SKKN: Khai thác kiến thức địa lí lớp 10

Khai thỏc kin thc t tranh nh hỡnh v trong SGK a lý trng THPT
-
Sở giáo dục và đào tạo hải phòng
Trờng thpt lê quý đôn

Sáng kiến kinh nghiệm
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh
trong sách giáo khoa địa lý
Lớp 10
Lơp
Lớp 10
Tác giả : bùi thị phơng loan
Chức vụ: Giáo viên
Trờng: THPT Lê Quý Đôn
Năm học: 2011-2012
Bựi Th Phng Loan - THPT Lờ Quý ụn Trang
1
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
BẢN CAM KẾT
I. TÁC GIẢ:
Họ và tên : BÙI THỊ PHƯƠNG LOAN
Ngày, tháng, năm sinh: 07/12/1966
Đơn vị : Tổ Sử - Địa - Giáo dục công dân -Trường THPT Lê Quý Đôn.
Điện thoại: 0313744760 Di động: 0984874906
E-mail:
II. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
KHAI THÁC KIẾN THỨC
TỪ TRANH ẢNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA ĐỊA LÝ 10

III. CAM KẾT
Tôi xin cam kết sáng kiến kinh nghiệm này là sản phẩm của cá nhân tôi. Nếu
có xảy ra tranh chấp về quyền sở hữu đối với một phần hay toàn bộ sáng kiến kinh
nghiệm, tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm trước lãnh đạo đơn vị, lãnh đạo Sở GD&ĐT
về tính trung thực của bản cam kết này.
Hải Phòng, ngày 20 tháng 01 năm 2012
Người cam kết

Bùi Thị Phương Loan
DANH SÁCH CÁC SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ VIẾT
TT Tên SKKN Thuộc thể loại
Năm Xếp loại
2
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
A - ĐẶT VẤN ĐỀ
I/ Lí do chọn đề tài:
Như chúng ta đã biết mục tiêu của nền giáo dục là đào tạo ra những con
người phát triển hài hoà về nhiều mặt: Đức, trí, thể, mỹ và bồi dưỡng cho học sinh
năng lực tư duy, sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề. Mục tiêu này lại được cụ thể
hoá trong các mục tiêu của các môn học trong chương trình dạy học ở trường
THPT. Để thực hiện tốt mục tiêu này bên cạnh việc nắm vững hệ thống kiến thức
của chương trình, nội dung kiến thức và mục tiêu của từng phân môn thì một yếu tố
không kém phần quan trọng đó là phương pháp dạy học.
Trong quá trình công tác tôi luôn nghiên cứu tìm tòi những phương pháp
giảng dạy sao cho phù hợp với trình độ của từng đối tượng học sinh để giúp các em
nắm vững kiến thức và luôn hứng thú học tập môn địa lí của học sinh.
Từ thực tiễn của việc đổi mới chương trình - sách giáo khoa (SGK) địa lí và
thực tiễn của việc giảng dạy môn địa lí ở trường THPT trong các năm vừa qua,
nhằm góp phần nâng cao khả năng và giúp học sinh (HS) có khả năng nhận thức
kiến thức và tự hoàn thiện kiến thức.Tôi nhận thấy rằng việc nghiên cứu “Phương

pháp sử dụng phương tiện trực quan trong dạy học địa lí”,cụ thể là “Khai thác kiến
thức từ tranh ảnh trong sách giáo khoa địa lí lớp 10” trong dạy học địa lí nói chung
và địa lí 10 nói riêng và đưa ra những nguyên tắc chung trong khai thác kênh hình
là rất cần thiết.
II/ Mục đích nghiên cứu:
- Nhằm tận dụng tối đa và sử dụng hiệu quả các kênh hình trong SGK địa lí.
-Giúp HS có khả năng nhận thức kiến thức và nắm vững kiến thức,tự hoàn
thiện kiến thức trong và sau bài học.
- Góp phần thực hiện chủ trương nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập
bộ môn địa lí.
III/Đối tượng và pham vi nghiên cứu của đề tài :
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
3
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
a/Đối tượng nghiên cứu: HS lớp 10 và giáo viên (GV) trong học tập và
giảng dạy môn địa lí ở trường THPT Lê Quý Đôn.
b/Phạm vi nghiên cứu: Đề tài này tôi nghiên cứu ở một số bài học địa lí 10,
chương trình SGK ban cơ bản và giới hạn trong việc tạo kĩ năng khai thác kiến thức
từ tranh ảnh trong SGK của HS và GV.
IV/Phương pháp nghiên cứu
-Phương pháp thử nghiệm.
-Phương pháp quan sát qua các tiết dự giờ thao giảng.
-Phương pháp nghiên cứu lý luận.
- Phương pháp khảo sát, thống kê.
V/ Thời gian nghiên cứu:
Dự kiến sẽ nghiên cứu đề tài này trong thời gian 3 năm từ 2009-2010-2011
( cho khối 10 ) đến năm học 2012-2013 ( cho khối 12).
VI/Kết quả cần đạt được :
-Đề tài có thể ứng dụng làm tài liệu tham khảo cho GV trong giảng dạy địa lí.
-Dùng cho HS nghiên cứu để hình thành kĩ năng, phương pháp học tập tốt hơn.

B: NỘI DUNG
I/ CƠ SỞ LÝ LUẬN:
“Khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong sách giáo khoa địa lí” thuộc nhóm
“Phương pháp sử dụng phương tiện trực quan trong dạy học địa lí”. Vậy trước khi
nghiên cứu phương pháp “Khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong sách giáo
khoa địa lí” chúng ta sẽ tiến hành:
1/ Tìm hiểu phương pháp dạy học trực quan:
a/ Khái niệm : Trước khi nghiên cứu phương pháp sử dụng các phương tiện trực
quan trong giảng dạy địa lí, chúng ta cần phải xác đinh nội dung khái niệm
“Phương tiện trực quan”(PTTQ)
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
4
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
Trong giảng dạy địa lí, HS nhận biết các hiện tượng và sự vật không chỉ
bằng tai nghe mà còn bằng mắt nhìn, hoặc cầm nắm.Vậy tất cả những cái gì có thể
lĩnh hội (tri giác) nhờ sự hỗ trợ của các tín hiệu ngoài lời giảng của giáo viên đều
gọi là PTTQ.
Phương pháp dạy học trực quan là phương pháp sử dụng các PTTQ
trước, trong và sau khi lĩnh hội kiến thức, tài liệu học tập mới. Sử dụng các PTTQ
nhằm gợi mở và hướng dẫn HS khai thác các nguồn tri thức và phát triển các năng
lực tư duy, sáng tạo cho HS.
b/ Vai trò của phương pháp dạy học trực quan :
Phương pháp dạy học trực quan có vai trò rất quan trọng đối với việc dạy và
học địa lý, đặc biệt là đối với dạy và học môn địa lý theo phương pháp đổi mới. Bởi
vì HS chỉ có thể quan sát được một phần nhỏ các đối tượng xung quanh, còn phần
lớn các đối tượng khác thì không có điều kiện quan sát trực tiếp.Các phương tiện
dạy học trực quan vừa là phương tiện để dạy học, nhưng nó vừa chứa đựng nguồn
tri thức cụ thể cho học sinh khai thác. Các phương tiện dạy học trực quan được thể
hiện thông qua phương pháp dạy học trực quan, giúp học sinh hiểu bài nhanh
chóng và nhớ lâu hơn, đặc biệt nó gây hứng thú học tập, kích thích trí tò mò, khả

năng sáng tạo của học sinh, làm cho giờ học thêm sinh động.
c/ Các phương pháp trong “phương pháp dạy học trực quan”:
- Phương pháp sử dụng bản đồ.
- Phương pháp sử dụng tranh ảnh, hình vẽ.
- Các phương pháp khác.
d/Hình thức sử dụng phương tiện trực quan.
Người GV địa lí muốn vận dụng phương pháp sử dụng các PTTQ, thì cần
phải nắm được nội dung, hình thức và đặc điểm của từng loại phương tiện (Gọi là
phương pháp).PTTQ theo ý kiến của M.V.Xtuđênikin, bao giờ cũng có hai chức
năng: vừa là đồ dùng để minh hoạ, vừa là nguồn tri thức.
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
5
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
Nếu sử dụng nó như một nguồn tri thức để cho HS khai thác trong quá trình
học tập thì việc sử dụng PTTQ có thể coi như một phương pháp, còn chỉ sử dụng
nó như một đồ dùng để minh hoạ, thì đó chỉ là một biện pháp phục vụ cho phương
pháp dùng lời.
Hiện nay việc sử dụng PTTQ thường có hai hình thức:
-GV dùng các PTTQ để vừa giảng, hướng dẫn HS tìm ra kiến thức và vừa minh hoạ
những kiến thức địa lí để HS dễ lĩnh hội kiến thức, qua việc tri giác trực tiếp đối
tượng quan sát.
-GV dùng câu hỏi hướng dẫn học sinh quan sát các phương tiện trực quan và yêu
cầu giải thích những kiến thức trong bài hoặc làm sáng tỏ những mối liên hệ giữa
các sự vật và hiện tượng địa lí.
e/Những yêu cầu khi sử dung phương tiện trực quan
Vì các PTTQ có tác dụng chủ yếu là tạo cho học sinh những biểu tượng sinh
động, gần với thực tế về các sự vật, hiện tượng cũng như quá trình địa lí, cho nên
trong quá trình sử dụng chúng, GV cần phải chú ý đến một số yêu cầu như:
+ Cần lựa chọn PTTQ sao cho phù hợp với mục đích sư phạm, với nội dung bài
dạy.

+ Cần triệt để khai thác tính trực quan của chúng để phục vụ cho hoạt động nhận
thức của học sinh.
+ Cần quan tâm đến các yêu cầu về mỹ thuật, kĩ thuật và kinh tế.
2/Phương pháp sử dụng các tranh ảnh trong việc dạy địa lí.
Nhiệm vụ chính của tranh ảnh (Tranh ảnh địa lí treo tường, tranh ảnh địa lí
trong sách giáo khoa, tranh ảnh đial lí khổ nhỏ cắt ra từ hoạ báo, tạp chí v.v ) là
hình ảnh cho HS những biểu tượng cụ thể về địa lí.Trong các loại kể trên, có ý
nghĩa quan trọng hơn cả là các tranh treo tường in sẵn và các tranh ảnh địa lí trong
sách giá khoa, vì nội dung của chúng đều được lựa chọn cẩn thận, phù hợp với nội
dung các bài dạy trong chương trình.
Tranh ảnh minh hoạ có thể sử dụng trong nhiều khâu giảng dạy khác nhau,
nhưng nhiều hơn cả là trong khâu lĩnh hội tri thức mới của HS bằng cách:
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
6
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
-GV có thể cho HS quan sát, đặt một số câu hỏi cho HS phân tích tranh trước, rồi
sau đó mới dùng cách quy nạp trình bày tài liệu, rút ra kết luận. Nhưng cũng có thể,
Gv dùng tranh ảnh để củng cố bài học,bổ sung kiến thức cho HS sau khi dạy .
-GV dùng phương pháp đàm thoại để hướng dẫn HS quan sát, tập trung chú ý khai
thác những chi tiết quan trọng. HS trong khi lĩnh hội tri thức phải vừa quan sát ,
vừa suy nghĩ, trả lời những câu hỏi của GV.
-Trong khi giải thích tài liệu mới, GV cũng có thể kết hợp việc minh hoạ bài bằng
tranh ảnh với việc đọc tài liệu trong sách giáo khoa. Khi tranh ảnh không nêu được
các chi tiết quan trọng của đối tượng thì GV phải bổ sung bằng các hình vẽ trên
bảng.
-Trong quá trình dạy, tranh ảnh cũng phải được sử dụng đúng chỗ, đúng lúc thì mới
phát huy được hết tác dụng không làm cho HS giảm hứng thú, phân tán tư tưởng.
II/CƠ SỞ THỰC TIỄN:
1/ Thực trạng sử dụng tranh ảnh trong dạy và học địa lí ở trường THPT:
a/ Về phía giáo viên :

Chúng ta cần nhìn thẳng vào vấn đề: Hầu hết các GV có sử dụng tranh ảnh
trong SGK nhưng chưa thường xuyên, sử dụng còn qua loa, nên vai trò và chức
năng của đồ dùng trực quan nói chung và tranh ảnh nói riêng, bị hạn chế rất nhiều
mà trong khi đó chương trình địa lí mới đã biên soạn lại nội dung và bổ sung thêm
các kênh hình. Vì những lý do trên nên kết quả dạy - học theo phương pháp mới
vẫn chưa cao.
Việc nghiên cứu và thử nghiệm phương pháp“Khai thác kiến thức từ tranh
ảnh trong sách giáo khoa địa lí” để đi đến ứng dụng cho tất cả giáo viên dạy địa lí
có ý nghĩa lí luận và thực tiễn rất lớn.
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
7
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
Thông qua kinh nghiệm giảng dạy môn địa lí cấp THPT trong nhiều năm và kinh
nghiệm qua 4 năm thực hiện đổi mới chương trình sách giáo khoa lớp 10, vừa qua
tôi đã nhiều lần thực hiện có hiệu quả.
b/ Về phía học sinh: Do quan niệm đây là bộ môn phụ nên HS chưa đầu tư
thời gian thích đáng cho việc học tập bộ môn. Phần vì kiến thức Địa lý khá trìu
tượng, nhiều mối quan hệ tự nhiên - xã hội rất phức tạp, bản chất là một môn học
rất khô khan nên học sinh ít thích học.
Đề tài có thể dùng cho học sinh nghiên cứu để hình thành kĩ năng, phương
pháp học tập tốt hơn.
Khi bắt đầu nghiên cứu đề tài giảng dạy khối 10, xuất phát từ cơ sở lí luận và
yêu cầu thực tiễn trên, để bổ sung kiến thức cho chính bản thân mình và để giúp
các em học sinh học tập môn Địa lý đạt kếtt quả cao đồng thời tạo hứng thú học tập
của học sinh với bộ môn Địa lý được tốt hơn, tôi mạnh dạn chọn đề tài “Khai thác
kiến thức từ tranh ảnh trong sách giáo khoa địa lí” để nghiên cứu.
2/ Giải pháp khắc phục:
Trong điều kiện dụng cụ trực quan còn chưa được cung cấp đồng bộ. Trước
mắt người giáo viên phải biết linh hoạt vận dụng mọi biện pháp, mọi khả năng có
thể để xây dựng kế hoạch hoạt động cho mình, tự thiết kế những đồ dùng đơn giản.

Sưu tầm tranh ảnh minh họa, cung cấp thông tin cho học sinh hoặc vẽ những sơ đồ,
hình vẽ trong sách giáo khoa phóng to để sử dụng.
Như vậy việc chuẩn bị của giáo viên ở nhà là rất quan trọng, giáo viên phải nghiên
cứu thật kỹ nội dung bài dạy để sáng tạo cho mình những đồ dùng trực quan phù
hợp sinh động nhất.
Đối với những đồ dùng trực quan đã có sẵn chúng ta cần khai thác triệt để
lượng kiến thức cho phép trong đồ dùng trực quan đó phát huy vai trò của đồ dùng
trực quan, của kênh hình và kênh chữ trong một bài học, chú trọng vào chất lượng
dạy và học, lựa chọn phương pháp phù hợp cần kết hợp giữa khai thác, kiểm tra và
rèn luyện kỹ năng cho học sinh.
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
8
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
III/ Khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong sách giáo khoa địa lí 10
( Cụ thể áp dụng : Bài 5; Bài 6; Bài 15; Bài 16 địa lý 10 –Ban cơ bản)
1/ Một số vấn đề trong dạy học địa lí 10:
Đối với chương trình địa lí 10 được biên soạn theo tinh thần cung cấp các tình
huống, thông tin đã được lựa chọn. Vậy giáo viên phải tổ chức học tập, phân tích,
tổng hợp và xử lí thông tin, tạo điều kiện cho HS trong quá trình học tập vừa tiếp
nhận được kiến thức vừa rèn luyện các kỹ năng và nắm được phương pháp học tập
tạo điều kiện tự khám phá, tự phát hiện, tự tìm đến với kiến thức mới, phát huy tính
tích cực, độc lập của học sinh.
Những tranh ảnh, hình vẽ trong sách giáo khoa không đơn thuần chỉ là minh
họa cho bài giảng mà chúng còn gắn bó hữu cơ với bài học là một phần không thể
thiếu được trong nội dung bài học.
2. Một số ví dụ cụ thể:
a) Ví dụ 1: Bài 5: VŨ TRỤ. HỆ MẶT TRỜI VÀ TRÁI ĐẤT. HỆ QUẢ
CHUYỂN ĐỘNG TỰ QUAY QUANH TRỤC CỦA TRÁI ĐẤT
(SGK-Ban cơ bản-Địa lí 10, trang 19).
Phần I-mục2 : Hệ Mặt Trời và mục 3: Trái Đất trong Hệ Mặt Trời

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
9
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
Nếu chỉ đơn thuần khai thác kênh chữ thì cả GV và HS sẽ vô tình bỏ qua vị trí
của Trái Đất trong hệ Mặt Trời, quỹ đạo và hướng chuyển động của các hành
tinh.Như vậy phần quan trọng nhất trong mục (2) sẽ bị bỏ qua. Trong phần này
kênh hình đã thể hiện đầy đủ nội dung cơ bản của mục (2). Chỉ bằng một câu hỏi:
-Quan sát hình 5.2: Các hành tinh trong Hệ Mặt Trời và quỹ đạo chuyển động
của chúng(SGK- địa lí 10-bạn cơ bản, trang 19),nô SGK, vốn hiểu biết trả lời
các câu hỏi:
-Hãy mô tả về Hệ Mặt Trời
-Kể tên các hành tinh trong Hệ Mặt Trời .
-Nhận xét hình dạng quỹ đạo và hướng chuyển động của các hành tinh.
-Các hành tinh trong Hệ Mặt Trời có những vận động chính nào?
-Trái Đất nằm ở vị trí thứ mấy trong hệ Mặt trời tính theo thứ tự xa dần Mặt Trời ?
-Trái Đất có điểm gì khác các hành tinh ?(Dựa vào hình 5.2)
-Trái Đất có những chuyển động nào?
*Học sinh sẽ quan sát H5.2 và dễ dàng trả lời được yêu cầu của giáo viên, sau
đó giáo viên có thể tổng kết mục (2) như sau:
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
10
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
-Khái niệm Hệ Mặt Trời: có Mặt trời ở trung tâm, cùng với các thiên thể( )
chuyển động xung quanh và các đám bụi khí.
-Hệ Mặt trời gồm 8 hành tinh: Thuỷ tinh(nhỏ nhất), Kim tinh,Trái Đất, Hoả tinh,
Mộc tinh(lớn nhất),Thổ tinh,Thiên Vương tinh, Hải Vương tinh.
-Quỹ đạo chuyển động của các hành tinh là các hình elíp, cùng nằm trên một mặt
phẳng và đều có hướng chuyển động ngược chiều kim đồng hồ.
(Vì HS quan sát thấy trên hình có các hình elíp và hướng mũi tên)
-Các hành tinh vừa tự quay, vừa chuyển động quanh Mặt Trời Trái Đất là một

trong 8 hành tinh của Hệ Mặt Trời.
-Trái Đất ở vị trí thứ 3 tính theo thứ tự xa dần Mặt Trời.
-Trái Đất là hành tinh duy nhất có sự sống.
(vì HS dựa và màu sắc của các hành tinh thấy Trái Đất được thể hiện bằng màu
xanh trên hình 5.2).
-Trái Đât vừa tự quay, vừa chuyển động tịnh tiến xung quanh Mặt Trời.
*Từ sự tìm hiểu ở trên GV có thể ra một số câu hỏi nâng cao cho HS khá giỏi
như: Vì sao Trái Đất là hành tinh duy nhất có sự sống?
*Dựa vào kiến thức vừa lĩnh hội và kênh hình HS thấy rằng do: Trái Đất ở vị trí
số 3 (không gần Mặt Trời quá và cũng không xa Mặt Trời quá) và Trái Đất tự quay
quanh trục nên nhận được ánh sáng và lượng nhiệt phù hợp với sự sống
Như vậy, việc sứ dụng hình 5.2 vừa là phương tiện minh hoạ kiến thức trong
SGK, vừa là phương tiện lĩnh hội tri thức mới.
b) Ví dụ 2: Hệ quả chuyển động quanh Mặt Trời của Trái Đất.
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
11
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
- Bài6:HỆ QUẢ CHUYỂN ĐỘNG XUNG QUANH MẶT TRỜICỦA TRÁI ĐẤT.
(SGK-Địa lí 10, trang 22-23-Ban cơ bản).
Phần II:Các mùa trong năm.
- Quan sát hình 6.2:Các mùa theo dương lịch ở Bắc bán cầu (trang 23 SGK-Địa
lí 10), và vốn hiểu biết hãy trả lời các câu hỏi sau:
+ Hướng chuyển động của TRái Đất quang Mặt Trời?
+Độ nghiêng và hướng nghiêng của trục Trái Đất ở vi trí: Xuân phân, Hạ chí, Thu
Phân, Đông chí?
+Ở Bắc bán cầu các mùa bắt đầu từ ngày nào?
+ Thời gian bắt đầu mùa của các nước dùng âm – dương lịch?
+Mùa của Bắc bán cầu và Nam bán cầu diễn ra như thế nào?
+ Trong ngày 22/6 (hạ chí), nửa cầu nào ngả về phía Mặt Trời? Khi đó lúc 12 giờ
trưa ánh sáng Mặt Trời chiếu thẳng góc vào nơi nào trên bề mặt Trái Đất ?

+ Trong ngày 22/12 (đông chí), nửa cầu nào ngả về phía Mặt Trời? Khi đó lúc 12
giờ trưa ánh sáng Mặt Trời chiếu thẳng góc vào nơi nào trên bề mặt Trái Đất?
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
12
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
+ Trái Đất hướng cả hai nửa cầu Bắc và Nam về phía Mặt Trời như nhau vào các
ngày nào? Khi đó lúc 12 giờ trưa ánh sáng Mặt Trời chiếu thẳng góc vào nơi nào
trên bề mặt Trái Đất?
*HS: Dựa vào Hình 6.2: và theo hướng dẫn của giáo viên sẽ rút ra kiến thức:
+ Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời theo hướng từ Tây sang Đông;
+ Độ nghiêng và hướng nghiêng của trục không đổi.
+Vị trí các ngày:Xuân phân(21/3),Hạ chí(22/6),Thu phân(23/9),Đông chí (22/12).
+Trong năm có 4 mùa ,gồm các mùa: xuân, hạ, thu, đông.
+Ở Bắc bán cầu các mùa bắt đầu từ ngày:
Mùa xuân bắt đầu từ ngày 21/3 đến ngày 22/6
Mùa hạ bắt đầu từ ngày 22/6 đến ngày 23/9
Mùa thu bắt đầu từ ngày 23/9 đến ngày 22/12
Mùa đông bắt đầu từ ngày 22/12 đến ngày 21/3
+Căn cứ vào các ngày bắt đầu mùa của hình5.2 HS sẽ tính được ngày bắt đầu các
mùa của các nước dùng âm-dương lịch.
+Mùa của Bắc bán cầu và Nam bán cầu diễn ra ngược nhau.
+ Vào ngày 22/6 (Hạ chí), nửa cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời; Khi đó lúc 12 giờ
trưa ánh sáng Mặt Trời chiếu thẳng góc vào bề mặt Trái Đất ở chí tuyến bắc.
+Vào ngày 22/12 (Đông chí), nửa cầu Nam ngả về phía Mặt Trời. Khi đó lúc 12
giờ trưa ánh sáng Măt Trời chiếu thẳng góc vào bề mặt Trái Đất ở chí tuyến nam.
+Trái Đất hướng cả hai nửa cầu Bắc và Nam về phía Mặt Trời như nhau vào các
ngày 21/3 (Xuân phân) và 23/9 (Thu phân). Khi đó lúc 12 giờ trưa ánh sáng Mặt
Trời chiếu thẳng góc vào bề mặt Trái Đất ở xích đạo.
*Từ sự tìm hiểu ở trên GV có thể ra một số câu hỏi nâng cao cho HS khá giỏi:
+Nguyên nhân sinh ra mùa?

+Vì sao mùa của hai bán cầu trái ngược nhau?
+Vì sao ở vị trí xuân phân và thu phân thì hai nửa cầu ngả về phía Mặt Trời như
nhau nhưng lại có hai mùa khác nhau?
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
13
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
*Từ sự tìm hiểu ở trên HS có thể trả lời như sau:
+Nguyên nhân sinh ra mùa: Do trục Trái Đất nghiêng và không đổi phương, nên
bán cầu Bắc và bán cầu Nam lần lượt ngả về phía Mặt Trời khi Trái Đất chuyển
động trên quỹ đạo.
+Mùa của hai bán cầu trái ngược nhau vì: Do trục Trái Đất nghiêng và không đổi
phương, nên bán cầu Bắc và bán cầu Nam lần lượt ngả về phía Mặt Trời khi Trái
Đất chuyển động trên quỹ đạo. Khi bán cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời(22/6 là mùa
hạ thì bán cầu Nam lúc đó xa Mặt Trời (22/6) là mùa đông. Mùa xuân và mùa thu
cũng diễn ra ngược lại.
+Vị trí xuân phân và thu phân thì hai nửa cầu ngả về phía Mặt Trời như nhau
nhưng lại có hai mùa khác nhau vì:
-Từ 21/3 đến 22/6, do trục Trái Đất nghiêng nên nửa cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời
dẫn tới góc nhập xạ(góc hợp bởi tia sáng Mặt Trời với bề mặt Trái Đất) lớn, điều
đó làm cho nửa cầu Bắc nhận được nhiều nhiệt từ Mặt Trời, nhưng do mặt đất vừa
bị hoá lạnh vào mùa đông nên lúc này mới ấm lên,đó là mùa Xuân.
-Từ 23/9 đến 22/12 do trục Trái Đất nghiêng nên nửa cầu Bắc ngả xa Mặt Trời dẫn
tới góc nhập xạ(góc hợp bởi tia sáng Mặt Trời với bề mặt Trái Đất) nhỏ dần, điều
đó làm cho nửa cầu Bắc nhận được nhiệt giảm dần từ Mặt Trời, nhưng do mặt đất
còn dự trữ lượng nhiệt trong mùa hạ nên lúc này nhiệt độ vẫn chưa thấp lắm,đó là
mùa Thu.
c/ Ví dụ 3: Tuần hoàn của nước trên Trái Đất
Bài15: THUỶ QUYỂN. MỘT SỐ NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI CHẾ ĐỘ NƯỚC
SÔNG. MỘT SỐ SÔNG LỚN TRÊN THẾ GIỚI.
(SGK-Địa lí 10, trang 56-Ban cơ bản).

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
14
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
Phần I-mục 2 Tuần hoàn của nước trên Trái Đất.
- Quan sát Hình 15-Sơ đồ tuần hoàn của nước(trang 56 SGK-Địa lí 10), cho biết:
+Vòng tuần hoàn của nước gồm có mấy loại, là những loại nào?
+Hãy trình bày các vòng tuần hoàn của nước.
-HS quan sát hình và trả lời: vòng tuần hoàn lớn và vòng tuần hoàn nhỏ.
*HS: Dựa vào Hình 15: và theo hướng dẫn của GV sẽ rút ra được các kiến
thức:
+Vòng tuần hoàn nhỏ (thường HS chỉ trả lời):nước từ biển bốc hơi tạo thành mây
và mưa ,mưa rơi xuống rồi lại bốc hơi (thực ra các em mới quan sát ở biển có
dòng chữ vòng tuần hoàn nhỏ,các em chưa quan sát để khai thác kiến thức ở phần
lục địa).Nên GV sẽ đặt câu hỏi :Ở đất liền có hiên tượng này không? Như vậy HS
sẽ quan sát kĩ hình hơn và sẽ có bổ sung đầy đủ kiến thức hơn là: Nước từ biển
(hoặc ao, hồ,sông ,ngòi ) bốc hơi tạo thành mây và mưa, mưa rơi xuống rồi lại bốc
hơi (nghĩa là chỉ gồm 2 giai đoạn: bốc hơi và nước rơi).
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
15
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
+Vòng tuần hoàn lớn: (thường HS chỉ trả lời):nước từ biển bốc hơi tạo thành mây,
mây được gió đưa vào đất liền, gặp lạnh tạo thành mưa và tuyết; mưa rơi và tuyết
tan chảy vào các dòng sông, hồ, chảy ra biển; rồi nước biển lại bốc hơi (nghĩa là
chỉ gồm 3 giai đoạn: bốc hơi - nước rơi –sông hồ biển ).Như vậy các em trình bày
chưa đầy đủ.(thực ra các em mới quan sát ở phần trên mặt lục địa).Nên GV sẽ đặt
câu hỏi: Ở dưới đất có nước không và tên của loại nước đó? Như vậy HS sẽ quan
sát kĩ hình hơn và sẽ có bổ sung đầy đủ kiến thức hơn là: nước từ biển bốc hơi tạo
thành mây, mây được gió đưa vào đất liền, gặp lạnh tạo thành mưa và tuyết; mưa
rơi và tuyết tan chảy vào các dòng sông, hồ, và một phần thấm xuống đất thành
nước ngầm, nguồn nước từ lục địa chảy ra biển; rồi nước biển lại bốc hơi (nghĩa

là gồm 4 giai đoạn: bốc hơi - nước rơi - ngấm - dòng chảy ).
*Từ sự tìm hiểu ở trên HS có thể trả lời như sau:
+Vòng tuần hoàn của nước: Gồm vòng tuần hoàn lớn và vòng tuần hoàn nhỏ.
+Vòng tuần hoàn nhỏ gồm 2 giai đoạn: bốc hơi và nước rơi
+vòng tuần hoàn lớn gồm 2 loại:
=Ba giai đoạn: bốc hơi - nước rơi - sông hồ biển
=Bốn giai đoạn: bốc hơi - nước rơi-ngấm-dòng chảy
d/Ví dụ 4:Thuỷ triều
Bài 16 : SÓNG.THUỶ TRIỀU.DÒNG BIỂN.
(SGK-Địa lí 10, trang 59-60-Ban cơ bản).
Để khai thác hình có hiệu quả thì trước khi khai thác GV cần giới thiệu về
hình16.1 như sau: Các hành tinh trong Hệ Mặt Trời không tự phát sáng, mà chỉ
phản xạ lại ánh sáng ở phần diện tích được Mặt Trời chiếu sáng.
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
16
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
Hình 16.2-Vị trí của Mặt Trăng so với Trái Đất và Mặt Trời vào các ngày “triều
cường”(dao động thuỷ triều lớn nhất)
Hình16.3-Vị trí của Mặt Trăng vào các ngày “triều kém”(dao động thuỷ triều nhỏ
nhất)
Như vậy khi Mặt Trăng chuyển động một vòng quanhTrái Đất thì hết khoảng
29 hoặc 30 ngày (theo âm lịch).Vào ban đêm, nếu Mặt Trăng ở vị trí số 1 thì từ
Trái Đất nhìn lên Mặt Trăng ta thấy không Trăng (vì ta nhìn thấy nửa của Mặt
Trăng không được Măt Trời chiếu sáng), nếu Mặt Trăng ở vị trí số 3 thì từ Trái Đất
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
17
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
nhìn lên Mặt Trăng ta thấy Trăng tròn(vì ta nhìn thấy nửa của Mặt Trăng được Măt
Trời chiếu sáng), nếu Mặt Trăng ở vị trí số 2 và 4 thì từ Trái Đất nhìn lên Mặt
Trăng ta thấy Trăng khuyết 1/2.

Lớp nước trên bề mặt Trái Đất chịu lực hút của Mặt Trăng và Mặt Trời là
chủ yếu.Vì vậy theo kiến thức môn vật lí thì khi Mặt Trăng, Trái Đất và Mặt Trời
nằm thẳng hàng thi tổng hợp lực là lớn nhất. Khi Mặt Trăng ,Trái Đất và Mặt Trời
nằm vuông góc thi tổng hợp lực là nhỏ nhất.
Từ những hiểu biết mà GV vừa cung cấp cho HS thì HS sẽ dễ dàng khai thác kiến
thức mới trong bài bằng tranh.
Phần II-Thuỷ triều (Đặc điểm của thuỷ triều)
-Quan sát hình 16.1+16.2+16.3(trang 59+60 SGK-Địa lí 10),cho biết)
+Khi nào dao động thuỷ triều lớn nhất? Lúc đó ở Trái Đất nhìn thấy Mặt Trăng như
thế nào?
+Khi nào dao động thuỷ triều nhỏ nhất? Lúc đó ở Trái Đất nhìn thấy Mặt Trăng
như thế nào?
+Khi dao động thuỷ triều lớn nhất, vào khoảng ngày nào theo âm lịch?
+Khi dao động thuỷ triều nhỏ nhất, vào khoảng ngày nào theo âm lịch?
*HS dựa vào hình 16.1+16.2+16.3-(trang 59+60 SGK-Địa lí 10),và theo hướng
dẫn của giáo viên sẽ rút ra được các kiến thức:
+Dao động thuỷ triều lớn nhất: Khi Mặt Trăng,Trái Đất và Mặt Trời nằm thẳng
hàng. Lúc đó ở Trái Đất nhìn thấy không Trăng hoặc Trăng tròn.
+Dao động thuỷ triều nhỏ nhất: Khi Mặt Trăng,Trái Đất và Mặt Trời nằm ở vị trí
vuông góc. Lúc đó ở Trái Đất nhìn thấy Trăng khuyết 1/2.
+Khi dao động thuỷ triều lớn nhất, vào khoảng ngày mồng 1 hoặc 15
theo âm lịch.
+Khi dao động thuỷ triều nhỏ nhất, vào khoảng ngày 7 và 8 hoặc 22 và 23 theo âm
lịch.
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
18
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
Như vậy, việc sử dụng kênh hình phải được GV sử dụng tối đa, triệt để, để
khai thác kiến thức.Từ thực tế trên thì công việc chuẩn bị bài giảng ở nhà của giáo
viên là tối quan trọng, mang tính khoa học cao, câu hỏi phải rõ ràng, dễ hiểu, gãy

gọn, kích thích sự tìm tòi, hứng thú học tập của học sinh. Giáo viên không chỉ đơn
thuần dạy bằng những đồ dùng có sẵn, mà còn phải sáng tạo ra những hình vẽ đơn
giản, sưu tầm tranh ảnh, minh họa tổ chức hoạt động có hiệu quả, phù hợp với đối
tượng học sinh. Khi dạy giáo viên cần tận dụng việc khai thác kiến thức kết hợp
kiểm tra kiến thức và rèn luyện kỹ năng cho học sinh.
3/ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU:
a/ Đối với giáo viên: Qua nghiên cứu đề tài tôi nhận thấy
*Khi Khai thác kiến thức từ tranh ảnh Địa lí GV cần chú ý:
- Giáo viên phải chuẩn bị các câu hỏi phát hiện để gợi ý cho học sinh nhìn và quan
sát trên tranh ảnh có sẵn trong SGK để trả lời.
- Có thể phân tích tranh, ảnh trước rối quy nạp lại kiến thức hoặc nêu và phát hiện
kiến thức, tranh ảnh có tính chất dẫn kiến thức.
- Trong quá trình sử dụng tranh ảnh giáo viên nên dùng phương pháp đàm thoại để
hướng dẫn học sinh quan sát, tập trung chú ý những chi tiết quan trọng.
- Khi tranh ảnh không nêu rõ được đặc điểm, chi tiết của đối tượng thì giáo viên
phải kết hợp với việc bổ sung các hình vẽ trên bảng hoặc các vật mẫu.
-Tranh ảnh nên sử dụng đúng lúc, đúng chỗ thì mới phát huy được hết tác dụng
không làm cho học sinh giảm hứng thú hoặc phân tán tư tưởng.
- Giáo viên nên cho học sinh sưu tầm những tranh ảnh từ các tạp chí, báo trong các
trang WEB theo các chủ đề khác nhau.
*Giáo viên tích cực đầu tư nghiên cứu và sử dụng PTTQ để hình thành những kĩ
năng, hướng dẫn HS khai thác kiến thức bằng PTTQ nói chung và bằng tranh ảnh
nói riêng, phù hợp với nội dung chương trình của từng mục, từng bài, nhằm nâng
cao chất lượng dạy và học.
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
19
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
b/ Đối với học sinh:
Về kiến thức: Thông qua quan sát các phương tiện trực quan (sơ đồ, bảng số
liệu thống kê, hình vẽ, biều đồ và bản đồ…, ) nói chung và tranh ảnh nói riêng, học

sinh lĩnh hội kiến thức nhanh hơn, tiếp nhận thông tin địa lý nhẹ nhàng hơn, kiến
thức nắm được vững vàng hơn và bước đầu học sinh yêu thích học tập bộ môn hơn,
giờ học sôi nổi hơn.
Về mặt kĩ năng học sinh đã sử dụng tương đối thành thạo các kĩ năng địa lý
như: Quan sát, mô tả, phân tích, nhận xét và trình bày các đối tượng địa lý, biết vận
dụng kiến thức đã học để tìm hiểu thiên nhiên môi trường xung quanh, bổ sung
kiến thức địa lý cho mình. Giải thích được các hiện tượng tự nhiên đơn giản và vận
dụng vào thực tế đời sống sản xuất tại địa phương.
Về thái độ tình cảm: Học sinh yêu thích học tập bộ môn, yêu mến thiên
nhiên, từ đó có ý thức bảo vệ thiên nhiên môi trường. có niềm tin vào khả năng của
con người để chinh phục tự nhiên, cải tạo tự nhiên để phục vụ cuộc sống.Từ đó các
em có ý thức bảo vệ môi trường xung quanh “Xanh - Sạch - Đẹp” môi trường sống
trong lành. Giữ gìn vệ sinh trường, lớp, có ý thức chăm sóc và bảo vệ cảnh quan
trường học.
Năm học 2009-2010 tôi bắt đầu nghiên cứu.Cụ thể năm 2009-2010 chưa áp
dụng đổi mới phương pháp gồm lớp 10c1+10c2+10c3, năm 2010-2011 áp dụng đổi
mới phương pháp gồm lớp 10c11+10c12+10c13. Kết quả đạt được thể hiện rõ ở
cuối kì học là số lượng học sinh yếu kém không còn đáng kể mà số lượng học sinh
khá, giỏi tăng lên rất cao so với năm học2009-2010:
Năm T
số
GIỎI KHÁ TB YẾU KÉM
SL TL% SL TL% SL TL% SL TL% SL TL%
2009-2010 147 9 6,1 22 15,2 78 53,0 23 15,5 15 10,2
2010-2011 138 13 9,6 42 30,7 73 53,2 10 6,5 0 0,0
c- KẾT LUẬN :
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
20
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
Phương pháp dạy học sử dụng PTTQ nói chung và phương pháp “Khai thác

kiến thức từ tranh ảnh, hình vẽ trong SGK địa lí ở trường THPT”là phương pháp
dạy học tích cực, cơ bản nhất trong dạy học địa lí.Nhằm phát huy tính tích cực, chủ
động sáng tạo, tạo hứng thú học tập địa lí của HS. Học sinh có thể tự khai thác, tìm
tòi kiến thức để bổ sung cho nguồn tri thức của mình thêm phong phú, tạo nên
những năng lực cần thiết để sau này trở thành người lao động sáng tạo, năng động,
hoà nhập với cuộc sống .Kênh hình trong giảng dạy địa lí khá hoàn chỉnh, mang
nhiều lượng kiến thức cơ bản của bài học, có mối quan hệ hữu cơ với bài học.Như
vậy kênh hình SGK phải được sử dụng tối đa để hướng dẫn HS khai thác kiến thức.
* Ý KIẾN ĐỀ XUẤT:
a/Đối với giáo viên trực tiếp giảng dạy địa lí ở các khối lớp cần quan tâm hơn đến
việc sử dụng PTTQ nói chung và phương pháp“Khai thác kiến thức từ tranh ảnh
hình vẽ trong sách giáo khoa địa lí ở trường THPT”.
Trong giảng dạy, các GV xem đây là phương pháp không thể thiếu, phương
pháp cần thiết, đặc thù của bộ môn, phương pháp được ứng dụng rộng rãi trong
nhiều mục giảng dạy của một tiết lên lớp.C GV cũng cần đề cao vai trò dạy học
trực quan, sử dụng đồ dùng dạy học thường xuyên, nghiêm túc, nhằm đưa chất
lượng dạy học ngày càng cao.
b/Về phía ban giám hiệu nhà trường :Trong điều kiện đổi mới phương
pháp dạy học hiện nay việc sử dụng đồ dùng dạy học là không thể thiếu. Nhà
trường cần trang bị đầy đủ các phương tiện, thiết bị, đồ dùng… để tạo điều kiện tốt
hơn nữa cho giáo viên trong việc nghiên cứu xây dựng và sử dụng PTTQ trong
giảng dạy môn địa lí.
Trên đây là những ý kiến chủ quan của cá nhân tôi từ thực tiễn giảng
dạy.Trong quá trình làm đề tài cũng khó tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong
nhận được sự đóng góp ý kiến của Hội đồng chấm, các thầy cô giáo và các đồng
nghiệp để cho đề tài tôi được đầy đủ và hoàn thiện hơn .
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
21
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
D- TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.Nguyễn Dược-Nguyễn Trọng Phúc.
Lý luận dạy họcđịa lí phần đại cương. NBĐHQGHN.2007
2.Nguyễn Trọng Phúc.
Một số vấn đề trong dạy học địa lí ở trường phổ thông.2004
2. Đặng Văn Đức- Nguyễn Thu Hằng.
Phương pháp dạy học địa lý theo hướng tích cực
NXB Đại học Sư phạm 2003.
3. Tô Xuân Giáp.
Phương tiện dạy học. NXB Giáo dục 1977.
4. Nguyễn Trọng Phúc.
Phương tiện kỹ thuật trong dạy học địa lý.
NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội 2001.
5.Nguyễn Hải Châu-Vương Thị Phương Hạnh-Phạm Thị Thu Phương
Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng. NXBGD2009
6. Phạm Thị Sen, Nguyễn Hải Châu, Nguyễn Đức Vũ.
Chuẩn kiến thức, kỹ năng địa lí 10. NXBGD2010
7.Lê Thông,Trần Trọng Hà, Nguyễn Minh Tuệ.
SGV, SGK Địa lí lớp 10 . NXB GD 2009
8.Phạm Thị Sen, Nguyễn Hải Châu, Nguyễn Đức Vũ.
Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục trung học phổ thông.
NXBGD 2007.

MỤC LỤC

A-Đặt vấn đề………… …………… Trang 1
Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
22
Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT
B-Nội dung 2
I/Cở sở lí luận 2

II/Cơ sở thực tiễn 5
III/Khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong SGK địa lí 10 6
C-Kết luận 17
D-Tài liệu tham khảo 18

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn Trang
23