CHỦ NGHĨA DUY VẬT CHIẾN ĐẤU PHÁP THẾ KỶ XVIII VÀ NHỮNG GIÁ TRỊ, HẠN CHẾ CỦA NÓ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TPHCM
PHÒNG QUẢN LÝ ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC
TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC
Đề tài:
“CHỦ NGHĨA DUY VẬT CHIẾN ĐẤU PHÁP THẾ KỶ
XVIII VÀ NHỮNG GIÁ TRỊ, HẠN CHẾ CỦA NÓ”
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
SVTH: Nguyễn Thị Lý
STT: 94
Nhóm: 10
Lớp: Cao học Đêm 5 – K21
Tp. Hồ Chí Minh, Năm 2012
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG 1: NHỮNG TƯ TƯỞNG CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA DUY VẬT CHIẾN
ĐẤU PHÁP THẾ KỶ XVIII 2
1.1 Tư tưởng chung của trường phái triết học khai sáng Pháp thế kỷ XVIII 2
1.2.Tư tưởng cơ bản của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII 3
1.2.1 Tư tưởng triết học của Đênít Điđơrô 3
1.2.2 Tư tưởng triết học của Pôn Hăngri Đitơríc Hônbách 6
CHƯƠNG 2: NHỮNG GIÁ TRỊ VÀ HẠN CHẾ CỦA CHỦ NGHĨA DUY VẬT
CHIẾN ĐẤU PHÁP THẾ KỶ XVIII 8
2.1. Những giá trị của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII 8
2.1.1 Giương cao ngọn cờ tự do, dân chủ nhằm tập hợp các tầng lớp bị áp bức, các
lực lượng tiến bộ để chuẩn bị về mặt tư tưởng cho cuộc cách mạng tư sản Pháp
(1789-1794) 8
2.1.2 Trào lưu triết học tiên tiến nhất ở Tây Âu 9
2.1.3 Về thế giới quan 10
2.1.4 Về con người 10
2.1.5 Về nhận thức luận 10
2.1.6 Về chính trị - xã hội 11

2.1.7 Về tôn giáo 11
2.2. Những hạn chế của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII 11
2.2.1 Về thế giới quan 12
2.2.2 Về con người 12
2.2.3 Về nhận thức luận 12
2.2.4 Về xã hội - chính trị 13
2.2.5 Về tôn giáo 14
KẾT LUẬN 15
TÀI LIỆU THAM KHẢO 16
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
LỜI MỞ ĐẦU
Thời cận đại (thế kỷ XVII - XVIII) ở các nước Tây Âu là thời kỳ phương thức
sản xuất tư bản chủ nghĩa đã phát triển mạnh mẽ dẫn đến sự xuất hiện và phát triển
nhiều xung đột, mâu thuẫn trong khắp các lĩnh vực đời sống, kinh tế, chính trị, xã
hội và tinh thần. Những cuộc xung đột và mâu thuẫn này đã làm nổ ra các cuộc cách
mạng tư sản trên khắp các nước Tây Âu, đặc biệt là ở Pháp (1789-1794). Cuộc cách
mạng tư sản đã tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho sự thống trị của phương thức sản
xuất tư bản chủ nghĩa và tạo ra những vận hội mới cho khoa học, kĩ thuật phát triển.
Các ngành khoa học tự nhiên, trong đó, cơ học là ngành khoa học phát triển nhất và
thực nghiệm là phương pháp nghiên cứu tự nhiên phổ biến nhất. Vì vậy, quan điểm
cơ học và phương pháp nghiên cứu thực nghiệm đã thấm vào hầu hết các hoạt động
thực tiễn và tư tưởng của con người lúc bấy giờ.
Triết học khai sáng Pháp mà điển hình là chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế
kỷ XVII, đã có ảnh hưởng lớn đến thế giới quan của Triết học sau này. Nó vạch trần
thế lực đen tối thời trung đại, giương cao ngọn cờ tự do dân chủ tư sản nhằm tập hợp
tất cả các tầng lớp bị áp bức để đấu tranh chống lại chế độ chuyên chế phong kiến –
nhà thờ, tập hợp các lực lượng dân chủ, tiên tiến để chuẩn bị về mặt tư tưởng cho
cách mạng tư sản Pháp. Tuy nhiên triết học này có hạn chế lớn nhất là quan niệm
siêu hình về thế giới và nhận thức.

Việc tìm hiểu tư tưởng này là một việc cần thiết để lý giải và nhằm sáng tỏ
những đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII, hiểu rõ
giá trị và hạn chế của nó, qua đó tiếp thu những ưu điểm và phê phán những hạn chế
và xem đó là bài học kinh nghiệm để học hỏi.
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 1
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
Đề tài sử dụng tài liệu tham khảo chính là sách Triết học, phần I, Đại cương về
lịch sử triết học, do TS Bùi Văn mưa làm chủ biên – Trường ĐH Kinh tế TP.HCM,
năm 2011.
CHƯƠNG 1: NHỮNG TƯ TƯỞNG CƠ BẢN CỦA CHỦ
NGHĨA DUY VẬT CHIẾN ĐẤU PHÁP THẾ KỶ XVIII
1.1 Tư tưởng chung của trường phái triết học khai sáng Pháp thế kỷ
XVIII
Triết học Khai sáng Pháp thế kỷ XVIII là một giai đoạn phát triển quan trọng
trong tiến trình phát triển tư tưởng triết học Tây Âu và thế giới. Triết học Khai sáng
Pháp thế kỷ XVIII là sự kế tục và phát triển mới về chất các khuynh hướng tư tưởng
bài trừ siêu hình học thế kỉ XVII, cũng như đánh giá lại các giá trị tuyền thống. Nó
bắt đầu từ việc phê phán không thương tiếc các quan niệm cũ về thế giới và con
người.
Là vũ khí lí luận của giai cấp tư sản Pháp trong thời kì chuẩn bị cho cộc đại cách
mạng tư sản Pháp 1789, được hình thành bởi các nhà Khai sáng Pháp, triết học Khai
sáng Pháp có nhiệm vụ thu hút, giác ngộ, tập hợp đông đảo mọi tầng lớp tiến bộ
trong xã hội, hướng họ tới cuộc đấu tranh cách mạng lật đổ chế độ phong kiến, xây
dựng chế độ tư sản. Chính vì vậy mà triết học Khai sáng Pháp có nội dung cơ bản là
duy vật, tiến bộ, nó đề cập nhiều đến tiến bộ xã hội, tự do của con người
Cùng với sự hưng thịnh của văn hoá Pháp thời kì này, trên lĩnh vực tư tưởng có
nhiều nhà khai sáng, họ vừa là các nhà triết học, vừa là những người uyên bác về
nhiều lĩnh vực văn hoá, nghệ thuật, khoa học. Tiêu biểu là Sáclơ Đờ Môngtexkiơ

(1689-1775), Phrăngxoa Mari Vônte (1694-1778), Giăng Giắc Rutxô (1712-1778),
Đênít Điđơrô (1713-1784), Giulen Ôphrơ Lamettri (1709-1751), Hônbách (1729-
1789), Henvêtiúyt (1715-1771)
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 2
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
1.2. Tư tưởng cơ bản của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ
XVIII
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp là một trong các nhánh quan trọng nhất của
triết học khai sáng. Các nhà triết học duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII mà các
đại biểu xuất sắc là Điđơrô, Hônbách, Lamettri, Henvêtiúyt (nhóm Bách khoa toàn
thư Pháp) đã góp phần quan trọng vào sự phát triển triết học duy vật chiến đấu Pháp.
Họ đấu tranh kiên quyết chống lại tôn giáo, kêu gọi đẩy mạnh nghiên cứu giới tự
nhiên. Họ cho rằng, không nắm được các quy luật của tự nhiên thì con người không
thể có hạnh phúc. Mục đích của khoa học và triết học là phải nhận thức và chinh
phục giới tự nhiên
1.2.1 Tư tưởng triết học của Đênít Điđơrô
Đênít Điđơrô (1713-1784) sinh tại một thành phố ở Đông Bắc nước Pháp, trong
một gia đình thợ thủ công. Sau nhiều năm học ở Pari, do chịu ảnh hưởng tư tưởng
của các nhà khai sáng, ông từ bỏ ý định thành nhà hoạt động tôn giáo, như mong
muốn của người cha. Ông là người khởi xướng và chủ biên bộ Bách khoa toàn thư
của khoa học, nghệ thuật và thủ công nghiệp (1751-1780). Đây là một trong những
bộ bách khoa toàn thư đầu tiên của thế giới - một trong những di sản văn hoá vĩ đại
không chỉ của nước Pháp mà cả Tây Âu thế kỉ XVIII nói chung. Nó có vai trò rất to
lớn trong việc xây dựng và truyền bá thế giới quan khai sáng. Ông có nhiều tác
phẩm như Tư tưởng triết học (1746), Cuộc dạo chơi của nhà hoài nghi luận hay là
Alleax (1747), là tác giả nhiều tác phẩm văn học mang đầy tính triết lý như Nữ tu sĩ,
Người cháu của ông Ramô
a. Quan niệm về thế giới

Điđơrô khẳng định tính vật chất của thế giới đồng thời phê phán mạnh mẽ những
điểm không triệt để của chủ nghĩa duy vật Anh, mỉa mai quan niệm duy tâm chủ
quan của G.Beccơli vì ông này đã quy toàn bộ thế giới thành các cảm giác của một
chủ thể. Điđơrô ví chủ thể của G.Beccơli như một chiếc đàn pianô ngộ nhận rằng nó
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 3
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
là nhạc cụ duy nhất trên thế gian, và mọi sự hài hoà của vũ trụ đều diễn ra trong đó.
Theo ông, trong vũ trụ chỉ có một thực thể, cả trong con người lẫn động vật và các
sự vật khác, đó là vật chất.
Điđơrô đã có bước tiến mới trong quan niệm về vận động, thừa nhận sự phát
triển của thế giới. Ông cho rằng, bản tính cố hữu của vật chất là vận động. Chính
vận động là năng lực sống động của vật chất. Ông quan niệm sự dịch chuyển của vật
thể từ vị trí này sang vị trí khác không phải là vận động mà chỉ là sự di động, còn
vận động thì có cả ở vật đang vận động lẫn vật đứng yên. Ông khẳng định, trong quá
trình vận động và phát triển, giới tự nhiên sẽ chọn lọc những gì giúp cho nó ngày
càng hoàn thiện, đồng thời đào thải những vật nào không thích nghi hoặc không tuân
theo quy luật của nó. Cấu trúc và trạng thái của các sinh vật là kết quả của quá trình
tiến hoá lâu dài của giới tự nhiên. Với quan niệm này, ông là bậc tiền bối của thuyết
tiến hoá của Đácuyn.
b. Quan niệm về con người
Điđơrô cho rằng con người được cấu thành từ thể xác và linh hồn. Thể xác và
linh hồn thống nhất hữu cơ với nhau. Linh hồn không có nguồn gốc từ chúa mà là
một tổng thể các hiện tượng tâm lý. Bản thân nó cũng là đặc tính của vật chất. Ông
viết: "Không có cơ thể con người thì nó (tức linh hồn) không là cái gì cả. Tôi khẳng
định rằng, không có cơ thể con người thì không thể giải thích được cái gì cả". Ông
nhấn mạnh, cơ thể con người là khí quan vật chất của tư duy, ý thức cũng như mọi
quá trình tâm lý của anh ta.
c. Quan niệm về nhận thức

Cũng như các nhà duy vật khác, Điđơrô thừa nhận tính thứ nhất của vật chất,
tính thứ hai của ý thức. Ông cho rằng quá trình chuyển biến từ vô tri vô giác tới khả
năng cảm giác, tư duy gắn liền với quá trình phát triển của cấu trúc vật chất từ vô
cơ, hữu cơ đến sự sống và cơ thể con người. Tuy nhiên, cũng như các nhà duy vật
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 4
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
trước Mác, ông chưa thấy được rằng, ý thức không chỉ là sản phẩm của vật chất có
tổ chức cao là bộ óc người, mà còn là sản phẩm của sự phát triển xã hội.
Đề cao vai trò đặc biệt của quá trình nhận thức đối với sự phát triển của xã hội,
Điđơrô đưa ra tư tưởng biện chứng khẳng định tính vô cùng tận trong sự phát triển
của giới tự nhiên, cũng như quá trình nhận thức của con người. Tuy khả năng nhận
thức của mỗi cá nhân là hữu hạn, nhưng đối với nhân loại về nguyên tắc có thể nhận
thức được toàn bộ thế giới, mặc dù quá trình đó cũng là vô tận.
d. Quan niệm về xã hội - tôn giáo
Là nhà triết học duy vật triệt để và vô thần nhất của triết học Khai sáng Pháp thế
kỷ XVIII, Điđơrô phủ nhận sự tồn tại của Thượng đế, coi Thượng đế chỉ là sự thần
thánh hoá các điều kiện sống hiện thực của con người. Không phải tôn giáo sáng tạo
ra con người mà là con người sáng tạo ra tôn giáo.
Ông viết: "Nếu như lý tính là của trời cho và tín ngưỡng cũng tương tự như vậy,
nghĩa là trời cho chúng ta hai vật không thể dung hợp được với nhau… Để loại trừ
bế tắc đó, cần phải thừa nhận rằng tín ngưỡng là một nguyên lý huyền thoại, không
tưởng". Ông chỉ ra sự khác biệt giữa khoa học và tôn giáo: Khoa học thì hướng tới
vũ trang cho chúng ta quan niệm đúng về thế giới, làm cho con người lớn mạnh
thêm lên, còn tôn giáo thì chỉ đem lại những điều ảo tưởng, làm cho con người mềm
yếu đi. "Thượng đế của những người Cơ đốc giáo - đó là người bố chỉ coi trọng
những đám mây, chứ chẳng để tâm gì đến những đứa con của mình" trên trần gian
cả.
Điđơrô kịch liệt phê phán những quan niệm đạo đức của tôn giáo, coi đó chỉ là

trò giáo dục con người tới chỗ cả tin vào số mệnh. Tôn giáo dùng Thiên đàng và Địa
ngục ảo tưởng để ban thưởng và trừng phạt con người. Thực chất, tôn giáo chỉ là sợi
dây cương yếu ớt ngăn chặn các hành vi phạm tội của con người. Khẳng định chính
môi trường và hoàn cảnh tạo nên bộ mặt trí tuệ và đạo đức của con người, Điđơrô
kêu gọi xoá bỏ các quan hệ phong kiến của nước Pháp, cái đã thông qua tôn giáo
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 5
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
làm hư hỏng con người, đồng thời kêu gọi xây dựng một cuộc sống hiện thực chứ
đừng tin vào tôn giáo. Điđơrô đòi hỏi phải tách tôn giáo ra khỏi nhà trường, loại bỏ
thần học ra khỏi giáo dục đại học, nhà thờ ra khỏi nhà nước. Nền giáo dục và đào
tạo phải hướng tới việc xây dựng mỗi người công dân thành một nhà khoa học, một
nhà duy vật và vô thần. Để thực hiện được điều này, theo ông, không thể không xóa
bỏ tôn giáo, tiêu diệt giới tu hành, mở rộng khoa học và thực hành giáo dục toàn
dân, …
Tuy còn hạn chế như trên nhưng sự phê phán tôn giáo của Điđơrô đã mang nhiều
yếu tố tích cực trong bối cảnh lịch sử lúc đó của nước Pháp và Tây Âu.
1.2.2 Tư tưởng triết học của Pôn Hăngri Đitơríc Hônbách
Hônbách (1723-1789) là người Đức, sống và làm việc ở Pháp. Ông viết nhiều tác
phẩm như Hệ thống của tự nhiên hay là bàn về các quy luật của thế giới vật chất và
thế giới tinh thần (đồng tác giả), Sự đối lập của tư tưởng tự nhiên với tư tưởng siêu
nhiên, Thần học bỏ túi …
Hônbách là một trong những nhà lãnh đạo phái Khai sang Pháp, là đại biểu xuất
sắc của chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa vô thần Pháp thế kỷ XVIII, đồng thời là một
cộng tác viên đắc lực của nhóm Bách khoa toàn thư.
a. Quan niệm về thế giới vật chất
Hônbách xây dựng triết học duy vật và chủ nghĩa vô thần của mình dựa trên
những tri thức khoa học tự nhiên. Hônbách khẳng định: Giới tự nhiên – vật chất tồn
tại vĩnh viễn, không được sáng tạo và không bị hủy diệt; là nguyên nhân của mọi sự

tồn tại, thay đổi của vạn vật. Quảng tính, tính vận động, tính có thể chia được, tính
rắn chắc, trọng lực, quán tính, và cả những trạng thái do những cái đó sinh ra như:
mật độ, hình dạng, màu sắc, trọng lượng … đều là đặc tính phổ biến, có trước của
các vật thể vật chất. Chúng là thực tại khách quan tác động đến giác quan của con
người. Ông đã có một mệnh đề nổi tiếng về vật chất: "Đối với chúng ta thì vật chất
nói chung là tất cả những gì tác động bằng cách nào đó lên cảm giác của chúng ta".
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 6
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
Do sức mạnh của bản thân mình mà giới tự nhiên – vật chất luôn vận động; vận
động là thuộc tính cố hữu của vật chất, là sự di chuyển của các vật thể trong không
gian. Vũ trụ là sự kết hợp vĩ đại của những vật đang tồn tại, thay đổi. Bất cứ ở đâu
trong vũ trụ, đều là vật chất vận động. Toàn thể vũ trụ chỉ là một dây chuyền nhân
quả bất tận với các sự vật, hiện tượng xảy ra không ngừng. Theo ông, vận động là
phương thức tồn tại của vật chất, nhờ vận động mà biết được bản chất của vật chất.
Nhưng vận động trong quan niệm của ông xét đến cùng vẫn là vận động cơ giới.
b. Quan niệm về nhận thức
Hônbách khẳng định, con người là sản phẩm của tự nhiên, tồn tại trong tự nhiên,
phục vụ quy luật của tự nhiên, thậm chí, tư tưởng của con người cũng không thể
vượt khỏi tự nhiên; ý thức là đặc tính của một dạng vật chất có tổ chức cao; trí lực
của con người phụ thuộc vào cơ cấu của toàn con người. Năng lực cảm giác của con
người giúp con người nhận thức được thế giới và quy luật của nó. Không có linh
hồn bất tử và tư tưởng bẩm sinh mà mọi tư tưởng, quan niệm của con người không
thể rút ra từ bản thân linh hồn, mà phải khái quát từ thế giới bên ngoài thông qua
linh hồn của chúng ta. Từ cảm giác – kết của tác động của sự vật lên các giác quan
của chúng ta, mà tư duy hình thành và hoạt động. Nhờ vào hoạt động của tư duy mà
những biến hóa mới trong tâm hồn chúng ta đưa đến sự xuất hiện ý nghĩ, tư tưởng,
ký ức, trí tưởng tượng, phán đoán, nguyện vọng, hành động …
Lý luận nhận thức của ông dựa trên cảm giác luận duy vật. Lý luận phản ánh của

Hônbách cũng mang tính trực quan giống như lý luận nhận thức của các nhà duy vật
trước Mác.
c. Quan niệm về xã hội – tôn giáo
Hônbách coi quá trình phát triển xã hội như một quá trình do định mệnh chi
phối. Là nhà triết học khai sang, ông khẳng định loài người có thể thoát ra khỏi ách
phong kiến bằng việc phổ cập giáo dục, làm cho lý tính thắng chủ nghĩa ngu dân
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 7
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
thời trung đại. Ông muốn có sự quá độ hòa bình từ chế độ phong kiến sang chế độ tư
bản bằng con đường lập pháp hóa.
Khi bàn về bản chất và nguồn gốc của tôn giáo, Hônbách cho rằng, do nhân dân
các nước quan niệm xã hội bị lực lượng siêu nhiên thần thánh chi phối, nên họ
không nhìn thấy những lực lượng tự nhiên trần tục đang gây ra những hành động
mạnh mẽ trên Trái Đất. Vì vậy, họ thường hướng cặp mắt đầy lo sợ và dàn dụa nước
mắt lên bầu trời, cố tìm kiếm trên bầu trời những lực lượng thù định đã làm tiêu tan
hạnh phúc của họ trên Trái Đất này. Ngu dốt, lo sợ, đau khổ bao giờ cũng là nguồn
gốc của những quan niệm đầu tiên của con người về thần linh. Tôn giáo được bịa đặt
ra để đặt các vua chúa lên trên các dân tộc, và đặt các dân tộc, vua chúa dưới quyền
uy của Thượng đế. Từ khi các dân tộc nhận thấy cuộc sống vô cùng khổ cực của
mình trên Trái Đất này và tìm cách thay đổi nó thì người ta đã lấy Thượng đế để đe
dọa bọn họ, hòng buộc họ khuất phục, chấp nhận và im tiếng.
Quan điểm xã hội của Hônbách mang tính duy tâm. Ông phê phán mạnh mẽ tôn
giáo và nhà thờ. Tuy nhiên, ông không vạch ra được nguồn gốc xã hội của tôn giáo.
CHƯƠNG 2: NHỮNG GIÁ TRỊ VÀ HẠN CHẾ CỦA CHỦ NGHĨA
DUY VẬT CHIẾN ĐẤU PHÁP THẾ KỶ XVIII
2.1. Những giá trị của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ
XVIII
2.1.1 Giương cao ngọn cờ tự do, dân chủ nhằm tập hợp các tầng lớp bị áp

bức, các lực lượng tiến bộ để chuẩn bị về mặt tư tưởng cho cuộc
cách mạng tư sản Pháp (1789-1794).
Cũng như triết học khai sáng nói chung, chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thời
kỳ này là ngọn cờ lý luận của giai cấp tư sản và các lực lượng xã hội tiến bộ khác
trong cuộc đấu tranh chống ý thức hệ phong kiến lỗi thời. Cuộc đấu tranh này diễn
ra ở nhiều bình diện; duy vật chống duy tâm thần bí, khoa học chống chủ nghĩa giáo
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 8
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
điều và uy quyền tư tưởng, cải cách chính trị chống bảo thủ chính trị … Tính chất
tiến bộ được minh chứng bằng tinh thần hoài nghi và phê phán khoa học, bằng ưu
thế của chủ nghĩa duy vật trước chủ nghĩa duy tâm. Nếu triết học thế kỷ XVIII chú
trọng đến phê phán tri thức, trước hết là tri thức kinh viện trung cổ, thì triết học khai
sang Pháp và điển hình là chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII đã kết hợp
phê phán tri thức với phê phán xã hội, từ đó hình thành hai xu hướng vận động song
song với nhau – cải tổ hoạt động tinh thần và cải tổ môi trường xã hội. Nó đã thu hút
và tập hợp đông đảo mọi tầng lớp tiến bộ trong xã hội, hướng họ tới cuộc đấu tranh
nhằm lật đổ chế độ phong kiến – nhà thờ, khẳng định tự do cá nhân của con người
và tiến bộ của xã hội.
2.1.2 Trào lưu triết học tiên tiến nhất ở Tây Âu
Trong thời kỳ khủng hoảng của chế độ phong kiến mặc dù có những quan điểm
khác nhau, các nhà tư tưởng Ánh Sáng đều chĩa mũi nhọn đấu tranh vào chính
quyền quân chủ chuyên chế. Họ đòi hỏi phải thay chế độ cũ bằng một chế độ xã hội
mới tốt đẹp hơn. Dựa trên những tiến bộ của khoa học kỹ thuật, các nhà tư tưởng
Ánh Sáng cho rằng con người phải chế ngự được tự nhiên và làm cho xã hội phát
triển không ngừng. Họ còn quan tâm đến sự bình đẳng, đó là sự bình đẳng về quyền
con người không phân biệt tôn giáo, chủng tộc. Sự bình đẳng thể hiện trong nghĩa
vụ đóng thuế, trong luật pháp Cuộc đấu tranh của họ phổ biến trên các mặt: triết
học, văn học, nghệ thuật, khoa học Chính vì vậy, trào lưu tư tưởng tiến bộ và cách

mạng đó đã vượt khỏi nước Pháp và ảnh hưởng khá rộng đến châu Âu lúc bấy giờ.
Chủ nghĩa duy vật thời kỳ này phát triển trong mối liên hệ với khoa học tự
nhiên. Nhờ biết dựa vào các thành tựu khoa học các nhà duy vật đã xác lập được các
bức tranh mới về thế giới, bước đầu đưa ra những nhận định hợp lý về tự nhiên, các
quy luật của nó, phát triển tinh thần hoài nghi và phê phán đối với chủ nghĩa giáo
điều và giả khoa học, tham gia vào quá trình thiết lập “nhà nước học lý tính”, đề cao
hình ảnh “con người lý trí” và các giá trị nhân văn chủ đạo.
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 9
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII đã xác lập được bức tranh vật lý
mới về thế giới, nắm bắt những quy luật khách quan của nó, đào sâu một số vấn đề
bản thể luận mà trước đây chưa từng biết đến. Chủ nghĩa duy vật thời kỳ này đã đem
lại những thành quả lớn cho nền lý luận nhân loại, làm giàu thêm kho tàng văn hóa
thế giới và ảnh hưởng lớn về tư tưởng – hành động đối với nhân loại.
2.1.3 Về thế giới quan
Vấn đề này thể hiện trước hết trong khía cạnh bản thể luận, tức tìm hiểu vấn đề
tồn tại của thế giới: giải quyết một cách duy vật vấn đề cơ bản của triết học, khẳng
định tính tích cực nội tại của thế giới vật chất, vật chất là cơ sở của tồn tại, loại bỏ
Thượng đế ra khỏi đối tượng triết học, khẳng định giới tự nhiên tồn tại vĩnh viễn
theo các quy luật “thuần tuý vật lý”, không do ai sáng tạo. Nhờ tác động của khoa
học tự nhiên các nhà duy vật xác lập bức tranh vật lý mới về thế giới, tìm hiểu các
quy luật vận động của nó, tiến một bước trong việc giải thích các phạm trù “vật
chất”, “vận động”, “không gian”,, “thời gian”, đi đến xem ”, “vận động”, “không
gian”,, “thời gian” là thuộc tính cố hữu và phương thức tồn tại của vật chất.
2.1.4 Về con người
Chủ nghĩa duy vật thời kỳ này cho rằng con người được cấu thành từ thể xác và
linh hồn. Thể xác và linh hồn thống nhất hữu cơ với nhau. Linh hồn không có nguồn
gốc từ chúa mà là một tổng thể các hiện tượng tâm lý. Bản thân nó cũng là đặc tính

của vật chất. Họ bác bỏ quan điểm linh hồn bất tử, linh hồn tách rời cơ thể. Cơ thể
con người là khí quan vật chất của tư duy, ý thức cũng như mọi quá trình tâm lý của
anh ta. Nhân cách con người là sản phẩm của hoàn cảnh và giáo dục.
2.1.5 Về nhận thức luận
Trước hết là tinh thần hoài nghi và phê phán khoa học, gắn phê phán tri thức với
phê phán chế độ chuyên chế phong kiến, đòi hỏi thay thế trật tự xã hội phi lý, phi
nhân tính bằng “nhà nước hợp lý tính” trên cơ sở thừa nhận các quyền cơ bản của
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 10
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
con người. Xác lập phương pháp nhận thức khoa học. Hai khuynh hướng cơ bản
trong lý luận nhận thức là kinh nghiệm và duy lý. Vạch ra sự khác nhau giữa hai
khuynh hướng này trong cách hiểu về nguồn gốc và bản chất của tri thức, về cơ sở
khoa học tự nhiên, về phương pháp cụ thể.
2.1.6 Về chính trị - xã hội
Chủ nghĩa duy vật với vấn đề đấu tranh chống thần quyền, đề cao khoan dung
tôn giáo, tự do tín ngưỡng, dự báo về vai trò của tri thức trong xã hội. Hình thành
những nội dung mới của đạo đức, chính trị mang ý nghĩa thế tục, chống chế độ đẳng
cấp và nền chuyên chế, Đề cao quyền con người , thống nhất quyền con người và
quyền công dân. Vấn đề “nhà nước hợp lý tính”. Lý trí như chuẩn mực và vị quan
toà phán quyết hành vi con người. Các nhà duy vật – khai sáng Pháp thế kỷ XVIII
có vai trò lớn trong việc xác lập những chuẩn mực, giá trị của thời đại mới. Lý
tưởng chính trị (tự do, bình đẳng, bác ái, dận chủ …) hiện nay vẫn tiếp tục là mục
tiêu phấn đấu của nhiều dân tộc.
2.1.7 Về tôn giáo
Vạch trần các thế lực đen tối (Nhà thờ thiên chúa giáo và nhà nước phong kiến)
thời bấy giờ. Họ phủ nhận sự tồn tại của Thượng đế, coi Thượng đế chỉ là sự thần
thánh hoá các điều kiện sống hiện thực của con người. Không phải tôn giáo sáng tạo
ra con người mà là con người sáng tạo ra tôn giáo.

2.2. Những hạn chế của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ
XVIII
Vào thế kỷ XVIII, chủ nghĩa duy vật Pháp là trào lưu triết học tiên tiến nhất ở
Châu Âu; tuy nhiên triết học này có hạn chế lớn nhất là chưa thoát ra khỏi quan
niệm siêu hình, máy móc về thế giới và nhận thức thế giới.
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 11
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
2.2.1 Về thế giới quan
Sự phổ biến mạnh mẽ của cơ học, là ngành khoa học chiếm vị trí thống trị vào
thế kỷ XVII – XVIII, đã ảnh hưởng đến cách thức tư duy của đa phần các nhà duy
vật. Dưới tác động của cơ học, các nhà triết học quy các quá trình của tự nhiên vào
dạng vận động cổ điển là vận động cơ học, xem con người và các thiết chế xã hội
như hệ thống máy móc phức tạp, công thức “con người – cỗ máy”. Tính chất máy
móc này tất yếu dẫn đến tính chất thứ hai – siêu hình, nghĩa là xem xét sự vật trong
trạng thái cô lập, tách rời nhau, ngưng đọng, không vạch ra được mối liên hệ, tác
động, chế ước lẫn nhau, chuyển hoá; trong quan niệm về phát triển nhiều nhà duy
vật chỉ đề cập đến tăng trưởng về lượng, chưa làm rõ hoặc chưa thấy được quan
điểm biến đổi về chất, giải thích thiếu cơ sở khoa học vấn đề nguồn gốc, động lực
của phát triển.
2.2.2 Về con người
Các nhà triết học theo chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp đã nhận thấy, nhân cách
con người là sản phẩm của hoàn cảnh môi trường xung quanh nhưng chưa hiểu được
rằng, bản thân môi trường và hoàn cảnh đó cũng là sản phẩm của hoạt động con
người, và vì vậy, cả con người lẫn hoàn cảnh sống của nó đều mang tính lịch sử.
Đây cũng là hạn chế chung của các triết học trước Mác.
2.2.3 Về nhận thức luận
Cũng như các nhà duy vật trước Mác, các nhà duy vật thời kỳ này chưa thấy
được rằng, ý thức không chỉ là sản phẩm của vật chất có tổ chức cao là bộ óc người

mà còn là sản phẩm của sự phát triển xã hội.
Mặc dù vẫn coi chân lý là sự phù hợp giữa ý niệm và sự vật, nhưng do quan
niệm siêu hình chi phối mà các nhà duy vật thời kỳ này chỉ dừng lại ở chỗ coi nhận
thức chỉ là sự kết hợp các cảm giác và các khái niệm mà không không thấy được
nhận thức là một quá trình phức tạp, đối lập quyết định luận máy móc của mình với
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 12
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
mục đích luận. Dù coi hiện tượng mà con người chưa nhận thức được là ngẫu nhiên
nhưng lại chưa hiểu được tính khách quan của hiện tượng ngẫu nhiên.
Lý luận nhận thức dựa trên cảm giác luận duy vật. Lý luận phản ánh cũng mang
tính trực quan giống như lý luận nhận thức của các nhà duy vật trước Mác.
2.2.4 Về xã hội - chính trị
Đi sâu vào vấn đề tư tưởng thì lý luận máy móc của chủ nghĩa duy vật chiến đấu
Pháp thế kỷ XVIII lại càng chuyển sang duy tâm, họ trả lời các câu hỏi: Tư tưởng
người ta ở đâu mà ra? Vì sao mà người ta xấu hay tốt? Họ cho là do ảnh hưởng
khách quan, do điều kiện xã hội, do sự giáo dục mà ra. Đó là vì họ quan niệm ảnh
hưởng một cách máy móc, thành ra không nắm được cái cơ sở và cái thực chất của
cái ảnh hưởng ấy. Họ có mộng ảo nếu thay đổi phương pháp giáo dục người ta sẽ
tốt, cho nên muốn làm cách mạng chỉ cần đấu tranh tư tưởng và giáo dục tư tưởng
thì thay đổi con người. Thay đổi được con người thì thay đổi được xã hội. Mác đã
phê bình những nhà duy vật Pháp: Nói người ta là do ảnh hưởng của giáo dục,
nhưng vấn đề là ai giáo dục những nhà giáo dục? Đặt vấn đề như vậy, vì thực ra
chính những nhà giáo dục ấy đã được chế độ ấy giáo dục. Các nhà triết học Pháp
không nắm được điểm này, vì tư tưởng của họ xuất phát từ quyền lợi của giai cấp tư
sản. Họ có thể thay đổi được sự cần thiết thay đổi phương pháp giáo dục, nhưng
không thể thay đổi được cơ sở của phương pháp giáo dục.
Cũng do quan điểm duy tâm trên mà các nhà tư tưởng Pháp đã phê bình các nhà
tư tưởng phong kiến một cách máy móc, cho cái gì của phong kiến cũng là tuyệt đối

xấu: tôn giáo là hoàn toàn mê tín, do ở tình trạng ngu dốt mê muội của nhân dân và
thủ đoạn lừa dối của bọn thống trị mà ra. Họ duy tâm vì họ không thấy cơ sở của tôn
giáo của xã hội phong kiến nó có một khách quan nào đấy xây dựng. Đó là do quyền
lợi giai cấp trong xã hội mà nó phải bảo vệ. Cho nên cũng có những người rất thành
thực đã hy sinh cho tôn giáo. Những nhà duy vật Pháp không hiểu như thế mà cho là
tính điên của con người.
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 13
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
Họ có những chủ trương duy tâm và máy móc. Chế độ mới có tính cách duy lý,
xã hội bảo vệ cá nhân, bảo vệ tự do và hạnh phúc cho mỗi người. Quan niệm ấy như
một lý tưởng mà giáo dục cho mỗi người thấm nhuần là thực hiện được thôi. Họ
không thấy một chủ trương xã hội phải căn cứ vào quyền lợi giai cấp, chứ không do
một trí óc thông minh nào đấy có chủ trương giáo dục khôn khéo. Xét về nội dung,
họ khởi điểm từ quyền lợi cá nhân. Mọi người đều ham muốn khoái lạc cá nhân, đều
tha thiết đến hạnh phúc của mình. Nếu người ta hiểu được rằng chỉ có giúp đỡ lẫn
nhau mới thực hiện được nguyện vọng đó, hiểu rằng lợi ích của mình liên quan đến
lợi ích xã hội, mà giúp đỡ nhau thực hiện, mỗi người đều góp phần xây dựng một xã
hội tự do hạnh phúc, thì hạnh phúc cá nhân được bảo đảm. Như thế là duy tâm, vì
thực tế những lợi ích cá nhân cộng lại thì không xây dựng được hạnh phúc xã hội,
mà cũng không phải là cứ nói cho mỗi cá nhân hiểu như thế mà họ hiểu và thực hiện
quyền lợi xã hội.
Về phần chính trị: họ hy vọng ở một minh quân lấy quyền độc tài mà giáo dục
nhân dân, xây dựng một xã hội tốt đẹp.
2.2.5 Về tôn giáo
Các nhà duy vật thời kỳ này chưa nhận thấy cơ sở kinh tế - xã hội của sự tồn tại
tôn giáo. Ông mới chỉ thấy được nguồn gốc nhận thức của nó là từ sự kém hiểu biết
và từ tâm lý sợ chết của con người. Vì vậy, ông đã sai lầm khi cho rằng, để xoá bỏ
tôn giáo chỉ cần xoá bỏ nỗi lo sợ của con người, chỉ cần mở rộng hệ thống giáo dục

trong nhân dân, đồng thời tiêu diệt giới tu hành.
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 14
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
KẾT LUẬN
Tóm lại, những tư tưởng triết học cơ bản chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế
kỷ XVIII tuy có không ít hạn chế, nhưng đến nay vẫn còn ý nghĩa thiết thực về mặt
phương pháp luận, gợi mở cho chúng ta nhiều điều cả trong hoạt động nhận thức lẫn
trong hoạt động thực tiễn.
Tư tưởng triết học này đã để lại những tinh hoa, lý luận, quan điểm sâu sắc,
những tư tưởng vượt thời đại làm nền tảng cho rất nhiều môn khoa học hiện đại
ngày nay.
Thông qua tìm hiểu về chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII, chúng ta
cần phải biết chắc lọc, tiếp thu và phát triển những ưu điểm của trường phái triết học
này và phê phán những hạn chế của trường phái này để giải quyết những vấn đề mới
trong thời kỳ hiện nay, thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế
cũng như đưa cả nước bước vào thời kỳ xây dựng mọi mặt đất nước theo định
hướng xã hội chủ nghĩa, trên con đường tiến tới: dân giàu, nước mạnh, xã hội công
bằng, dân chủ, văn minh. Đó là một nước xã hội chủ nghĩa với một đấng minh quân
là Đảng cộng sản Việt Nam, là một xã hội sống vô vi, người dân đủ áo mặc, cơm no,
xã hội thái bình, không có loạn lạc, tệ nạn xã hội.
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 15
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
_________________________________________________________________________
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. TS. Bùi Văn Mưa chủ biên, Triết Học - Phần I - Đại cương về lịch sử triết
học (Tài liệu dùng cho học viên cao học & nghiên cứu sinh không thuộc
chuyên ngành Triết học), Trường ĐH Kinh tế TP.HCM, 2011.

2. Đinh Ngọc Thạch, Lịch sử triết học Phương tây (dùng cho học viên cao học
không thuộc chuyên ngành Triết học), Trường ĐH KHXH & NV ĐHQG
TP.HCM, 2011.
3. Jean Wahl, Lược sử triết học Pháp, NXB Văn hóa Thông tin, 2006.
4. Trần Đức Thảo, Lịch sử tư tưởng trước Marx, NXB Khoa học Xã hội, 1995.
5. Tài liệu từ Internet
_________________________________________________________________________
SVTH: Nguyễn Thị Lý Trang: 16