vận dụng phương pháp dạy học dự án vào trường trung học phổ thông

1

sở giáo dục & Đào tạo vĩnh phúc
trờng thpt đội cấn





nguyễn cao cờng


sáng kiến kinh nghiệm

vận dụng phơng pháp dạy học dự án
vào trờng trung học phổ thông

năm học 2009 - 2010

2

Mở đầu

Đổi mới phơng pháp dạy học là một trong những vấn đề trung tâm của nền giáo dục thế
giới trong nhiều năm gần đây và cũng là một trong những chủ trơng quan trọng về giáo dục
của Đảng và Nhà nớc ta. Mục tiêu và phơng hớng phát triển đất nớc 5 năm 2006-2010
của Đảng xác định: đổi mới cơ cấu tổ chức, nội dung, phơng pháp dạy và học theo
hớng chuẩn hoá, hiện đại hoá, x hội hoá. Phát huy trí sáng tạo, khả năng vận dụng, thực
hành của ngời học.. Khoản 2, điều 28 luật giáo dục năm 2005 qui định: "Phơng pháp
giáo dục đào tạo phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù
hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dỡng phơng pháp, khả năng làm việc
theo nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem
lại niềm vui hứng thú học tập cho học sinh". Chỉ thị 47/2008/CT-BGDĐT ngày 13/8/2008
của bộ trởng Giáo dục & Đào tạo cũng chỉ rõ: "Năm học 2008-2009 đợc xác định là năm
học đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, đổi mới quản lí tài chính và triển khai phong
trào xây dựng trờng học thân thiện, học sinh tích cực".
Thế nhng việc dạy học vật lí ở trờng phổ thông hiện nay có một thực trạng là học sinh chủ
yếu học lí thuyết và vận dụng lí thuyết để giải bài tập mà ít có cơ hội tham gia tích cực vào
các hoạt động nhóm, hoạt động chế tạo thí nghiệm hoặc các mô hình ứng dụng thực tế. Để
cải thiện thực trạng này và đáp ứng yêu cầu của x hội thì chúng ta cần phải áp dụng những
phơng pháp dạy học tích cực nh phơng pháp dạy học theo trạm, phơng pháp dạy học
giải quyết vấn đề, và đặc biệt là phơng pháp dạy học dự án, một phơng pháp dạy đang
rất phát triển trên thế giới. Phơng pháp dạy học dự án rất phù hợp với việc dạy học những
nội dung kiến thức vật lí gắn liền với thực tiễn, ngay cả khi những kiến thức này không nằm
trong hệ thống kiến thức giáo khoa.

3

nội dung

1. Khái niệm dự án
Từ điển bách khoa mở Uy-ki (Wikipedia) tiếng Việt định nghĩa: dự án là tập hợp các công
việc nối tiếp nhau đợc thực hiện trong một khoảng thời gian xác định, với những nguồn lực
nhất định nhằm đạt đợc những mục tiêu cụ thể, rõ ràng, làm thoả mn nhu cầu của đối
tợng hớng đến. Định nghĩa thứ hai đầy đủ và rõ ràng.
Dự án có các đặc điểm là:
có một hoặc một số mục tiêu rõ ràng mà định hớng luôn đợc duy trì trong suốt thời
gian thực hiện dự án và sản phẩm cuối cùng luôn đợc đánh giá xem là có đạt mục tiêu
đề ra hay không;
có thời gian biểu cụ thể, thể hiện ở sự cụ thể của các mốc thời gian trong kế hoạch của dự
án;
có sự giới hạn về các nguồn lực: phơng tiện, kinh phí, thời gian;
có tính phức hợp vì nó liên quan đến nhiều lĩnh vực.
2. Khái niệm phơng pháp dạy học dự án
Phơng pháp dạy học dự án là phơng pháp dạy học tích cực trong đó ngời học tự xây
dựng kiến thức và kĩ năng của mình thông qua việc thực hiện một dự án cụ thể.
Dự án này, gọi là dự án dạy học hoặc dự án học tập, có thể nảy sinh từ ý tởng của ngời
dạy hoặc ngời học, từ một câu hỏi hoặc từ một vấn đề cùng quan tâm trong một tiết học
hoặc trong một cuộc tranh luận hàng ngày. Dự án dạy học có thể liên quan đến một hoặc
nhiều môn học khác nhau, có thể đợc thực hiện bởi cá nhân hoặc theo tập thể nhóm, có thể

kéo dài trong vài ngày hoặc vài tháng hoặc thậm chí trong cả năm học, có thể giới hạn trong
phạm vi lớp học hoặc vợt ra ngoài khuôn khổ trờng học. Dự án dạy học có thể là soạn thảo
một ấn phẩm, chế tạo một dụng cụ, tìm hiểu một thiết bị, nghiên cứu một vấn đề, khảo sát
một hiện tợng, tổ chức một sự kiện, trình diễn một tác phẩm nghệ thuật,
Phơng pháp dạy học dự án hớng đến việc thực hiện một sản phẩm cụ thể nhng thông qua
đó ngời học sẽ chiếm lĩnh đợc những kiến thức và kĩ năng nhất định. Hoạt động tích cực
và tự lực của ngời học góp phần củng cố và khắc sâu những kiến thức kĩ năng thu đợc.
Việc đánh giá tập trung vào cả chất lợng sản phẩm kết quả lẫn kiến thức và năng lực mà
ngời học thu đợc thông qua các phiếu tự đánh giá và các phiếu đánh giá tập thể.

4

3. Lịch sử của phơng pháp dạy học dự án
ý
tởng tổ chức dạy học thông qua một dự án ra đời cùng với sự xuất hiện của các trờng
dạy nghề trong các cơ sở công nghiệp từ nhiều thế kỉ trớc. Nhng phải đến cuối thế kỉ XIX
thì phơng pháp này mới đợc áp dụng trong các trờng học tích cực ở châu Âu và Bắc Mĩ
và ngời ta mới bắt đầu nghiên cứu những điều kiện cần thiết cho sự hiệu quả của nó. Đi tiên
phong trong lĩnh vực này là các nhà giáo dục Giôn Đi-uây (John Deway, 1859-1952), Uy-
liêm Kin-pa-trích (William Kilpatrick, 1871-1965) ở Mĩ, An-tôn Xê-mi-ôn-nô-vích Ma-ca-
ren-cô (
,
1888-1939) ở Liên Xô và Xê-lét-tin Phe-nê (Célestin
Freinet, 1896-1966) ở Pháp.
Ngày nay, dạy học dự án còn mang tính toàn cầu và càng phát triển hơn nữa với sự hỗ trợ
của các phơng tiện kĩ thuật hiện đại mà đặc biệt là mạng In-tơ-nét (Internet). Nhiều trờng
học ở Đức hàng năm đều giành riêng một tuần cuối năm học cho việc dạy học dự án và gọi
đó là tuần lễ dự án cuối năm học. Trong tuần học này, giáo viên các môn hoặc tự học sinh đề
xuất những dự án liên quan quan đến những kiến thức đ học. Học sinh tự đăng kí tham gia
vào những dự án mà họ a thích. Tổ chức Trinh sát và Hớng đạo Pháp (Les Scouts et

Guides de France) đ tiến hành cho trẻ em và thanh niên trên toàn thế giới, không phân biệt
quốc tịch; sắc tộc; văn hoá; tôn giáo và hoàn cảnh x hội, cùng thực hiện những dự án học
tập với các mục đích giáo dục về nhân cách; giới tính; lối sống cộng đồng và sự tôn trọng
thiên nhiên [24]. Dự án Con-Vịt (ColVis, Collaborative Visualization) ở Ca-na-đa cho phép
một sự hợp tác làm việc qua mạng giữa các học sinh.
Phơng pháp dạy học dự án du nhập vào nớc ta từ năm 2003. Chơng trình dạy học cho
tơng lai của Bộ Giáo dục và Đào tạo đ triển khai thí điểm dạy học dự án tại 20 trờng học
thuộc 9 tỉnh thành trong cả nớc. Hiện nay, dạy học dự án là một trong những hớng nghiên
cứu u tiên của bộ môn phơng pháp giảng dạy vật lí ở trờng Đại học S phạm Hà Nội.
4. Tiến trình dạy học dự án
Pha 1- Tiền dự án: Trong pha này giáo viên chuẩn bị cho việc tổ chức dự án. Giáo viên cần
xác định đợc các mục tiêu cần đạt của dự án, dự kiến khoảng thời gian tiến hành dự án, lên
kế hoạch tổ chức dự án. Giáo viên cũng cần chuẩn bị đầy đủ những điều kiện cần thiết cho
việc tổ chức dạy học dự án: nội dung dạy học, địa điểm dạy học, trang thiết bị, thí nghiệm,
các công cụ đánh giá, kinh phí, Việc dự kiến trớc đợc những khó khăn của học sinh
trong quá trình thực hiện dự án cũng là cần thiết. Pha tiền dự án dù diễn ra trong thời gian

5

ngắn hay dài nhng việc thực hiện tốt nó sẽ có vai trò quyết định đối với việc tổ chức thành
công dự án.
Pha 2- Chuẩn bị: Dự án học tập có thể nảy sinh từ nhiều nguồn khác nhau trong nhiều bối
cảnh khác nhau nh đ nói ở trên. Nhng tất cả học sinh đều phải có cơ hội để thảo luận về
các chủ đề dự án. Việc đề xuất và lựa chọn các chủ đề dự án có thể thực hiện thông qua
phơng pháp hiến kế tập thể (brainstorming), sơ đồ t duy, phiếu học tập, kĩ thuật CATKON
(Cái gì?; Ai?; Tại sao?; Khi nào?; ở đâu?; Nh thế nào?), Tiếp đó, học sinh hoặc các
nhóm học sinh cần phải lập một kế hoạch thực hiện dự án trong đó xác định rõ chủ đề dự án,
các mục đích cần đạt, các công việc cần làm với thời hạn hoàn thành và địa điểm thực hiện,
các nguồn thông tin và phơng tiện có thể khai thác: sách; báo; tạp chí; trang oép (web);
những ngời có kinh nghiệm; vật liệu; công cụ; , chi phí cần thiết, các tiêu chí đánh giá, sự

phân công nhiệm vụ cho các thành viên dự án, Một sự tổ chức công việc cụ thể sẽ cho
phép mỗi học sinh hoặc mỗi nhóm học sinh tham gia đóng góp một phần có ý nghĩa vào dự
án [20]. Đó cũng là một trong những biểu hiện của sự làm chủ dự án của học sinh và sự
hứng thú mà dự án tạo ra ở học sinh, những điều kiện cần thiết cho sự thành công của dự án.
Pha 3- Thực hiện: Việc thực hiện dự án của học sinh thờng bắt đầu với việc tìm kiếm thu
thập các thông tin liên quan đến chủ đề dự án, có thể theo cá nhân hoặc theo tập thể nhóm
nhng luôn phải trên quan điểm hợp tác để đi đến một kết quả chung. Theo nhiệm vụ đợc
giao, các học sinh sẽ tìm kiếm các thông tin từ sách, báo, mạng in-tơ-nét, ; tiến hành các
thí nghiệm; gặp gỡ phỏng vấn những ngời cần thiết; điều tra thăm dò ý kiến; mua sắm các
vật liệu Từ những kết quả thu đợc, học sinh sẽ sắp xếp, phân tích, so sánh, tính toán và
thực hiện nhiều thao tác cần thiết khác để phục vụ cho việc chế tạo sản phẩm dự án. Sản
phẩm dự án có thể là một bài báo cáo, một ấn phẩm, một thiết bị, một tác phẩm nghệ
thuật, Các cuộc thảo luận giữa các nhóm với nhau và giữa học sinh với giáo viên sẽ giúp
cho các học sinh làm giàu thêm vốn kinh nghiệm, bổ sung những thiếu sót trong việc thực
hiện sản phẩm, đánh giá tiến trình thực hiện dự án của mình đồng thời cho phép giáo viên
nắm bắt đợc tình hình học tập của học sinh để đa ra những sự giúp đỡ thích hợp nhằm giữ
vững định hớng của dự án.
Pha 4- Tổng kết: Đây là lúc các học sinh hoặc các nhóm học sinh giới thiệu và trình bày sản
phẩm dự án của mình trớc cả lớp hoặc trớc toàn trờng. Đây cũng là lúc nhìn lại và đánh
giá dự án đ thực hiện. Học sinh sẽ tiến hành đánh giá về chất lợng sản phẩm và phần trình
bày của nhóm mình và nhóm bạn qua một phiếu đánh giá tập thể đồng thời tự đánh giá về
những kiến thức, khả năng và hứng thú của mình thông qua một phiếu đánh giá cá nhân. Kết

6

quả đánh giá có thể lấy vào điểm học tập của học sinh hoặc nếu không thì cũng cho phép ghi
nhận những cố gắng và sự tiến bộ của họ. Việc đánh giá tổng kết dự án còn có thể kích thích
học sinh tiếp tục thực hiện những dự án mới.
5. Vai trò của giáo viên và học sinh trong phơng pháp dạy học dự án
Trong dạy học dự án, giáo viên không còn là ngời chiếm giữ kiến thức và truyền tải kiến

thức đến học sinh mà là ngời trung gian mang đến cho học sinh những sự hỗ trợ khi cần
nh các nguồn thông tin, các phơng tiện, Giáo viên còn là ngời đồng hành của các
nhóm dự án, giúp đỡ các nhóm giải quyết các vấn đề khó khăn, thảo luận với các nhóm về
phơng pháp làm việc và động viên; khích lệ các nhóm . Nh một đạo diễn, giáo viên tổ
chức các hoạt động học tập cần thiết cho việc thực hiện dự án của học sinh. Nh một nhạc
trởng, giáo viên điều khiển và định hớng các hoạt động học tập của học sinh để đảm bảo
dự án đi đến thành công.
Dới sự hỗ trợ của giáo viên, học sinh tham gia tích cực và chủ động vào rất nhiều hoạt động
học tập khác nhau trong suốt quá trình dự án. Họ tự đề xuất các vấn đề nghiên cứu, tự tổ
chức công việc và các hoạt động học tập: tìm kiếm thông tin; khai thác các công cụ; chế tạo
sản phẩm, tự đánh giá bản thân và tham gia đánh giá bạn bè trong dự án, và qua đó tự
xây dựng cho mình các kiến thức và năng lực bổ ích. Trong dạy học dự án, học sinh không
còn là những con rối hoạt động thụ động theo sự điều khiển của giáo viên mà thực sự trở
thành tác giả của việc học tập của họ.
6. So sánh phơng pháp dạy học dự án và phơng pháp truyền thống
Dạy học truyền thống Dạy học dự án
Mục tiêu
Học sinh thuộc và nhớ kiến
thức, biết vận dụng kiến thức để
giải bài tập.
Học sinh hiểu kiến thức và biết vận
dụng kiến thức để giải quyết những
nhiệm vụ thực tiễn.
Do sách giáo khoa và giáo viên
quyết định.
Do học sinh hoặc giáo viên đề xuất
trên cơ sở năng lực và hứng thú của
học sinh.
Nội dung
ít có tính liên môn.

Thờng liên quan đến nhiều môn học
và nhiều lĩnh vực.
Ngời dạy là trung tâm, tổ chức
kiến thức thành các nhiệm vụ
giao cho học sinh.
Ngời học là trung tâm, thực hiện các
nhiệm vụ dới sự hỗ trợ của giáo viên
để xây dựng kiến thức cho mình.
Giáo viên đa ra phơng pháp
làm việc
Học sinh tự lựa chọn phơng pháp
làm việc và có thể làm việc trong
hoặc ngoài trờng học
Phơng pháp

Hiểu biết mới dẫn đến thành
công. Sai lầm là không tốt.
Thành công sẽ dẫn đến hiểu biết. Sai
lầm là bình thờng.
Phơng tiện
Có sẵn và do giáo viên lựa chọn.

Đợc lựa chọn và xây dựng bởi học
sinh trong quá trình dạy học.

7

Sản phẩm
Không có sản phẩm hoặc nếu có
thì sẽ có sau quá trình học và

học sinh không có dự định trớc
về sản phẩm
Học sinh hình dung trớc về sản
phẩm và hiện thực hoá nó trong quá
trình học
Học nhóm
Rất ít hoặc nếu có thì cũng do
giáo viên chia nhóm
Học sinh tự thành lập nhóm
Sự đánh giá chỉ tập trung đến
kết quả cuối cùng.
Sự đánh giá đợc thực hiện trong suốt
quá trình học tập.
Đánh giá
Là việc của giáo viên.
Bao gồm đánh giá của giáo viên, tự
đánh giá của học sinh và đánh lẫn
nhau giữa các học sinh.

7. Dự án dạy học Sử dụng năng lợng nhiệt mặt trời ở trờng THPT Đội Cấn
Dự án này đợc tổ chức trong một tuần từ chiều thứ Bảy 16/5/2009 đến chiều thứ Bảy
23/5/2009. 20 học sinh từ các lớp 11A2, 11A3, 11A4 tự nguyện đăng kí tham gia dự án.
Buổi học đầu tiên, các em đ tự chia thành 5 nhóm, đặt tên nhóm, bầu nhóm trởng và th
kí, và đề xuất rất nhiều vấn đề liên quan đến chủ đề Sử dụng năng lợng nhiệt mặt trời.
Sau khi tìm kiếm các thông tin trên mạng, mỗi nhóm đ có ý tởng chế tạo một thiết bị nhiệt
mặt trời đơn giản. Buổi học thứ hai, vào chiều thứ Hai 18/5/2009, các nhóm trình bày về ý
tởng dự án của nhóm mình để giáo viên và các bạn bè góp ý. Từ thứ Ba 19/5 đến thứ Sáu
22/5/2009, các nhóm làm việc ở nhà và đều hoàn thành sản phẩm đồng thời còn thử nghiệm
thành công sản phẩm. Buổi học cuối cùng chiều thứ Bảy 23/5/2009, các nhóm lần lợt trình
bày kết quả dự án của nhóm mình và tham gia đánh giá kết quả dự án của các nhóm bạn bè.

Các nhóm dự án và sản phẩm của các nhóm là:
STT

Nhóm Họ tên thành viên Lớp

Sản phẩm dự án
phan đức anh -nt

11A3

Nguyễn đức tuân -tk

11A3

Trơng Văn thiện
11A3

1
Năng
lợng xanh

Nguyễn thị thu hiền
11A3

Bếp mặt trời dạng tấm ghép


đoàn ngọc anh -nt

11A2

vũ thị quỳnh -
tk
11A2

NGuyễn công quân
11A3

2
Quả cầu
lửa
Đặng văn thịnh
11A2

Bếp mặt trời dạng pa-ra-bôn
đàm hữu đạt -nt

11A2

Nguyễn Kim dung -tk

11A2

nguyễn thị hoài
11A2

3 HDA2
Phạm văn hải
11A2

Bếp mặt trời dạng hộp

Chu văn hai -nt

11A4

trần thị ngọc ánh -tk

11A3

Lê thế hiền sơn
11A3

4
Tơng lai
là vĩnh
hằng
Nguyễn văn hởng
11A4

Máy lọc nớc muối dùng năng
lợng nhiệt mặt trời

8

Don đức thuận -nt

11A4

hoàng thị lan -tk

11A4

nguyễn đình long
11A4

5
Niềm tin
ánh sáng

vũ thị huyền trang
11A4

Máy sấy nông sản





Nh vậy, thông qua dự án, các em học sinh đ không chỉ tiếp thu đợc những kiến thức bổ
ích và thực tiễn về năng lợng nhiệt mặt trời cũng nh về các thiết bị nhiệt mặt trời mà còn

9

hình thành cho mình đợc nhiều kĩ năng sống quan trọng nh kĩ năng làm việc nhóm, kĩ
năng thực hành, Hứng thú học tập và nghiên cứu khoa học của học sinh trớc, trong và
sau dự án đợc thể hiện rõ rệt.
Dự án dạy học Sử dụng năng lợng nhiệt mặt trời mà tôi thực hiện ở trờng THPT Đội
Cấn đ đợc đa tin trên nhiều trang oép (web) nh:
/>_don_va_ky_dieu_trong_Vat_li_hoc.aspx,

/>21458862.html, và đ đợc một số giáo viên đánh giá cao. Họ cho rằng một dự án học tập
đợc tiến hành vào thời điểm cuối năm học nh vậy là rất bổ ích. Tháng 11 năm 2009, 4 học
sinh nhóm HDA2 đ kết hợp ý tởng của nhóm mình với ý tởng của nhóm Tơng lai là
vĩnh hằng để chế tạo ra một thiết bị gọi là Bếp mặt trời và thiết bị chng cất nớc mặt
trời. Sản phẩm của các em đ gửi tham dự cuộc thi Thanh thiếu niên tham gia đề xuất các
ý tởng sáng tạo tiết kiệm năng lợng do Trung ơng Đoàn phối hợp với Bộ Tài nguyên và
Môi trờng tổ chức và đ đạt giải nhì toàn quốc.


Kết luận

Dạy học dự án là một phơng pháp dạy học tích cực trong số những phơng pháp dạy học
tích cực và rất cần đợc áp dụng vào dạy học trong các trờng phổ thông ở nớc ta nhất là
trong giai đoạn hiện nay khi mà chúng ta đang thực hiện chủ trơng trờng học thân thiện,
học sinh tích cực. Trong một bài báo trên tạp chí Giáo dục thờng xuyên (
é
ducation
permanente) số 86 tháng 2 năm 1987 của Pháp, ác-đoa-nô (J. Ardoino) còn viết rằng: Xét
cho cùng thì không bao giờ có một phơng pháp dạy học nào không có dự án (Finalement,
il ny a jamais de pédagogie sans projet).