bước đầu đánh giá sự cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân tổn thương tủy sống do chấn thương tại khoa phục hồi chức năng bệnh viện bạch mai

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC THNG LONG
KHOA IU DNG




HÀ TH THÚY
Mã sinh viên: A12466




BC U ÁNH GIÁ S CI THIN CHT LNG
CUC SNG CA BNH NHÂN TN THNG TY SNG
DO CHN THNG TI KHOA PHC HI CHC NNG –
BNH VIN BCH MAI



KHÓA LUN TT NGHIP C NHÂN IU DNG







Hà Ni – Tháng 7 nm 2011

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC THNG LONG
KHOA IU DNG




HÀ TH THÚY
Mã sinh viên: A12466




BC U ÁNH GIÁ S CI THIN CHT LNG
CUC SNG CA BNH NHÂN TN THNG TY SNG
DO CHN THNG TI KHOA PHC HI CHC NNG –
BNH VIN BCH MAI



KHÓA LUN TT NGHIP C NHÂN IU DNG


Giáo viên hng dn: TS. Phm Vn Minh

Hà Ni – Tháng 7 nm 2011
Thang Long University Library

LI CM N

Em xin trân trng gi li cm n ti Ban giám hiu, Phòng ào to và B môn
iu dng trng i hc Thng Long đã to mi điu kin cho em đc hc
tp, phn đu trong sut 4 nm hc và trong quá trình thc hin lun vn này.
c bit, em xin bày t lòng bit n chân thành và sâu sc nht đn TS. Phm
Vn Minh – B môn Phc hi chc nng trng i hc Y Hà Ni – ngi thy đã
ân cn ch bo, dìu dt, hng dn và giúp đ em trong sut quá trình thc hin lun
vn này.
Em cng xin trân trng cm n các bác s và điu dng  Trung tâm Phc hi
chc nng – Bnh vin Bch Mai đã dành nhiu s giúp đ quý báu cho em trong
sut quá trình thu thp s liu.
Cui cùng, em xin bày t lòng bit n chân thành ti gia đình, ngi thân và bn
bè, nhng ngi đã ht lòng đng viên, ng h và giúp đ em trong sut quá trình
hc tp và thc hin lun vn này.

Hà Ni, tháng 5 nm 2011




Hà Th Thúy

THUT NG VIT TT

Ký hiu vit tt Tên đy đ

ASIA Hip hi chn thng ty sng M
(American Spinal Cord Injury Association)
BN Bnh nhân
CLCS Cht lng cuc sng
PHCN Phc hi chc nng
SCIM Bng đánh giá đc lp chc nng
(Spinal Cord Injury Measure)
TNGT Tai nn giao thông
TNL Tai nn lao đng
TNSH Tai nn sinh hot
TTTS Tn thng ty sng
Thang Long University Library

DANH MC BNG BIU, HÌNH
Bng 3.1. Phân b bnh nhân theo tui 23
Biu đ 3.1: Phân b bnh nhân theo gii tính 23
Bng 3.2: Phân b bnh nhân theo trình đ hc vn 24
Bng 3.3: Phân b bnh nhân theo ngh nghip 24
Bng 3.4: Phân b bnh nhân theo mc đ kinh t 24
Bng 3.5. Phân b bnh nhân theo tình trng hôn nhân 25
Biu đ 3.2: Các nguyên nhân tn thng ty sng 25
Bng 3.6: c đim v v trí tn thng 26
Bng 3.7: Thi gian t khi tai nn đn khi vào trung tâm PHCN 26
Biu đ 3.3: Phân b bnh nhân theo mc đ tn thng ASIA 27

Biu đ 3.4: Phân b BN theo bin pháp can thip 27
Bng 3.8: Phân b bnh nhân theo các loi tn thng th cp 28
Bng 3.9: Phân b bnh nhân theo s lng thng tt th cp 28
Bng 3.10: So sánh đim trung bình CLCS 29
Bng 3.11: S thay đi CLCS ca bnh nhân 29
Bng 3.12: im SCIM ca BN ti các thi đim đánh giá 30
Bng 3.13: nh hng ca tui đn s thay đi CLCS 30
Bng 3.14: nh hng ca gii đn s thay đi CLCS 31
Bng 3.15: nh hng ca nguyên nhân đn s thay đi CLCS 31
Bng 3.16: nh hng ca v trí tn thng đn s thay đi CLCS 32
Bng 3.17: nh hng ca mc đ ASIA đn s thay đi CLCS 32
Hình 1.1: Ct sng 3
Hình 1.2: Loét 9
Hình 1.3: Tp ln t v trí nm nga sang bên 14
Hình 1.4: Tp chuyn t ging sang xe ln 14
Hình 1.5: Trao tng xe ln cho ngi tàn tt 15

MC LC
T VN  1
CHNG 1
: TNG QUAN TÀI LIU 3
1.1. S lc gii phu chc nng ct sng . 3
1.1.1. Ct sng 3
1.1.2. Ty sng 4
1.2. i cng v tn thng ty sng 4
1.2.1. Khái nim tn thng ty sng 4
1.2.2. Dch t hc tn thng ty sng 5
1.2.3. Nguyên nhân tn thng ty sng 6
1.2.4. Phân loi tn thng ty sng 6
1.2.5. Biu hin lâm sàng ca lit ty 7

1.2.6. Thng tn th cp thng gp 9
1.3. Phc hi chc nng cho bnh nhân tn thng ty sng 9
1.3.1. nh ngha 9
1.3.2. Ý ngha chc nng ca các mc ty sng b tn thng 9
1.3.3. Nhim v, vai trò ca điu dng trong PHCN 10
1.4. Cht lng cuc sng 16
1.4.1. nh ngha: 16
1.4.2. Cht lng cuc sng ca bnh nhân tn thng ty sng theo tiêu chun
Châu Âu 16
1.5. Mt s nghiên cu có liên quan trên th gii và trong nc 18
1.5.1. Trên th gii 18
1.5.2. Tình hình nghiên cu trong nc 18
CHNG 2
: I TNG VÀ PHNG PHÁP NGHIÊNCU 20
2.1. i tng nghiên cu 20
2.1.1. S lng và đc đim đi tng: 20
2.1.2. Tiêu chun chn la mu và loi tr 20
Thang Long University Library

2.2. Phng pháp nghiên cu 20
2.2.1. Thit k nghiên cu 20
2.2.2. Bin s và k thut thu thp s liu 20
2.2.3. X lý s liu 22
2.2.4. a đim và thi gian nghiên cu 22
2.2.5. Vn đ đo đc nghiên cu 22
CHNG 3
: KT QU NGHIÊN CU 23
3.1. c đim chung ca nhóm bnh nhân nghiên cu 23
3.1.1. c đim v tui 23
3.1.2. c đim v gii tính 23

3.1.3. Phân b bnh nhân theo trình đ hc vn 24
3.1.4. Phân b bnh nhân theo ngh nghip 24
3.1.5. Phân b bnh nhân theo mc đ kinh t 24
3.1.6. Phân b bnh nhân theo tình trng hôn nhân 25
3.1.7. Nguyên nhân tn thng ty sng 25
3.1.8. V trí tn thng 26
3.1.9. Thi gian t khi bnh nhân tai nn đn khi vào trung tâm PHCN 26
3.1.10.Mc đ tn thng ASIA 27
3.1.11. Phân b bnh nhân theo bin pháp can thip 27
3.1.12. Tn thng th cp 28
3.2. ánh giá s thay đi cht lng cuc sng trc và sau khi đc PHCN 29
3.2.1. im trung bình CLCS qua các thi đim đánh giá 29
3.2.2. S thay đi CLCS ca bnh nhân sau khi đc PHCN 1 tháng 29
3.2.3. S thay đi kh nng hot đng đc lp chc nng 30
3.3. Mt s yu t liên quan đn s thay đi CLCS  bnh nhân 30
3.3.1. Mi liên quan gia tui và s thay đi CLCS sau 1 tháng chm sóc PHCN 30
3.3.2. Mi liên quan gia gii và s thay đi CLCS 31
3.3.3. Mi liên quan gia nguyên nhân tn thng và s thay đi CLCS 31
3.3.4. Mi liên quan gia v trí tn thng và s thay đi CLCS 32
3.3.5. Mi liên quan gia mc đ tn thng ASIA và s thay đi CLCS 32

CHNG 4: BÀN LUN 33
4.1. c đim chung ca nhóm bnh nhân nghiên cu 33
4.1.1. Tui 33
4.1.2. Gii tính 33
4.1.3. c đim gia đình, kinh t - xã hi 34
4.1.4. Nguyên nhân gây tn thng ty sng 34
4.1.5. V trí tn thng ty sng 35
4.1.6. Mc đ tn thng ASIA 35
4.2. S thay đi cht lng cuc sng  bnh nhân tn thng ty sng sau

khi đc PHCN 36
4.3. S thay đi kh nng hot đng đc lp chc nng 36
4.4. Mt s yu t liên quan đn s thay đi CLCS 37
4.4.1. nh hng ca tui 37
4.4.2. nh hng ca gii 38
4.4.3. nh hng ca v trí tn thng 38
4.4.4. nh hng ca mc đ tn thng ASIA 38
KT LUN 39
KIN NGH 40
TÀI LIU THAM KHO
PH LC
Thang Long University Library

1


T VN 

Tn thng ty sng (TTTS) là tình trng bnh lý gây nên gim hoc mt vn
đng t chi hoc hai chi di kèm theo nhng ri lon khác v cm giác, bàng
quang, rut, sinh dc Bnh nhân TTTS thng ch đc quan tâm điu tr trong
giai đon cp sau đó xut vin mà cha đc chú trng đúng mc đn giai đon
phc hi chc nng, giai đon s góp phn quyt đnh đn cht lng cuc sng ca
bnh nhân [5].
Hàng nm trên th gii, t l TTTS có xu hng ngày càng gia tng  các
nc phát trin cng nh  Vit Nam. Nn nhân phn ln là nam gii trong đ tui
lao đng. Nm 2004 ti Hoa K, t l mi mc là 11.000 ngi, t l hin mc là
250.000 ngi, trong đó nam chim 80%, n chim 20%, đ tui trung bình là 31,2,
đc bit trong đ tui lao đng t 16 – 59 chim 60%. Hàng nm, nc này phi chi
tr hàng trm triu đôla cho vic điu tr nhng bnh nhân này [21].

 Vit Nam, t nm 2000 đn 2005, mi nm Trung tâm Phc hi chc nng
– Bnh vin Bch Mai tip nhn điu tr khong 50 bnh nhân b TTTS trong đó đ
tui lao đng chim 86% [16]. Theo nghiên cu ca Lng Tun Khanh (1998),
nguyên nhân ch yu gây TTTS là do tai nn giao thông và tai nn lao đng [9].
TTTS là bnh nh hng nhiu nht đn cuc sng ca ngi bnh. Trc
đây, TTTS đc coi là mt bnh không th cha tr, nhng ngày nay ngi ta thy
rng nhng bnh nhân TTTS nu đc điu tr và can thip sm, đúng cách thì có
th sng mt cuc sng nh bình thng [17]. Mc tiêu ca phc hi chc nng
không ch phc hi nhanh nht các chc nng sinh lý ca bnh nhân mà còn ci
thin đc cht lng cuc sng  mc cao nht cho ngi bnh [5].
Theo Van Koppenhagen. CF nghiên cu ti Pháp (2009), đánh giá s hài lòng
v cht lng cuc sng ca bnh nhân TTTS trong quá trình điu tr ni trú cho
thy: tng s đim hài lòng ci thin t 5,3 ± 0,16 khi vào vin lên đn 6,5 ± 0,17
lúc xut vin và vn n đnh 6,5 ± 0,16 trong nm đu tiên sau khi ra vin [30].
Theo Lin. KH và CS nghiên cu v cht lng cuc sng ca bnh nhân TTTS và
các yu t nh hng đn cht lng cuc sng bng cách s dng bng câu hi ca
Hip hi chn thng ty sng Trung Quc (1992 -1993) cho thy bnh nhân lit t

2


chi hoàn toàn có cht lng cuc sng thp nht (-0,41), sau đó đn bnh nhân lit
t chi không hoàn toàn (-0,31), bnh nhân lit hai chi di hoàn toàn (-0,13) và lit
hai chi di không hoàn toàn (-0,04) [20].
Hin nay  Vit Nam có rt ít nghiên cu v s thay đi cht lng cuc sng
ca bnh nhân chn thng ct sng có lit ty. Do đó, đ góp phn vào công tác
điu tr và chm sóc phc hi chc nng, nâng cao cht lng cuc sng cho bnh
nhân TTTS, chúng tôi tin hành nghiên cu đ tài “ Bc đu đánh giá s ci
thin cht lng cuc sng ca bnh nhân tn thng ty sng do chn
thng” vi hai mc tiêu:

1. ánh giá s thay đi cht lng cuc sng ca bnh nhân tn thng ty
sng khi đc chm sóc và phc hi chc nng.
2. Mô t bc đu mt s yu t liên quan đn s thay đi cht lng cuc
sng ca bnh nhân tn thng ty sng do chn thng ti khoa phc
hi chc nng – bnh vin Bch Mai.
.
















Thang Long University Library

3


CHNG 1
TNG QUAN TÀI LIU

1.1. S lc gii phu chc nng ct sng [2], [11].
1.1.1. Ct sng
Ct sng nm chính gia thành sau ca thân mình, bt đu t di xng
chm đn ht thành sau ca xng ct. Ct sng gm 33 – 35 đt sng chng lên
nhau, đc chia làm 4 đon, t trên xung di: 7 đt sng c - cong li ra trc,
12 đt sng ngc – cong li ra sau, 5 đt sng tht lng – cong li ra trc, 5 đt
cùng lin nhau – cong li ra sau và 4-6 đt sng ct dính vi nhau to thành xng
ct. Các đt sng đc liên kt vi nhau bi các dây chng. Mi đt sng gm có
thân đt sng và cung đt sng vây quanh l đt sng.

Hình 1.1: Ct sng

4


1.1.2. Ty sng
Ty sng là phn thn kinh trung ng nm trong ng sng nhng không
chim ht chiu dài ng sng.  trên, ty sng liên tip vi hành não  ngang mc
b trên đt sng c 1; đu di ty sng  ngang mc b trên đt sng tht lng 2.
Ty sng dài 45 cm, nng 30 gram, đng kính thay đi theo tng đon.
Ty sng có hình tr dt, màu trng xám, có hai ch phình là phình c và
phình tht lng – cùng. Ty sng là ni đi qua ca các bó cht trng dn truyn
xung đng thn kinh t ngoi vi v não và ngc li, ty sng cng là trung tâm ca
phn x ty. Ty sng đc cu to bng cht trng bc  ngoài và cht xám 
trong,  gia cht xám có ng trung tâm.
1.2. i cng v tn thng ty sng
1.2.1. Khái nim tn thng ty sng
TTTS là tn thng đi vi các dây thn kinh trong ng ty sng; phn ln
các trng hp TTTS có nguyên nhân do chn thng ct sng, do đó gây nh
hng đn kh nng ca ty sng trong vic gi và nhn tín hiu t não đn các h

ca c th điu khin cm giác, vn đng ca c th di mc tn thng [23].
TTTS là hu qu ca nhiu c ch khác nhau [1]:
- Tn thng gp – xoay:
+ Hay gp  c TTTS c và tht lng.
+ Thng tn thng mt vng do trt khp mt hoc hai bên, dây chng dc
sau rách.
+ Ty b kéo dãn và ép: chu c lc trc tip và thiu máu ty.
- Tn thng ép:
+ Hay gp  ty sng lng và tht lng.
+ Tn thng thng vng vì dây chng và trc sau còn nguyên vn.
- Tn thng n quá mc:
+ Hay gp  ty c.
+ Ch yu tn thng dây chng – đa đm.
+ Thng tn thng ty không hoàn toàn và tn thng ty trung tâm.
Thang Long University Library

5


1.2.2. Dch t hc tn thng ty sng
1.2.2.1.Tình hình tn thng ty sng trên th gii
Theo thng kê trên th gii, hàng nm t l TTTS thay đi theo vùng và ngày
càng có xu hng gia tng ngay c  nhng nc phát trin. Hn na, 80% bnh
nhân (BN) là nam gii đang trong đ tui lao đng do đó TTTS gây nhiu tn tht
cho gia đình và xã hi [31].
Nm 1990, toàn th gii có khong 15 triu ngi b TTTS. Cùng nm ti Hoa
K t l TTTS t 30 – 32,1 ca/ triu dân/ nm, t l hin mc là 906 trng hp/
triu dân tng đng vi 226.500 ngi, la tui 16 – 20 chim 60% trong đó nam
chim 80% [31].
Ti hi ngh các nc ASIAN v TTTS hp ti Katmandu (Nepal) nm 2004,

Shinha D.K đã đa ra t l TTTS  n  là 20.000 ca/ nm, trong đó 80% trong
đ tui lao đng [24].
Theo nghiên cu ca Wyndaele. M và Wyndaele. J. J, t l TTTS khong 223
– 755 ca/ 1 triu ngi và t l mi mc hàng nm khong 10,3 – 83 ca/ 1 triu
ngi. Trong s đó khong 1/3 s BN TTTS b lit hoàn toàn, đ tui trung bình
ca BN TTTS là 33 tui, t l nam: n là 3,8: 1,5 [32].
Thng kê ti tháng 2/2010, Hoa K có khong 262.000 ca TTTS, t l mi
mc hàng nm là 40 ca/ 1 triu ngi, tng đng vi 12.000 ca bnh mi mi
nm, đ tui trung bình khi mc là 40,2 tui, t l nam: n xp x 4: 1 [28].
1.2.2.2. T l tn thng ty sng  Vit Nam
Tuy cha có thng kê chính thc nhng vi tình hình gia tng tai nn giao
thông (TNGT) và tai nn lao đng (TNL) hin nay, t l chn thng ct sng
không tránh khi xu hng ngày mt gia tng, trong đó chn thng ct sng có lit
ty chim mt t l khá cao.
Theo báo cáo ca Vin iu dng – Phc hi chc nng thành ph H Chí
Minh t tháng 1/1995 - 1/1996 có 150 BN TTTS đc điu tr ti vin, trong đó
55,3% BN TTTS c và 44,7% BN TTTS lng – tht lng, tui t 21 – 40 chim
50%. Nguyên nhân ch yu là TNL chim 44%, tai nn sinh hot (TNSH) chim
23,7% và TNGT chim 32,3% [19].

6


 bnh vin Vit c t tháng 1/1996 – 9/1997 thng kê đc 63 trng hp
TTTS nhng trong mt nm (2002 – 2003) ch riêng s trng hp BN TTTS lng
– tht lng đã lên ti 106 ngi [18].
Theo oàn Hoài Linh (2004) t 1/1/1998 đn 31/12/2003 có 71 BN TTTS
đc điu tr ti Trung tâm Phc hi chc nng – Bnh vin Bch Mai [10].
Theo V Th Hin Trinh (2005), Trung tâm Phc hi chc nng – Bnh vin
Bch Mai mi nm tip nhn khong 50 BN b TTTS, nam gp 3,2 n, đ tui t 20

– 59 chim 79,3%, trong đó s BN TTTS c chim 42,4% [16].
1.2.3. Nguyên nhân tn thng ty sng [4]
Có nhiu nguyên nhân gây TTTS:
- Do chn thng: chim 65% trng hp bao gm: TNGT, TNL, TNSH, tai
nn th thao, chin tranh, hành hung t t.
- Các bnh ty sng: ung th, x ty ri rác, nhim trùng,…
- Các bin dng ct sng: gù, vo, thoát v, gai đôi ct sng,…
- Bnh mch máu hay huyt khi mch ty.
- Bnh do thy thuc gây nên: phu thut tim mch, chp X-quang có cn
quang,…
Theo Segun T.D (2001) ti Hoa K, t l TTTS do TNGT là 44,5%, do ngã
cao là 18,1% (xy ra ch yu  ngi > 45 tui), do hành hung bo lc là 16,6%, do
tai nn th thao là 12,7% [23].
Theo thng kê ca Trung tâm thng kê TTTS Hoa K (2009), nguyên nhân
TTTS do TNGT là 40,3%, do ngã cao là 20,2%, do bo lc là 17,8%, do tai nn th
thao là 10,4% [27].
Ti Vit Nam, theo nghiên cu ca Lng Tun Khanh (1998) cho thy t l
TTTS do TNL là 56%, do TNSH là 32%, do TNGT là 12% [9].
Theo oàn Hoài Linh (2004), t l TTTS do TNGT và TNL là nguyên nhân
ch yu chim ti 85,9%, trong đó TNGT là 53,5% [10].
1.2.4. Phân loi tn thng ty sng [4]
1.2.4.1. Phân loi theo tn thng thn kinh
- Tn thng ty hoàn toàn: thut ng này đc dùng khi không có chc nng vn
đng và cm giác  đon ty cùng thp nht.
Thang Long University Library

7


- Tn thng ty không hoàn toàn: nu còn bo tn mt phn chc nng cm giác

và/hoc vn đng bên di mc thn kinh và bao gm đon ty cùng thp nht, tn
thng đc đnh ngha là không hoàn toàn.
Mt s hi chng tn thng ty không hoàn toàn theo gii phu:
+ Hi chng ty trung tâm: mt thng tn xy ra ch yu  vùng c, vn còn cm
giác ty cùng và yu chi trên hn chi di.
+ Hi chng ty bên: hay còn gi là hi chng ty ct ngang, lit và mt cm giác
cm th bn th (cm giác sâu) cùng bên, mt cm giác đau và nhit bên đi din.
+ Hi chng ty trc: mt thng tn to ra s mt chc nng vn đng và mt
nhy cm đau và nhit trong khi vn gi đc th cm bn thân.
+ Hi chng ty sau: lit vn đng kèm theo mt chc nng cm giác ca sng sau
ty sng.
1.2.4.2. Phân loi theo ASIA (Hip hi chn thng ty sng M)
Phân loi này da vào s chi phi thn kinh ca t chi đ kim tra đánh giá
TTTS theo tng đim vn đng và cm giác, chia làm 5 loi:
A = Hoàn toàn: không có chc nng vn đng hoc cm giác đc bo tn 
các khoanh ty cùng S4 – S5.
B = Không hoàn toàn: chc nng cm giác còn nhng chc nng vn đng
không còn bên di mc thn kinh và bao gm các khoanh ty cùng S4 – S5.
C = Không hoàn toàn: chc nng vn đng đc bo tn bên di mc thn
kinh và hn phân na s c chính bên di mc thn kinh có đim c di 3 (0 – 2
đim).
D = Không hoàn toàn: chc nng vn đng đc bo tn bên di mc thn
kinh và ít nht phân na s c chính bên di mc thn kinh có đim >= 3.
E = Bình thng: chc nng vn đng và cm giác bình thng.
1.2.5. Biu hin lâm sàng ca lit ty [4]
1.2.5.1. Các du hiu lâm sàng
Du hiu lâm sàng ph thuc vào hai yu t sau:
- V trí tn thng.
- Mc đ tn thng.
Khi ty sng b tn thng gây nên hi chng lit ty biu hin:

8


Ri lon vn đng:
- Lit vn đng: mt hoc gim vn đng di mc thng tn.
- Lit t chi: có th kèm lit c hô hp và c hoành. Khó khn khi th, ho và
khc đm.
- Lit hai chân: kèm lit c thân mình.
Ri lon cm giác gm:
- Ri lon cm giác nông: đau, s mó, cm giác nóng lnh,…
- Ri lon cm giác sâu: v trí, t th, rung âm thoa,…
- Ri lon d cm: tê bì, kin bò,…
- Ri lon c tròn: đi tiu tin không t ch.
- Mt kh nng kim soát bàng quang và đng rut.
- Tng phn x hoc co cng.
- Gim kh nng tình dc.
1.2.5.2. Din bin lâm sàng
chia làm hai giai đon:
- Giai đon choáng ty:
Choáng ty là hu qu ca vic ct đt v mt sinh lý và gii phu ca ty
sng, là hin tng mt hoàn toàn tm thi tt c hoc hu ht các hot đng phn
x ty ti mc tn thng và di mc thng tn. Giai đon này thng xy ra
ngay sau tai nn, biu hin lâm sàng nh sau:
+ Lit mm nho hoàn toàn di mc thng tn.
+ Mt hoàn toàn cm giác nông và cm giác sâu di mc thng tn.
+ Mt các phn x gân xng, du hiu Babinski (phn x da bàn chân) không
đáp ng hai bên.
+ i tiu tin không t ch.
Trong giai đon này khó xác đnh v trí, mc đ tn thng. Thi gian t khi

b thng đn khi xut hin hi phc đu tiên càng ngn thì kt qu phc hi chc
nng càng tt.
- Giai đon hi phc:
Thang Long University Library

9


Bt đu khi có s xut hin tr li ca bt k du hiu thn kinh nào bao gm:
phn x, vn đng, cm giác  di mc thng tn. Lúc này bnh cnh lâm sàng
s rõ rt tùy theo v trí và mc đ tn thng, vi các hi chng ri lon vn đng,
ri lon cm giác, ri lon c tròn, ri lon dinh dng, ri lon thn kinh thc vt.
1.2.6. Thng tn th cp thng gp
Thng tt th cp là các bin chng xy ra sau quá trình bnh lý, do BN nm
bt đng lâu hoc không đc chm sóc đúng. Thng tt th cp có th xy ra 
nhiu c quan b phn khác nhau ca c th nh c quan vn đng, hô hp, tun
hoàn, tit niu,…nh teo c, tt huyt áp t th, nhim trùng tit niu, loét,…

Hình 1.2: Loét
1.3. Phc hi chc nng cho bnh nhân tn thng ty sng.
1.3.1. nh ngha
Phc hi chc nng (PHCN) cho BN TTTS là các bin pháp y hc, xã hi,
hng nghip, giáo dc làm hn ch ti đa gim chc nng, to cho ngi tàn tt có
c hi tham gia các hot đng đ hi nhp, tái hi nhp xã hi, có c hi bình đng
trong cng đng xã hi.
iu dng trong PHCN là mt ngành chuyên bit, là quá trình gii quyt vn đ,
là mt s quan tâm chm sóc đc bit làm gim nhng khó khn do tàn tt gây nên đ
mc đích cui cùng là giúp h sm có c hi tham gia các hot đng cng đng.
1.3.2. Ý ngha chc nng ca các mc ty sng b tn thng

10


ánh giá mi tng quan gia mc TTTS và kh nng phc hi ca BN có ý
ngha vô cùng quan trng đ đ ra nhng mc tiêu thc tin trong chng trình
phc hi cho ngi bnh.
Tn thng t C4 tr lên: rt khó khn cho vn đng.
Tn thng  C5: có th đc lp khi v sinh và n ung bng vic s dng các
dng c tr giúp.
Tn thng  C6: BN có th đc lp hot đng  phn trên c th, tr giúp 
phn thân th di.
Tn thng  C7: đc lp hoàn toàn trong hoàn cnh thích hp.
Tn thng  C8: t ngi đc, cm nm ch đng, đc lp đc trong hu
ht sinh hot hàng ngày.
Tn thng t D10 tr xung: có th đi li bng nng, np.
1.3.3. Nhim v, vai trò ca điu dng trong PHCN
iu dng có vai trò quan trng trong vic phc hi cho BN  mi giai
đon, đt ra k hoch và đánh giá đc quá trình thc hin k hoch, t đó xác đnh
mc đ hi phc ca BN.
- Chm sóc giúp đ BN phc hi.
- Giáo dc gia đình trong vic t chm sóc BN.
- Gii thích cho gia đình và cng đng hiu, cm thông vi hoàn cnh ngi bnh.
- Phòng nga bin chng.
- Xác đnh nhu cu ca BN cn đc đáp ng .
- Giúp h phát huy kh nng còn li đ tái hi nhp xã hi.
1.3.4. Các giai đon điu dng phc hi chc nng [4]
PHCN có th chia làm nhiu giai đon. Mi giai đon dài ngn khác nhau. Có
khi ranh gii gia các giai đon không rõ ràng nhng đu tuân theo nguyên tc phc
hi qua ba giai đon:
Giai đon đu:

Là giai đon có tính cht cp tính, t lúc BN b TTTS đn lúc ct sng đã n
đnh (thông thng trong 4 tun đu).
X trí ban đu: bt đng ct sng c là bt buc, t th c nga hi n.
Thang Long University Library

11


m bo các chc nng sng cho BN: h tr hô hp, tun hoàn, đc bit phi
đm bo huyt áp tránh thiu máu ty.
Corticoid: dùng liu cao khi BN đn sm trong vòng 12 gi đu, có hiu qu
cao trong vic phòng và hn ch thng tt th cp.
Giai đon này tt nht là chm sóc ti bnh vin hoc trung tâm y t.
Mc tiêu:
- Tìm nguyên nhân và gii quyt nguyên nhân.
- Phòng nga các thng tt th cp: loét do đè ép, nhim trùng phi, nhim
trùng tit niu, co rút, cng khp.
- Chm sóc đng tit niu.
- Chm sóc đng tiêu hóa.
- Chm sóc đng hô hp.
Các bin pháp c th:
Tìm và gii quyt nguyên nhân:
Nguyên nhân ni khoa: gii quyt theo nguyên nhân.
Nguyên nhân ngoi khoa: có th phu thut hoc không phu thut tùy vào
quan đim ca phu thut viên (Hin nay cha có mt nghiên cu nào chng minh
đc là phu thut tt hn không phu thut).
Phòng nga các thng tt th cp:
+ Chm sóc đ phòng loét do đè ép:
- Gi da BN khô ráo, sch s. Kê đm nc  các vùng t đè nh: chm, b
vai, khuu, mm ct, gót chân,…

- Ln tr thng xuyên 2 – 3h/ln.
- Cung cp cho BN ch đ n giàu đm nh trng, tht, sa, các vitamin và
khoáng cht. Khi đã có vt loét thì phi tránh t đè, không bng kín vùng
loét. Thay ra hàng ngày, chiu tia t ngoi hoc tm nng.
+ Chm sóc đng rut:
Mc tiêu: to đc thói quen hot đng ca đng rut có th d báo đc và
hn ch ti thiu các s c ca đng rut.
Can thip:
- ánh giá kiu bài tit phân trc đây.

12


- ánh giá nhu đng rut.
- ánh giá lng nc nhp vào ca BN và đ lng ca phân.
- Trong 1 – 2 ngày đu cho n bng đng tnh mch hoc ng thông d dày.
Nhng ngày sau đó, cho BN n bng đng ming. Ch đ n giàu đm, d
hp thu, ít cht bã, cung cp đ nc.
- Tp thói quen đi tin đúng gi. Nu BN không đi đi tin đc thì phi ng
dng nhiu cách t đn gin đn phc tp đ tng phân ra khi rut BN:
dùng tay xoa theo khung đi tràng t phi sang ngang ri qua trái, dùng tay
móc phân ra ngoài, tht tháo phân, s dng thuc nhun tràng.
+ Chm sóc đng tit niu:
Mc tiêu:
- Gi mch chm trong sut quá trình làm đy bàng quang và khi tiu tin.
- Làm rng bàng quang thng xuyên và hoàn toàn.
- Giúp BN kim soát đc tiu tin.
- Tránh gây các bin chng nhim trùng tit niu.
- Tránh gây trào ngc t bàng quang lên thn.
Can thip:

- Hàng ngày v sinh vùng b phn sinh dc ngoài.
- Nu BN bí tiu tin thì đt sonde tiu cho BN. Quá trình đt sonde phi đm
bo nguyên tc vô khun. Chm sóc ng thông hàng ngày. Theo dõi đánh giá
s lng, màu sc nc tiu. Ly nc tiu làm xét nghim.
- Cho BN ung nhiu nc (1,5 – 2 lít/ ngày), n nhiu hoa qu có vitamin C
toan hóa nc tiu chng nhim trùng tit niu.
- PHCN đng niu sm: hng dn BN kp sonde tiu t 3 – 4 gi m ra
mt ln vi sonde tiu lu. Rút sm khi có du hiu ca phn x bàng quang.
+ t t th đúng cho BN và tp th đng:
- T th đu và ct sng phi thun li tránh gây tn thng thêm.
- Tp th đng cho BN theo nguyên tc càng sm càng tt, thng xuyên c
đnh ct sng trc mi ln tp, tp t đn gin đn phc tp, khi lng
luyn tp tng dn. Mc đích ca bài tp là tng cng tun hoàn chng teo
c, cng khp. Khi tình trng BN khá hn bt đu tp ch đng.
Thang Long University Library

13


+ Chm sóc đng hô hp:
Các bc chm sóc phi đc thc hin cùng vi v sinh vùng mi hng sch
s, dn lu th, v rung, dy BN tp th, tp ho khc, chú ý các thì th ra.
+  phòng nghn mch huyt khi:
Theo dõi màu sc, tình trng nuôi dng  vùng nguy c tc mch, kt hp
dùng thuc và các hot đng xoa bóp toàn thân đc bit là hai chi di, kê cao chân
lúc ngh ngi.
Giai đon hi phc:
Giai đon này, BN bt đu có th hot đng t chm sóc bn thân, hc cách
thích nghi vi c th bnh tt ca mình. Mc tiêu cn đt đc là hng dn BN t
đc lp sinh hot.

- Hng dn BN t chm sóc da: Lau chùi sch s và kim tra phát hin nguy
c loét hàng ngày.
- Tp tng cng sc mnh ca c và tp di chuyn:
Tp ch đng vi nhóm c không lit:
+ i vi chi trên: tp các c h và khép cánh tay (c lng rng, c tròn ln, c
ngc ln và c rng ca). Tp co dui cánh tay (c tam đu cánh tay), tp các c
bàn tay và cng tay vì cn thit cho cm nm (các c gp ngón, đi ngón).
+ i vi thân mình: c lng rng, c vuông tht lng, c bng.
+ i vi chi di: trong trng hp lit mt phn cn tp mnh c nu có th
đc, các c gp đùi và c t đu đùi.
Tp ch đng các c không b nh hng do tn thng ty đ bù tr cho
các c lit. c bit là các c  xung quanh vai, cánh tay và c thành bng. Quá
trình luyn tp tt s giúp BN sm phát huy kh nng còn li ca mình.
+ Tp di chuyn ti ging và quanh ging: tp ln t v th nm nga sang
bên hoc nm sp, tp ngi dy.

14



Hình 1.3: Tp ln t v trí nm nga sang bên
- Tp luyn vi xe ln:
Xe ln là mt phng tin cn thit cho BN TTTS. Xe ln có th t ch hoc
mua xe ln ch sn. Các bài tp vi xe ln gm:
+ Tp nâng mình, thng bng trên xe ln.
+ Tp chuyn t xe ln sang ging và ngc li.

Hình 1.4: Tp chuyn t ging sang xe ln

+ Di chuyn t xe ln xung bn v sinh và ngc li.

+ Di chuyn t xe ln xung nn nhà và ngc li.
+ Di chuyn t xe ln sang xe hi và ngc li.
- Tp luyn vi các dng c tr giúp:
Các dng c tr giúp: np, gy, nng.
Chng trình tp luyn và các bài tp:
Thang Long University Library

15


+ Ngi bnh ngi trên ging tp mang và tháo np.
+ Ngi trên xe ln tp khóa và m khóa khp gi.
+ Tp mc qun áo vi np.
+ Tp xung ging và lên ging khi mang np.
+ Tp đng lên và ngi xung xe ln khi mang np.
+ Tp ngi xung gh khi mang np.
+ Tp đi vi thanh song song.
+ Tp đi vi nng.
- Chm sóc v tâm lý:
Mc tiêu: BN yên tâm điu tr, tích cc luyn tp.
Can thip: Gii thích cho mi ngi hiu và thông cm vi hoàn cnh ca BN.
ng viên khuyn khích h kiên trì điu tr. ng thi, đt ra k hoch giúp đ h
phc hi sm hn, đc bit khi h tr v vi gia đình và xã hi.
Giai đon tái hi nhp xã hi:
ây là giai đon BN quay tr li vi cng đng. Cho nên, mc tiêu ca giai
đon này là bng mi cách phi to cho h môi trng thích nghi vi gia đình nói
riêng và vi cng đng nói chung.
To thun li cho vic di chuyn bng xe ln: đng bng phng, qua mng
rãnh có cu an toàn, nhà cao tng có giá đ cu thang, xây thành song song quanh
nhà. Chiu cao ging phù hp vi xe ln, các vt dng xung quanh nhà va tm

vi nhà bp, nhà v sinh b trí phù hp vi xe ln.

Hình 1.5: Trao tng xe ln cho ngi tàn tt

16


T vn to điu kin cho BN tham gia lao đng đ có thu nhp nuôi sng bn
thân, gia đình và hng nghip.
1.4. Cht lng cuc sng
1.4.1. nh ngha:
Cht lng cuc sng (CLCS) đc s dng d đánh giá chung v hnh phúc
ca cá nhân và xã hi. CLCS ca mi cá nhân không ch đc đánh giá  mc thu
nhp, mc sng ca h mà còn phi đc đánh giá  các mt sc khe th cht và
tinh thn, giáo dc, vui chi, gii trí.
Cht lng cuc sng ph thuc vào rt nhiu yu t da trên s tng hòa ca
mi vn đ liên quan đn cuc sng con ngi t chính tr, kinh t, xã hi đn môi
trng h thng giao thông, chm sóc sc khe, an ninh, giáo dc…
1.4.2. Cht lng cuc sng ca bnh nhân tn thng ty sng theo tiêu
chun Châu Âu (EuroQol, EQ – 5D):
Theo tiêu chun Châu Âu, CLCS ca mi BN TTTS đc đánh giá  các mt sau:
1. Kh nng đi li.
2. Kh nng t chm sóc bn thân.
3. Các công vic hàng ngày.
4. S đau đn, khó chu ca ngi bnh.
5. Lo lng, trm cm.
Kh nng đi li: i li là mt hot đng thit yu ca con ngi. Nh có kh nng
đi li mà con ngi có th tìm hiu xã hi, phát trin các k nng và tham gia các
hot đng đ tha mãn nhu cu ca bn thân.  BN TTTS kh nng đi li gim
đáng k do đó mà CLCS b gim theo.

Theo tiêu chun Châu Âu kh nng đi li ca BN đc chia ra làm 3 mc đ:
- BN không có vn đ gì trong khi đi li, đi li bình thng.
- BN đi li khó khn hn, phi dùng các dng c h tr nh gy, chng, nng,
giá đ,…
- BN không th đi li đc.
Kh nng t chm sóc bn thân: Chc nng t chm sóc là nhng chc nng c
bn ca con ngi, là nhng hot đng cn bn ca đi sng thng ngày nh: n
ung, v sinh cá nhân, mc qun áo,…
Theo tiêu chun Châu Âu, kh nng t chm sóc có 3 mc đ:
- BN vn t sinh hot bình thng.
Thang Long University Library

17


- BN khó khn hn khi thc hin các sinh hot.
- BN không thc hin đc sinh hot nh tm ra, thay qun áo,… mà ph
thuc hoàn toàn vào ngi khác.
Các công vic hàng ngày: Con ngi phi làm vic đ tn ti và phát trin. Mi
ngi có nhng công vic khác nhau tùy vào la tui, gii tính, điu kin và hoàn
cnh sng. Tr li công vic trc kia là mt vn đ vô cùng quan trng đi vi
nhng BN TTTS, làm vic và có thu nhp mang li ý ngha rt ln v tâm lý và
giúp h kiên trì thc hin các bin pháp PHCN.
Theo tiêu chun Châu Âu cng có 3 mc đ đ đánh giá khía cnh này:
- BN vn thc hin đc các công vic hàng ngày nh làm vic, hc hành, làm
các công vic nhà, th thao, gii trí.
- BN thc hin các công vic này khó khn hn.
- Không th thc hin các công vic hàng ngày.
au đn, khó chu: au đn, khó chu là mt cm giác ch quan ph thuc vào
mc chu đng ca mi ngi. au đn có th làm gim các hot đng nh đi li,

vn đng và nh hng đn sc khe ca BN t đó làm gim CLCS ca BN.
Tiêu chun Châu Âu cng đa ra 3 mc đ nh sau:
- BN không thy đau đn, khó chu.
- Thnh thong BN thy đau hay khó chu, cn đau va phi.
- BN thy đau, khó chu liên tc, đau nhiu.
Lo lng, trm cm: Theo h thng phân loi bnh quc t v ri lon tâm thn và
hành vi, trm cm đc đnh ngha nh mt ri lon cm xúc vi các biu hin ch
yu là ngi bnh có khí sc trm, mt mi quan tâm, thích thú và gim nng lng
dn đn tng s mt mi, gim hot đng. Thi gian nm vin ca BN TTTS
thng dài vì vy BN thng hay bi quan, chán nn, lo âu, trm cm. Mt s BN là
lao đng chính trong gia đình trc khi b tai nn. Khi b bnh, h không còn kh
nng lao đng nên h thng mc cm, h ngh rng mình là gánh nng cho gia
đình. Chính điu này làm gim sc khe tinh thn ca BN.
Khi đánh giá v lo lng, trm cm cng có 3 mc đ sau:
- BN không lo lng gì v bnh tt và cuc sng.