nghiên cứu một số đặc điểm rối loạn cơ tròn trên bệnh nhân tai biến mạch máu não dd

MC LC

T VN  1
Chng 1: 3
TNG QUAN TÀI LIU 3
1.1/ I CNG V TAI BIN MCH MÁU NÃO. 3
1.1.1/ C IM DCH T HC. 3
1.1.2/ NH NGHA TAI BIN MCH MÁU NÃO. 4
1.1.3/ S LC GII PHU CHC NNG TUN HOÀN NÃO. 4
1.1.4/ PHÂN LOI TAI BIN MCH MÁU NÃO 6
1.2/ I CNG V RI LON C TRÒN  BNH NHÂN TBMMN 8
1.2.1/ S LC GII PHU NG HU MÔN 8
1.2.2/ S LC GII PHU BÀNG QUANG 8
1.2.3/ HOT NG CHC NNG BÌNH THNG C TRÒN. 9
1.2.4/ RI LON C TRÒN. 12
1.3/ PHNG PHÁP PHC HI. 13
1.3.1/ Ch đ dinh dng 13
1.3.2/ Chm sóc đng tit niu 14
1.4/ CÁC NGHIÊN CU CÓ LIÊN QUAN. 15
1.4.1/ Trên th gii. 15
1.4.2/ Ti Vit Nam 15
Chng 2: 17
I TNG VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN CU 17
2.1/ i tng nghiên cu. 17
2.1.1/ Tiêu chun la chn bnh nhân 17
2.1.2/ Tiêu chun loi tr 17
2.2/ Phng pháp nghiên cu. 17
2.2.1/ Thit k nghiên cu 17

2.2.2/ C mu 17
2.2.3/ Các bc tin hành. 17
2.3/ Cách thc x lý s liu: 20
2.4/ o đc trong nghiên cu 20
2.5/ a đim - thi gian nghiên cu 20
Chng 3: 21
KT QU NGHIÊN CU 21
3.1/ c đim chung ca nhóm bnh nhân nghiên cu 21
3.1.1/ Phân b bnh nhân theo tui và gii. 21
3.1.2/ c đim ý thc (Glasgow) 22
3.1.3/ c đim th bnh. 22
3.2/ Ri lon c tròn trên nhóm bnh nhân nghiên cu. 23
3.2.1/ c đim ri lon c tròn bàng quang 23
3.2.2/ c đim ri lon c tròn hu môn 24
3.3/ Liên quan gia tui vi ri lon c tròn. 24
3.3.1/ Liên quan gia tui vi RLCT bàng quang 24
3.3.2/ Liên quan gia tui vi RLCT hu môn 25
3.4/ Liên quan gia gii vi RLCT 26
3.4.1/ Liên quan gia gii vi RLCT bàng quang 26
3.4.2/ Liên quan gia gii vi RLCT hu môn 27
3.5/ Liên quan gia ý thc (Glasgow) vi RLCT. 27



3.5.1/ Liên quan gia ý thc vi RLCT bàng quang. 27
3.5.2/ Liên quan gia ý thc vi RLCT hu môn 28
3.6/ Liên quan th bnh vi RLCT 29
3.6.1/ Liên quan gia th bnh vi RLCT bàng quang. 29
3.6.2/ Liên quan gia th bnh vi RLCT hu môn 30
3.7/ Liên quan gia thi gian sau tai bin vi RLCT 30

3.7.1/ Liên quan gia thi gian sau tai bin vi RLCT bàng quang 30
3.7.2/ Liên quan gia thi gian sau tai bin vi RLCT hu môn 31
Chng 4: 32
BÀN LUN 32
4.1/ c đim bnh nhân nghiên cu theo tui, gii 32
4.1.1/ c đim tui và gii tính 32
4.1.2/ c đim ý thc (Glasgow) 32
4.1.3/ c đim th bnh. 33
4.2/ Ri lon c tròn trên nhóm bnh nhân nghiên cu. 33
4.2.1/c đim ri lon c tròn bàng quang 33
4.3/ Bàn lun v liên quan gia tui vi RLCT. 34
4.4/ Bàn lun v liên quan gia gii vi ri lon c tròn 35
4.5/ Bàn lun v liên quan gia ý thc (Glasgow) vi RLCT. 35
4.6/ Bàn lun v liên quan gia th bnh vi RLCT 36
4.7/ Bàn lun liên quan gia thi gian sau tai bin vi RLCT. 36
KT LUN 38
KHUYN NGH 39
Thang Long University Library



DANH MC BNG BIU – HÌNH V - BIU 


Hình nh 1.1: Các đng mch não 5
Hình nh 1.2: Nhi máu não 7
Hình nh1. 3: Chy máu não 7
S đ 1.1: iu khin hot đng tiu tin. 10
S đ 1.2: S đ phn x bài tit phân 11
Bng 3.1: Phân b bnh nhân theo tui và gii. 21

Biu đ 3.1: Phân b bnh nhân theo tui và gii 21
Biu đ 3.2: c đim ý thc (Glasgow). 22
Biu đ 3.3: c đim th bnh 22
Biu đ 3.4: c đim RLCT bàng quang trên nhóm bnh nhân nghiên cu 23
Biu đ 3.5: c đim RLCT hu môn trên nhóm bnh nhân nghiên cu 24
Bng 3.3: Liên quan gia tui vi RLCT bàng quang. 24
Bng 3.5: Liên quan gia gii vi RLCT bàng quang. 26
Bng 3.6: Liên quan gia gii vi ri lon c tròn hu môn 27
Bng 3.7: Liên quan gia ý thc vi RLCT bàng quang 27
Bng 3.8: Liên quan gia ý thc vi RLCT hu môn 28
Bng 3.9: Liên quan gia th bnh vi RLCT bàng quang 29
Bng 3.10: Liên quan gia th bnh vi RLCT hu môn 30
Bng 3.11: Liên quan gia thi gian sau tai bin vi RLCT bàng quang. 30
Bng 3.12: Liên quan gia thi gian sau tai bin vi RLCT hu môn. 31


1


T VN 

“Tai bin mch máu não (TBMMN) là nhng thiu sót thn kinh xy ra đt
ngt, có th hi phc hoàn toàn hoc dn đn t vong trong 24h do tn thng
mch máu não, loi tr các nguyên nhân sang chn” (theo t chc Y t Th gii)
(TCYTTG) [1]. T nhiu thp k cho đn nay TBMMN vn là mt vn đ thi s
cp thit. T l mc bnh chung: Theo hip Hi Tim mch Hoa K 1977  M có
1,6 triu ngi b TBMMN, t l t vong có khong 182 nghìn ngi chim gn
1/10 tng s t vong mi loi.  Vit Nam, theo nghiên cu dch t TBMMN 1989
– 1994 ca B môn Thn kinh trng i hc Y Hà Ni t l hin mc trung bình
là 11,59; t l mi mc trung bình là 28,25; t l t vong trung bình là 21,55 [17].

Theo các nghiên cu t l TBMMN đã tng hàng nm.
TBMMN thng dn đn bin chng viêm phi, tc mch chi, loét, ri lon
c tròn … Ri lon c tròn là triu chng thng gp trong tn thng thn kinh.
Duy nht trong s các c tròn hot đng theo ý mun là c tròn bàng quang, hu
môn. Hot đng đc nh các trung khu điu khin ca h thn kinh trung ng.
Khi có biu hin ri lon c tròn bnh nhân có xut hin triu chng ri lon  mc
đ khác nhau tùy tng bnh nhân: Tiu khó, bí tiu, tiu t đng, đi tin vãi, bí đi
tin làm nh hng ln đn s hi phc ca bnh nhân và công tác chm sóc ngi
bnh. Theo “ nghiên cu mt s đc đim lâm sàng TBMMN  ngi > 50 tui nm
điu tr ni trú ti khoa thn kinh bnh vin Bch Mai” trong thi gian t 07/ 2006
– 06/2007 t l ri lon c tròn là 11.7% [4]. Tác gi Wyller T.B cho rng s mt t
ch v tiu tin kéo dài 7-10 ngày sau TBMMN là mt yu t tiên lng quan trng
nht cho s sng còn và s hi phc ca bnh nhân. Vi nhng bnh nhân mt t
ch v tiu tin thì các chc nng sinh hot khác trong sinh hot hàng ngày đu phi
ph thuc hoàn toàn [33]. Có th nói ri lon c tròn đ li hu qu nng n v th
cht, tinh thn, và phí tn tài chính cho bn thân ngi bnh, gia đình, xã hi. Do đó
chm sóc và điu tr cho ngi cao tui b TBMMN phi đc tin hành sm ngay
t đu – ngay khi bnh nhân vào vin.
Thang Long University Library

2

iu dng viên là ngi tip xúc sm vi bnh nhân, h góp phn không
nh trong quá trình hi phc và phc hi chc nng trên bnh nhân TBMMN. Trên
c s đó chúng tôi tin hành nghiên cu đ tài: “ Nghiên cu mt s đc đim ri
lon c tròn trên bnh nhân tai bin mch máu não” vi mc tiêu:
1/ Xác đnh t l RLCT trên bnh nhân TBMMN  bnh vin Lão Khoa
Trung ng.
2/ Mô t mt s yu t liên quan vi RLCT trên bnh nhân TBMMN 
bnh vin Lão Khoa Trung ng.

3



Chng 1:
TNG QUAN TÀI LIU

1.1/ I CNG V TAI BIN MCH MÁU NÃO.
1.1.1/ C IM DCH T HC.
Trên th gii.

 các nc phát trin TBMMN là nguyên nhân gây t vong th 3 sau bnh
ung th và tim mch. T l hin mc  Hoa K (1991) là 794/100.000 dân, phn
ln sau 55 tui, đc bit trong tui 60-80 tui. Nhiu công trình nghiên cu cho thy
TBMMN tng nhanh song song vi tui th trung bình.  Pháp t l 1976 là
60/1000 dân, gây tàn tt  50% ngi bnh. T l hin mc hàng nm là
350/100.000 dân  la tui 55-64, 600/100.000 dân  la tui 65-74 và 950/100.000
dân  la tui trên 75. Cng  nc này t l mi mc là 90/100.000 dân  la tui
65-74, 200/100.000 dân  la tui 75- 84, 400/100.000 dân  la tui t 85. 
Trung Quc nghiên cu trong thi gian t 1983 – 1993, Shun-Wei-Li và Zhen-xin-
Zhang (1994) nhn thy t l mc toàn b 1249/100.000 ngi  Habin. Còn t l
mi phát hin hàng nm 66,1-329/100.000 dân;  Bc Kinh t l đó là 329/100.000
dân còn  Qung Châu là 147/100.000 dân. T l t vong 281- 311/100.000 dân 

Bc Kinh, 69-80/ dân  Qung Châu [1,18].
Theo Orgogono (1995) 80% TBMMN là nhi máu não và 20% là chy máu
não.
Okada nghiên cu trong cng đng ngi già  Nht Bn v tn sut
TBMMN theo tháng, mùa trong nm thy bnh xy ra nhiu nht vào mùa xuân.
 Vit Nam.

Theo s liu ca b môn Thn kinh – i hc Y Hà Ni (1994), t l hin
mc là 115,92/ 100.000 [17]. Theo Lê Vn Thành và cng s nghiên cu s b v
dch t hc TBMMN ti 3 tình thành phía nam là Thành ph H Chí Minh, Tin
Giang, Kiên Giang giai đon 1994 – 1995, nhn thy t l mi mc trung bình là
152/100.000 dân, t l hin mc là 416/100.000 dân, t l t vong là 36.5/100.000
dân [7].
Thang Long University Library

4

Các nghiên cu v tình hình TBMMN ti các bnh vin cho thy nhu cu
phc v TBMMN tng lên. Ti khoa Thn kinh Bnh vin Bch Mai (1986-1989)
trung bình có 79,75 bnh nhân điu tr mi nm, nhng ti giai đon 1997-2000
tng s bnh nhân TBMMN là 1.575 trng hp. Ti vin Quân Y 108 t nm
1997-1999 t l bnh nhân TBMMN chim 17% bnh nhân vào khoa, nhng t l
t vong do TBMMN chim 60% s bnh nhân t vong ca khoa. T l nam/n là
3,3/1. Nhi máu não trên chy máu não là 1,4 ln; đa s b TBMMN  tui trên 50
[1].
Do vy nhu cu phc hi chc nng cho nhng đi tng này là rt ln. Do
đó có th nói TBMMN luôn là vn đ thi s ca công tác PHCN.
1.1.2/ NH NGHA TAI BIN MCH MÁU NÃO.
* Lit na ngi, lit bán thân hay đt qu là thut ng dùng đ mô t nhng
khim khuyt chc nng đt ngt ca não kéo dài trên 24h do tn thng ca đng

mch não.
Theo đnh ngha ca TCYTTG “TBMMN là nhng thiu sót thn kinh xy
ra đt ngt, có th hi phc hoàn toàn hoc dn đn t vong trong 24h do tn
thng mch máu não, loi tr các nguyên nhân sang chn” [1] .
1.1.3/ S LC GII PHU CHC NNG TUN HOÀN NÃO.
Não đc cung cp bi hai h thng đng mch: đng mch cnh trong và
đng mch đt sng.
- ng mch cnh trong.

ng mch cnh trong là mt trong hai ngành tn ca đng mch cnh
chung (tách ra  xoang cnh ngang mc b trên sn giáp) ti nn s đng mch
cnh trong chui vào l đng mch cnh ( di xng đá) ri chui qua ng đng
mch cnh  trong xng đá và thoát ra khi ng  đnh xng đá đ vào hp s.
Trong s đng mch cnh trong chy ra trc ti xng xoang tnh mch hang (
hai bên thân xng bm) đn mm yên chia thành bn ngành cùng:
ng mch não trc.
ng mch não gia.
ng mch thông sau.
ng mch mc trc.

5

Mi đng mch này li chia thành hai ngành, ngành nông cp máu cho v
não, ngành sâu đi vào trung tâm. Các ngành nông và ngành sâu không ni tip vi
nhau mà có cu trúc tn cùng to nên mt vành đai ranh gii di cht trng gi là
“vùng gii hn”, đây là khu vc d nhi máu lan ta.
ng mch đt sng.

Xut phát t đng mch di đòn đi lên trên ngang đt sng c 6 chui vào
ng đng mch (ng trong các l  mm ngang các đt sng t đt sng c 6 đn

đt sng c 1) đi lên ngang đt sng c 2 thì đng mch đt sng đi ra ngoài ri
chui qua màng cng vào l chm to, lên đn cu não nhp vào đng mch đt sng
bên đi din to thành đng mch thân nn ti máu cho hai bên tiu não và thân
não. ng mch thân nn cho hai nhánh tn là hai đng mch não sau.


Hình nh 1.1:
Các đng mch não



Thang Long University Library

6


c đim tun hoàn não.

Tun hoàn não có mng ni rng rãi vi ba ni ni chính:
+ Ni thông gia các đng mch ln trc khi ti máu cho não.
+ Mng ni đáy s (đa giác Wilis): ni nhiu nhánh tn cùng ca đng
mch cnh trong vi nhau và vi h thng nn qua trung gian các đng mch thông
trc và thông sau.
+ Mng li tng nông b mt v não: Ni gia các nhánh nông ca
các đng mch não trc, não gia, và đng mch não sau.
+ Không có s tip ni gia các ngành nông và sâu ca đng mch
não. Cng không có s tip ni gia các ngành sâu trong đng mch não vi nhau.
Do vy gia các khu vc nông và sâu hình thành đng ranh gii không có mch
ni quan trng gi là vùng “vùng gii hn” hay vùng nhn não lan ta.
+ Tun hoàn não khu vc nông gm các nhánh nông ca đng mch

não ti máu cho v não và lp cht trng di v có áp lc thp vì có s phân
nhánh và ni vi nhau phong phú.
+ Tun hoàn não khu vc sâu gm các nhánh sâu ca đng mch não
ti máu cho vùng nhân xám trung ng [8,10].
1.1.4/ PHÂN LOI TAI BIN MCH MÁU NÃO.
TBMMN thc ra là mt nhóm bnh lý phc tp do nhiu nguyên nhân tn
thng (đng mch, tnh mch,) và c ch bnh sinh (chy máu, thiu
máu)…thng phân TBMMN thành hai loi [18]:
- Nhi máu não hoc thiu máu não cc b (nhn não): Thng gp là
chy máu não vùng bao trong – nhân đu do tng huyt áp  ngi cao tui (75%).
Xy ra khi mt nhánh mch máu não b tc nghn, khu vc ti máu bi nhánh đó
b thiu máu và hoi t.

7


Hình nh 1.2
: Nhi máu não
 Thiu máu cc b thoáng qua: Là tình trng mt chc nng  
não hoc mt vi các triu chng khi hoàn toàn trong 24h. Loi này coi là yu t
nguy c ca thiu máu cc b hình thành.
 Thiu máu cc b não hi phc: Nu quá trình phc hi quá
24h không di chng hoc di chng không đáng k.
 Thiu máu cc b hình thành: Không phc hi, di chng nhiu.
- Xut huyt não (chy máu não): Xy ra khi máu thoát khi thành mch
chy vào nhu mô não.

Hình nh1. 3
: Chy máu não

Thang Long University Library

8

1.2/ I CNG V RI LON C TRÒN  BNH NHÂN TBMMN.
1.2.1/ S LC GII PHU NG HU MÔN.
ng hu môn bt đu là ni mà bóng trc tràng đt ngt hp li và t đây
chy xung di và ra sau ti hu môn. Nó dài khong 4cm ngi trng thành,
thành trc ca nó hi ngn hn thành sau. Niêm mc ca na trên ng hu môn
(khong 15mm) là thng mô tr đn ging nh trc tràng. Ti đây có 6-10 np
dc nhô lên gi là ct hu môn, mi ct có cha các nhánh tn cùng ca đng mch,
tnh mch trc tràng và các bó si c dc.
H c hu môn: thành hu môn đc vây quanh bi c tht hu môn trong
và c tht hu môn ngoài. C tht hu môn trong là mt ng c trn vòng dày 5-8
mm bao quanh ¾ trên ca ng hu môn, t đng tip ni hu môn – trc tràng ti
đng trng. C tht hu môn ngoài là mt ng c vân nm nông nm nông hn c
tht hu môn trong và bao quanh toàn b ng hu môn trong và bao quanh toàn b
ng hu môn. Nó đc chia làm 3 phn tính t trên xung: phn sâu, phn nông,
phn di da. Phn di bao quanh đu đu di bao quanh đu di ng hu môn,
 di b tht trong, hai phn kia bao quanh c tht trong [8].
1.2.2/ S LC GII PHU BÀNG QUANG.
Bàng quang ch là túi c cha nc tiu nên v trí, kích thc, hình th thay
đi theo lng nc tiu cha bên trong và tình trng ca các c lân cn.
Khi rng, bàng quang ngi ln nm di phúc mc, trong chu hông bé, sau
xng mu, trc các tng sinh dc và trc tràng. im cao nht ca bàng quang
không vt quá b trên xng mu. Khi bàng quang cng, nó vt quá b trên
xng mu và nm sau thành bng trc. Dung tích ca bàng quang rt thay đi,
bình thng khi bàng quang cha 250 – 300ml nc tiu thì có cm giác mun đi

tiu. Khi bí đái, bàng quang có th cha lên ti 3 lít.
 ngi bình thng bàng quang rng gn có hình t din gm mt đnh 
trc, mt đáy  phía sau và di và mt thân nm  gia đnh và đáy. Thân bàng
quang khi không cha nc tiu gm 3 mt: mt trên và hai mt di bên. Ni gp
nhau ca đáy và các mt di – bên ca bàng quang là c bàng quang.
C bàng quang là ni thp nht và c đnh nht ca bàng quang.  đây bàng
quang m vào niu đo bi mt l gi là l niu đo trong. C bàng quang nam liên

9

tip thng vi tuyn tin lit; c bàng quang n liên quan vi phn mc chu bao
quanh phn trên niu đo.
Cu to và hình th trong: T nông vào sâu các lp to nên thành bàng quang
là áo thanh mc, tm di thanh mc, áo c, tm di niêm mc và áo niêm mc
[8].
1.2.3/ HOT NG CHC NNG BÌNH THNG C TRÒN.
C tròn hot đng đc nh trung tâm điu khin ca h thn kinh Trung
ng. V não (tiu thùy cnh trung tâm), nhân hch nn, cu và chóp cu, thùy
nhung tiu não, ty và h thn kinh ngoi biên mà trung tâm là S
2
-S
4
thông qua
hot đng ca các dây thn kinh T
11,
T
12,
L
1
, S

2
, S
3
, S
4
.
- Hot đng chc nng bình thng ca bàng quang.

Bình thng hot đng ca bàng quang gm hai thì:
+ Thì cha nc tiu: C bóp ca bàng quang giãn ra, cha nc tiu t thn
xung. C tht co đ gi nc tiu. Lúc đu áp lc bàng quang không thay đi; khi
lng nc tiu đc khong 200ml, bt đu có cm giác mót tiu. Khi đó phn x
c ch tiu tin đc ch huy t não b kích thích, khin c bàng quang giãn ra, cm
giác mót tiu s ht.
+ Thì tng nc tiu: Khi mót tiu mt bc xúc, phn x t não s c ch
làm các c tht m ra, c bóp ca bàng quang co, cùng lúc vi các c thành bng và
đáy chu đ tng sch nc tiu ra ngoài [1].
Thang Long University Library

10


S đ 1.1:
iu khin hot đng tiu tin.
D: Nhân vn đng đy xung.
O: Nhân vn đng co tht.
B: ng hng tâm t thành bàng quang.
U: ng hng tâm t thành niu đo.
F: Vùng điu khin chc nng tiu tin thùy trán.
C: ng v não cm giác vn đng đn và đi c tht.

BG: ng liên h nhân hch nn
M: Trung tâm tiu tin cu não.
V: Thùy nhung tiu não.
- Hot đng chc nng bình thng ca ng hu môn.

C tht ngoài ca hu môn và các c vùng đáy chu là c vân, nhn chi phi
thân kinh ty cùng S2-S5.
+ Phn x bài tit phân: Khi phân đy trong trc tràng, phn x ni ti làm
tng phân ra ngoài: gây giãn c tht trong và to nhu đng rut t đi tràng xung,
đi tràng sigma và trc tràng. Thi phân đc thc hin nh phn x phó giao cm

11

thuc thn kinh cùng; nó làm tng nhu đng rut giãn c trong và đy phân ra
ngoài.


S đ 1.2: S đ phn x bài tit phân.

+ Kim ch bài tit phân: C tht ngoài và c đáy chu gi vai trò chính
trong quá trình kim ch bài tit phân. Mt khác trc tràng to vi hu môn mt góc
gp, ngn tr đng tháo phân ra ngoài. Khi phân đi vào trc tràng, ngi ta có cm
giác mót đi tin. Tùy vào hoàn cnh lúc đó có mun đi không, t não có tín hiu
xung đon ty cùng S2-S5 gây co tht ngoài và c vùng đáy chu. Nh đó phn x
bi tit phân s b ngng li trong ít phút. Mt phn x khác lp li khi lng phân
khác tip tc đi xung trc tràng.
Khi có quyt đnh đi tin, các tín hiu c ch não s gim đi, c tht ngoài
và các c đáy chu giãn ra. Góc gp trc tràng – hu môn thng, các c bng co làm
áp lc  bng tng lên, đy phân ra ngoài [1].
Thang Long University Library

12


S đ 1.3:
S đ phn x kim ch bài tit phân.

1.2.4/ RI LON C TRÒN.
- Ri lon c tròn bàng quang.
Là mt ri lon hay gp nht trong các ri lon c tròn  nhiu mc khác
nhau t kín đáo ti rm r. Gm:
+ Tiu khó: Khi đi tiu bnh nhân phi rn, đi lâu ht bãi hoc đi mi ln mt ít và
luôn có cm giác bun tiu (cm giác tiu không ht bãi), thng không kèm tiu
but. ây là s đóng m c tròn. Thng gp do tn thng bó tháp giai đon đu.
+ Bí tiu: Bnh nhân không có cm giác bun tiu hoc vn có nhng rn mãi
không th tiu đc vì c tròn không m. Lúc đó s thy bàng quang cng phng
(cu bàng quang). Khi bàng quang quá cng, áp lc bên trong ln làm nc tiu r
ra ít mt (tiu do nc tiu tiu trào ra) hoc kích thích gõ bàng quang có th làm c
tròn m và bnh nhân tiu đc. Ngi ta gi là tích ty t đng hoc bàng quang
t đng.
Ri lon này thng do tn thng cung phn x làm ngi bnh mt cm
giác bun tiu hoc do tn thng ty sng các hot đng phn x đc gii phóng,
kích thích c tròn co tht nhiu hn gây bí tiu. Cn phân bit vi u x tin lit
tuyn khi có tiu khó hoc bí tiu  nam gii hoc ph n có thai.
- Tiu t đng: + Tiu vãi: Nc tiu t chy ra, không t ngng đc ngoài ý
mun ca bnh nhân, thng gp khi bnh nhân hôn mê, tn thng phình ty tht
lng, chóp cùng đuôi nga…

13

+ Tiu dm: Nc tiu t chy ra và t ngng không theo ý mun
ca ngi bnh gp trong tn thng trên phình ty tht lng nhng không gây tng
trng lc vòng ngoài nhiu, do tn thng h khâu não hay thùy cnh gia. Loi
ri lon này thng dn đn loét vùng cùng ct, nhim khun tit niu ngc dòng.
Tiu t đng thng gp trong các tn thng nng n ca não, ty. Tiên lng
nng [4,14].

-Ri lon c tròn hu môn.

Ri lon c tròn hu môn không thng xuyên nh ri lon c tròn bàng
quang, nhng nu có thì thng đi kèm vi ri lon c tròn bàng quang.
+ Bí đi tin (táo bón): Bnh nhân không đi đi tin đc trong nhiu ngày, có th
có cm giác mót rn nhng không đi tin đc vì c tròn hu môn không m.
Khám thy h chu trái đy, ln nhn các cc phân cng, đôi khi bnh nhân chng
bng hoc kèm đau bng (chú ý khi tc rut). Táo có th do trng hp khác không
phi do thn kinh nh: ch đ n, bnh nhân bt đng lâu ngày, lit rut c nng…-
+ Ði tin vãi (đi tin không t ch): Thng bnh nhân mt cm giác mót rn,
phân t đùn ra do c tròn hu môn luôn m. Loi ri lon c tròn này cng nh đái
vãi rt d loét và bi nhim. Cn chú ý cn phân bit vi a chy nht là  ngi
già. Tiên lng nng [4,14].
1.3/ PHNG PHÁP PHC HI.
1.3.1/ Ch đ dinh dng.
Vi nhng bnh nhân không nut đc, phi n qua sonde thì phi n nhiu
ba trong ngày, cho n mi ln không quá 200ml, cách nhau không quá 3 gi/ ln.
Thc n d tiêu, d hp thu, có đ thành phn dinh dng Protid : Lipid : Glucid =
1:1:4, b sung vitamin (A,B,C), cht x (rau, hoa qu)…
Lng nc ung đc tính bi công thc:
V
nv
= V

nt
+ (300 + 500 ml) - V
dt

Trong đó: + V
nv
: Th tích nc vào.
+ V
nt
: Th tích nc tiu.
+ V
dt
: Th tích dch truyn.

Thang Long University Library

14

1.3.2/ Chm sóc đng tit niu.
Bnh nhân TBMMN thng có ri lon c tròn – tiu tin không t ch nên
phi đt sonde niu đo hoc bao cao su.
- Trong nhng ngày đu: Khi cha đt sonde bàng quang cn kim tra bàng
quang có cng không vì nhiu bnh nhân ri lon cm giác nhn bit s cng ca
bàng quang.
Khám xem có cu bàng quang không? Nu có cu bàng quang có th tin
hành xoa bóp kích thích s co bóp bàng quang giúp bnh nhân t đái. C 4 gi/ ln
cho ngi bô đi tiu tin, vi bnh nhân bí tiu cho bnh nhân chm nc m, nghe
nhc có ting sui to phn x mun đi tiu. Sau khi xoa bóp kích thích bàng quang
nhiu ln không có kt qu thì tin hành kp sonde bàng quang đ dn lu nc
tiu.

- Vi bnh nhân trong giai đon cp ≤ 7 ngày:cn nhanh chóng làm rng
bàng quang khi bnh nhân không có cm giác mót tiu, bàng quang không có phn
x co bóp, co tht hot đng kém dn ti nc tiu  li trong bàng quang, đt ng
thông tiu c đnh.
ng thông tiu c đnh: là phng pháp dùng ng thông nelaton, foley đa
qua niu đo vào bàng quang đ ly nc tiu ra ngoài và điu tr bnh, đc dùng
ph bin nht hin nay. Kp sonde ngt quãng 3h/ln, thay sonde 10 ngày/ ln hoc
nhng lúc tc sonde, chm sóc sonde tt. Tuy nhiên phng pháp còn nhiu tai
bin: chy máu, nhim khun ngc dòng, sc (do bnh nhân quá s hãi, đau),
thng trc tràng. Vì vy ta cn chm sóc và theo dõi ng thông ti 4 đim:
- im tip giáp ch đt thông tiu và ming sáo hay l niu đo.
- im ni gia đu ng thông vi đu dây túi nc tiu.
- on dây d gp làm cho nc tiu không lu thông gây  đng và
trào ngc lên bàng quang.
- im tháo nc tiu hàng ngày.
Nu bnh nhân tiu tin không t ch thì đt bao cao su đi vi bnh nhân
nam, vi n đt sonde bàng quang hoc đóng bm.
- Cách đ phòng nhng bin chng đng tit niu:
Theo dõi tình trng bnh nhân có st không?

15

Theo dõi tính cht, màu sc, mùi v nc tiu, trung bình s lng nc tiu
1-2 ml/kg cân nng/gi. Trong 24h trung bình n bài tit khong 1200ml nc tiu.
Theo dõi du hiu triu chng ca đau vùng bàng quang, vùng thn…
Luôn gi tay, sonde, bao cao su, da sch s khô ráo.
Thc hin thuc theo y lnh.
- Vi bnh nhân có ri lon đi tin:
Bnh tnh, tip xúc tt ngày/ 1 ln ngi bô đi tin vào đúng gi đi tin đã
hình thành trc khi tai bin. To phn x đi tin t ch bng cách tp ch đng

đng rut (kích thích hu môn bng thuc đn, hoc ngón tay).
1.4/ CÁC NGHIÊN CU CÓ LIÊN QUAN.
1.4.1/ Trên th gii.
Trên th gii có mt s nghiên cu v ri lon c tròn trên bnh nhân
TBMMN: Tác gi Breslow RA xác đnh trên 41 bnh nhân (29 nam, 12 n ) phân
ra 3 nhóm khó tiu 34%, bí tiu 24%; tiu dm 42% [23]. Tác gi Jame switt đã
nghiên cu t 39 bnh nhân trong thi gian 3 tháng k t khi bt đu: 49% khó tiu,
21 bí tiu, 28% tiu dm. Hình nh cng hng t não đc tp trung  bán cu đi
não bao gm c nhân li [26]. Các khu vc chi phi chu trách nhim ri lon thn
kinh xng chu. Kruse A: Táo bón là kt qu ca TBMMN xy ra  30% bnh
nhân n đnh thn kinh xut hin bán cu đi não tn thng và không liên quan ti
hot đng th cht. Táo bón mn tính bán cu não phi 63% và 37% bán cu não
trái [28]. Nhóm nghiên cu Bracci F, Badiali D nghiên cu trên 81 bnh nhân đa
ra bí đi tin (51.5%), đi tin vãi 48.5% [22]. Tác gi Han TR, Kim JH, Kwon
BS ti đi hc quc gia Seoul khi nghiên cu 72 bnh nhân hu ht gp phi nhng
khó khn trong vn đ tiu tin, nh hng ti cht lng cuc sng hàng ngày, ph
thuc ngi chm sóc [25]. Cng theo tác gi Wyler T.B: Mt t ch v đi - tiu
tin kéo dài 7- 10 ngày sau TBMMN là yu t quan trng nht cho s sng còn và
hi phc ca bnh nhân. Mt t ch v tiu tin thì các chc nng sinh hot hàng
ngày đu phi ph thuc [32].
1.4.2/ Ti Vit Nam.

Vn đ ri lon c tròn là mt đ tài ít đc quan tâm di góc đ ca ngi
iu Dng, có mt s đ tài nghiên cu v thng tt th cp nh tác gi:
Thang Long University Library

16

Nguyn Mnh Chin bc đu tìm hiu mt s thng gp  bnh nhân lit na
ngi do TBMMN, Nguyn Ngc Ánh đánh giá kt qu phc hi chc nng giai

đon sm  bnh nhân lit na ngi do nhi máu não. Trong khi đó ri lon c
tròn trên bnh nhân TBMMN không kim soát thc s phin mun vi bnh nhân ít
đc quan tâm, can thip sm.

17


Chng 2:
I TNG VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN CU

2.1/ i tng nghiên cu.
- i tng nghiên cu:
Bnh nhân đc chn đoán TBMMN có biu hin ri lon c tròn.
2.1.1/ Tiêu chun la chn bnh nhân.
- Tt c bnh nhân đc chn đoán TBMMN thông qua lâm sàng và hình
nh hc đn khám và điu tr ti vin Lão khoa Trung ng có biu hin ri lon c
tròn.
- Bnh án rõ ràng có đy đ chn đoán lâm sàng, cn lâm sàng.
- Bnh nhân đng ý tham gia nghiên cu.
2.1.2/ Tiêu chun loi tr.
- Ri lon c tròn do các các nguyên nhân khác không phi là TBMMN nh:
u não, u tin lit tuyn, u bàng quang, phì đi tràng, lit rut c nng…
- Bnh nhân không TBMMN hoc cha có chn đoán rõ ràng.
- Bnh nhân không đng ý tham gia nghiên cu.
2.2/ Phng pháp nghiên cu.
2.2.1/ Thit k nghiên cu.
S dng phng pháp mô t ct ngang.
2.2.2/ C mu.
Tt c bnh nhân TBMMN đ tiêu chun nêu trên ca đi tng nghiên cu
vào khám và điu tr ti bnh vin Lão khoa Trung ng trong thi gian t tháng

01/2011 đn 03/2011.
2.2.3/ Các bc tin hành.
Khai thác h s bnh án bnh nhân TBMMN ti phòng lu tr h s bnh
nhân bnh vin Lão Khoa Trung ng đc ghi theo mu thng nht (ph lc 1).
Chn đoán xác đnh da vào đnh ngha, lâm sàng, cn lâm sàng (chp ct
lp vi tính (CT), chp cng hng t (MRI)).


Thang Long University Library

18


- nh ngha.

Theo đnh ngha ca TCYTTG “TBMMN là nhng thiu sót thn
kinh xy ra đt ngt, có th hi phc hoàn toàn hoc dn đn t vong trong 24h
do tn thng mch máu não, loi tr các nguyên nhân sang chn” .
- Lâm sàng.

Mt s triu chng lâm sàng:
+ Ri lon ý thc: ánh giá mc đ hôn mê da vào thang đim Glasgow (ph lc
3)
+)Nng: ≤ 8 đim
+) Va: 9 – 12 đim.
+) Nh: 13 – 15 đim.
+ Lit vn đng.
+ Ri lon ngôn ng.
+ Lit dây thn kinh s não.
+ Ri lon c tròn: Tiu khó, bí tiu, tiu t đng, đi tin vãi, bí đi tin.

+ Thi gian khi phát: đau đu, chóng mt, bun nôn, ri lon cm giác na
ngi…
- Cn lâm sàng
.
+ Chp ct lp vi tính (CT) hoc cng hng t (MRI): Là thm dò cn lâm
sàng quan trng nht giúp chn đoán TBMMN và phân bit mt cách chính xác
chy máu não, nhi máu não kp thi nhanh chóng và xác đnh đc v trí, kích
thc vùng tôn thng, góp phn vào điu tr, tiên lng TBMMN.
 Hình nh  nhi máu trên phim là hình nh gim t trng  nhu
mô não trong khu vc ti bi mch b tn thng.
 Hình nh chy máu não là hình nh tng t trng đng đu.
+ Các xét nghim tìm các yu t nguy c: xét nghim m máu (HDL, LDL),
glucose huyt tng, bnh tim mch…




19


- Ri lon c tròn:

Ri lon c tròn bàng quang:
+ Tiu khó: Khi đi tiu bnh nhân phi rn, đi lâu ht bãi hoc đi mi ln mt ít và
luôn có cm giác bun tiu (cm giác tiu không ht bãi), thng không kèm tiu
but. ây là s ri lon đóng m c tròn.
+ Bí tiu: Bnh nhân không có cm giác bun tiu hoc vn có nhng rn mãi
không th tiu đc vì c tròn không m. Lúc đó s thy bàng quang cng phng
(cu bàng quang). Khi bàng quang quá cng, áp lc bên trong ln làm nc tiu r
ra ít mt (tiu do nc tiu tiu trào ra) hoc kích thích gõ bàng quang có th làm c

tròn m và bnh nhân tiu đc. Ngi ta gi là tích ty t đng hoc bàng quang
t đng.
Ri lon này thng do tn thng cung phn x làm ngi bnh mt cm
giác bun tiu hoc do tn thng ty sng các hot đng phn x đc gii phóng,
kích thích c tròn co tht nhiu hn gây bí tiu. Cn phân bit vi u x tin it
tuyn khi có tiu khó hoc bí tiu  nam gii hoc ph n có thai.
+ Tiu t đng: +) Tiu vãi: Nc tiu t chy ra, không t ngng đc ngoài ý
mun ca bnh nhân, thng gp khi bnh nhân hôn mê, tn thng phình ty tht
lng, chóp cùng đuôi nga…
+) Tiu dm: Nc tiu t chy ra và t ngng không theo ý
mun ca ngi bnh gp trong tn thng trên phình ty tht lng nhng không
gây tng trng lc vòng ngoài nhiu, do tn thng h khâu não hay thùy cnh
gia. Loi ri lon này thng dn đn loét vùng cùng ct, nhim khun tit niu
ngc dòng.
Tiu t đng thng gp trong các tn thng nng n ca não, ty. Tiên lng
nng.
Ri lon đi tin:
+ Bí đi tin (táo bón): Bnh nhân không đi đi tin đc trong nhiu ngày, có th
có cm giác mót rn nhng không đi tin đc vì c tròn hu môn không m.
Khám thy h chu trái đy, ln nhn các cc phân cng, đôi khi bnh nhân chng
bng hoc kèm đau bng (chú ý khi tc rut). Táo có th do trng hp khác không
Thang Long University Library

20

phi do thn kinh nh: ch đ n, bnh nhân bt đng lâu ngày, lit rut c nng…
+ Ði tin vãi (đi tin không t ch): Thng bnh nhân mt cm giác mót rn,
phân t đùn ra do c tròn hu môn luôn m. Loi ri lon c tròn này cng nh đái
vãi rt d loét và bi nhim. Cn chú ý cn phân bit vi a chy nht là  ngi
già. Tiên lng nng.

2.3/ Cách thc x lý s liu:
Mô t, so sánh, các s liu thu thp đc x lý theo thut toán thng kê: tính
t l %, trung bình, kim đnh X
2
bng phn mm SPSS 15.0.
2.4/ o đc trong nghiên cu.
Nghiên cu đc trin khai đc s s đng ý ca lãnh đo vin Lão khoa
Trung ng.
Trc khi hi đi tng đã đc gii thích rõ v mc đích ca b câu hi và
có s đng ý tham gia. Không nh hng ti tâm lý ca đi tng nghiên cu,
ngi nhà và đc gii thích v mc đích.
Trong quá trình nghiên cu nêu phát hin bin chng s tin hành t vn cho
ngi nhà, bnh nhân giúp hiu v bnh. Kt qu đc phc v cho nghiên cu ca
chúng tôi, t đó đnh hng chm sóc gim bin chng ri lon c tròn.
2.5/ a đim - thi gian nghiên cu.
- Nghiên cu đc tin hành ti bnh vin Lão khoa Trung ng.
- Thi gian nghiên cu t: 01/01/2011 đn 30/03/2011.

21


Chng 3:
KT QU NGHIÊN CU

3.1/ c đim chung ca nhóm bnh nhân nghiên cu.
3.1.1/ Phân b bnh nhân theo tui và gii.
Bng 3.1:
Phân b bnh nhân theo tui và gii.

N Nam

Gii

Tui
S BN
(n)
T l
(%)
S BN
(n)
T l (%)

Tng s T l %
50 – 65 11 40.7 12 36.4 23 38.3
65 – 80 11 40.7 14 42.4 25 41.7
>80 5 18.5 7 21.2 12 20
Tng 27 100 33 100 60 100
Tui trung bình: 69 ± 11.2
* Nhn xét:
- T l nam (33 ngi) gp nhiu hn n (27 ngi), t l nam/ n: 1,2.
- Nhóm tui hay gp nht là t 65-80 tui: N (40.7%), nam (42.4%).
- Tui trung bình ca nhóm nghiên cu là 69 ± 11.2 trong đó tui cao nht là
92, tui thp nht là 50.

Biu đ 3.1:
Phân b bnh nhân theo tui và gii.
40.7
36.4
40.7
42.4
18.5
21.2
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
T l %
50-65 65-80 >80
tui
n T l %
nam T l %
Thang Long University Library

22

3.1.2/ c đim ý thc (Glasgow).











Biu đ 3.2:
c đim ý thc (Glasgow).
Nhn xét:

Trong 60 đi tng nghiên cu s bnh nhân có đim Glasgow 9-12 đim
chim cao nht (38%), s bnh nhân Glasgow ≤ 8 đim chim ít nht (27%), còn s
bnh nhân đim Glasgow ≥ 13 đim chim  mc trung bình (31.7%).
3.1.3/ c đim th bnh.

Biu đ 3.3:
c đim th bnh

35%
38%
27%
≥ 13 đim
9-12 đim
≤ 8 đim
63%
37%
NMN
CMN