực”. và như C.Mác đánh giá: “tư tưởng sâu sắc
của Arixtot vạch ra những vấn đề trừu tượng tế nhị nhất một cách đáng ngạc nhiên. Ông
giống như người đi tìm kho vàng, dù cho kho tài liệu sống bị chôn vùi bất cứ ở đâu dưới
bụi rậm trong khe núi, thì cái gậy hóa phép của Arixtot nhất định chỉ đúng vào nó”


i
Trích
ii
Trích những cống hiến của Aristốt trong siêu hình học truyền thống, Nguyễn Thùy Chi,Khoa Giáo Dục Chính Trị,Trường Đại
học sư phạm Đà Nẵng
iii
Trích Chính Trị Luận – Aristotle(Mùa Xuân 2008) Nông Duy Trường, Học Viện Công Dân.
iv
Trích Will Durant, Câu truyện triết học, NXB văn hoá thông tin, Hà Nội, 2008

v
Trích quyen-luc-chinh-tri-va-co-so-kinh-te-cua-
chung.aspx









Tiểu luận triết học GVHD: Bùi Văn Mưa

21



Danh mục tài liệu tham khảo:
1. Bùi Văn Mưa (chủ biên), Triết học-Phần I Đại cương về lịch sử triết học, Khoa
lý luận chính trị tiểu ban triết học Trường ĐHKT TpHCM, 2011
2. Bùi Văn Mưa, Triết học và bức tranh vật lý học về thế giới, NXB ĐHQG
Tp.HCM, 2008
3. Rupert Woodfin & Judy Groves, Nhập môn Arixtốt, NXB Trẻ, TP.HCM, 2006
4. Richard Tarnas, Quá trình chuyển biến tư tưởng phương tây, NXB văn hoá thông
tin, Hà Nội, 2008
5. Will Durant, Câu truyện triết học, NXB văn hoá thông tin, Hà Nội, 2008
6.
7. quyen-
luc-chinh-tri-va-co-so-kinh-te-cua-chung.aspx

8. Chính Trị Luận – Aristotle(Mùa Xuân 2008) Nông Duy Trường, Học Viện
Công Dân.