Phân tích các yếu tố tâm lý tác động đến ý định đầu tư cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán Việt Nam

i


























LI CAM OAN
˜&™

Tôi xin cam đoan rng lun vn “Phân tích các yu t tâm lý tác đng đn ý đnh

đu t c phiu ca nhà đu t cá nhân trên th trng chng khoán Vit Nam” là
công trình nghiên cu ca cá nhân tôi.
Ngoi tr nhng tài liu tham kho đc trích dn trong lun vn này, tôi cam đoan
rng toàn phn hay nhng phn nh ca lun vn này cha tng đc công b hoc đc
s dng đ nhn bng cp  nhng ni khác.
Không có sn phm/nghiên cu nào ca ngi khác đc s dng trong lun vn
này mà không đc trích dn theo đúng quy đnh.
Lun vn này cha bao gi đc np đ nhn bt k bng cp nào ti các trng đi
hc hoc c s đào to khác.

TP. H Chí Minh, ngày tháng nm 2013
Ngi thc hin lun vn




TRN MINH NGC

ii

LI CM N
˜&™
Trong sut quá trình hc tp chng trình cao hc Tài chính - Ngân hàng và thc hin
lun vn tt nghip, bên cnh s n lc, c gng ca bn thân, tôi đã nhn đc rt nhiu s
giúp đ, h tr, đng viên, hng dn t gia đình, thy cô, đng nghip, bn bè…
u tiên, tôi xin đc gi li cm n đn các thy, cô Ban Giám hiu nhà trng, Khoa
ào to Sau đi hc và đi ng ging viên ging dy chng trình cao hc Tài chính - Ngân
hàng đã t chc chng trình, truyn đt kin thc, kinh nghim giúp tôi thêm nhiu hiu
bit.
c bit, tôi xin đc gi li cm n trân trng nht đn Tin s Lê Th Khoa Nguyên -

cô đã tn ty ch bo, hng dn tôi không ch v ý tng, kin thc trong phm vi lun vn
mà còn là phng pháp nghiên cu khoa hc đ tôi tip tc quá trình nghiên cu sau này.
Bên cnh đó, tôi xin đc gi li cm n đn cô Nguyn Th Mng Thúy - ngi đã hng
dn và to điu kin thun li cho vic hc tp ca các hc viên chng trình cao hc Tài
chính - Ngân hàng nói chung và bn thân tôi nói riêng.

Tip theo, tôi xin gi li cm n trân trng đn PGS Tin s V Hu c và tp th
đng nghip ti Khoa K toán - Kim toán, Trng i hc M thành ph H Chí Minh đã
giúp đ, to điu kin thun li trong công vic đ tôi có th hc tp và hoàn thành lun vn
này.
Xin chân thành cm n các thy cô đng nghip, nhà đu t ti các sàn chng khoán đã
giúp đ tôi thc hin và hoàn thin các bng câu hi nghiên cu, giúp tôi có cn c đ thc
hin đ tài.
Cui cùng, tôi xin gi li cm n tràn đy yêu thng đn gia đình, nhng ngi thân
yêu nht đã luôn bên cnh, giúp đ tôi c v vt cht và tinh thn, to s an tâm đ tôi dn
ht s tp trung vào vic hc tp và thc hin lun vn này.
TP. H Chí Minh, ngày tháng nm 2013
Ngi thc hin lun vn



TRN MINH NGC

iii
MC LC
Trang
LI CAM OAN i
LI CM N ii
MC LC iii
DANH MC T VIT TT vi
DANH MC BNG vii
DANH MC HÌNH ix
CHNG 1: PHN M U
1.1 Lý do chn đ tài 1
1.2 Mc tiêu nghiên cu 2
1.3 Phm vi và đi tng nghiên cu 2

1.4 Phng pháp nghiên cu 3
1.5 Ý ngha thc tin ca đ tài 3
1.6 Kt cu ca đ tài 3
CHNG 2: C S LÝ THUYT
2.1 S khác bit gia lý thuyt tài chính truyn thng và lý thuyt tài chính hành vi 5
2.1.1. Lý thuyt tài chính truyn thng 5
2.1.2. Lý thuyt tài chính hành vi 6
2.1.3. iu kin đ lý thuyt tài chính hành vi tn ti 7
2.2 Khái nim ý đnh đu t 8
2.3 Lý thuyt hành vi có k hoch (TPB) 9
2.4 Các nhân t tài chính hành vi nh hng đn ý đnh ca nhà đu t 10
2.4.1. Lý thuyt nhn đnh da trên kinh nghim 10
2.4.2. Lý thuyt trin vng 14
2.4.3. Hiu ng by đàn 16
2.4.4. S thích nhà đu t 17
2.4.5. Các nhân t th trng 17
2.5 Các nghiên cu trc 19
2.6 Mô hình nghiên cu đ xut 21

iv
CHNG 3: PHNG PHÁP NGHIÊN CU
3.1 Quy trình nghiên cu 23
3.2 Xây dng thang đo 24
3.2.1. Các thông tin cá nhân 24
3.2.2. Nhân t nhn đnh ca nhà đu t 24
3.2.3. Nhân t tâm lý ca nhà đu t 26
3.2.4. Nhân t nh hng ca nhà đu t khác 28
3.2.5. Nhân t th trng 28
3.2.6. Nhân t s thích nhà đu t 29
3.2.7. Nhân t ý đnh ca nhà đu t 30

3.3 . Nghiên cu chính thc 30
3.3.1. Phng pháp thu thp d liu 30
3.3.2. Kích thc mu 30
3.3.3. Phng pháp x lý d liu 31
CHNG 4: KT QU NGHIÊN CU
4.1. Mô t mu nghiên cu 33
4.1.1 Gii tính 33
4.1.2  tui 33
4.1.3 Trình đ hc vn 34
4.1.4 Thi gian đu t trên sàn chng khoán 34
4.1.5 Tham gia các khóa hc đu t chng khoán 35
4.2. Thng kê mô t cho các bin đnh lng 35
4.2.1 Yu t “Nhn đnh ca nhà đu t” 35
4.2.2 Yu t “Tâm lý ca nhà đu t” 36
4.2.3 Yu t “nh hng ca nhà đu t khác” 37
4.2.4 Yu t “S thích ca nhà đu t” 38
4.2.5 Yu t “Th trng” 38
4.3. Kim tra đ tin cy ca các thang đo đi vi các bin tim n 39
4.3.1 Kim đnh đ tin cy ca thang đo bng h s Cronbach Alpha 39
4.3.2 Phân tích nhân t khám phá 44
4.4. Phân tích tng quan và xây dng mô hình hi quy 51
v
4.4.1 Phân tích tng quan 51
4.4.2. Phân tích hi quy 52
CHNG 5: KT LUN VÀ KIN NGH
5.1. Kt lun 55
5.2. Kin ngh 57
5.2.1. Các chính sách tác đng đn các “yu t th trng” 57
5.2.2. Các chính sách tác đng đn “thông tin c phiu đc giao dch trên
th trng chng khoán” 58

5.2.3. Các chính sách tác đng đn “thông tin ngi thân” và “nhn đnh
ca bn thân” 59
5.4 Hn ch và hng nghiên cu tip theo 61
TÀI LIU THAM KHO 62
PH LC 65


















vi


DANH MC T VIT TT

TP.HCM : Thành ph H Chí Minh
SPSS : Statistical Package for Social Sciences - Phn mm x lý thng kê

dùng trong các ngành khoa hc Xã hi
EFA : Exploratory Factor Analysis - Phân tích nhân t khám phá
KMO : Kaiser-Meyer-Olkin - Ch s dùng đ xem xét s thích hp ca
phân tích nhân t



















vii


DANH MC BNG
Trang
Bng 2.1: Tóm tt gi thuyt v mi quan h gia các khái nim nghiên cu 21
Bng 3.1: Thang đo các thông tin cá nhân 24

Bng 3.2: Thang đo cho nhân t “Nhn đnh ca nhà đu t” 26
Bng 3.3: Thang đo cho nhân t “Tâm lý ca nhà đu t” 27
Bng 3.4: Thang đo cho nhân t “nh hng ca nhà đu t khác” 28
Bng 3.5: Thang đo cho nhân t “Yu t th trng” 29
Bng 3.6: Thang đo cho nhân t “S thích ca nhà đu t” 29
Bng 3.7: Thang đo cho nhân t “Ý đnh ca nhà đu t” 30
Bng 3.8: Các phng pháp phân tích s liu 31
Bng 4.1: Phân t mu theo gii tính 33
Bng 4.2: Phân t mu theo đ tui 33
Bng 4.3: Phân t mu theo trình đ hc vn 34
Bng 4.4: Phân t mu theo thi gian đu t 34
Bng 4.5: Phân t mu theo khóa hc đu t chng khoán 35
Bng 4.6: Bng thng kê mô t yu t “Nhn đnh ca nhà đu t” 35
Bng 4.7: Bng thng kê mô t yu t “Tâm lý ca nhà đu t” 36
Bng 4.8: Bng thng kê mô t yu t “nh hng ca nhà đu t khác” 37
Bng 4.9: Bng thng kê mô t yu t “S thích ca nhà đu t” 38
Bng 4.10: Bng thng kê mô t yu t “Yu t th trng” 38
Bng 4.11: H s Cronbach Alpha các ch báo ca nhân t “Nhn đnh ca nhà
đu t” 40
Bng 4.12: H s Cronbach Alpha các ch báo ca nhân t “Tâm lý nhà đu t” 40
Bng 4.13: H s Cronbach Alpha các ch báo ca nhân t “Yu t xã hi” 41
Bng 4.14: H s Cronbach Alpha các ch báo ca nhân t “Yu t th trng” 42
Bng 4.15: H s Cronbach Alpha các ch báo ca nhân t “Yu t th trng” 43
Bng 4.16: H s Cronbach Alpha các ch báo ca nhân t “S thích ca nhà đu t” 43
Bng 4.17: H s Cronbach Alpha các ch báo ca nhân t “Ý đnh ca nhà đu t” 44
viii
Bng 4.18: H s KMO ca phân tích nhân t khám phá ln 1 45
Bng 4.19: H s KMO ca phân tích nhân t khám phá ln 2 45
Bng 4.20: H s KMO ca phân tích nhân t khám phá ln 3 46
Bng 4.21: H s KMO ca phân tích nhân t khám phá ln 4 47

Bng 4.22: H s KMO ca phân tích nhân t khám phá ln 5 47
Bng 4.23: H s KMO ca phân tích nhân t khám phá ln 6 48
Bng 4.24: H s KMO ca phân tích nhân t khám phá ln 7 48
Bng 4.25: H s KMO ca phân tích nhân t khám phá ln 8 49
Bng 4.26: Kt qu phân tích nhân t khám phá ln 8 49
Bng 4.27: Kt qu phân tích nhân t - Các nhân t mi 50
Bng 4.28: Kt qu phân tích tng quan 51
Bng 4.29: Kt qu kim đnh mô hình hi quy 52
Bng 4.30: Kt qu đánh giá đ phù hp ca mô hình 52
Bng 4.31: Thng kê thông s cho tng bin ca mô hình 53
















ix

DANH MC HÌNH

Trang
Hình 2.1: Mô hình hành vi d đnh (TPB) 10
Hình 2.3: Mô hình nghiên cu đ xut 21
Hình 3.1: Quy trình nghiên cu 23





1

CHNG 1: PHN M U

1.1 LÝ DO CHN  TÀI
Mc dù đã tri qua hn mt thp k hình thành và phát trin, các chuyên gia tài chính
vn đánh giá th trng chng khoán Vit Nam là mt th trng mi ni, còn s khai và
non tr. Vi vai trò là mt kênh huy đng vn ca nn kinh t nhng các sn phm giao
dch vn còn nghèo nàn, ch yu vn ch là c phiu, trái phiu các công ty. Các công c
đu t, các sn phm phái sinh thì không có nhiu la chn dành cho nhà đu t và cng
không đ sc hp dn, thu hút s quan tâm ca h. Bên cnh đó, mt đc đim đ nhn đnh
th trng chng khoán Vit Nam còn s khai chính là vic th trng còn mang đm màu
sc tâm lý.
Trong nhng nm t 2006 đn 2009, th trng chng khoán Vit Nam đã tng trng
nóng, ch s VN-Index lên trên 1.000 đim. Có nhng giai đon nh nm 2006, mc tng
trng ca VN-Index cao nht khu vc châu Á – Thái Bình Dng (145%), trong khi tc đ
tng trng ca các doanh nghip niêm yt li tng không tng xng vi tc đ tng ca
chng khoán. Vì vy s tng trng mãnh lit này đã b các chuyên gia tài chính đánh giá
không tt vì h ch rng nguyên nhân chính là do tâm lý đu t by đàn, đu t theo phong
trào ca các nhà đu t trong nc. Thi gian này, “chi chng khoán” nh là mt th
“mt”, mt phong trào đc lan truyn vi tc đ cc nhanh. Vi kh nng thu li nhanh và

d dàng, không mt nhiu sc lao đng, hiu ng chng khoán đã thu hút s quan tâm ca
toàn xã hi. T đó th trng chng khoán đã xut hin hàng lot nhà đu t vi ngh
nghip chính là ni tr, nhân viên vn phòng, tiu thng buôn bán  ch…nhng nhà đu
t không h có khái nim v tài chính là gì. Vì vy, điu đó gii thích cho hàng lot nhng
hin tng “bt thng” trên sàn giao dch. Chng khoán vt giá tr tht vn đc giao
dch sôi đng, công ty gp khó khn, n nn nhng c phiu vn “hot”, tng giá liên tc…
ây là nhng điu mà lý thuyt th trng hiu qu không th lý gii đc, bi lý do đn
gin là đi tng đc lý thuyt này áp dng đã không đt đn mc đ “hoàn thin” mà lý
thuyt này đ ra. Và đó cng là lý do gii thích cho s tht bi ca các chuyên gia phân tích
d báo chng khoán Vit Nam.
Nm 2002, s kin nhà tâm lý hc Daniel Kahneman đc trao gii Nobel kinh t đã
chính thc ghi nhn tm quan trng ca lý thuyt tài chính hành vi trong vic gii thích các
2

hin tng “bt thng” trên th trng chng khoán mà lý thuyt th trng hiu qu
không th đa ra mt li gii thích mang tính thuyt phc. Tài chính hc hành vi là lnh vc
tài chính s dng các lý thuyt c bn da trên tâm lý con ngi đ gii thích nhng bt
thng trên th trng tài chính. Mc dù còn non tr nhng các ch đ nghiên cu trong lnh
vc tài chính hành vi đã không ngng phát trin, m rng, b sung. Mt s ch đ nghiên
cu quan trng nh s t tin quá mc ca nhà đu t, s đánh giá thiên v, tâm lý by đàn
ca nhà đu t, mc đ chu ri ro ca nhà đu t, tính chuyên nghip ca nhà đu t, nim
tin ca nhà đu t… đang dn thu hút s quan tâm ca nhà đu t, chuyên gia phân tích…
Liu các yu t tâm lý này s nh hng đn ý đnh đu t ca nhà đu t nh th nào…
ây tht s là mt lnh vc nghiên cu thú v và nó rt phù hp đ áp dng, nghiên
cu thc nghim ti th trng chng khoán Vit Nam. ó cng là lý do tác gi chn đ tài:
“Phân tích các yu t tâm lý tác đng đn ý đnh đu t c phiu ca nhà đu t cá
nhân trên th trng chng khoán Vit Nam” đ nghiên cu làm lun vn ca mình. Da
trên kt qu nghiên cu, tác gi hy vng s góp phn gii thích nhng yu t tâm lý tác
đng đn nhà đu t trên th trng đ qua đó đ xut các gii pháp nhm nâng cao hiu qu
đu t cho nhà đu t trên th trng.

1.2 MC TIÊU NGHIÊN CU
Mc tiêu ca đ tài này là đánh giá tác đng ca các yu t tâm lý đn ý đnh đu t
ca nhà đu t cá nhân trên th trng chng khoán.  tài bao gm bn vn đ chính:
· Xác đnh các nhân t tâm lý có tác đng đn ý đnh đu t c phiu ca nhà đu t
cá nhân trên th trng chng khoán.
· o lng mc đ nh hng ca các nhân t tâm lý đn ý đnh đu t ca nhà đu t
cá nhân trên th trng chng khoán Vit Nam, c th là sàn chng khoán TP.HCM.
· Rút ra các nhn xét và đ xut mt s kin ngh nhm tác đng đn ý đnh đu t
ca nhà đu t cá nhân trên th trng chng khoán Vit Nam.
1.3 PHM VI VÀ I TNG NGHIÊN CU
i tng nghiên cu: là nhà đu t cá nhân trên th trng chng khoán TP.HCM
Phm vi nghiên cu: nghiên cu thc hin ti mt s sàn chng khoán TP.HCM t
tháng 6/2013 đn tháng 9/2013.


3

1.4 PHNG PHÁP NGHIÊN CU
Vi mc tiêu, đi tng và phm vi nghiên cu trên, đ tài đc thc hin thông
qua hai phng pháp nghiên cu sau:
Nghiên cu đnh tính: ây là giai đon hình thành các ch tiêu, các bin trong
mô hình nghiên cu. C th:
· Tng quan lý thuyt và các công trình nghiên cu trc, t đó đ ra mô hình
nghiên cu d kin.
· Tham kho các nghiên cu trc, t đó hình thành các thang đo cho các nhân t
tác đng vào bin mc tiêu trong mô hình nghiên cu.
· Thit k bng câu hi đ thu thp d liu.
Nghiên cu đnh lng: ây là giai đon nghiên cu chính thc, kim đnh mô
hình nghiên cu đã đ ra.
· S lng mu: 252 nhà đu t (cn c xác đnh là s lng bin trong mô hình

nhân 10).
· Phân tích d liu: S dng các k thut phân tích sau:
- Thng kê mô t: mô t s b các đc đim ca mu.
- Kim tra đ tin cy ca các thang đo bng h s Cronbach Alpha đ phát hin
nhng ch báo không đáng tin cy trong quá trình nghiên cu.
- Phân tích nhân t khám phá EFA: bóc tách, sp xp các ch báo đo lng, các
khái nim, bin tim n.
- Phân tích tng quan và xây dng mô hình hi quy.
1.5 Ý NGHA THC TIN CA  TÀI
Da vào các mc tiêu đ ra, vic nghiên cu đ tài này nhm giúp phân tích tác đng
ca các yu t tâm lý đn ý đnh đu t ca nhà đu t cá nhân trên th trng chng khoán
TP.HCM. Thông qua kt qu nghiên cu góp phn nâng cao ý đnh đu t cho các nhà đu
t trên th trng chng khoán TP.HCM.
1.6 KT CU CA  TÀI
Nghiên cu gm 5 chng, bao gm :
Chng 1: Phn m đu: Gii thiu tng quan v đ tài nghiên cu.
Chng 2: C s lý lun: Trình bày c s lý thuyt v tài chính hành vi và các nhân
t tác đng đn ý đnh đu t.
4

Chng 3: Phng pháp nghiên cu và mô hình nghiên cu: Xây dng mô hình
nghiên cu. Trình bày phng pháp nghiên cu đ kim đnh thang đo và mô hình lý thuyt
tác gi đ ra.
Chng 4: Kt qu nghiên cu: Trình bày phng pháp phân tích và kt qu nghiên
cu.
Chng 5: Kt lun và kin ngh: Tóm tt nhng kt qu chính ca nghiên cu,
nhng hn ch và hng nghiên cu tip theo ca đ tài.

5


CHNG 2: C S LÝ THUYT

Ni dung ca chng này là nhm tng hp li các lý thuyt liên quan đn tài chính
hành vi. u tiên tác gi s trình bày bc tranh tng quan v lý thuyt tài chính hành vi
trong bi cnh so sánh vi lý thuyt tài chính truyn thng. T đó, các nhân t quan trng
trong lý thuyt tài chính hành vi nh lý thuyt da trên kinh nghim (Heuristic theory), lý
thuyt trin vng (Prospect theory) và hành vi by đàn (Herding)… s đc đ cp đn
trong mi quan h tác đng vi ý đnh đu t ca nhà đu t cá nhân trên th trng chng
khoán. Cui cùng, tác gi trình bày các nghiên cu trc liên quan đn đ tài này.
2.1. S KHÁC BIT GIA LÝ THUYT TÀI CHÍNH TRUYN THNG VÀ

LÝ THUYT TÀI CHÍNH HÀNH VI
2.1.1. Lý thuyt tài chính truyn thng (Standard Finance)
Tài chính truyn thng đc xây dng trên c s nguyên lý chênh lch (Arbitrage
Principle) ca Miller và Modigliani, nguyên lý danh mc ca Markowitz, lý thuyt v đnh
giá tài sn vn ca Sharpe, Lintner, Mertom, Black và lý thuyt đnh giá hp đng quyn
chn (Option) ca Black Scholes, Merton (Johnsson và ctg., 2002). Các lý thuyt này xem
xét th trng là hiu qu và có tính quy chun cao.
Lý thuyt kinh t tài chính hin đi luôn da trên gi đnh rng các nhà đu t là có lý
trí. Nh vy h luôn hành x mt cách hp lý, kt qu là s cân bng th trng da trên
các hành x hp lý đc thc hin. Trong s cân bng này, chng khoán đc đnh giá theo
lý thuyt th trng hiu qu.
Theo Barberis và Thaler (2003), trong mt th trng truyn thng, ni mà nhà đu t
có lý trí và không xut hin các s cnh tranh, giá c phiu s đc phn ánh theo giá tr
gc (Fundamental Value). Ngoài ra trong th trng này, nhà đu t có th tìm kim đc
đy đ các thông tin cn thit và lãi sut chit khu thì phù hp vi các mu hình đc đ
ra. Barberis và Thaler gi lý thuyt đó là lý thuyt th trng hiu qu (EMH – Efficient
Markets Hypothesis). Theo lý thuyt này, th trng hiu qu luôn tn ti mt c ch điu
chnh th trng v trng thái cân bng, đó là c ch kinh doanh chênh lch giá.
Nguyên tc ca c ch kinh doanh chênh lch giá là khi tn ti hin tng đánh giá sai
trên th trng, hay giá ca các tài sn tài chính trên th trng không phn ánh mt cách
6

chính xác giá tr hp lý thì s tn ti c hi kinh doanh chênh lch giá. Khi đó “nhng nhà
đu t hp lý” s tn dng nhng c hi này đ mua tài sn b đnh giá thp và bán tài sn
b đánh giá cao. Hành đng này s góp phn điu chnh th trng v trng thái cân bng
hp lý. Và vic kinh doanh chênh lch giá này s din ra rt nhanh. Vì vy, Barberis và
Thaler (2003) đã dùng cm t “Không có ba n tra min phí” (“No free lunch”) đ nói v
hin tng này, s không có chin lc đu t nào hiu qu đ kim đc nhiu hn mc
li nhun trung bình đã điu chnh ri ro (excess risk-adjusted average returns).
Tuy nhiên theo Ritter (2003), trên th trng chng khoán, không phi nhà đu t nào

cng là nhà đu t hp lý, bi vì s khác nhau v s thích ca h hay khi nim tin ca h b
gim sút. Và khi mà nhà đu t không phi lúc nào cng có nhng quyt đnh hp lý thì các
quyt đnh này s d b dn dt bi các yu t liên quan đn hành vi, tâm lý.
Statman (1995) đã so sánh hai con ngi trong hai lý thuyt th trng hiu qu và lý
thuyt tài chính hành vi nh sau: nhà đu t trong các lý thuyt tài chính truyn thng luôn
là nhà đu t hp lý, h không b nhm ln các trng hp, h không b nh hng bi các
li nhn thc và tt nhiên là h luôn bình tnh trong mi tình hung cng nh không cm
nhn ni bun do hi tic. ây tht s là mu ngi hoàn ho, và có l s rt ít trong thc
t. Tuy nhiên, lý thuyt tài chính hành vi thì cho rng nhà đu t không phi luôn luôn hp
lý, mà h là rt bình thng. Vì vy h d mc sai lm hn, h d b nh hng bi các yu
t tâm lý và trên ht là h cm nhn đc ni bun do hi tic và chc chn là không phi
lúc nào h cng có th bình tnh đ ra nhng quyt đnh đúng.
Vì vy, vic tìm hiu lý thuyt tài chính hành vi đóng vai trò quan trng trong tài
chính. Lý thuyt tâm lý hc này đc dùng đ gii thích các hành vi ca con ngi, đc bit
hành vi ca nhà đu t trên th trng chng khoán. Trong trng hp mà các quyt đnh
ca nhà đu t đc đa ra không hp lý nh suy lun thì cn phi liên tng đn nh
hng ca các yu t tâm lý, hành vi. Theo Kim và Nofsinger (2008), đây là điu cc k
quan trng nu nh các li sai sót t quyt đnh đu t không hp lý nh hng đn giá c
phiu và khin cho vic kinh doanh chênh lch giá tr nên d dàng.
2.1.2. Lý thuyt tài chính hành vi
Tài chính hành vi là mô hình mi ca tài chính, b sung cho lý thuyt tài chính truyn
thng, bng cách gii thiu khía cnh hành vi đi vi quá trình ra quyt đnh. Tài chính
hành vi ng dng các lý thuyt v hành vi con ngi xut phát t tâm lý hc, xã hi hc đ
hiu hành vi ca nhà đu t trên th trng tài chính và c gng gii thích làm th nào và ti
7

sao nhng sai lm do cm xúc và kinh nghim tác đng đn nhà đu t trong quá trình ra
quyt đnh và to ra các trng hp bt thng trên th trng chng khoán.
Baberis và Thaler (2003) cho rng lý thuyt tài chính hành vi gii thích v nhà đu t
không hp lý và quá trình ra quyt đnh ca h bng các bng chng thc nghim v tâm lý

hc nhn thc và s lch lc trong hành vi ca nhà đu t. Theo Baberis và Thaler (2003),
hai ct tr ca lý thuyt tài chính hành vi là s gii hn ca vic kinh doanh chênh lch giá
và tâm lý ca nhà đu t.
DeBondt và Thaler (1985) thì xem lý thuyt tài chính hành vi nh mt mô hình áp
dng tâm lý hc nhn thc đ gii thích v th trng và hành vi ca nhà đu t. Lý thuyt
này cho rng trong quá trình la chn, nhà đu không phi lúc nào cng là nhà đu t hp lý
bi vì h chu tác đng bi nim tin ca chính mình và s lch lc có h thng trong quá
trình ra quyt đnh.
2.1.3. iu kin đ lý thuyt tài chính hành vi tn ti
Theo lý thuyt th trng hiu qu thì bt k s đnh giá sai nào trên th trng
(mispricing) thì vi các nhà đu t hp lý trên th trng s điu chnh bng công c kinh
doanh chênh lch giá đ đa nó v đúng vi giá tr thc ca mình. Tuy nhiên, nu vic kinh
doanh chênh lch giá b gii hn làm cho vic tài sn b đnh giá sai kéo dài, vic này s làm
các lý thuyt tài chính truyn thng gim hiu qu. Lúc này lý thuyt tài chính hành vi đc
xem là mt s b sung đy giá tr. Theo H Quc Tun (2007), có ba điu kin đ lý thuyt
tài chính hành vi tn ti:
· Hành vi không hp lý: Nhà đu t s có hành vi không hp lý khi h không phân
tích và x lý đúng nhng thông tin mà h có và thông tin t th trng cung cp, t đó dn
đn nhng k vng sai lch v tng lai ca c phiu h đu t vào. Trong mt s trng
hp, do da trên kinh nghim hay nhn thc sn có mà h mc phi sai lm.
· Hành vi không hp lý mang tính h thng: Nu ch mt nhà đu t đn l có hành
vi không hp lý thì nh hng ca giao dch nhà đu t này lên giá các tài sn tài chính trên
th trng là không đáng k, cho dù khái nim nhà đu t là cá nhân hay mt công ty, t
chc ln. Nhng khi hành vi không hp lý này mang tính h thng, có ngha là mt nhóm
nhiu nhà đu t cùng có mt hành vi không hp lý nh nhau, khi đó vic đnh giá sai tài
sn tài chính s xut hin và có kh nng kéo dài, khó điu chnh. H gi vic này là hiu
ng by đàn.
8

· Gii hn kh nng kinh doanh chênh lch giá trên th trng: Theo lý thuyt th

trng hiu qu thì vic kinh doanh chênh lch giá s điu chnh giá trên th trng v cân
bng. Tuy nhiên cái khó  đây là xác đnh đc khi nào mc đnh giá sai đã đt đn gii
hn trên hay di đ điu chnh li. Nu nhà đu t tham gia “điu chnh” giá không đúng
lúc thì rt d ri vào trng thái “tin mt tt mang”.
2.2. KHÁI NIM Ý NH U T
u tiên, khi xét v khái nim đu t chng khoán theo lý thuyt thì đây đc xem là
mt loi hình đu t tài chính. Trong hot đng này, các nhà đu t s mua các giy t có
giá vi k vng s thu đc mt khon li trong tng lai. u t c phiu s giúp nhà đu
t có th thu đc li nhun t phn li tc đc chia và phn tng giá chng khoán trên th
trng. Mt khác, nhà đu t có th đc hng quyn qun lý, quyn kim soát doanh
nghip t vic nm gi c phiu. Nh vy, ta thy rng hành vi đu t c phiu đc xem
là hành vi mua c phiu. Tuy nhiên nó khác vi hành vi mua tiêu dùng (mua đ s dng)
còn hành vi mua chng khoán là đ sinh li khi bán chng khoán hoc đ đc hng các
quyn u đãi khi nm gi chng khoán.
Ngoài ra, nu xét trên khía cnh ý đnh đu t ca nhà đu t thì ta có th phân loi
thành hai ý đnh là ý đnh mua hay ý đnh bán chng khoán ca nhà đu t. Tuy nhiên,
trong khi ý đnh bán c phiu khá d hiu, thông thng nhà đu t s bán khi có li, thì ý
đnh mua c phiu li có liên quan đn kt qu li hay l ca nhà đu t sau này
(Odean,1999). Theo Odean (1999), khi nhà đu t có ý đnh bán c phiu, khi đó h s hn
ch vic tìm kim li, ch tp trung vào c phiu h đang nm gi và ch thi đim thích
hp đ bán. Nh vy, h s có rt ít la chn, trong khi đó, đ mua c phiu, nhà đu t s
có nhiu c hi la chn khi đng trc danh sách c phiu mà công ty chng khoán cung
cp. iu này gii thích vì sao vic mua c phiu li chu tác đng ca nhiu yu t hn là
vic bán c phiu.
Barber và Odean (2002) còn đa ra danh sách các c phiu s thu hút nhà đu t ra
lnh mua bao gm: c phiu có lng giao dch tng cao bt thng, c phiu có t sut li
nhun cao thp bt thng và c phiu đc nhc đn trên các phng tin thông tin truyn
thông. Vì vy, trong phn nghiên cu này, tác gi đt gii hn ch nghiên cu v ch đ ý
đnh mua ca nhà đu t, c th hn là các nhân t tâm lý, hành vi tác đng đn ý đnh
mua c phiu ca nhà đu t.

9

2.3. LÝ THUYT HÀNH VI CÓ K HOCH (TPB: THEORY OF PLANNED
BEHAVIOUR)
Lý thuyt hành vi có k hoch (TPB) ca Ajzen (1991) là mt s b sung cho lý thuyt
hành đng hp lý (TRA) trc đó ca Ajzen và Fishbein (1980). Hai lý thuyt này đc các
nhà nghiên cu s dng rt nhiu trong các lnh vc khác nhau: marketing, tâm lý, qun tr,
y hc và có c lnh vc tài chính… nhm d đoán hành vi con ngi. Lý thuyt hành vi có
k hoch (TPB) khác vi lý thuyt hành đng hp lý (TRA) là b sung thêm mt nhân t
mi là s kim soát hành vi cm nhn (Perceived Behavioural Control - PBC) bên cnh hai
nhân t ca t lý thuyt TRA là thái đ (Attitude - Ab) và chun ch quan (Subjective Norm
- SN).
Trong mô hình này, Ajzen (1991) cho rng ý đnh hành vi b nh hng bi thái đ,
chun ch quan và s kim soát hành vi nhân thc. Thái đ (Ab) th hin cm giác, tâm lý
ca mt cá nhân là tích cc hay tiêu cc v các kt qu ca hành vi c th. Do đó nó th
hin ra bên ngoài và đc đánh giá bng các kt qu c th.
Chun ch quan (SN) là cm nhn ca con ngi trc áp lc t nhng ý kin, cm
nhn ca ngi xung quanh trong vic thc hin hay không thc hin hành vi.
Cui cùng, s kim soát hành vi nhn thc (PBC) cho bit nhn thc ca con ngi v
vic th hin hay không th hin hành vi khi b kim soát. Con ngi không có kh nng
hình thành ý đnh mnh m đ thc hin hành vi nu h tin rng h không có ngun lc hay
c hi cho dù h có thái đ tích cc.
East (1993) đã ng dng lý thuyt TPB trong nghiên cu v ý đnh đu t c phiu v
công ty đin RECS, công ty phát đin GENCOS và công ty vin thông British Telecom ca
nhà đu t cá nhân ti Anh. Kt qu cho thy các yu t thái đ, chun ch quan, s kim
soát hành vi nhn thc và kinh nghim ca nhà đu t có tác đng đn ý đnh đu t c
phiu ca các nhà đu t Anh lúc by gi.

10








Hình 2.1: Mô hình hành vi có k hoch (TPB)
(Ngun: Ajzen, 1991)
2.4. CÁC NHÂN T TÀI CHÍNH HÀNH VI NH HNG N Ý NH U
T C PHIU CA NHÀ U T CÁ NHÂN.
Theo Ritter (2003), tài chính hành vi đc xây dng da trên hai nn tng là tâm lý
hc nhn thc và s gii hn ca vic kinh doanh chênh lch giá. Trong bài vit này, tác gi
ch xét trên khía cnh tài chính hành vi đc xây dng trên nn tng tâm lý hc nhn thc.
Vic xây dng lý thuyt hành vi trên nn tng tâm lý hc cho thy quá trình ra quyt đnh
ca con ngi đã chu nh hng ca mt s o tng v nhn thc (cognitive illusions).
Da trên các nghiên cu đã công b, đc bit là các nghiên cu ca Kahneman và Tversky,
các o tng này có th chia thành hai nhóm: nhng o tng gây ra bi quá trình ra quyt
đnh da trên kinh nghim (lý thuyt kinh nghim) và nhng o tng gây ra bi các yu t
tâm lý da theo lý thuyt k vng. Ngoài hai lý thuyt trên (liên quan đn cá nhân nhà đu
t), các nhà nghiên cu v lý thuyt này cng đ cp đn khái nim “tâm lý by đàn” trên
th trng chng khoán. Bt đu t nghiên cu ca Caparrelli và cng s nm 2004 kho
sát trên th trng chng khoán Ý, sau đó nghiên cu kho sát trên th trng chng khoán
Trung Quc nm 2008 ca Tan và cng s và trên th trng chng khoán Nairobi (Nht)

ca Waweru cng vào nm 2008.
2.4.1. Lý thuyt nhn đnh da trên kinh nghim (HEURISTIC THEORY)
Kinh nghim luôn đc xem là u tiên hàng đu trong vic h tr ra quyt đnh nhanh
chóng, d dàng, đc bit trong các hoàn cnh phc tp, không chc chn (Ritter, 2003).
Thông thng, chúng ta d thy rng kinh nghim tht s hu dng đi vi nhà đu t khi
giao dch trên sàn chng khoán, vì thi gian đ ra quyt đnh rt hn ch. Tuy nhiên, nu
da dm quá nhiu vào các quy tc, kinh nghim này thì đôi khi nó s dn ta đn nhng sai
lm khi có nhiu th đã thay đi (Kahneman và Tversky, 1974). Kahneman và Tversky
Thái đ
Chun ch quan
Kim soát hành vi
nh

n th

c

Ý đnh hành vi Hành vi
11

(1974) đã lit kê ba nhân t thuc lý thuyt nhn đnh da trên kinh nghim là nhân t lch
lc do tình hung đin hình (Representativeness), nhân t lch lc do đim ta hay còn gi
là lch lc do bo th (Anchoring – conservatism) và lch lc do các thông tin có sn
(Availability bias). Waweru và ctg. (2008) đã đ cp thêm hai nhân t vào lý thuyt này là
tâm lý quá t tin (Overconfident). Trc đó, trong nghiên cu ca DeBont và Thaler (1985)
cng đã đ cp đn nhân t tâm lý t tin nhng di khía cnh là phn ng thái quá hay bi
quan quá mc ca nhà đu t (Overreaction and Underreaction).
a) Lch lc do tình hung đin hình (Representativeness): Thng đc din t
mt cách đn gin là xu hng không quan tâm nhiu đn nhng nhân t dài hn, mà
thng đt nhiu s quan tâm đn các tình hung đin hình ngn hn. Nói theo dng hàn

lâm nh DeBondt và Thaler (1995) là ngi ta s đánh giá xác sut xy ra ca mt s kin
trong tng lai da theo mc đ tng t ca mt tình hung đin hình đã xy ra trc đó.
Nhân t hành vi này s gây mt s tác hi cho nhà đu t, chng hn nh nhà đu t s đt
quá nhiu s quan tâm vào các tình hung va mi xy ra mà không chú ý đn xác sut
trung bình dài hn ca s vic đó. Mt ví d c th là trong giai đon t nm 2007 đn nm
2008, khi th trng chng khoán phát trin mnh và t sut li nhun t đu t chng
khoán rt cao, rt nhiu ngi đã bt đu cho rng t sut li nhun cao nh vy là bình
thng, ch không bt thng. T đó, trong các quyt đnh đu t, h thng so sánh, k
vng vi t sut li nhun cao này trc khi đa ra quyt đnh mua hay bán chng khoán.
Hay nh ví d mà DeBondt và Thaler (1995) đa ra, trng hp nu nhà đu t đang c
gng mua các c phiu “hot” trên th trng mà không chú ý đn các kt qu kinh doanh
ca công ty này trc đây, điu đó có ngha là nhà đu t đang chu nh hng bi nhân t
hành vi lch lc do tình hung đin hình.
b) Lch lc do đim ta, bo th (Anchoring – Conservatism): ây là mt hin
tng đc mô t là hành vi ca con ngi bám vào mt giá tr ban đu (initial value) khi
d đoán hoc c lng. Mc dù h có s điu chnh lên xung xung quanh giá tr ban đu
phù hp vi các thông tin nhn đc trên th trng nhng s điu chnh này thng là
không đ vì h đã gn nhn đnh ca mình vi tình hình chung ca s vt trong mt thi
gian dài trc đó. Ví d đin hình là vào giai đon gia nm 2010, khi chng khoán Vit
Nam bt đu có du hiu đi xung, giá c phiu st gim nhng rt nhiu nhà đu t vn
cho rng vic rt giá này là bình thng và chng khoán s phát trin tr li. H không ngh
12

rng thông tin này đã phát đi tín hiu nguy him, báo hiu mt s suy thoái mi trên th
trng chng khoán.
Tuy nhiên hiu ng lch lc do bo th này (gn vi mt s vic dài hn) có mi quan
h trái ngc vi hiu ng lch lc do tình hung đin hình (gn vi mt tình hung đin
hình ngn hn). Khi phi hp hai hiu ng này chúng ta có th gii thích đc hin tng
phn ng thái quá (overreaction) hay phn ng chm (underreaction) ca nhà đu t trên th
trng. Theo Waweru và ctg. (2008), nh mi liên h gia hai hiu ng này mà nhà đu t

có th d đoán da trên các s kin gn đây và h s cm thy lc quan khi th trng tng
trng nhng s cm thy bi quan khi th trng xung dc. H Quc Tun (2007) đã trình
bày mt ví d đ gii thích mi quan h gia hai hiu ng nh sau: “Khi ban đu tin tc
công b ca mt công ty cho thy li nhun gim, ngi ta vn tin rng đây ch là gim tm
thi và phn ng chm vi thông tin này nên giá c phiu ca công ty có tin xu vn gim
chm (underreaction). n khi liên tc vài quý sau, tình hình vn xu đi thì ngi ta phát
hin ra tình hung đin hình mi: công ty này quý trc cng kinh doanh kém, quý này
cng kinh doanh kém, vy nên h s phn ng thái quá là bán tng, bán tháo c phiu công
ty này đi đ tránh l. Th là mi ngi đ xô đi bán c phiu và khin cho giá c phiu
gim đi rt nhanh (overreaction).
c) Lch lc do các thông tin có sn (Availability bias): Hin tng này xut hin
khi nhà đu t s dng quá mc các thông tin có sn trên th trng. Theo Waweru và ctg.
(2008), hin tng này th hin qua vic nhà đu t yêu thích đu t vào các công ty đa
phng mà h đã quen bit hoc d thu thp thông tin. Vic đu t này không phi nm
trong chin lc đa dng hóa đu t hay danh mc đu t hiu qu ca h mà do h thy an
tâm khi đu t vào nhng ni quen thuc, áp lc ri ro s ít đi. Ti th trng chng khoán
Vit Nam, hin tng đu t theo s góp ý ca ngi thân, theo ý kin ca các chuyên gia
hay nhà đu t nc ngoài đc xem là ph bin. ó là minh ha c th cho hin tng
lch lc này
Theo Kahneman và Tversky (1974), lch lc do các thông tin có sn bao gm hai yu
t: lch lc do s kin gn đây (recent bias) và lch lc do s kin ni bt (Salience bias).
Yu t lch lc do s kin gn đây (recent bias) cho rng các s kin va mi xy ra s làm
ngi ta nh đn nhiu hn các s kin đã xy ra trong quá kh. iu này s khin cho nhà
đu t b qua vic phân b các khon đu t hp lý mà chy theo các c phiu đang thnh
13

hành hoc đang tng giá mnh. Vic chy theo th trng s khin cho hot đng mua bán
ca nhà đu t din ra không đúng thi đim và s dn đn thua l.
Tng t nh yu t lch lc do s kin gn đây, lch lc do s kin ni bt (salience
bias) cho rng nhà đu t s d b nh hng bi các s kin quá ni bt, đc bit các s

kin đc loan truyn qua các c quan thông tin đi chúng nhiu ln. Ví d nh s kin n
xu ca ngân hàng tng cao trong hai nm gn đây và vic mt s ngân hàng yu phi sát
nhp đã khin cho nhà đu t dè chng c phiu ca các ngân hàng, ít quan tâm đn nó mc
dù thông tin v li nhun ca các c phiu này vn tt.
d) S t tin quá mc (Overconfidence): Theo DeBont và Thaler (1995), khi ngi
ta quá tin cy vào kin thc và k nng ca mình, thì đó chính là biu hin ca s t tin quá
mc, đc bit là nhà đu t. S t tin quá mc đc th hin di nhiu góc đ khác nhau.
Theo Ritter (2003), mt ví d đin hình ca s t tin quá mc là vic các nhà đu t ít đa
dng hóa danh mc đu t ca mình, h tp trung đu t vào các các công ty mà mình quen
thuc. Hn na, rt nhiu nhà đu t a thích kinh doanh c phiu ca công ty mà h đang
làm, mc dù di góc đ ca lý thuyt đa dng hóa danh mc đu t xem vic đu t này là
rt ri ro. Mt biu hin khác ca s t tin quá mc là các nhà đu t quá t tin s thc hin
nhiu giao dch hn các nhà đu t khác, h t tin vào trình đ ca mình và không cn tham
kho thêm các ý kin khác.
Tuy nhiên, theo Oberlechner và Osler (2004), s t tin quá mc cng không hn là có
hi cho nhà đu t. H tin rng s t tin cao s đy mnh hiu qu làm vic ca nhà đu t.
Nó s giúp nâng cao kh nng nhn thc ca con ngi, giúp h ci thin kh nng ra quyt
đnh nhanh hn và thi gian đu t s đc kéo dài hn.
Tuy nhiên, con ngi li thng có khuynh hng thi phng tài nng ca mình và
đánh giá thp kh nng mt s kin xu có th xy ra mà h không th kim soát đc. Do
vy, s kt hp gia s t tin thái quá và tính lc quan s khin h đánh giá quá cao kh
nng ca mình, đánh giá thp các ri ro có th xy ra đ t đó thi phng kh nng ca
mình trong vic kim soát tình hình. iu này dn đn vic các giao dch đu t xut hin
nhiu hn và d tr thành đu c bong bong (speculative bubble - theo bài vit ca Johnson
và ctg., 2002). DeBont và Thaler (1985) cng ch ra rng con ngi thng có phn ng
thái quá đi vi các thông tin không k vng hoc thông tin bt ng, ni bt.
Trong bài nghiên cu này, bn nhân t thuc v lý thuyt kinh nghim bao gm: Lch
lc do tình hung đin hình, lch lc do đim ta/ bo th, lch lc do các thông tin có sn
14

và s t tin quá mc s đc tác gi s dng đ đo lng tác đng ca các nhân t hành vi
đn ý đnh đu t ca nhà đu t cá nhân trên th trng chng khoán thành ph H Chí
Minh.
2.4.2. Lý thuyt trin vng (PROSPERCT THEORY)
Trc khi lý thuyt trin vng ra đi, lý thuyt li ích k vng (Expected Utility
Theory - EUT) hu nh đc s dng nhm phân tích vic ra quyt đnh không chu tác
đng ca ri ro ca nhà đu t. Tuy nhiên, mô hình lý thuyt li ích k vng li tht bi
trong vic gii thích lý do vì sao ngi ta thng b cun hút vào bo him và c bc. Trong
các trng hp đang li hoc l, con ngi s có xu hng không quan tâm đn kt qu có
th xy ra và có nhng phn ng khác nhau. Mt ví d đin hình là con bc, khi h li, h
s có xu hng ngh chi đ chc chn gi đc tin. Nhng trong trng hp đang l, h
s có khuynh hng “liu lnh” hn, chp nhn ri ro cao hn vi mc đích g li vn.
Theo Waweru và cng s (2008), lý thuyt trin vng đ cp đn mt s nhân t tâm lý nh
hng đn ý đnh đu t ca nhà đu t bao gm: ác cm vi hi tic (Regret aversion), ác
cm vi thua l (Loss aversion) và tính toán bt hp lý (Mental accounting).
a) Ác cm vi hi tic (Regret aversion): Hi tic là mt trng thái tâm lý xy ra khi
con ngi mc li. Khi đó h cm thy ht sc n nn, hi hn v quyt đnh dn đn kt
qu ti t. Vì vy, trng thái tâm lý này s nh hng đn vic ra quyt đnh ca con ngi.
Bi vì đ tránh ni đau do hi tic, h có th thay đi hành vi ca mình theo nhng cách
thc mà trong vài trng hp đc xem là phi lý. Ví d đin hình là nhà đu t hay trì hoãn
vic bán các c phiu đang gim giá nhng li nhanh chóng bán c phiu khi giá tng
(Statman và Sherfrin - 1985). Có th hiu mt cách đn gin rng nhà đu t tránh vic bán
c phiu khi giá gim nhm không phm phi sai lm đ sau này hi tic trong trng hp
giá c phiu tng li. H bán c phiu khi giá tng đ không cm thy hi tic nu c phiu
gim giá ngay sau đó.
Ác cm vi hi tic s khin nhà đu t né tránh vic đu t ri ro hoc trong trng
hp th trng đang đi xung. H lo s nu th trng tip tc đi xung thì vic mua c
phiu này s làm h tip tc b l. Và cách tt nht đ tránh l là ch mua nhng c phiu
ca công ty tt, công ty ni ting, mc dù trên th trng h có th la chn các c phiu
ca công ty khác tuy kém ting tm nhng có li nhun tt hn. Ngoài ra, ác cm vi hi

tic chính là mt trong nhng nguyên nhân gây ra hành vi by đàn trên th trng chng
khoán.
15

b) Ác cm vi thua l (Loss aversion):
Ác cm vi thua l mô t trng thái tâm lý con ngi có khuynh hng nhy cm đi
vi s thua l cao hn là vic có li. Theo Barberis và Thaler (2003), h đã chng minh
rng mc đ con ngi cm thy đau kh vi vin cnh thua l cao hn mc đ h hài lòng
v li nhun đt đc cùng mt s tin nh nhau. Kahneman và Tversky (1991) đã ch ra
rng s mt mát thua l có trng s cao gp hai ln li nhun nhn đc, nói đn gin là
mt mt đng bun phin gp hai ln nim vui khi nhn đc mt đng.
Tng t nh ác cm vi hi tic, ác cm do mt mát thua l đc xem là nguyên
nhân gii thích cho vic các nhà đu t nm gi các chng khoán thua l quá lâu. H nm
gi các c phiu này vi hy vng rng có th ch khi giá lên đ bán, ly li nhng gì đã
mt. Bên cnh đó, do s ám nh thua l nên nhà đu t s nhanh chóng bán các c phiu
đang tng giá nhm có li nhun. iu này s dn đn tình trng nhà đu t thc hin quá
nhiu giao dch nhng li nhun đt đc không cao.
c) Tính toán bt hp lý (Mental accounting):
Tính toán bt hp lý đ cp đn xu hng mi ngi phân chia s tin ca mình thành
nhng tài khon riêng bit da trên nhiu tiêu chí ch quan khác nhau. Theo Ritter (2003),
tính toán bt hp lý s làm cho nhà đu t phân chia các danh mc đu t vào tng tài
khon riêng bit và b qua mi quan h tác đng gia chúng. Theo lý thuyt này, con ngi
có xu hng tách riêng các quyt đnh mà đúng ra phi kt hp li vi nhau vào tng tài
khon o trong trí tng tng ca mình và t đó ti đa hóa li ích ca tng tài khon. ôi
khi chúng ta vn ngh đó là quyt đnh hp lý nhng có th đó là quyt đnh sai lm. Ví d
đin hình là ngi ta thng nuôi “heo đt” hay m s tit kim nhng vn mang n t vic
xài th tín dng. Trong ví d này, tin tit kim đc “đi x” khác vi s tin ngi đó
dùng đ tr tin n ca mình. iu này thm chí có hi khi đ tin tit kim trong “heo đt”
đ thu ít hoc không có tin lãi, trong khi mang n th tín dng đòi hi lãi sut phi tr khá
cao.

S tính toán bt hp lý này giúp gii thích rt tt hiu ng phân b, mt trng thái tâm
lý thng gp ca nhà đu t trên th trng. Theo lý thuyt hiu ng phân b, ngi ta có
xu hng thc hin lnh bán ngay khi có khon li nh, trong khi li trì hoãn bán nu gp
thua l nh. Thc t cho thy nhà đu t cm thy rt khó khn khi bán các c phiu này và
chp nhn khon l. H s trì hoãn vic đóng tài khon l (bán c phiu) mà s tip tc gi
c phiu thm chí là mua thêm đ k vng khi giá lên là bán ngay kim li.
16

Trong bài nghiên cu này, ba nhân t thuc v lý thuyt trin vng bao gm: ác cm
vi hi tic, ác cm do thua l và tính toán bt hp lý s đc tác gi s dng đ đo lng
tác đng ca các nhân t hành vi đn ý đnh đu t ca nhà đu t cá nhân trên th trng
chng khoán thành ph H Chí Minh.
2.4.3. Hiu ng by đàn (HERDING EFFECT)
Hiu ng by đàn trên th trng tài chính đc mô t là hành vi ca nhà đu t có xu
hng chy theo các nhà đu t khác. Con ngi thng b nh hng bi môi trng xã
hi đng thi xã hi cng có nh hng mnh đn quyt đnh ca cá nhân. Khi con ngi
đi din vi s la chn ca mt nhóm ngi, đc bit nu s la chn này khác vi phán
đoán ca mình, h thng có chiu hng thay đi câu tr li. H đn gin ngh rng khi
đám đông nht trí trong phán đoán thì có ngha là la chn này s không sai. Theo lý thuyt
th trng hiu qu, nhà đu t hp lý thng t chi vic đu t theo xu hng ca đám
đông, điu này s to nên th trng hiu qu. Ngc li, hành vi by đàn đã to ra tình
trng th trng không hiu qu. Vic ra quyt đnh ca nhà đu t s da vào quyt đnh
mua hay bán ca đám đông. iu này cho thy hành vi by đàn s tác đng đn vic thay
đi giá c phiu, t đó nh hng đn các mô hình li nhun, ri ro và nh hng đn quan
đim ca các lý thuyt v đnh giá tài sn (Tan và ctg., 2008).
Theo các nhà nghiên cu, hành vi by đàn đc chia thành hai loi: hành vi “gng
ép” (not voluntarily) và hành vi t nguyn (voluntarily). Hành vi gng ép đc mô t trong
trng hp mt s nhà đu t trên th trng tài chính cho rng tài sn, chng khoán đang
đc đnh giá không đúng, tuy nhiên h “kìm hãm” các hành đng ngc li vi s đông
nhà đu t khác (by đàn). Do hiu ng by đàn khá vng chc nên các nhà đu t này suy

ngh rng rt khó đ đi đu vi by đàn. Vì vy, h đu t theo by đàn nhm tránh ri ro,
tránh b gim chân (Johnson và ctg., 2002). Tuy nhiên hành vi t nguyn theo by đàn li
chia thành hai dng nhà đu t. Mt dng nhà đu t “không bit gì” nên đu t theo xu
hng ca s đông đ tìm kim li nhun. Hoc trng hp các nhà đu t còn ít kinh
nghim s thích tham gia đu t theo by đàn vì thông qua bt chc đng nghip, h s
nâng cao kh nng phân tích ca mình lên. Dng còn li là nhà đu t có lý trí, h tham gia
vào by đàn nhm mc đích li dng, thông qua la chn ca by đàn s giúp h tip cn
các thông tin hu ích và đáng tin cy.
Vy các nhân t nào trong hành vi by đàn có tác đng đn vic ra quyt đnh ca nhà
đu t. Theo Waweru và ctg. (2008), các nhân t có tác đng đn vic ra quyt đnh ca nhà