CHỦ NGHĨA DUY VẬT CHIẾN ĐẤU PHÁP THẾ KỶ XVIII VÀ NHỮNG GIÁ TRỊ, HẠN CHẾ CỦA NÓ

Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC
CHỦ NGHĨA DUY VẬT CHIẾN ĐẤU PHÁP THẾ KỶ
XVIII VÀ NHỮNG GIÁ TRỊ, HẠN CHẾ CỦA NÓ
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa
SVTH: Hoàng Đức Minh –
STT 97
Nhóm 10, Đêm 5, K21
1
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
PHÒNG QUẢN LÝ ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC

Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2012
2
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
MỤC LỤC
Mở đầu …………………………………………………………………………… 1
Chương I: Những tư tưởng cơ bản của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp
thế kỷ XVIII ………………………………………………………………………. 2
I.1. Điều kiện lịch sử ……………………………………………………………. 2
I.2. Các nhà triết học tiêu biểu ……………………………………………. 2
I.3 Các hệ tư tưởng cơ bản …………………………………………………… 3
a) Tư tưởng duy vật chiến đấu của Điđrô …………………………………… 3
b) Tư tưởng duy vật chiến đấu của Hônbach ………………………………… 5
Chương II: Những giá trị và hạn chế của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp
thế kỉ XVIII ……………………………………………………………………… 9
II.1. Vũ trụ quan của các nhà duy vật chiến đấu Pháp ………………………… 9
II.2. Quan niệm về bản thể luận …………………………………………………. 10
II.3. Quan niệm về vấn đề con người …………………………………………….10
II.4. Quan niệm về vấn đề nhận thức ……………………………………………. 10

II.5. Quan niệm về vấn đề tôn giáo; chính trị-xã hội ……………………………. 11
Kết luận ………………………………………………………………………… 13
Tài liệu tham khảo…………………………………………………………………14
MỞ ĐẦU
Triết học Khai sáng Pháp là trào lưu tư tưởng nảy sinh và phát triển trong một bối
cảnh lịch sử đặc thù – những biến động mạnh mẽ của xã hội Pháp trong thế kỷ XVIII –
đã làm lung lay tận gốc rễ những thiết chế đang thống trị, tạo tiền đề cho cuộc Cách mạng
tư sản Pháp năm 1789 bùng nổ như một tất yếu lịch sử. Những thay đổi mang tính chất
nền tảng diễn ra trong suốt thế kỷ XVIII khiến cho toàn bộ hệ giá trị tinh thần cũ – hệ giá
trị của thời kỳ phong kiến, của các tầng lớp thống trị (quý tộc và tăng lữ) – trở thành đối
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
tượng phê phán; đồng thời, đặt ra nhu cầu xây dựng hệ giá trị mới – hệ giá trị của giai
cấp tư sản đang lên. Triết học Khai sáng đã đáp ứng nhu cầu này.
Triết học khai sáng Pháp đề cao lý trí, văn minh, giáo dục, đào tạo, thoát thời kì tôn
giáo chi phối tư tưởng con người. Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp là một nhánh của
triết học khai sáng Pháp. Cái tên duy vật chiến đấu được Lê Nin đặt để chỉ ra sự quyết
liệt, triệt để, mạnh mẽ chống lại duy tâm, tôn giáo, thể hiện rõ trong triết học của Điđrô
và Hônbach.
Với nguồn tài liệu ít ỏi từ một số giáo trình và một số tài liệu tham khảo được trên
internet, nhóm chúng tôi đã cố gắng để khắc họa được một bức tranh rõ nét về chủ nghĩa
duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII; nhằm giúp người đọc có thể nắm bắt được những
tư tưởng triết học cơ bản, những nhà triết học tiêu biểu, cũng như những giá trị và hạn
chế của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII.
Trong quá trình làm không thể tránh được sai sót, mong được bỏ qua và mong nhận
được ý kiến đóng góp quý báu từ thầy và các bạn.
Chương I: Những tư tưởng cơ bản của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỉ
XVIII
I.1. Điều kiện lịch sử:
Tình hình đấu tranh giai cấp ở Pháp thế kỷ XVIII:
Xã hội Pháp nửa cuối thế kỷ XVIII với mâu thuẫn giữa giai cấp quý tộc phong kiến

đứng đầu là vua Louis XVI với giai cấp tư sản cách mạng và nhân dân lao động rất gay
gắt.
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
Đối tượng cách mạng là chế độ phong kiến quý tộc. Trên có tư sản quý tộc hóa và
đại tư sản. Đại biểu cho tư sản quý tộc hóa là Montesquieu. Đại biểu cho đại tư bản là
Voltaire. Những người này có tính chất tiến bộ, nhưng họ cũng đã có nhiều đặc quyền về
chính trị và kinh tế, liên quan với chế độ quân chủ. Sau đến là tư sản thường tức là tư sản
công thương, đại biểu là những nhà duy vật chủ nghĩa: Điđơrô, Hônbach, Henvêtiuyt
Hônbach là một người Đức sang Pháp rồi Pháp hóa, đã mang cho tư tưởng Pháp một tính
chất khoa học của tư tưởng Đức, tuy có phần nặng nề nhưng có hệ thống và chính xác.
Dưới tư sản là đại bộ phận tiểu tư sản, đối lập với chế độ phong kiến, nhưng thực tế
không có điều kiện để nắm chính quyền, trong khi đó lại bị phương thức sản xuất tư sản
đe dọa, đi đến phá sản. Tiểu tư sản đối lập với chiều đi lên của lịch sử. Tư sản lên, làm
tiểu tư sản phá sản, do đó mà họ có hướng đi tới cộng sản chủ nghĩa. Đại biểu cho tầng
lớp tiểu tư sản là Rútxô, Mably, Morelly. Nói chung, về mặt đấu tranh xã hội thì chế độ
phong kiến là kẻ thù chủ yếu, nhưng riêng về mặt tư tưởng thì kẻ thù trực tiếp chính là
Giáo hội, vì Giáo hội là tổ chức tư tưởng để phục vụ, bảo vệ chế độ phong kiến. Chống
Giáo hội theo lập trường nào thì do thành phần giai cấp quyết định.
I.2. Các nhà triết học tiêu biểu thời kỳ này:
Hônbach (Holbach, 1729-1789)
Điđơrô (Dennis Điđơrô, 1713-1764)
Henvêtiuyt (Helvétius, 1715-1771)
I.3. Các hệ tư tưởng cơ bản:
c) Tư tưởng duy vật chiến đấu của Điđrô
Ñiñôroâ, nhà triết học, người lãnh đạo phái Bách khoa toàn thư, đồng thời là nhà
văn lớn, đại diện tiêu biểu của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp, sinh ngày 5-10-1713 tại
thành phố Langres, trong một gi đình thợ thủ công. Đầu tiên, ông theo học trường trung
học Louis Đại đế ở Paris, một trường học nổi tiếng thời đó, rồi định học làm Mục sư theo
ý gia đình. Nhưng sau thấy không thể nào tán thành những nguyên lý của nhà thờ, ông
không muốn trở thành Mục sư nữa. Năm 1746, Điđơrô cho ra đời tác phẩm “ Những tư

tưởng triết học ”, một trong những tác phẩm triết học đầu tay có giá trị đã bị Nghị viện
Paris cấm lưu hành và ra lệnh đốt hết. Tiếp đó là công trình Bức thư về những người mù
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
dành cho kẻ sáng mắt (1749) với nội dung duy vật và vô thần, mà vì nó ông bị bắt giam 3
tháng. Ở tù ra, ông trở thành người chủ biên và tổ chức biên soạn bộ Bách khoa toàn thư,
thành tựu lớn nhất trong sự nghiệp của ông. Bộ sách này là một công trình tập thể của các
nhà khai sáng Pháp được xuất bản vào những năm 1751 - 80, gồm 35 tập. Đó là một vũ
khí chính trị chuẩn bị một hệ tư tưởng để tiến hành cuộc Cách mạng 1789, tràn đầy tư
tưởng tiến bộ. Nó không chỉ chống lại những quan điểm cổ hủ, thiên kiến mà còn tuyên
truyền những tư tưởng mới.
Điđơrô là nhà triết học duy vật chiến đấu, bộ óc bách khoa toàn thư nổi tiếng của
dòng triết học khai sáng và chủ nghĩa duy vật Pháp thế kỉ XVIII.
 Quan niệm về thế giới: Điđrô cho rằng, trong thế giới, vạn vật đều được hình thành từ
một thực thể duy nhất - thực thể vật chất mà bản tính cố hữu của nó là vận động. Vận
động là sinh lực sống động của thế giới vật chất; nó không chỉ hiện hữu trong các vật
đang chuyển động mà còn có mặt trong cả các vật thể đứng yên. Chuyển động chỉ là một
dạng của vận động. Thế giới vật chất luôn vận động, và quá trình vận động của thế giới
vật chất đưa đến sự phát triển. Trong quá trình phát triển của mình, thế giới vật chất,
trước hết là giới tự nhiên, sẽ loại bỏ những gì không cần thiết, và chọn lọc lưu giữ những
gì cần thiết để giúp nó ngày càng hoàn thiện chính mình. ( Giới vô cơ  giới hữu cơ 
sự sống  con người ).
 Quan niệm về con người: Con người là sự thống nhất hữu cơ giữa thể xác và linh hồn.
Linh hồn là tổng các hiện tượng tâm lý, là một đặc tính của thể xác. Không có thể xác của
con người thì không có linh hồn. Sự chuyển hóa từ vật thể vô tri vô giác đến thể xác biết
cảm giác và có tư duy (linh hồn) là kết quả quá trình phát triển bản thân của vật chất từ
vô cơ sang hữu cơ - sự sống và từ sự sống đến con người. Đây là một quá trình tự nhiên
hợp quy luật xảy ra trong thế giới. Điđrô chống lại quan niệm duy tâm coi cái tôi của con
người như một thực thể. Ông cho rằng cơ thể con người là khí quan vật chất của tư duy, ý
thức, tức của các quá trình tâm lý. Nhân cách con người là sản phẩm của hoàn cảnh và
môi trường xung quanh. Tuy nhiên, ông vẫn chưa hiểu hoàn cảnh và môi trường xung

quanh lại chinh là sản phẩm của hoạt động con người.
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
 Quan niệm về nhận thức: Điđrô luôn dựa trên lập trường duy vật để phê phán các hệ
thống siêu hình học - chủ nghĩa duy lý cực đoan, nghĩa là phê phán các hệ thống triết học
tư biện coi thường cảm tính trong hoạt động nhận thức. Khi coi thế giới vật chất là
nguyên nhân duy nhất của cảm giác, là nguồn gốc của mọi nhận thức, ông cho rằng
phương pháp triết lý đúng đắn phải là phương pháp cho phép bằng trí tuệ kiểm tra trí tuệ,
bằng trí tuệ và thực nghiệm kiểm tra cảm tính, và bằng trí tuệ, thực nghiệm, cảm tính
nhận thức thế giới vật chất - giới tự nhiên. Do bản thân thế giới vật chất – giới tự nhiên
luôn nằm trong quá trình vận động và phát triển vô tận nên quá trình nhận thức của con
người về thế giới vật chất cũng diễn ra vô tận, nhưng về nguyên tắc, con người có thể
nhận thức hoàn toàn đầy đủ thế giới.
 Quan niệm về tôn giáo: Điđrô không chỉ phủ nhận sự tồn tại của Thượng đế từ lập trường
duy vật và quan điểm khoa học mà còn phê phán cả nền giáo dục và đạo đức tôn giáo.
Ông cho rằng, Thượng đế chỉ là sự thần thánh hóa các điều kiện hiện thực của con
người. Không phải Thượng đế sáng tạo ra con người, mà ngược lại, chính con người đã
sáng tạo ra Thượng đế. Lý tính khoa học và tính ngưỡng tôn giáo không thể kết hợp được
với nhau, vì lý tính khoa học mang lại cho con người hiểu biết đúng đắn về thế giới để
làm tăng sức mạnh của họ trong thế giới tự nhiên, trong khi đó, tín ngưỡng tôn giáo chỉ
mang lại cho con người những ảo tưởng và làm suy yếu sức mạnh của chính mình; khoa
học phục vụ cuộc sống thực trên trần gian, trong khi đó, tôn giáo chỉ lo cho cuộc sống ảo
trên trời…
Nền giáo dục tôn giáo làm cho con người cả tin vào số mệnh. Tôn giáo dùng Thiên
đàng và Địa ngục ảo tưởng để ban thưởng và trừng phạt con người, điều đó chẳng khác
nào dùng dây cương yếu ớt để ngăn chặn hành vi tội lỗi của họ. Ông luôn khẳng định
chinh nền giáo dục lạc hậu, hệ thống đạo đức giả dối của tôn giáo, những đạo luật dốt nát
của Nhà thờ và Nhà nước đã làm cho môi trường và hoàn cảnh xung quanh con người
ngày càng khốn khổ. Do vậy mà Điđrô đòi hỏi phải tách tôn giáo ra khỏi nhà trường, loại
bỏ thần học ra khỏi giáo dục đại học, nhà thờ ra khỏi nhà nước. Nền giáo dục và đào tạo
phải hướng đến việc xây dựng mỗi người công dân thành một nhà khoa học, một nhà duy

Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
vật và vô thần. Để thực hiện được điều này, theo ông, không thể không xóa bỏ tôn giáo,
tiêu diệt giới tu hành, mở rộng khoa học và thực hành giáo dục toàn dân…
 Tư tưởng triết học của Điđơrô đầy tính duy vật chiến đấu. Sự phê phán gay gắt tôn giáo
của ông đã ảnh hưởng tích cực đến phong trào cách mạng tư sản Pháp (1789).
d) Tư tưởng duy vật chiến đấu của Hônbach
Hônbach, nhà triết học duy vật Pháp gốc Đức, nhà vô thần, một trong những nhà tư
tưởng của giai cấp tư sản cách mạng. Hônbach đã cộng tác tích cực với Điđơrô trong
"Bách khoa toàn thư" và là người đã hệ thống hóa các quan điểm của các nhà duy vật
Pháp thế kỉ 18. Về lí luận nhận thức, Hônbach theo thuyết cảm giác chống lại thuyết
không thể biết. Trong khi giải thích các hiện tượng của đời sống xã hội, ông bảo vệ
nguyên lí duy vật về vai trò của hoàn cảnh đối với việc hình thành nhân cách. Đồng thời,
dựa vào quan điểm siêu hình về bản chất con người, Hônbach lại quy cái xã hội về cái cá
nhân, tán thành lí luận duy tâm về khế ước xã hội. Về chính trị, Hônbach chủ trương chế
độ quân chủ lập hiến, trong một số trường hợp thì chủ trương chế độ chuyên chế sáng
suốt. Tư tưởng của Hônbach đã ảnh hưởng tới chủ nghĩa xã hội không tưởng thế kỉ XIX.
Hônbach đã viết nhiều tác phẩm vô thần được hâm mộ. Trong các cuốn "Đạo Cơ Đốc bị
vạch trần" (1761), "Tập sách thần học bỏ túi" (1768), "Lẽ phải thông thường" (1772),
Hônbach đã phê phán tôn giáo và triết học duy tâm, đặc biệt là học thuyết Beccơli.
Ông là một trong những nhà lãnh đạo phái Khai sáng Pháp, là đại biểu xuất sắc của
chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa vô thần Pháp thế kỷ XVIII, đồng thời cũng là một cộng
tác viên đắc lực của Nhóm bách khoa toàn thư.
 Quan niệm về thế giới vật chất: Hônbach khẳng định: Giới tự nhiên - vật chất tồn tại vĩnh
viễn, không được sáng tạo và không bị hủy diệt; là nguyên nhân của mọi sự tồn tại, thay
đổi của vạn vật. Quảng tính, tính vận động, tính có thể chia được, tính rắn chắc, trọng
lực, quán tính và cả những trạng thái do những cái đó sinh ra như: mật độ, hình dạng,
màu sắc, trọng lượng… đều là những đặc tính phổ biến, có trước của các vật thể vật chất.
Chúng là thực tại khách quan, tác động đến giác quan của con người. Do sức mạnh của
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
bản thân mình mà giới tự nhiên – vật chất luôn vận động; vận động là thuộc tính cố hữu

của vật chất, là sự di chuyển vị trí của các vật thể trong không gian. Vũ trụ là sự kết hợp
vĩ đại tất cả những vật đang tồn tại, thay đổi. Bất cứ ở đâu trong vũ trụ, đều là vật chất
vận động. Toàn thể vũ trụ chỉ là một dây chuyền nhân quả bất tận với các sự vật, hiện
tượng xảy ra không ngừng.
 Quan điểm về nhận thức: Hônbach khẳng định, con người là sản phẩm của tự nhiên, tồn
tại trong tự nhiên, phục tùng qui luật của tự nhiên, thậm chí, tư tưởng của con người cũng
không thể thoát khỏi tự nhiên; ý thức là đặc tính của một dạng vật chất có tổ chức cao; trí
lực của con người phụ thuộc vào cơ cấu của toàn con người. Năng lực cảm giác của con
người giúp con người nhận thức được thế giới và qui luật của nó. Không có linh hồn bất
tử và tư tưởng bẩm sinh mà mọi tư tưởng, quan niệm của con người không thể rút ra từ
bản thân linh hồn, mà phải khái quát từ thế giới bên ngoài thông qua linh hồn của chúng
ta. Từ cảm giác - kết quả tác động của sự vật lên giác quan của chúng ta, mà tư duy hình
thành và hoạt động. Nhờ vào hoạt động của tư duy mà những biến hóa mới trong tâm hồn
chúng ta đưa đến sự xuất hiện ý nghĩ, tư tưởng, kí ức, trí tưởng tượng, phán đoán, nguyện
vọng, hành động… Mặc dù vẫn coi chân lý là sự phù hợp giữa ý niệm và sự vật, nhưng
do quan niệm siêu hình chi phối mà ông chỉ dừng lại ở chỗ coi nhận thức chỉ là sự kết
hợp các cảm giác và các khái niệm mà không thấy được nhận thức là một quá tình phức
tạp. Hônbach đối lập quyết định luận máy móc của mình với mục đích luận. Dù coi hiện
tượng mà con người chưa nhận thức được là ngẫu nhiên nhưng ông chưa hiểu được tính
khách quan của hiện tượng ngẫu nhiên.
 Quan niệm về xã hội: Ông coi quá trình phát triển xã hội như một quá trình do định mệnh
chi phối. Là nhà triết học khai sáng, ông khẳng định loài người có thể thoát ra khỏi ách
phong kiến bằng việc phổ cập giáo dục, làm cho lý tính thắng chủ nghĩa ngu dân thời
trung đại. Ông muốn có sự quá độ hòa bình từ chế độ phong kiến sang chế độ tư bản bằng
con đường lập pháp hóa.
 Quan niệm về tôn giáo: Khi bàn về nguồn gốc và bản chất của tôn giáo, Hônbach cho
rằng, do nhân dân cách nước quan niệm xã hội bị các lực lượng siêu nhiên thần thánh chi
phối, nên họ không nhìn thấy những lực lượng tự nhiên trần tục đang gây ra những hành
động mạnh mẽ trên Trái Đất. Vì vậy, họ thường hướng cặp mắt đầy lo sợ và dàn dụa
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó

nước mắt lên trên bầu trời, cố tìm trên bầu trời những lực lượng thù địch đã làm tiêu tan
hạnh phúc của họ trên Trái Đất này. Ngu dốt, lo sợ, đau khổ bao giờ cũng là nguồn gốc
của những quan niệm đầu tien của con người về thần linh. Tôn giáo được bịa đặt ra để đặt
các vua chúa lên trên các dân tộc, và đặt các dân tộc, vua chúa dưới quyền uy của
Thượng đế. Từ khi các dân tộc nhận thấy cuộc sống vô cùng khổ cực của mình trên Trái
Đất này và tìm cách thay đổi nó thì người ta đã lấy Thượng đế để đe dọa họ, hòng buộc
họ khuất phục, chấp nhận và im tiếng.
e) Nhận xét chung:
Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII đã:
- Vạch trần các thế lực đen tối (Nhà thờ TCG & Nhà nước PK) thời bấy giờ.
- Giương cao ngọn cờ tự do, dân chủ nhằm tập hợp các tầng lớp bị áp bức, các lực
lượng tiến bộ để chuẩn bị về mặt tư tưởng cho cuộc CMTS Pháp (1789-1794).
- Trào lưu triết học tiên tiến nhất ở Tây Âu: Đem lại những thành quả lớn cho nền lý
luận nhân loại; làm giàu thêm kho tàng văn hóa thế giới; ảnh hưởng lớn về tư tưởng
– hành động đối với nhân loại.
- Tuy nhiên, các nhà triết học của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII
chưa thoát ra khỏi quan niệm siêu hình, máy móc về thế giới và nhận thức thế giới.
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
Chương II: Những giá trị và hạn chế của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỉ
XVIII
II.6. Vũ trụ quan của các nhà duy vật chiến đấu Pháp
a) Về vũ trụ quan, các nhà duy vật Pháp có quan niệm duy vật. Tư tưởng của con người có
thể so với một bài nhạc do một cây đàn tự nhiên gẩy. Sự gẩy này là do ảnh hưởng của
những vật xung quanh đàn tác động làm đàn gẩy (sự vật khách quan tác động cho ta cảm
giác, và trong óc ta nảy ra tư tưởng). Đàn gẩy có thể có những bài hay và không hay.
Đứng về phương diện này, Điđơrô giải thích tư tưởng duy tâm chủ quan của Berkeley,
cho tư tưởng ấy là hoàn toàn do bộ óc của người ta mà ra. Berkeley cho rằng tư tưởng của
các nhà duy vật cũng là do chủ quan (điểm cao nhất của triết học duy tâm chủ quan).
Nhưng Điđơrô lại quan niệm rằng có những bản đàn do cấu tạo nội bộ mà có, cho những
âm điệu của bài đàn là hoàn toàn do bản thân nó mà có. Nó không phản ánh một tí khách

quan nào hết, những bài đàn có ý nghĩa là hoàn toàn tự túc (tự ngã), như thế là đã giải
thích tư tưởng duy tâm của Berkeley (cảm giác, tư tưởng hoàn toàn chủ quan) cũng do
một cái máy (dàn máy tự nhiên) sản sinh ra. Đó là mức cao nhất của duy vật máy móc,
giải thích tư tưởng duy tâm trên cơ sở duy vật máy móc. Đó là phần tích cực, phần giá trị
của nó.
b) Phần hạn chế: Đã nhận rằng vận động là thuộc tính căn bản và tự nhiên của vật chất,
nhưng không quan niệm vận động đi từng bước từ thấp lên cao, có những trình độ khác
nhau, mà chỉ quan niệm có biến lượng không có biến chất. Do đó, nó quan niệm quan hệ
giữa tinh thần và vật chất không có đến một giải pháp duy vật, nói rằng cảm tính, ý thức
là một thuộc tính của vật chất, nhưng lại quan niệm duy vật một cách máy móc, không
phân biệt được trình độ biến chuyển của vật chất, cho nên cho rằng từ vật vô cơ đến hữu
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
cơ, đến người đều có cảm tính. Nó không quan niệm cảm tính là do một sự xuất hiện đột
biến trong quá trình tiến triển của vật chất mà có, mà cho rằng bất cứ một vật chất nào
cũng có cảm tính. Nó vô tình đi đến duy tâm, vì chỉ phân biệt mơ hồ giữa tinh thần và vật
chất, cho rằng cái gì cũng có tinh thần cả.
II.7. Quan niệm về bản thể luận
Về bản thể luận, các nhà triết học duy vật chiến đấu Pháp đứng trên lập trường duy
vật vô thần, chống lại thế giới quan duy tâm, tôn giáo. Khẳng định vật chất, tự nhiên là
thực thể duy nhất. Vật chất luôn luôn vận động. Vận động do nguyên nhân bên trong của
vật chất.
Tuy nhiên, chủ nghĩa duy vật Pháp thế kỷ XVIII nhìn chung là siêu hình và máy
móc.
II.8. Quan niệm về vấn đề con người
Về con người, các nhà duy vật chiến đấu Pháp coi con người là sản phẩm của tự
nhiên, là thể thống nhất giữa cơ thể và ý thức. Họ bác bỏ linh hồn bất tử, linh hồn tách rời
cơ thể. Nhân cách con người là sản phẩm của hoàn cảnh và giáo dục. Họ chống lại quan
niệm duy tâm coi cái tôi của con người như một thực thể, cho rằng cơ thể con người là
khí quan vật chất của tư duy, ý thức, tức của các quá trình tâm lý.
Tuy nhiên, họ chưa thoát khỏi cách nhìn nhận máy móc về con người. Họ vẫn chưa

hiểu hoàn cảnh và môi trường xung quanh lại chính là sản phẩm của hoạt động con
người.
II.9. Quan niệm về vấn đề nhận thức
Về nhận thức: đề cao vai trò nhận thức kinh nghiệm, của thực nghiệm khoa học,
chống lại niềm tin mù quáng. Nhấn mạnh sự thống nhất giữa tư duy với nhận thức cảm
tính và coi thực nghiệm là tiêu chuẩn kiểm tra chân lý. Phương pháp triết lý đúng đắn
phải là phương pháp cho phép bằng trí tuệ kiểm tra trí tuệ, bằng trí tuệ và thực nghiệm
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
kiểm tra cảm tính, và bằng trí tuệ, thực nghiệm, cảm tính nhận thức thế giới vật chất -
giới tự nhiên.
II.10. Quan niệm về vấn đề tôn giáo; chính trị-xã hội
a) Về vấn đề tôn giáo: Các nhà duy vật chiến đấu Pháp đã vạch trần bản chất tôn giáo và
tính chất phản động, phản tiến bộ của nó.
Chứng minh rằng tôn giáo là do con người sáng tạo ra. Họ cho rằng lý tính khoa
học và tính ngưỡng tôn giáo không thể kết hợp được với nhau, vì lý tính khoa học mang
lại cho con người hiểu biết đúng đắn về thế giới để làm tăng sức mạnh của họ trong thế
giới tự nhiên, trong khi đó, tín ngưỡng tôn giáo chỉ mang lại cho con người những ảo
tưởng và làm suy yếu sức mạnh của chính mình; khoa học phục vụ cuộc sống thực trên
trần gian, trong khi đó, tôn giáo chỉ lo cho cuộc sống ảo trên trời…
Tuy nhiên, họ chỉ thấy nguồn gốc nhận thức, chưa thấy nguồn gốc xã hội của tôn
giáo, vì thế họ chủ trương xóa bỏ tôn giáo bằng cách giáo dục quần chúng và tiêu diệt
giới tu hành. Họ duy tâm vì họ không thấy cơ sở của tôn giáo của xã hội phong kiến nó
có một khách quan nào đấy xây dựng. Đó là do quyền lợi giai cấp trong xã hội mà nó
phải bảo vệ. Cho nên cũng có những người rất thành thực đã hy sinh cho tôn giáo. Những
nhà duy vật Pháp không hiểu như thế mà cho là tính điên của con người.
b) Về chính trị- xã hội: Các nhà duy vật chiến đấu Pháp đã giương cao ngọn cờ chống phong
kiến, tuyên truyền tư tưởng chính trị của giai cấp tư sản. Họ đưa ra thuyết khế ước xã hội:
Nhà nước là do sự thỏa thuận giữa các tầng lớp nhân dân lập ra. Đề cao hình thức nhà
nước dân chủ. Chống quyền lực phong kiến.
Tuy nhiên, về vấn đề này, họ có phần duy tâm và máy móc. Chế độ mới có tính

cách duy lý, xã hội bảo vệ cá nhân, bảo vệ tự do và hạnh phúc cho mỗi người. Quan niệm
ấy như một lý tưởng mà giáo dục cho mỗi người thấm nhuần là thực hiện được thôi. Họ
không thấy một chủ trương xã hội phải căn cứ vào quyền lợi giai cấp, chứ không do một
trí óc thông minh nào đấy có chủ trương giáo dục khôn khéo. Xét về nội dung, họ khởi
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
điểm từ quyền lợi cá nhân. Mọi người đều ham muốn khoái lạc cá nhân, đều tha thiết đến
hạnh phúc của mình. Nếu người ta hiểu được rằng chỉ có giúp đỡ lẫn nhau mới thực hiện
được nguyện vọng đó, hiểu rằng lợi ích của mình liên quan đến lợi ích xã hội, mà giúp đỡ
nhau thực hiện, mỗi người đều góp phần xây dựng một xã hội tự do hạnh phúc, thì hạnh
phúc cá nhân được bảo đảm. Như thế là duy tâm, vì thực tế những lợi ích cá nhân cộng
lại thì không xây dựng được hạnh phúc xã hội, mà cũng không phải là cứ nói cho mỗi cá
nhân hiểu như thế mà họ hiểu và thực hiện quyền lợi xã hội.
Nói tóm lại, tư tưởng duy vật chiến đấu Pháp là duy vật máy móc. Họ có dứt khoát
về mặt vũ trụ quan, nhưng về mặt nhân sinh quan họ không triệt để. Sở dĩ họ có cái mâu
thuẫn ấy là vì quyền lợi giai cấp của tầng lớp công thương Pháp bấy giờ có tính chất đối
lập với quyền lợi giai cấp phong kiến, nhưng một mặt khác, bản thân nó lại không đủ sức
đánh đổ phong kiến; mà đối với nhân dân, động lực của cách mạng, quyền lợi của nó lại
đối lập. Cho nên đối với nhân dân, nó chỉ có những quan niệm, những chủ trương duy
tâm thôi. Muốn thực hiện một xã hội mới mà không dựa vào nhân dân, thì chỉ còn dựa
vào minh quân mà thôi.
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
Kết luận
Triết học chiến đấu Pháp thế kỷ XVII-XVIII là thế giới quan của giai cấp tư sản
đang lên, có chức năng chuẩn bị về mặt tư tưởng cho cuộc cách mạng tư sản.
Tính nhất nguyên của chủ nghĩa duy vật làm cho các nhà duy vật Pháp thế kỷ XVIII
thể hiện mạnh mẽ chủ nghĩa vô thần. Theo Ph.Ăngghen, “những vĩ nhân ở Pháp… rất
cách mạng. Họ không thừa nhận một thứ uy quyền nào cả. Tôn giáo, quan niệm về tự
nhiên, xã hội, tổ chức nhà nước, tất cả đều được đem ra phê phán hết sức nghiêm khắc”
[1] (C.Mác và Ph.Ăngghen. Toàn tập, t. 19. Nxb CTQG, Hà Nội, 1995, tr. 275) . Sau này,
ông còn thừa nhận rằng, “xét hình thức lý luận của nó thì chủ nghĩa xã hội hiện đại (học

thuyết của C.Mác và Ph.Ăngghen về chủ nghĩa xã hội – T.G) lúc đầu xuất hiện như một
sự phát triển tiếp tục và dường như triệt để hơn những nguyên lý mà các nhà triết học
Khai sáng vĩ đại Pháp hồi thế kỷ XVIII đã nêu lên” [2] (C.Mác và Ph.Ăngghen. Sđd., t.
19, tr.275). Như vậy, “trong suốt cả lịch sử hiện đại của châu Âu và nhất là vào cuối thế
kỷ XVIII, ở nước Pháp, nơi đã diễn ra một cuộc quyết chiến chống tất cả những rác rưởi
của thời trung cổ, chống chế độ phong kiến trong các thiết chế và tư tưởng, chỉ có chủ
nghĩa duy vật là triết học duy nhất triệt để, trung thành với tất cả mọi học thuyết của khoa
học tự nhiên, thù địch với mê tín, với thói đạo đức giả, v.v.” [3].(V.I.Lênin. Toàn tập,
t.23. Nxb CTQG, Hà Nội, 2005, tr.50)
Hạn chế của chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII là chưa thoát khỏi quan
niệm siêu hình, máy móc về thế giới & nhận thức thế giới. Phần hạn chế này đã được
khắc phục dần bởi nền triết học cổ điển Đức.
Tiểu luận triết học: Chủ nghĩa duy vật chiến đấu Pháp thế kỷ XVIII và những giá trị, hạn chế của nó
Tài liệu tham khảo
1. TS Bùi Văn Mưa (chủ biên) – Triết học – Phần I,II – Đại cương về lịch sử triết học –
NXB: Khoa Lý luận chính trị, trường Đại học tp HCM, năm 2010.
2. Gs, Ts. Nguyễn Ngọc Long & Gs, Ts. Nguyễn Hữu Vui - Giáo trình Triết học Mác –
Lênin – NXB: Bộ Giáo dục đào tạo, năm 2007
3. />4. />5. />6. />7. />duy-vat –chien dau.html
8. />trc-marx-phn-10&catid=40:trn-c-tho&Itemid=203