Tìm hiểu thực trạng công tác quản lý hoạt động hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh và đề xuất một số biện pháp

Tìm hiểu thực trạng công tác quản lý hoạt
động hướng nghiệp cho học sinh trung
học phổ thông tại thành phố Hồ Chí
Minh và đề xuất một số biện pháp


Nguyễn Hữu Thiện

MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .
Mỗi học sinh trong qúa trình học tập bậc trung học phổ thông và sau khi tốt
nghiệp cuối bậc học, đều lựa chọn cho bản thân một ngành nghề nhất đònh. Nếu
chọn ngành nghề phù hợp với đặc điểm bản thân, thì các em phát huy được năng
lực, sở trường để cống hiến sức lao động, mang lại lợi ích thiết thực cho bản thân,
gia đình và cộng đồng xã hội.
Khi chuẩn bò chọn cho mình một nghề trong tương lai, các em thường bỡ
ngỡ trước thế giới nghề nghiệp rất phức tạp và đa dạng vì các em thiếu hiểu biết
về ngành nghề, không đánh giá bản thân mình chính xác, nên việc chọn nghề
không phù hợp. Muốn khắc phục được tình trạng này, các cấp giáo dục cần làm tốt
công tác giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường
Hướng nghiệp ở bậc trung học phổ thông có hiệu quả sẽ giúp cho học sinh
không những đònh hướng chọn nghề mà còn giúp cho các em tự điều chỉnh, phấn
đấu vươn lên trong học tập. Hoạt động hướng nghiệp nhằm đáp ứng những mục
tiêu cá nhân của học sinh, của gia đình các em, và các quan hệ đến kế hoạch phát
triển của cộng đồng, của quốc gia. Nói cách khác, công tác giáo dục hướng nghiệp
ở trường trung học phổ thông chưa thực sự coi trọng.
Từ những vấn đề nêu trên, đề tài “Tìm hiểu thực trạng công tác quản lý
hoạt động hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí

Minh và đề xuất một số biện pháp” được thực hiện nhằm góp phần phản ánh thực
trạng và đề xuất một số biện pháp tăng cường việc quản lý hoạt động hướng
nghiệp ở bậc học trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh.

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.
Khảo sát thực trạng công tác quản lý hoạt động hướng nghiệp ở một số
trường trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh.
Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động hướng nghiệp, giúp học sinh
trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh lựa chọn ngành nghề phù hợp.
3. ĐỐI TƯNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU.
- Đối tượng nghiên cứu :
Công tác quản lý hoạt động hướng nghiệp ở các trường trung học phổ thông
tại thành phố Hồ Chí Minh.
- Khách thể nghiên cứu :
Ban giám hiệu, giáo viên, học sinh thuộc 3 trường trung học phổ thông tại
thành phố Hồ Chí Minh.

4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC .
Nếu thực hiện đồng bộ và có các biện pháp quản lý công tác giáo dục
hướng nghiệp có hiệu quả, thì việc phân luồng học sinh cuối cấp sau khi tốt nghiệp
đi vào lao động sản xuất hoặc tiếp tục lựa chọn con đường học tập cao hơn sẽ
đúng hướng và hợp với nguyện vọng hơn. Giả thuyết này khả thi sẽ góp phần thúc
đẩy sự phát triển kinh tế xã hội của thành phố và vùng lân cận.
5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU .
- Xây dựng cơ sở lý luận về công tác quản lý hoạt động hướng nghiệp.
- Khảo sát thực trạng quản lý hoạt động hướng nghiệp ở các trường trung
học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian vừa qua.

- Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động hướng nghiệp ở trường trung
học phổ thông, nhằm hướng cho học sinh lựa chọn ngành nghề phù hợp khả năng,

đáp ứng được yêu cầu kinh tế xã hội.
6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .
a). Phương pháp nghiên cứu lý luận: nghiên cứu các văn bản, tài liệu, sách,
báo, tham khảo các vấn đề có liên quan đến đề tài.
b). Phương pháp điều tra bằng phiếu trưng cầu ý kiến và xử lý số liệu :
- Xây dựng phiếu trưng cầu ý kiến mở:
Phiếu trưng cầu ý kiến mở được xây dựng dựa vào lý luận, mục đích, nhiệm
vụ của đề tài nghiên cứu, phiếu trưng cầu gồm 2 câu hỏi mở để xin ý kiến của cán
bộ quản lý, giáo viên, học sinh của 3 Trường.
- Phiếu trưng cầu ý kiến chính thức:
Có hai loại:
+ Phiếu trưng cầu ý kiến dành cho cán bộ quản lý cấp trường, giáo viên với
34 câu hỏi, các câu hỏi gồm 4 lựa chọn.
+ Phiếu trưng cầu ý kiến dành cho học sinh của 3 khối 10, 11 và 12 với 45
câu hỏi cũng gồm 4 lựa chọn.
c). Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê áp dụng trong nghiên cứu
Tâm lý học và Giáo dục học.
d). Phương pháp điều tra, xin ý kiến chuyên gia, hỏi ý kiến hiệu trưởng, phó
hiệu trưởng và giáo viên ở các trường.

7. GIỚI HẠN ĐỀ TÀI.
- Do điều kiện nghiên cứu còn hạn chế, luận văn chỉ đề cập đến công tác
quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh ở một số trường trung học
phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh. Cụ thể gồm các trường trung học phổ thông
Nguyễn Thò Minh Khai (quận 3), trường trung học phổ thông Lý Thường Kiệt
(huyện Hốc Môn), trường trung học phổ thông Trần Phú (quận Tân Bình).
- Luận văn chỉ khảo sát trên cán bộ quản lý là hiệu trưởng, phó hiệu trưởng,
giáo viên (giáo viên bộ môn, giáo viên chủ nhiệm, giáo viên kỹ thuật) và trên học
sinh gồm các khối 10, 11, 12 của 3 trường.

PHẦN NỘI DUNG
Chương 1
LƯC SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU


Hướng nghiệp là một bộ phận quan trọng của nền giáo dục phổ thông. Đổi
mới phương pháp quản lý, nội dung giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường hiện

nay là một yêu cầu ngày càng cấp thiết, vì công tác giáo dục hướng nghiệp phải
đóng góp hơn nữa vào việc giải quyết việc làm cho thanh niên. Vấn đề đặt ra ở
đây không phải tạo ra việc làm thật nhiều cho thế hệ trẻ, mà là đònh hướng cho
thế hệ trẻ vào những ngành nghề phù hợp với khả năng và nhu cầu phát triển
chung của đất nước, tạo cho mỗi thanh niên nhiều cơ hội để lựa chọn ngành nghề
thích hợp, thành thạo một nghề.
Vấn đề chọn nghề của thanh niên không những ảnh hưởng quyết đònh đến
tương lai, hạnh phúc, cuộc đời của các em mà còn gắn liền đến sự phát triển kinh
tế xã hội của đất nước, liên quan đến “quốc kế dân sinh”.
1.1 . Công tác hướng nghiệp một số nước trên thế giới.
- Cộng hòa Pháp :
Sau trung học sơ sở, cấp trung học phổ thông là quá trình dần đònh hướng
học sinh đi vào trung học chuyên ban gồm ba phương thức đào tạo: phổ thông học
trong 3 năm cho văn bằng tú tài phổ thông; công nghệ học trong 3 năm cấp bằng
tú tài công nghệ và học trong hai năm cấp bằng kỹ thuật viên; chuyên nghiệp cấp

các văn bằng: chứng chỉ khả năng nghiệp vụ hoặc chứng chỉ học chuyên nghiệp và
bằng tú tài chuyên nghiệp [15;263]
- Vương Quốc Anh :
Học sinh của chương trình giai đoạn từ 11 đến 14 tuổi và giai đoạn từ 14
đến 16 tuổi có thể lựa chọn nghề nghiệp của mình theo bảng danh mục (ví dụ như
của Ủy ban giáo dục hướng nghiệp Xcốtlen) và hoàn thành chương trình hướng
nghiệp này họ sẽ nhận được một chứng chỉ để làm cơ sở cho việc nhận bằng quốc
gia… Mục đích của giáo dục phổ thông là nhằm trang bò cho học sinh vốn kiến
thức tiếp thu chương trình đào tạo hướng nghiệp và giáo dục đại học ở những giai
đoạn sau. Tất cả các học sinh 16 tuổi đều phải có hai tuần thử việc ở các công ty
đòa phương như là một phần của chương trình đào tạo hướng nghiệp chung.
[15;287]
- Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa:
Giáo dục nghề nghiệp không những là trụ cột quan trọng của việc xã hội

hoá sản xuất và hiện đại hoá phát triển, mà là khâu quan trọng thúc đẩy trình độ
lực lượng sản xuất không ngừng nâng cao. Trước sự phát triển của khoa học kỹ
thuật và sự thay thế ngành nghề nhanh chóng, giáo dục nghề nghiệp phải không
ngừng điều chỉnh phương pháp, nội dung, phương tiện giáo dục để thích ứng với
yêu cầu của sự tiến bộ kỹ thuật và sự điều chỉnh ngành nghề. Sự phát triển của
giáo dục nghề nghiệp trong giai đoạn chiến lược này sẽ quá độ từ giáo dục nghề
nghiệp sơ cấp, trung cấp là chủ yếu sang giáo dục nghề nghiệp cao cấp là chính,
từ giáo dục mang tính đặc thù sang giáo dục chung, từ giáo dục cụ thể sang giáo
dục thông dụng. [15;317]
- Hợp chủng Quốc Hoa Kỳ :

Bước vào thế kỷ XXI, Hoa Kỳ đang có nhiều nỗ lực để nâng cao hơn nữa
chất lượng giáo dục, tăng cường kết quả học tập của học sinh nhằm bảo đảm cung
cấp một lực lượng lao động có trình độ, có khả năng cạnh tranh và thích ứng linh
hoạt trong điều kiện nền kinh tế toàn cầu... Người ta đã đưa ra nhiều hướng giải
quyết và đưa ra các nội dung cần tăng cường với các chiến lược quan trọng, trong
đó có tăng cường mối liên hệ giữa trường trung học với doanh nghiệp theo hướng
chuyển dần thành trường đào tạo nghề chuyên nghiệp. Một phần của chiến lược
này là tạo cơ hội cho học sinh tham gia làm việc bán thời gian tại xí nghiệp
[15;356]. Đây là một hình thức giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông
là “học đi đôi với hành, học gắn liền với lao động sản xuất”.
- Malaixia:
Giáo dục trung học phổ thông phân ra các ban : ban văn chương, ban khoa
học, ban kỹ thuật và dạy nghề. Học sinh chọn học các ban khác nhau căn cứ vào
kết quả thi hết lớp 9. Trong khuôn khổ chương trình tích hợp, ngoài các môn chính
ra, học sinh lớp 10 và 11 ở các trường trung học phổ thông được phép chọn học các
môn học tự chọn trong các nhóm môn học khác nhau. Kỳ thi tú tài của Malaixia
được tổ chức khi học sinh học hết 11. Một số học sinh trượt kỳ thi này có thể gia
nhập thò trường lao động.[15;400]
Giáo dục nghề nghiệp đóng một vai trò quan trọng trong việc đào tạo đủ về

số lượng đội ngũ sinh viên có trình độ, giỏi về toán, khoa học kỹ thuật cơ bản.
Ngoài ra, các môn dạy nghề, kỹ thuật và cơ khí cũng được đưa vào chương trình
trung học, phù hợp với chính sách cho phép học sinh các trường phổ thông có cơ
hội học các môn này. [15;405]
- Nhật Bản :

Các trường trung học phổ thông được nhóm thành: chương trình phổ thông,
chương trình dạy nghề và chương trình phối hợp toàn diện. Năm thứ nhất của
trường trung học phổ thông được dành cho giáo dục phổ thông cho tất cả học sinh.
Năm thứ hai chương trình được chia thành dự bò đại học và dạy nghề. Năm thứ ba,
chương trình dành cho học sinh sẽ lên học đại học lại được chia thành khoa học
nhân văn và xã hội, khoa học và công nghệ. Vì vậy, ngay cả các trường trung học
phổ thông chung cũng có ba chuyên ngành sau khi tốt nghiệp. Các chương trình
dạy nghề dành ít thời gian hơn cho các môn văn hóa và tất nhiên nhấn mạnh các
môn hướng vào nghề đặc thù. Khi đủ 15 tuổi các em nhập học trung học phổ thông
và sẽ quyết đònh sẽ theo chương trình phổ thông, dạy nghề hay chương trình phối
hợp toàn diện.... Ngay ở lớp học đầu tiên bậc trung học phổ thông, nền giáo dục
Nhật Bản đã quan tâm đến công tác hướng nghiệp cho các em học sinh, tuỳ theo
chương trình mà có môn học đặc thù để các em hướng vào nghề nghiệp tương lai.
[15;453]
- Hàn Quốc :
Chương trình của cấp trung học bậc trung gồm có 11 môn cơ sở, các môn tự
chọn, các hoạt động ngoại khóa. Trong các môn tự chọn có các khóa đào tạo kỹ
thuật nghề nhằm tạo mối quan hệ chặt chẽ giữa giáo dục và nghề nghiệp cho học
sinh.[15;463]
- Cuba :
Ở cấp trung học phổ thông, ngoài các trường bình thường, có trường trung
học phổ thông được tổ chức theo mô hình quân sự và trường năng khiếu sư phạm.
Tổ chức lao động sản xuất trong nhà trường phổ thông được Chính phủ Cuba đặc
biệt coi trọng. Ở tất cả các trường trung học cơ sở và trung học phổ thông nông

thôn, trường vừa học vừa làm, trung học phổ thông năng khiếu đã tham gia lao
động sản xuất 15 tiết/tuần. Học sinh trung học phổ thông thành phố phải về nông
thôn tham gia thu hoạch mía, cà phê, thuốc lá ... 30 ngày/ năm ... [15;503]
1.2 . Công tác hướng nghiệp ở Việt Nam.
Trung học phổ thông là bậc học cuối của hệ thống giáo dục phổ thông, là
giai đoạn chuẩn bò tích cực, trực tiếp cho thế hệ trẻ đi vào cuộc sống lao động sản
xuất và cuộc sống xã hội, làm nghóa vụ công dân, đồng thời là giai đoạn chuẩn bò
cho một bộ phận thanh niên học sinh học tiếp lên bậc cao hơn. Giáo dục hướng
nghiệp là một bộ phận quan trọng của nền giáo dục phổ thông, có một vò trí đặc
biệt quan trọng nhằm bồi dưỡng, hướng dẫn học sinh chọn nghề phù hợp với thể
lực, năng khiếu, sở thích của cá nhân và nhu cầu của xã hội.
Nhận thức được tầm quan trọng của công tác hướng nghiệp trong nhà trường
phổ thông, ngày 19/3/1981 của Hội đồng Chính phủ đã ban hành Quyết đònh
126/CP về “Công tác hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông và việc sử dụng
hợp lý học sinh các cấp phổ thông cơ sở và phổ thông trung học tốt nghiệp ra
trường”. Trong quyết đònh nêu rõ vai trò, vò trí, nhiệm vụ công tác hướng nghiệp,
phân công cụ thể chính quyền các cấp, các ngành kinh tế, văn hoá từ trung ương
đến đòa phương có nhiệm vụ tạo mọi điều kiện thuận lợi trực tiếp giúp đỡ các
trường phổ thông trong việc đào tạo, sử dụng hợp lý và tiếp tục bồi dưỡng học sinh
phổ thông sau khi ra trường; Và thông tư 31-TT của Bộ trưởng Bộ Giáo dục hướng
dẫn thực hiện Quyết đònh 126/CP của Hội đồng Chính phủ. Nội dung thông tư nêu
rõ mục đích, nhiệm vụ và hình thức hướng nghiệp cho học sinh trong nhà trường
phổ thông, đồng thời phân công trách nhiệm cụ thể cho từng thành viên đang công

tác tại trường phổ thông, cho dù đang đảm nhận chức vụ công tác nào điều phải
hoàn thành nhiệm vụ được giao trong công tác giáo dục hướng nghiệp.
Vấn đề hướng nghiệp, chọn nghề của học sinh bậc trung học phổ thông
không phải là vấn đề mới. Đây là một vấn đề được tất cả các cấp, ban ngành trong
xã hội, từ trung ương đến đòa phương, từ các nhà quản lý giáo dục đến cha mẹ học

sinh và các em học sinh thực sự quan tâm. Hiện nay, từ cấp độ quản lý, các nhà
giáo dục vẫn chưa giải quyết tốt vấn đề này.
Vì thế, đây là một vấn đề thật sự nóng bỏng, mà các nhà khoa học giáo dục
trong thời gian qua thật sự quan tâm; có nhiều đề tài nghiên cứu, tài liệu, báo cáo
khoa học bàn về hoạt động hướng nghiệp, như :
- Đề tài “Nghiên cứu một số đặc điểm tâm lý của học sinh phổ thông trung
học tại thành phố Hồ Chí Minh và bước đầu xây dựng bộ trắc nghiệm hướng
nghiệp và chọn nghề”. Quang Dương (chủ nhiệm đề tài), Viện Nghiên cứu Giáo
dục và Đào tạo phía Nam, thành phố Hồ Chí Minh 1998.
Đề tài đã đánh giá thực trạng nguồn nhân lực tại Thành phố Hồ Chí Minh ở
vào thời điểm cuối những năm 1990 của thế kỷ XX mất cân đối rất nghiêm trọng
về trình độ kỹ thuật, chuyên môn, nghiệp vụ giữa bậc đại học, cao đẳng với công
nhân kỹ thuật. Bên cạnh đó, các tác giả cũng khảo sát thực trạng tâm lý chọn nghề
của học sinh lúc bấy giờ chủ yếu là thi vào các trường đại học. Trong việc chọn
nghề, các em còn lúng túng và chọn theo cảm tính. Chỉ có số nhỏ các em có phân
tích, cân nhắc, tìm hiểu thông tin trước khi chọn trường, chọn nghề. Qua đó cho
thấy công tác hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông cần xem xét lại một cách
đầy đủ hơn.

- Đề tài : “Nghiên cứu một số giải pháp khả thi trong việc ứng dụng triển
khai công tác tư vấn hướng nghiệp cho học sinh phổ thông cấp 2, 3 ở thành phố Hồ
Chí Minh - Tư vấn hướng nghiệp. Thực trạng và giải pháp”. Nguyễn Toàn (chủ
nhiệm đề tài), Trung tâm Kỹ thuật và Hướng nghiệp Thủ Đức, thành phố Hồ Chí
Minh 1998.
Đề tài khảo sát thực trạng chọn nghề của học sinh hiện nay, với kết quả đa
số các em hiện nay chọn nghề dựa vào cảm tính và nêu ra một số sai lầm của học
sinh khi chọn nghề mắc phải. Theo kết quả khảo sát, ngành giáo dục cần phải đònh
hướng các em thông qua công tác tư vấn hướng nghiệp, dựa vào cơ sở khoa học
của việc xác đònh các yêu cầu nghề nghiệp và các trắc nghiệm tư vấn hướng
nghiệp. Cuối cùng đưa ra những biện pháp mang tính thực tiễn nhằm giải quyết tốt

việc hướng nghiệp chọn nghề cho học sinh hiện nay.
- Đề tài : “Quản lý công tác hướng nghiệp cho học sinh phổ thông bậc trung
học tại các trung tâm giáo dục thường xuyên trên đòa bàn thành phố Đà Nẵng.
Thực trạng và giải pháp”. Luận văn Thạc só của học viên Huỳnh Thò Tam Thanh.
Đề tài nêu ra thực trạng quản lý công tác giáo dục hướng nghiệp học sinh
tại các trung tâm giáo dục thường xuyên trên đòa bàn thành phố Đà Nẵng và đưa
ra những giải pháp nhằm tăng cường quản lý công tác này. Ưu điểm của đề tài là
xác đònh được các đầu việc quản lý của lãnh đạo nhà trường trong quản lý giáo
dục hướng nghiệp, và đưa ra những biện pháp nhằm tăng cường hiệu quả của công
tác này. Bên cạnh đó, đề tài chưa xây dựng được một cơ sở lý luận hoàn chỉnh để
làm nền tảng cho việc giải quyết phần nội dung, đề tài cần phải nghiên cứu thêm
về tâm lý lứa tuổi của học sinh thanh niên. Trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ
công tác giáo dục hướng nghiệp cần quán triệt vấn đề : Mức độ nội dung, hình

thức và phương pháp hướng nghiệp phải phù hợp với lứa tuổi, đề tài chưa nêu rõ
vai trò, trách nhiệm của từng cán bộ giáo viên trong trường đối với công tác này.
Tuy trách nhiệm chính trong quản lý ở nhà trường là hiệu trưởng, nhưng người
giáo viên chủ nhiệm lớp cũng chòu trách nhiệm trực tiếp trước tập thể lớp mình
phụ trách.
Ngoài ra còn một số đề tài nghiên cứu của các sinh viên quan tâm đến lónh
vực này:
- Luận văn tốt nghiệp của sinh viên Ngô Thò Kim Ngọc với đề tài “Tìm hiểu
hiện trạng và nguyên nhân chọn nghề của học sinh lớp 11 và 12 nội thành thành
phố Hồ Chí Minh”. Năm 1996.
- Luận văn tốt nghiệp của sinh viên Phạm Thò Thiều Anh với đề tài “Tìm
hiểu động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 ở một số trường trung học phổ thông
nội thành thành phố Hồ Chí Minh”. Năm 1996.
- Luận văn tốt nghiệp chuyên ngành tâm lý học của sinh viên Vũ Anh Tuấn
với đề tài “Tìm hiểu việc chọn nghề của học sinh lớp 12 tại một số trường trung
học phổ thông nội thành thành phố Hồ Chí Minh”. Năm 1998.

- Luận văn tốt nghiệp chuyên ngành Tâm lý học của sinh viên Nguyễn Thò
Uyên Thi với đề tài “Tìm hiểu kỳ vọng thành đạt của Cha Mẹ đối với con cái và
mối liên hệ với kết quả học tập và đònh hướng nghề nghiệp của học sinh lớp cuối
cấp trung học phổ thông tại một số trường nội thành thành phố Hồ Chí Minh”.
Năm 2002.
Thời gian gần đây, vấn đề hướng nghiệp chọn nghề cho học sinh phổ thông
được các nhà làm công tác giáo dục đặc biệt quan tâm, tổ chức nhiều cuộc hội
thảo, nhiều đề tài nghiên cứu :

- Đề tài “Đề xuất giải pháp tăng cường công tác tư vấn giáo dục truyền
thông về hướng nghiệp; triển khai ứng dụng và hoàn thiện một số trắc nghiệm
hướng nghiệp cho học sinh phổ thông theo yêu cầu thò trường lao động thành phố
Hồ Chí Minh” . Lý Ngọc Sáng làm chủ nhiệm đề tài. Thành phố Hồ Chí Minh
tháng 2/2003.
- Hội thảo khoa học về “Nghiên cứu giải pháp khả thi công tác tư vấn nghề
cho học sinh phổ thông trong đòa bàn thành phố Hồ Chí Minh”. Trung tâm Kỹ
thuật - Hướng nghiệp Thủ Đức .1998
. Hội thảo khoa học về “Tổ chức Giáo dục Lao động . Hướng nghiệp theo
yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông”. Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí
Minh, tháng 11/2001.
- Hội thảo khoa học về “Nhu cầu tư vấn học đường tại các trường trung học
phổ thông trong thành phố Hồ Chí Minh”. Viện Nghiên cứu Giáo dục - Trường
Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh , tháng 9/2003.
1.3 . Vài nét về tình hình công tác giáo dục lao động - hướng nghiệp tại thành
phố Hồ Chí Minh trong những năm gần đây :
¾ Các hình thức tổ chức giáo dục hướng nghiệp :
Tổ chức lao động - hướng nghiệp cho học sinh tại nhà trường trung học phổ
thông gồm các hình thức sau :
- Dạy kỹ thuật tổng hợp : chương trình chính khóa 2 tiết / 1 tuần (theo quyết
đònh 305/QĐ ngày 26 tháng 3 năm 1986 của Bộ Giáo dục).

- Dạy thực hành kỹ thuật hoặc lao động sản xuất, 1 buổi = 3 tiết / 1 tuần.
- Sinh hoạt hướng nghiệp, 1 buổi = 3 tiết / tháng.

- Dạy nghề phổ thông theo chương trình tối thiểu 180 tiết (đối với trung học
phổ thông).
¾ Thực trạng công tác giáo dục lao động - hướng nghiệp ở nhà trường
trung học phổ thông.
+ Giảng dạy môn kỹ thuật tổng hợp :
Về nhân sự, cấp trung học phổ thông có 317 giáo viên kỹ thuật trong đó
giáo viên công nghiệp :112 giáo viên; nông nghiệp 64 giáo viên; dòch vụ 141 giáo
viên. Nhiều trường còn thiếu giáo viên giảng dạy phân môn kỹ thuật công nghiệp
và kỹ thuật nông nghiệp. Nhìn chung vẫn còn thiếu giáo viên so với nhu cầu,
nhiều trường phải thỉnh giảng giáo viên.
Về chất lượng, hầu hết giáo viên đạt chuẩn trình độ. Tuy nhiên do thực tế
chuyên ngành đào tạo hẹp (Đại học Sư phạm Kỹ thuật), cấu trúc chương trình
giảng dạy gồm nhiều chuyên ngành khác nhau, giáo viên phải tự nghiên cứu tích
cực để có thể giảng dạy trong toàn cấp học. Vì thế, không thể giảng dạy môn học
đạt chất lượng tốt.
Về cơ sở vật chất, phương tiện và đồ dùng dạy học còn nhiều thiếu thốn.
Về thực hiện, hầu hết tại các trường, môn học kỹ thuật được tổ chức giảng
dạy đủ số tiết, đúng phân phối của chương trình. Nhiều trường có chế độ khuyến
khích giáo viên làm và sử dụng đồ dùng dạy học, tích cực mua sắm trang thiết bò
và đồ dùng dạy học.
Hồ sơ chuyên môn, thực hiện điểm số đúng qui đònh, hội thi, hội giảng được
các cụm trường quan tâm tổ chức tốt.
+ Dạy thực hành kỹ thuật hoặc hướng dẫn học sinh lao động sản xuất :

Dạy thực hành kỹ thuật : Phần lớn các trường trung học phổ thông chưa có
điều kiện để triển khai nội dung thực hành cho học sinh. Nhìn chung, hầu hết học
sinh chưa thực hành thí nghiệm theo phân phối chương trình.

Tổ chức lao động sản xuất: Theo hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo,
số giờ lao động sản xuất là 1 buổi = 3 tiết / tháng. Nhưng, hiện nay hầu hết các
trường nội dung lao động sản xuất của học sinh chỉ xoay quanh các hoạt động làm
đẹp cảnh quan môi trường trong khuôn viên trường học, lớp học, trồng cây xanh,
hoặc lao động công ích theo thực tế nhu cầu tại trường ...
+ Sinh hoạt hướng nghiệp :
Với yêu cầu giúp học sinh cuối cấp đònh hướng được con đường học tập tiếp
tục, phần lớn các trường đã có nhiều nỗ lực trong việc tổ chức sinh hoạt hướng
nghiệp cho học sinh, nhằm giúp cho học sinh có những hiểu biết nhất đònh trong
việc hướng nghiệp, chọn nghề, nội dung chủ yếu là giới thiệu các trường với các
ngành nghề đào tạo phục vụ cho công tác tuyển sinh.
Nhận thức về nhiệm vụ giáo dục hướng nghiệp cho học sinh chưa có sự
thống nhất trong ngành, chưa có tổ chức đủ mạnh để thực hiện nhiệm vụ, chưa có
sự phối hợp cộng tác giữa các ban, ngành có liên quan. Chương trình, tài liệu
hướng nghiệp thiếu sự cập nhật, không đáp ứng được với tình hình phát triển kinh
tế xã hội của đòa bàn thành phố và đất nước; năng lực và trình độ của giáo viên kỹ
thuật chưa đáp ứng được nhiệm vụ giáo dục hướng nghiệp cho học sinh.
+ Dạy nghề phổ thông :
Hiện nay có 92 trường trung học phổ thông (công lập, bán công, dân lập, tư
thục) và 1 trung tâm Kỹ thuật Tổng hợp - Hướng nghiệp cấp thành phố (Lê Thò
Hồng Gấm), 18 trung tâm Kỹ thuật Tổng hợp - Hướng nghiệp cấp quận, huyện; có

2 trung tâm dạy nghề tham gia hoạt động dạy nghề phổ thông (quận 1, quận Phú
Nhuận) và 2 trường trung học Kỹ thuật Nghiệp vụ (Thủ Đức, Hùng Vương) tổ chức
hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh.
Tổng số giáo viên kỹ thuật tại các trung tâm Kỹ thuật Tổng hợp - Hướng
nghiệp là 215, trong đó 86 giáo viên có trình độ đại học Sư phạm Kỹ thuật đạt
40%, 109 giáo viên có trình độ cao đẳng Sư phạm Kỹ thuật đạt 51%.
Mặt dù, Sở Giáo dục và Đào tạo có chủ trương nâng cấp đào tạo một số
trung tâm Kỹ thuật Tổng hợp - Hướng nghiệp để tổ chức dạy nghề cho học sinh

bậc trung học phổ thông. Tuy nhiên, vì nhiều lý do, chủ trương này chưa thực hiện
được (trừ trung tâm Kỹ thuật Tổng hợp - Hướng nghiệp quận 6)
Với một trung tâm Kỹ thuật Tổng hợp - Hướng nghiệp cấp thành phố, dù có
nhiều nỗ lực hoạt động với nhiều biện pháp, nhưng vẫn không thể nào đáp ứng
được nhu cầu giáo dục đến các trường trên một đòa bàn rộng với số lượng học sinh
lớn của thành phố.
Nhiều trường trung học phổ thông tự trang bò và tổ chức dạy nghề phổ thông
cho học sinh, nhưng thường là những nghề đơn giản không đòi hỏi cao về trang
thiết bò. Mặt khác, việc chọn dạy và học một nghề phổ thông chỉ nhằm mục đích
được cộng thêm điểm khuyến khích ở kỳ thi tốt nghiệp cuối cấp. Do vậy, cơ cấu
chọn nghề của học sinh ngày càng mất cân đối.
Trên đây là sơ lược một vài nét về công tác giáo dục hướng nghiệp của một
số nước trên thế giới, của nước ta và tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. Trong
thời gian qua, tác giả tìm hiểu được một số đề tài nghiên cứu khoa học, hội thảo
khoa học trên đòa bàn thành phố Hồ Chí Minh, tuy số lượng có giới hạn, nhưng qua
đây cũng minh chứng vấn đề công tác hướng nghiệp và chọn nghề của học sinh

trung học phổ thông, được đông đảo mọi giới quan tâm và thực sự là một trong
những vấn đề trọng tâm cải cách quản lý giáo dục nước ta hiện nay.

Chương 2
CƠ SỞ LÝ LUẬN
2.1. Quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước .
Muốn có được đội ngũ lao động có kỹ thuật, đồng bộ về ngành nghề, phù
hợp với yêu cầu phân công lao động xã hội, thì chúng ta phải hướng nghiệp cho
học sinh trong nhà trường phổ thông. Bởi vì, hướng nghiệp giúp học sinh điều
chỉnh xu hướng chọn nghề phù hợp với sở thích, khả năng và thò trường lao động,
tạo ra nguồn nhân lực có tay nghề cao, phù hợp với các ngành nghề, thúc đẩy nền
kinh tế – xã hội phát triển.
Quyết đònh 126/CP ngày 19 tháng 3 năm 1981 của Hội đồng Chính phủ đã
mở ra bước phát triển mới cho nền giáo dục phổ thông nước nhà. Kiên đònh mục
tiêu, nguyên lý của Đảng, các trường phổ thông đẩy mạnh công tác giáo dục Lao
động - Kỹ thuật Tổng hợp - Hướng nghiệp, gắn chặt công tác đào tạo và giáo dục
với các mục tiêu kinh tế - xã hội của đòa phương.
Nghò quyết hội nghò lần thứ 2 Ban chấp hành Trung ương khóa VIII nói rõ :
“Mở rộng và nâng cao chất lượng dạy Kỹ thuật - Tổng hợp - Hướng nghiệp ... ở
trường trung học”.[3;35 ]
Đại hội Đảng lần thứ IX lại tiếp tục khẳng đònh mục tiêu “Học đi đôi với
hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội. Coi
trọng công tác hướng nghiệp và phân luồng học sinh trung học, chuẩn bò cho thanh
niên, thiếu niên đi vào lao động nghề nghiệp phù hợp với sự chuyển dòch cơ cấu
kinh tế trong cả nước và từng đòa phương”. [4;109]

Mục tiêu phát triển cấp trung học phổ thông của Chiến lược phát triển giáo

dục 2001 - 2010 khẳng đònh: “Thực hiện chương trình phân ban hợp lý nhằm đảm
bảo cho học sinh có học vấn phổ thông, cơ bản theo một chuẩn thống nhất, đồng
thời tạo điều kiện cho sự phát huy năng lực của mỗi học sinh, giúp học sinh có sự
hiểu biết về kỹ thuật, chú trọng hướng nghiệp, để tạo điều kiện thuận lợi cho việc
phân luồng sau trung học phổ thông, để học sinh vào đời hoặc chọn ngành nghề
học tiếp sau khi tốt nghiệp”.[10;12]
Trên cơ sở quán triệt các quan điểm cơ bản về giáo dục của Nghò quyết Đại
hội Đảng lần IX, Nghò quyết 40/2000/QH10 ngày 09/12/2000 của Quốc hội và Chỉ
thò 14/2001 CT-TTg ngày 11/6/2001 của Thủ tướng Chính phủ về đổi mới chương
trình giáo dục phổ thông nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ,
đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa
đất nước; Trên tinh thần Nghò quyết 40 của Quốc hội và Chỉ thò 14 của Thủ tướng
Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Chỉ thò 33/2003/CT-BGD&ĐT ngày
23/7/2003 về việc tăng cường giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông. Bộ
trưởng chỉ thò các sở Giáo dục và Đào tạo, các trường thổ thông, các trung tâm Kỹ
thuật Tổng hợp - Hướng nghiệp và các cơ quan thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo
thực hiện tốt 6 yêu cầu nhằm tăng cường giáo dục hướng nghiệp, góp phần tích
cực và có hiệu quả vào việc phân luồng học sinh, chuẩn bò cho học sinh đi vào
cuộc sống lao động hoặc được tiếp tục đào tạo phù hợp với năng lực bản thân và
nhu cầu của xã hội.
Thực hiện tốt công tác giáo dục hướng nghiệp là một trong những trọng tâm
của công cuộc cải cách giáo dục hiện nay và chắc chắn thực hiện tốt việc phân
luồng học sinh sau khi tốt nghiệp ra trường.

2.2. Vai trò của giáo dục - đào tạo trong phát triển kinh tế - xã hội.
Tại Hội đồng lần thứ 27 của UNESCO (tháng 11.1993), các báo cáo đã nói
nhiều đến vai trò quan trọng của giáo dục trong thế kỷ XXI là chìa khóa tiến tới
một thế giới tốt đẹp hơn; vai trò của giáo dục là phát triển tiềm năng của con
người; giáo dục là đòn bẩy mạnh mẽ nhất mà chúng ta cần có để tiến vào tương
lai; giáo dục là quyền cơ bản nhất của con người; giáo dục là điều kiện tiên quyết

để thực hiện nhân quyền, dân chủ, hợp tác trí tuệ, bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau.
Sự phát triển của giáo dục - đào tạo sẽ tạo ra nguồn nhân lực có đạo đức và
trí tuệ cao đáp ứng yêu cầu của sự phát triển, đặc biệt yêu cầu của sự nghiệp công
nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Giáo dục và Đào tạo là môi trường để phát
triển và bồi dưỡng nhân tài cho đất nước.
Vì vậy, phải quan niệm lại một cách đầy đủ hơn vai trò của giáo dục trong
công cuộc phát triển con người, phát triển đất nước: giáo dục không phải chỉ là
tích lũy tri thức mà còn là thức tỉnh tiềm năng sáng tạo to lớn trong mỗi người, cho
phép chúng ta phát triển tất cả tiềm năng, đóng góp tốt hơn cho xã hội.[15;47]
2.3. Lựa chọn nghề nghiệp của học sinh trung học phổ thông.
Việc lựa chọn nghề nghiệp đã trở thành công việc khẩn thiết của lứa tuổi
thanh niên học sinh. Càng cuối cấp học thì sự lựa chọn ngày càng nổi bật. Các em
hiểu rằng cuộc sống tương lai phụ thuộc vào việc mình có biết lựa chọn nghề
nghiệp một cách chính xác hay không.
Hiện nay thanh niên học sinh còn đònh hướng một cách phiến diện, đại đa
số các em hướng vào các trường đại học hơn là vào các trường nghề. Tâm thế
chuẩn bò bước vào đại học như thế dễ có ảnh hưởng tiêu cực đối với các em, khi
các em không thực hiện được hoài bão đó. Điều này cho thấy các em không tìm

hiểu đến thông tin về đào tạo ngành nghề và yêu cầu sử dụng của xã hội đối với
các ngành nghề mà các em sẽ chọn.[18;81]
2.4. Những khái niệm cơ bản.
• Quản lý :
Theo F. Taylor: “Quản lý là biết được chính xác điều bạn muốn người khác
làm, và sau đó hiểu được rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ
nhất”. [11;89]
Theo Harold Koolz : Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối
hợp những nỗ lực cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm. Mục tiêu của
mọi nhà quản lý là nhằm hình thành một môi trường mà trong đó con người có thể
đạt được các mục đích của nhóm với thời gian, tiền bạc, vật chất và sự bất mãn cá

nhân ít nhất. [22;33]
Theo các nhà Tâm lý học thì: “Quản lý là hoạt động đặc biệt của con người
trong xã hội, một hoạt động rất phức tạp và đa dạng. Đó là sự tác động toàn diện
vào một nhóm người, một tập thể người, điều khiển họ hoạt động nhằm đạt tới
mục đích nhất đònh đã được đề ra từ trước”. [27;39]
Quản lý được tiến hành trong một tổ chức hay một nhóm xã hội; quản lý
gồm những công việc chỉ huy và tạo điều kiện cho những người khác thực hiện
công việc và đạt được mục đích của nhóm. [21;15]
Nói một cách đơn giản, dễ hiểu thì quản lý là sự tác động liên tục, có mục
đích, có kế hoạch, có tổ chức của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao
động (nói chung là khách thể quản lý có liên quan) nhằm thực hiện được những
mục tiêu dự kiến.
• Quản lý giáo dục :

Quản lý giáo dục có thể xác đònh là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có
ý thức và có mục đích của các chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các
khâu của hệ thống (từ Bộ cho đến Trường), nhằm mục đích bảo đảm việc giáo
dục, hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ trên cơ sở nhận thức và vận dụng những
quy luật chung của xã hội cũng như các quy luật của quá trình giáo dục, của sự
phát triển thể lực và tâm lý trẻ em.[21;16]
Theo ông Phạm Minh Hạc khái niệm quản lý giáo dục cũng là khái niệm
quản lý trường học: “Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng
trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên
lý giáo dục, để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo
dục, với thế hệ trẻ và với từng học sinh”.
“Việc quản lý nhà trường phổ thông là quản lý hoạt động dạy - học tức là
làm sao đưa hoạt động đó từ trạng thái này sang trạng thái khác để dần tiến tới
mục tiêu giáo dục”.
Vậy, “Quản lý giáo dục (và nói riêng, quản lý trường học) là hệ thống tác
động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý (hệ thống giáo

dục) nhằm làm cho hệ thống vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của
Đảng thực hiện được các tính chất của nhà trường xã hội chủ nghóa Việt Nam, mà
tiêu điểm là hội tụ quá trình dạy học - giáo dục thế hệ trẻ, đưa hệ thống giáo dục
đến mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất”. [28;35]
Tóm lại: Quản lý giáo dục là một chuỗi tác động hợp lý của chủ thể quản
lý đến tập thể giáo viên và học sinh, đến những lực lượng giáo dục trong và ngoài
nhà trường nhằm huy động họ cùng cộng tác, phối hợp, tham gia vào mọi hoạt
động. Đó là hoạt động có tính mục đích, được tổ chức một cách khoa học của hiệu

trưởng nhằm có tổ chức - chỉ đạo một cách khoa học các hoạt động giáo dục và
đào tạo trong nhà trường, hướng tới những mục tiêu đã đònh.
2.5. Quản lý công tác hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông.
• Đònh nghóa:
- Hướng nghiệp là hoạt động đònh hướng nghề nghiệp của các nhà sư phạm
cho học sinh nhằm giúp họ chọn nghề phù hợp với hứng thú, năng lực của cá nhân
và yêu cầu nhân lực của xã hội. [41;170]
- Ở góc độ giáo dục học, hướng nghiệp là “một hoạt động của tập thể sư
phạm, cán bộ thuộc các cơ quan nhà nước khác nhau, được tiến hành với mục đích
giúp học sinh chọn nghề đúng đắn, phù hợp với năng lực, sở thích, thể lực và tâm
lý cá nhân và với cả nhu cầu của xã hội. Hướng nghiệp là một bộ phận cấu thành
của quá trình giáo dục học tập trong nhà trường”.
- Còn theo các nhà Tâm lý học thì hướng nghiệp là một hệ thống các biện
pháp tâm lý sư phạm và y học giúp cho thế hệ trẻ chọn nghề có tính đến nhu cầu
xã hội và năng lực bản thân.
• Quản lý công tác hướng nghiệp:
Với đề tài nghiên cứu khoa học này, tác giả chọn khái niệm: Quản lý công
tác giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông trung học là một hoạt động
tác động hợp lý có kế hoạch, nội dung, phương pháp, chương trình, mục đích của
nhà quản lý (hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm lớp người thay mặt hiệu trưởng
quản lý lớp) đến từng học sinh, nhằm điều khiển, điều chỉnh, đònh hướng, quá trình

tự giáo dục của học sinh giúp các em lựa chọn ngành nghề phù hợp với hứng thú,
năng lực, sở thích cá nhân và nhu cầu của xã hội.
• Nội dung quản lý hướng nghiệp:

Ngày nay, sự tiến bộ của khoa học, kỹ thuật, công nghệ, đặc biệt từ sau
những năm 1980 hình thành xã hội thông tin và xu thế toàn cầu hóa là những nhân
tố tác động mạnh mẽ đến giáo dục, tạo nên một làn sóng đổi mới, cải cách, nâng
cao chất lượng, mở rộng quy mô và phổ cập giáo dục trung học. Đối với đội ngũ
giáo viên ngày càng đông đảo hơn, quan hệ giữa giáo viên và học sinh cũng thay
đổi, giáo viên không còn là người cung cấp thông tin duy nhất. Vai trò chủ yếu
của giáo viên chỉ còn ở việc tổ chức, hướng dẫn, khuyến khích học sinh tham gia
vào quá trình giáo dục và tự giáo dục, nhằm điều chỉnh kòp thời những hướng đi
chưa đúng đắn của học sinh, giúp các em chọn được một công việc thuận lợi, hoặc
thay đổi nghề nghiệp trong một thò trường lao động cơ cấu ngành nghề luôn biến
đổi.
Quản lý hoạt động hướng nghiệp là một trong các nội dung quản lý của
hiệu trưởng trong nhà trường phổ thông trung học bao gồm các nội dung sau :
- Quản lý toàn bộ cơ sở vật chất và trang thiết bò trong nhà trường nhằm
phục vụ tốt nhất cho công tác giảng dạy, học tập và giáo dục học sinh, trong đó có
giáo dục hướng nghiệp. Quản lý tốt không đơn thuần chỉ là bảo quản tốt cơ sở vật
chất, mà phải phát huy tốt năng lực của chúng cho việc dạy học và giáo dục, đồng
thời huy động từ các lực lượng xã hội, trang bò những trang thiết bò mới có giá trò
đảm bảo công tác giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường.
- Quản lý tốt nguồn tài chính trong nhà trường, đồng thời huy động nguồn
tài chính ngoài nhà trường nhằm trang bò, xây dựng mới cơ sở vật chất phục vụ tốt
công tác hướng nghiệp trong trường.
- Tổ chức tốt đội ngũ giáo viên bộ môn, giáo viên giảng dạy kỹ thuật, giáo
viên phụ trách tư vấn học đường đủ về chất lượng và số lượng, đáp ứng công tác