Lịch sử phát triển địa chất thánh phố Hà Nội và nguồn gốc, quá trình chuyển dịch của các sông, hồ trong Hococen

LICH SU
PHÀT
TRIÉN DIA
CHAT THÀNH PHÓ HA NOI
VA NGUÓN
GÓC,
QUA TRÌNH D!CH
CHUYEN
CÙA
CÀC
SONG,
HO TRONO HOLOCEN
Nguyén
Thanh Lan
Khoa Dia
chat,
DHKHTN,
DHQGHN
TOM TÀT
Thành phd
Ha
Noi nàm d trung tàm dóng
bang
Song Hong do dò
dà
trai
qua qua
trình
pbàt trién dóng thdi vdi
qua
trình phàt trién

cùa
dóng
bang
song
Hong.
Tié'n
tdi ky niem 1000 nàm Thàng Long -
Ha
Noi ké't hdp vdi
nhijEng
khàm phà ve hoàng thành Thàng Long co dà
thùc day
càc nhà khoa hoc nghièn ciiu ve Ha Noi trén
nbiéu lình
vUc
khàc nhau.
Qua càc ké't qua nghièn
cUu va xù ly
tài
lieu
dia chà't khu vUc
Ha
Noi
co
the khài quàt dUdc
licb su
phàt trién vùng này trong Holocen
góm hai giai doan: 4.000 nàm BP
(trudc
ngày nay) dé'n giai doan dàp

de song
Hong
hinh thành nèn tàng
tram
tich bài boi trong
de.
Va tu
khi dàp de song
Hong
dé'n nay
Idp
tram tich bài boi ngoài
de
dUdc
thành tao.
Vùng trung tàm
Ha
Noi co dia hinh triing do thiéu hut
tram
tich
ké't hdp vài boat dóng sut
lùn
trong tàn kié'n tao
va
kiè'n tao hien dai .
Do dò, boat dóng nàn chinh dóng
song
dac biet là song Hong dién ra mot
càch manh me. Trong Holocen muon,
long song

Hong dich chuyén txi Tày
Nam sang Dóng Bàc dà
de
lai bai ho
hinh
móng ngUa là Ho Tày
va
bó
Yèn
Sd
va
mot he thó'ng càc ao chuóm rài ràc khàp khu vUc.
MÒ
DÀU
Thành pbó'
Ha
Nói nàm d trung tàm dóng
bang song
Hong,
là
trung tàm vàn
bòa,
kinh te, chinh tri
cùa
Vièt Nam. Gàn 80% dia phan
142
thành pbó'
Ha
Noi thuóc dang dia hinh dóng
bang

chàu tho
va
phan
con
lai
thupc
dang dia hinh dói nùi thà'p. Vi nàm trong khu vUc trung
tàm cùa dóng
bang Song
Hong nèn
Ha
Noi
co
chung dac diém cùa khi
bau nhiet dói am giò
mìia va
dUdc cbia
làm
bai mùa
rò
ret là mùa mUa
(mùa
he) tùf
thàng 5 dé'n thàng 10
va
mùa khò (mùa
lanh)
kéo
dai tu
thàng 11 dén thàng 4 nàm sau.

Thành pbó'
Ha
Noi dUdc biè't dé'n
tu
nbiéu gòc do khàc nhau nbu
vàn bòa,
lich
su ,
trong dò diém dac biet nhà't chinh là sU phong phù
cùa càc he thó'ng
song
ngòi
chày
qua
va
kèm tbeo dò là mot he thó'ng
càc ao
ho
nói tiéng gàn
lién
vói càc truyén thuyé't
va
lich
su
pbàt trién
cùa thù dò cà ve tu nhién
va
xà bòi
nhu
ho Tày,

ho
Hoàn Kié'm, ho
Thién Quang Tié'n tdi ky niém 1000 nàm Thàng Long
Ha
Noi, cùng
vói su phàt hien cùa hoàng thành Thàng Long co dà thói thùc càc nhà
khoa hoc nghièn
cùu Ha
Noi trèn nhiéu khia canb khàc nhau nhàm
tón vinh ve dep cùng nhU be
day
lich
su,
vàn
bòa
cùa thù dò. Thém vào
dò là sU gàn ké't chat che
giùa
sU hinh thành cùa càc thành tao dia
chà't dac biét là trong
khoàng
thdi gian 4000 nàm trd lai
day.
Do
dò,
viec tài hien lai lich
su
phàt trién dia chà't,
tu
dò xem xét sU thay dói

thàng tram cùa he thó'ng song, bó trong khu vUc
Ha
Nói là mot viec
can thié't de làm
ed
sd cho viec nghièn
cùu
càc già tri vàn bòa,
khào
co
cùa ngUdi Viet
va
sU tàc dóng cùa qua trình dò thi bòa dé'n khu vUc
trong giai doan ngày nay. Ho Tày
va
bó Hoàn Kié'm là hai ho gàn lién
vói lich
su
phàt trién
va
già tri vàn bòa cùa thù
dò,
mac dù vay cho dé'n
nay vàn
chua co
cóng trình nghièn cùu chinh thùc nào ve lich
su
hinh
thành cùng nhu xu
thè'

tié'n bòa cùa cbùng. Do
dò,
trong pham vi bài
bào này, tàc
già
muò'n tài hien lai lich
su
phàt trién dia chà't vùng
Ha
Nói trèn phóng chung cùa dóng
bang song
Hong
va
lich
su
phàt trién
cùa
Ho
Tày, ho Hoàn Kié'm trén khòng gian cùa vùng
Ha
Nói.
L LICH
SirPHÀT
TRIÉN CUA CÀC THÀNH TAO DIA CHAT
VÙNG HA NOI TRONG HOLOCEN MUON
Giai doan Holocen muon dUdc bàt
dàu tu
4.000 nàm BP dé'n nay
vdi khó'i
lUdng

tram tich tUdng
ùng
vói he
tàng
Thài Bìnb.
Càc thành tao tram tich cùa giai doan này dUdc hinh thành khi
bién rùt
va
song
Hong co
vai trò thó'ng tri toàn bó dóng bang song
Hong nói chung
va
khu vUc
Ha
Nói nói rièng, dac biét là sU xuà't hien
cùa càc tàng tram tich càt hat min, bot
set tuóng
bài
bòi song
vói
143
thành phàn
tram
tich
gÓm;
càt
>10-20%,
bòt
25-60%

va set
10-20%,
kich thuóc trung bình cùa hat Md
=
0.0056 - 0,08
mm.
So 2,5
va
Sk
=
1.14.
Cu
ii.il.
Iiàiulo pli.iii Lw iram urli viiiy Hj Nói
^^Se;
lel aoi
i "
^1 Ta„
-ir,
-ar-
*JTI
.5M
."JLÌÌ^
:ÌC>:
E'*"
^^l-c| cprs*;>-i]i.'s(Q ':'"
Sei ^t tr ci
f-lT
-n n *ji cA ce
c-'-'lsl^i.

•
i^
fa'"
0 ''
fig ^^^
9^
t£H <a-)i}
••-o-eitr.
ti) uoi
H-»L-Jir
Ttar iQ
«:
F.PI
MI W1 Wt -^^ nauriTjfn
c;^:
Wr3
H."lr'>!'^
-n iT.
laC;
»''p
Se:
K!
bei «1
T4.
ra-,
r^jtti
9Ó:
SbrQ oi
L^
-^g:» « t

fc«w*r
-xjin iilO *;i
^^•Ban li
can
Ti=j
ki-^
jni;-^
3a,.'r r is^.J.Mng^jasiyig.'&'^.CiqrgJi
S.'
Vi'
S'I
Vi ";' W "laj
1^1
tn'"
'1*'
y''-
'^'•' ^* '"'• "•"
'"•Q'"-
3"^'
^""9 "
'
"''= "'
"•••
''••
"•rf^-^
'^^^
•T^
£.'••
iiK" ;
ip'v iicx

-HtJt-UTi.';
;3

'•
r
1
'
1
lU
-_il V
J^.^
ir'.'J
I.;M
txEC
L-JO».J
EF

^
1
, ,
-
'• • ^^^^^^^^j
H^^^^^^^
P
"'
_J.—
^^^^^^^^^^r 1
r.iii
DÌW
m ;r««i-,^.« r

^-*-«t i.« ^
,-•> •-
cu
_-„ ,> «-» ^.
C3
' • ^-^^v^-,«^-^
CZ!
.• ':•'.•
,^*,-r-ri ™ ^
r^,:
j;'!
* ^t
Hinh 1. Sci do
phàn
ho càc
thUc
the tram tich vùng
Ha
noi
va
màt
càt
dia chat trong giai doan Holocen
tUdng
ùng
Tuy nhién,
khoàng tbdi
gian thành tao
tàng
tram tich này rà't

ngàn chi
khoàng
3.500 nàm thi do nhu càu dò thi bòa
va
tri thùy song
Hong
he thó'ng
de de
ngàn
lii
bàt dàu dUdc dàp doc theo
song tu
thè'ky
11 dén
thè
ky 13 thi hoàn thién. Do dò, khu vUc trong de cùa
Ha
Noi
hoàn toàn bi thiéu hut tram tich boi dàp, tón cao
bang
nàm. Thay vào
viec
làng
dong phù sa cho toàn bó dóng
bang,
tu
khi he thó'ng de xuà't
hien dà kéo tbeo
qua
trình tón cao

long
song
ò
ngoài
de.
Su thiéu hut
tram
tich ké't hdp vài
qua
trình lùn vàn dang dién ra trong giai doan
tàn kié'n tao
va
kien tao hien dai den nay dàn dé'n
bé
màt dia hinh khu
144
vUc
Ha
Nói thà'p hdn
bé
màt bài boi ngoài
de tu
4
-
8m so vdi khu vUc
xung quanh.
Chinh
vi day
là khu vUc
co

dia hinh thà'p nèn là ndi
co
màt dò
phàn bò'hé ao rà't
lón.
Su xuà't bién càc
ho
ao can
noi lién
vdi he
tbòng
dòng
lach
tboàt
lù co
tuoi tre dàn
tu
Tày Nam
lén
Dóng Bàc cùng vói
buóng
dich
chuyén
cùa
long song Hong
trong giai doan
tu
3000 nàm
trò lai
day.

Qua
trình dàp de
song Hong
này làm kéo
dai
qua trình
dàm
lày
bòa
va
sU tón tai he thó'ng càc ao chuòm trén bài boi, thiéu
hut phù sa trong
qua
trình dich
chuyén long
song Hong giai doan
Holocen muón. Càc bó ao dUdc
là'p
day tao nèn tàng
tram
tich
set,
càt
xàm den
làn
vat chà't
hùu ed
va tàn tich thUc vat dac trUng cùa
mòi
trUdng bó yèn

tình,
càc boat dóng cùa dòng chày là hoàn toàn vàng
màt.
IL DÀU TICH VE QUA TRÌNH
DOI
DÒNG CÙA SONG HONG
TRONG GIAI DOAN HOLOCEN
Trén bàn
dò
dia hinh
va
ành
ve
tinh khu vUc
Ha
Noi, ké't hdp vdi
tài lieu
lo
khoan tUdng dó'i
Idn,
dàng tin cay dà dUdc thu thap
va
chinh
ly
de
xem xét
qua
trình dich chuyén cùa
long
song Hong

tu
Tày Nam
sang Dòng Bàc trong giai doan Holocen muón. Trong
dò,
thè hien ro
nhà't chinh là Ho Tày
ò
phia Bàc
va he
Yèn
So ò
phia Nam là
san
pham
con
sót lai cùa
long song Hong
trong
qua
trình dich chuyén.
Tai khu vUc
Ho
Tày ngày nay, qua trình tboài bòa cùa mot nhành
song
Hong co gay ra bòi sU xuà't hien cùa
con
càt
giiìa song ma
ngày
nay con này vàn

con
sót lai d khu vUc
Tu
Lién. Su thoài bòa cùa mot
nhành song phia Ho Tày ngày nay dà giùp cho nhành
con
lai pbàt
trién ve phia Dóng Bàc tUdng dò'i thuan
Idi
trong khoàng thdi gian
2000 nàm BP (hinh 2). Dén 1000 nàm BP sU xuà't hien cùa he thó'ng
de cbÒng
lù dà khòng
che
sU dich chuyén cùa
long song
trong khoàng
cùa bai
ben
de tà
va hiìu song
Hong. Su xuà't hien cùa
con
càt bài giùa
tai khu vUc này chinh là tàc nbàn dàu tién de
Ho
Tày xuà't hien
va
là
tién de cho viec dàp

de song Hong
trong giai doan ve sau.
Tai khu vUc bó Yèn Sd, sU chuyén dich cùa
long song
Hong xày ra
som
hdn khu vUc Ho Tày dò là giai doan dàu tién
long
song bò dòng d
145
khu
VUC
Thanh Quynh
ma
ngày nay tram tich
càt,
càt làn san long
song vàn
con
tón tai trong
lo
khoan Q.60 khu vUc Vàn Quynh va xung
quanh là tram tich
set.
set bòt, càt bòt
bài
boi trong càc
lo
khoan P.40,
P.60,

F.65. Tié'p theo giai doan này là qua
trình
dói dòng cùa dòng
song tiép tue
phàt trién
va
di ve
huóng
Dóng Bàc tao sU can bang
trac
dién long
song
vói
khu vUc Ho Tày
va
giai doan cuó'i cùng xày ra
tu
khi
Hinh 2. Qua trình dòi dòng cùa
song
Hong trong giai doan Holocen
muón
va hUdng
dich chuyén cùa chung
14i
dàp de
song
Hong.
Trai
qua càc giai doan pbàt trién khàc nhau, dac

biet là
chiù
sU tàc dòng cùa qua trình dò thi
bòa
da
de
lai dà'u vé't cùa
mot ho móng ngUa Yèn Sd dang trong giai doan thoài bòa nhU bién
nay
(hinh
2).
Nhu vay, sU dich
chuyén
cùa
long song
Hong trong Holocen muón
dà de lai trèn bé màt dia
hinh Ha
Nói hai bó móng ngUa lón
dò
là bó
Tày
va
ho Yèn Sd. Tuy nhién, theo tài lieu nghièn cùu cùa Doàn Dia
chà't
Ha
Noi,
2003,
tai khu vUc Phù ThUdng, Xuàn La, Xuàn Dinh vàn
xuà't hien tàng

set loang
lo cùa tram tich chàu thó he tàng Vình Pbùc
co tuoi Pleistocen. Diéu dò
kbàng
dinh
ò
khu vUc này
long
song vàn
chUa mot làn di qua
va
dùng lai. Do dò, khu vUc boat dóng sòi dóng
nhà't cùa
song
Hong trong Holocen muón chinh là khu vUc trung tàm
Ha
Noi.
Tai khu vUc Tàm Xà - Dòng Anh phia Bàc
song
Hong xuà't hien
mot nhành
co hinh
dàng tua nhU mot
long song
co. Phài chàng
day
là
khu vUc dòng song co
chiéu
chuyén dich ngUdc lai

tu
Dóng Bàc xuó'ng
Tày Nam do phia Nam
song
Hong tai khu vUc này ngày nay là khu vUc
Phù ThUdng, Xuàn La, Xuàn
Dinh
ndi lo ra tàng
tram
tich
co
he tàng
Vinh
Pbùc
(hinh
2).
Do dò, cbùng ta càn
co nhOng
nghièn cùu chi tié't
de
làm rò càc
giai doan dich chuyén
long song
tai khu vUc trung tàm
va
ven
Ha
Noi.
Trong khu vUc nghièn cùu thè hien rò nhà't trong Holocen là
tuóng

set
hot pha càt bài boi
va
tUóng bùn
set
kénh -
song
thoàt lù
trén bài boi giò'ng nhU song Tó Lich ngày nay.
Qua
trình dich chuyén
cùa long song Hong
tu
Tày Nam lén Dóng Bàc dà
de
lai hai
ho
móng
ngUa
Idn,
dóng
thòi
là nguyén nbàn tao nén mot he thó'ng càc lach
thoàt lù tu nhién. Càc kiéu dòng chày cùa kénh
song
thoàt lù trUÓc kia
là ndi lién két giùa khu vUc bai boi cao
va
bài
bèi

thà'p kèt nói vói
nhùng cho trùng trén bài boi là càc ao chuòm
va
ò trùng
ma
ngày nay
con
sót lai mot phàn chinh là
ho
Hoàn Kié'm, Thuyén Quang, Ba Màu,
Bay
Màu, Dó'ng Da, Xà Dàn, Ngoc Khành, Giàng Vò, Van Phùc,
TrUdng Dinh, Thanh Nbàn v.v Do
dò,
cbùng
co
vai trò
va
dac diém
hoàn toàn khàc biet vdi càc ho móng ngUa nhU ho Tày
va
ho Yèn
So
147
san
phàm cùa
qua
trình
song
chuyén dich ngang nhanh, quanh co, uón

khùc
va
cuó'i cùng là
bò
lai doan
song.
Tuy nhién,
qua
trình dò thi bòa cùa
Ha
Noi khòng chi mói dién ra
trong nhùng nàm gàn day
ma
dà dién ra
tu
khi Ly Cóng Uàn ddi dò
ve
Thàng Long. Do dò, dién mao cùa càc
he
này dà
co ìt
nbiéu thay doi
nhUng ve
ed
bàn là vàn giù nguyén bàn chà't cùa nò.
HI.
LICH
Sir
PHÀT TRIÉN DIA CHAT
CÙA

HO HOÀN
KIÉM
VA
HO TÀY
Ho Hoàn Kié'm
co
mot già tri vàn bòa vò cùng to
Idn,
dUdc gàn lién
vdi truyén thuyé't
tra
gUdm
bau.
Ho
Tày gàn lién vdi cuoc sò'ng cùa
ngUdi Viet co
va
dUdc
lUu
lai trong nhiéu thi ca cùng nhU càc di tich
lich
su
vàn bòa xung quanh bó. Chinh vi vay, vi
the
cùa ho Hoàn Kié'm
va
ho
Tày là
co
sU khàc biét so vói càc

ho
khàc trong khu vUc
Ha
Nói.
Tuy nhién, lich
su
pbàt trién dia chà't cùa hai ho này khòng thè tàch
ròi khòi
qua
trình phàt trién dia chà't khu vUc
Ha
Noi. Do dò, chung
dà dUdc nghièn cùu khà chi tié't so vdi càc bó khàc trong vùng.
1.
Ho Hoàn
Kiem
Vói 12 còt ó'ng phóng lày màu
tram
tich bé Hoàn Kié'm
(Tran
Nghi, 2000) dà dUa ra mot
bue
tranh khà hoàn thién
ve qua
trình phàt
trién cùa
ho
chung mot
boi
cànb vói càc ho khàc cùa

Ha
Noi nhU Thién
Quang, Giàng Vo,
ho
Vàn, Dó'ng Da, Vàn ChUdng, Nam Dóng Trong
tram
tich cùa bó Hoàn Kié'm,
co
the nói là san phàm cùa
qua
trình tién
bòa bài
bòi cbua
dién hinh vài sU xuà't hien cùa càc yé'u
to'
ed
bàn cùa
phùc he bài boi nhU: tUóng
set
hot pha càt bài boi
va
tudng bùn
set
kénh - song thoàt lù. Ngoài ra, theo két
qua
phàn tich khoàng vat
set
trong tram tich
day
ho thà'y xuà't hien càc khoàng vat monmorilonit

(2,03 dén 2,3%), calcit
(tu
13,5 dén 23,99%), glauconit
(tu
4,4 dén
5,2%) cùa mòi trUdng vùng vinh dà kbàng dinh sU
co
màt cùa
lóp tram
tich nguón gó'c bién cùa he tàng
Hai
HUng trong
tram
tich
day
ho.
Chinh vi vay, trong cóng trình nghièn cùu nàm 2000, Tran Nghi dà
ké't
luàn ve
nguon gó'c cùa ho Hoàn Kié'm là mot
ho
bài
bòi
chua hoàn
thién trén nén
tram
tich bién cùa he tàng Hai Hung dUdc thành tao
tu
Holocen
som

- giùa.
148
2.
Ho Tày
Tu
trUóc dén nay dà
co
nhiéu cóng trình nghièn cùu
ve
ho Tày
trèn càc
llnh
vUc va quan diém khàc nhau. Dé'n nàm 2002, qua nghièn
cùu càc giai doan phàt trién dia chà't cùa
Ho
Tày tbòng qua ké't
qua
phàn tich
ve
thành phàn thach hoc, mòi trUdng
va
càc yé'u tò'lién quan
trong 10 ó'ng phóng,
tu
dò dUa ra hai giai doan phàt trién cùa cbùng
trong Holocen muón, dò là giai doan bién
lui
trUdc khi dàp
de song
Hong va

giai doan sau khi dàp
de song
Hong.
Giai doan bién
lui
trUóc khi dàp
de
song Hong dUdc dac trUng
bang tram
tich càt, càt san, càt hot
tUdng long song
dóng
bang
co
co
dò
chon
loc
tò't, ngày nay san phàm cùa
tram
tich giai doan này vàn lo ra
ò
khu vUc phia Nam ho Tày (doan gàn tUdng
dai
Ly Tu Trong).
Chuyén tiép lén trèn tàng
tram
tich này là
Idp
set,

hot
va
hot càt màu
nàu héng
co
dò chon loc tot tài
tram
tich
tu
bài
bòi song
Hong co
ma
lue
này ho vàn
con
lién thòng vói song
va
dUdc
bèi
dàp
tram
tich theo
hai hudng Dòng Bàc
va
Tày Nam.
Giai doan sau khi dàp
de song
Hong, ho Tày hoàn toàn bi
co làp

vói song
Hong,
do
dò,
Idp tram
tich hot càt, bùn càt
va set
càt xào tròn
manh
va
bùn,
set
màu xàm chuyén dàn sang xàm den nguón gó'c ho
chinh thó'ng bàt dàu dUdc hinh thành.
Nhu vay, lich
su
phàt trién cùa bò Tày
va
bó Hoàn Kié'm nói
riéng, khu vUc
Ha
Noi nói chung trong Holocen
co
sU gàn ké't chat
che
vói lich
su
phàt trién cùa boat dòng song Hong dien ra trong giai
doan này.
IV. KÈT LUÀN

Holocen muon là thdi gian boat dóng sòi dòng nhà't cùa
song Hong
doan chày qua khu vUc
Ha
Noi. Lich
su
phàt trién cùa nò dUdc dànb
dà'u bang hai tàng
san
phàm nguon gó'c song cùa hai giai doan trUdc
va
sau khi dàp
de song
Hong.
Su chuyén dich cùa
long song Hong tu
Tày Nam lén Dòng Bàc dà
de lai hai ho móng ngUa là ho Tày
va
bó Yèn Sd, dong thdi kéo tbeo nò
là mot
loat
càc bò dUdc bình thành trén khu vUc bài bòi thà'p dang ao
149
chuòm nhu
ho
Hoàn Kié'm, ho Bay Màu, ho Thién Quang, ho TrUdng
Dinh, bó Thanh Nbàn, ho Dong Da, bó Vàn
Trong Holocen muon, doan song
Hong

chày qua khu vUc Ho Tày
va
bó Yèn Sd dà
trai
qua hai giai doan dich chuyén. Tuy nhién, thdi
gian dich chuyén cùa cbùng vàn chUa dUdc dinh
tuoi
chinh xàc
vi con
thié'u càc Cd sd tài lieu chi tié't. Ngoài ra, cho dé'n nay mò'i lién he cùng
nhu su lién thòng giùa càc ho bài bòi vói song Tò Lich
va ho
Tày vói
ho
Yèn Sd chUa
co Idi
giài dàp. Do do, trong tUdng lai càn
co
nhùng
cóng trình nghièn cùu ky hdn
de
giài quyé't mot càch triét
de
càc và'n
de
này.
TÀI LIEU THAM KHÀO
1.
Tran
Nghi, Dò

Due
Hùng, 1996. Anh
hUóng
cua de song
Hong
den quy ludi
tién
hóa tram tich hien dai cùa dóng bang Bàc Bó
va
suy
nghi
vi giài phdp
xii
ly. Tap chi Càc khoa hoc ve Trai Dà't.
2.
Tran
Nghi, Dinh Xuàn Thành, 2000. Nguón gdc vd lich
su
tién
hóa
ho
Hoàn Kiém. Tap chi Khào
co
hoc 4 - 2000.
3.
Tran
Nghi, 2002. Nguón gdc
va
lich
su

tién hóa dia chat - mói
trUòng Ho
Tày trong mdi quan he vài hoat dóng song
Hong
4.
Vù Nhat Thàng,
2003.
Dia chat
va
Tài nguyén Khoàng san
Thành
phóHà
Nói. Cuc Dia chà't
va
Khoàng
san
Viét Nam.
150