Một số biện pháp chỉ đạo hoạt động dạy học của người hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ở trường tiểu học (huyện Thuỷ Nguyên - TP Hải Phòng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SƯ PHẠM


ĐÀO THỊ NGÂN

Một số biện pháp chỉ đạo hoạt động dạy học của
người hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng giáo
dục ở trường tiểu học (huyện Thuỷ Nguyên - TP Hải
Phòng)





LUẬN VĂN THẠC SỸ



Người hướng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Quốc Chí




Hà nội - 2004

1
MỤC LỤC

CHỮ VIẾT TẮT 5
MỞ ĐẦU 6
1. Lý do chọn đề tài 6
2. Mục đích nghiên cứu 8
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 9
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 9
5. Giả thuyết khoa học 9
6. Phạm vi nghiên cứu 9
7. Những luận điểm bảo vệ 9
8. Ý nghĩa khoa học của đề tài 10
9. Phƣơng pháp nghiên cứu 10
10. Cấu trúc của luận văn 11
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 11
1.1 Hoạt động dạy học 11
1.1.1. Khái niệm về hoạt động dạy học 11
1.1.2. Các yếu tố cơ bản của hoạt động dạy học 15
1.2. Quá trình dạy học 15
1.3. Một số vấn đề về lý luận dạy học Tiểu học 17
1.3.1. Trƣờng Tiểu học trong hệ thống giáo dục quốc dân 17
1.3.1.1. Vị trí của trƣờng Tiểu học 17

1.3.1.2. Mục tiêu và nội dung của giáo dục Tiểu học 18
1.3.2. Hoạt động dạy - học ở trƣờng Tiểu học 19
1.3.2.1. Hoạt động học và đặc điểm của nó 19
1.3.2.2. Hoạt động dạy của giáo viên : 22
1.3.2.3. Mối quan hệ giữa dạy và học trong quá trình dạy học ở bậc
Tiểu học 23
1.4. Một số cơ sở lý luận về quản lý trƣờng Tiểu học 25

2
1.4.1. Quản lý là gì ? 25
1.4.2. Quản lý giáo dục và quản lý nhà trƣờng 26
1.4.2.1 Quản lý giáo dục 26
1.4.2.2. Quản lý trƣờng học 28
1.4.3. Các chức năng quản lý giáo dục 30
1.4.4 Bản chất của quá trình quản lý trƣờng học 32
1.5. Quan niệm về chất lƣợng dạy học 34
1.6. Vai trò của ngƣời Hiệu trƣởng trong trƣờng Tiểu học 37
CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG VỀ CHỈ ĐẠO HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở
CÁC TRƢỜNG TIỂU HỌC HUYỆN THUỶ NGUYÊN THÀNH PHỐ HẢI
PHÒNG 40
2.1. Vài nét về giáo dục bậc Tiểu học huyện Thuỷ Nguyên 40
2.2. Thực trạng chỉ đạo hoạt động của ngƣời Hiệu trƣởng và chất
lƣợng giáo dục của một số trƣờng Tiểu học thuộc huyện Thuỷ
Nguyên thành phố Hải Phòng 47
2.2.1 Trƣờng Tiểu học Thuỷ Đƣờng : 47
2.2.1.1 Vài nét về đặc điểm nhà trƣờng : 47
2.2.1.2 Đội ngũ giáo viên : 48
2.2.1.3 Thành tích học tập của học sinh và chất lƣợng giáo dục
trƣờng : 52
2.2.1.4 Tình hình cơ sở vật chất phục vụ dạy học 53

2.2.1.5 Thực trạng chỉ đạo hoạt động dạy học của trƣờng Tiểu học
Thuỷ Đƣờng 54
2.2.2 Trƣờng Tiểu học Gia Đức huyện Thuỷ Nguyên 61
2.2.2.1 Tình hình chung 61
2.2.2.2 Tình hình giảng dạy và đội ngũ giáo viên trƣờng Tiểu học
Gia Đức 62
2.2.2.3 Tình hình học tập và chất lƣợng của học sinh : 64
2.2.2.4 Đội ngũ cán bộ quản lý 66

3
2.2.3 Trƣờng Tiểu học Kỳ Sơn huyện Thuỷ Nguyên 67
2.2.3.1 Tình hình chung 67
2.2.3.2 Tình hình giảng dạy và đội ngũ giáo viên 68
2.2.3.3 Tình hình học tập và chất lƣợng học tập của học sinh 71
2.2.3.4 Đội ngũ cán bộ quản lý 73
CHƢƠNG 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP CHỈ ĐẠO HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CỦA
NGƢỜI HIỆU TRƢỞNG NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC Ở
TRƢỜNG TIỂU HỌC (HUYỆN THUỶ NGUYÊN - HẢI PHÒNG) 69
3.1 Xây dựng và quản lý đội ngũ của ngƣời Hiệu trƣởng trƣờng Tiểu
học 77
3.1.1 Chỉ đạo công tác xây dựng và phát triển đội ngũ giáo viên 77
3.1.1.1 Xây dựng đội ngũ giáo viên đủ về số lƣợng, đảm bảo về
chất lƣợng, đồng bộ về cơ cấu và loại hình, đủ sức thực hiện mục
tiêu và kế hoạch của nhà trƣờng là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu 77
3.1.1.2 Sắp xếp (phân công lao động giáo viên) sử dụng lao động sƣ
phạm trong trƣờng đảm bảo tính khoa học, tính sƣ phạm hợp lý 78
3.1.1.3 Bồi dƣỡng chuyên môn nghiệp vụ sƣ phạm cho giáo viên,
khuyến khích tự học, tự bồi dƣỡng 79
3.1.2 Tạo động lực cho đội ngũ giáo viên 81
3.1.2.1 Cải thiện điều kiện lao động 81

3.1.2.2 Các biện pháp kích thích ngƣời dạy 83
3.2 Tổ chức và chỉ đạo tốt hoạt động dạy học 85
3.2.1 Xây dựng nề nếp kỷ cƣơng trong quá trình dạy học 85
3.2.1.1 Giáo dục ý thức thi hành pháp luật và xây dựng quy chế
trong quản lý quá trình dạy học 85
3.2.1.2 Chỉ đạo thực hiện kỷ cƣơng, tình thƣơng, trách nhiệm trong
dạy học 87
3.2.2. Chỉ đạo việc thực hiện kế hoạch dạy học : 91
3.2.3 Chỉ đạo việc thực hiện quy chế chuyên môn 92

4
3.2.4 Chỉ đạo, tổ chức tốt hội giảng, phong trào dự giờ thăm lớp 93
3.2.5 Tổ chức, chỉ đạo đổi mới phƣơng pháp dạy học 94
3.2.6 Quản lý hoạt động học của học sinh 98
3.2.7. Chỉ đạo và cải tiến phƣơng pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học
tập của học sinh . 100
3.2.8. Chỉ đạo, tổ chức các hoạt động hỗ trợ học tập của học sinh 104
3.3 Tăng cƣờng xây dựng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học 104
3.4 Xây dựng môi trƣờng giáo dục, thống nhất trong giáo dục toàn
diện 107
3.4.1 Phát huy vai trò của tổ chức Công đoàn, Đoàn thanh niên, Đội
thiếu niên trong nhà trƣờng 107
3.4.2. Xây dựng môi trƣờng sƣ phạm làm cơ sở nâng cao chất lƣợng
dạy học 108
3.4.3 Quản lý hoạt động bán trú, học 2 buổi/ngày 110
3.4.4 Phối hợp chặt chẽ với gia đình và các tổ chức xã hội địa
phƣơng 111
3.4.5 Thực hiện công tác xã hội hoá giáo dục 113
3.5 Chỉ đạo công tác kiểm tra, đánh giá và thi đua khen thƣởng 114
3.5.1 Tăng cƣờng công tác kiểm tra đánh giá quá trình dạy học 114

3.5.2 Công tác thi đua khen thƣởng 116
ĐÁNH GIÁ SỰ CẦN THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI 119
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 121
1. Kết luận 121
2. Khuyến nghị 122
TÀI LIỆU THAM KHẢO 124
PHỤ LỤC 127

5
CHỮ VIẾT TẮT

BCH
Ban chấp hành
BGH
Ban giám hiệu
CCB
Cựu chiến binh
CHXHCN
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa
CNH
Công nghiệp hoá
CNXH
Chủ nghĩa xã hội
CSVC
Cơ sở vật chất
DS
Dân số
GDDT
Giáo dục - đào tạo
HĐH

Hiện đại hoá
K
1

Khối 1
K
2

Khối 2
K
3

Khối 3
KHHGĐ
Kế hoạch hoá gia đình
KT - XH
Kinh tế - xã hội
NCGD
Nghiên cứu giáo dục
NXB
Nhà xuất bản
PGD
Phòng giáo dục
PTCS
Phổ thông cơ sở
PTGD
Phát triển giáo dục
QTDH
Quá trình dạy học
SGK

Sách giáo khoa
TDTT
Thể dục thể thao
TH
Tiểu học
THCS
Trung học cơ sở
TKB
Thời khoá biểu
TNCSHCM
Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh
TNTP
Thiếu niên tiền phong
TU
Trung ơng
UBND
Uỷ ban nhân dân


6
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nền kinh tế nƣớc ta đang chuyển đổi từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung
sang cơ chế thị trƣờng có sự quản lý của Nhà nƣớc. Công cuộc đổi mới này
đề ra những yêu cầu mới đối với hệ thống giáo dục. Một công cuộc đổi mới
sâu sắc nền kinh tế xã hội đòi hỏi cần có những con ngƣời có bản lĩnh tự chủ,
năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, có năng lực giải quyết các vấn đề do
thực tiễn phát triển kinh tế xã hội và cuộc sống đề ra. Nghị quyết Đại hội
Đảng Cộng sản Việt Nam khoá VIII nêu ra : “ Giáo dục đang trở thành một bộ
phận đặc biệt của cấu trúc hạ tầng xã hội “, giáo dục là tiền đề quan trọng

trong sự phát triển của tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hoá, quốc
phòng, an ninh bởi lẽ con ngƣời đƣợc giáo dục tốt và biết tự giáo dục thƣờng
xuyên mới có khả năng giải quyết một cách sáng tạo và có hiệu quả tất cả các
vấn đề do sự phát triển của xã hội tạo ra.
Giáo dục là một bộ phận hữu cơ rất quan trọng trong chiến lƣợc phát
triển kinh tế, xã hội và mục tiêu giáo dục đƣợc coi là một trong những mục
tiêu quan trọng của sự phát triển.
Muốn phát triển giáo dục cần nhiều yếu tố bảo đảm, nhƣng trƣớc hết
phải có đội ngũ giáo viên có kiến thức, giỏi về nghiệp vụ sƣ phạm, có phẩm
chất đạo đức, tƣ tƣởng chính trị đó chính là nguồn nhân lực quan trọng của
ngành giáo dục.
Nghị quyết của Hội nghị lần thứ 2 của Ban chấp hành Trung ƣơng
Đảng khoá VIII đã chỉ rõ : “ Giáo dục và đào tạo hiện nay phải có một bƣớc
chuyển nhanh chóng về chất lƣợng và hiệu quả đào tạo đáp ứng yêu cầu của
đất nƣớc thực hiện nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dƣỡng nhân tài,
phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nƣớc phải nâng cao chất

7
lƣợng và bảo đảm số lƣợng giáo viên cho hệ thống giáo dục, tiêu chuẩn hoá
và hiện đại hoá các điều kiện dạy và học. “
Quá trình dạy học là một thành tố đặc biệt quan trọng của quá trình
giáo dục. Nâng cao chất lƣợng và hiệu quả của quá trình dạy học là một
nhiệm vụ vô cùng cấp thiết ở các trƣờng phổ thông. Bởi chất lƣợng và hiệu
quả của quá trình dạy và học quyết định chất lƣợng giáo dục, đáp ứng đƣợc
nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội của đất nƣớc trong thời kỳ đẩy mạnh CNH
– HĐH đất nƣớc.
Ở nƣớc ta hiện nay, chất lƣợng giáo dục nói chung và chất lƣợng dạy
học nói riêng đã có nhiều tiến bộ. Nội dung, phƣơng pháp dạy học đang đƣợc
đổi mới, phong trào thi đua học tập đang diễn ra sôi nổi trên khắp cả nƣớc.
Các loại hình trƣờng lớp phát triển đa dạng, dân trí từng bƣớc đƣợc nâng cao.

Tuy vậy, hệ thống giáo dục - đào tạo của đất nƣớc ta đang ở trong trạng
thái bất cập so với yêu cầu phát triển của đất nƣớc nhất là yêu cầu về đào tạo
nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp CNH – HĐH đất nƣớc.
Công tác quản lý giáo dục vẫn còn có những yếu tố, một số chủ trƣơng
về đổi mới giáo dục - đào tạo chƣa đƣợc thực hiện triệt để.
Báo cáo tổng kết năm học trong những năm qua của các cấp quản lý
giáo dục đều khẳng định mâu thuẫn chủ yếu trong quy trình dạy học hiện nay
là mâu thuẫn giữa mục tiêu dạy học với phƣơng pháp, phƣơng tiện dạy học
lạc hậu. Điều này ảnh hƣởng không nhỏ tới sự phát triển của giáo dục và đào
tạo.
Thực tiễn công tác quản lý giáo dục trong trƣờng học trong những năm
qua đã có nhiều chuyển biến, song nhìn chung chất lƣợng, hiệu quả công tác
quản lý chƣa cao, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu của thực tiễn cuộc sống. Bởi
vậy, việc đổi mới công tác quản lý nhà trƣờng mà trọng tâm là đổi mới quản

8
lý hoạt động dạy học trong trƣờng Tiểu học cho phù hợp với điều kiện mới là
một vấn đề cấp thiết.
Trong nhà trƣờng nói chung và trong trƣờng Tiểu học nói riêng, ngƣời
Hiệu trƣởng có vai trò rất quan trọng. Hiệu trƣởng là ngƣời đứng ra chịu trách
nhiệm trƣớc Đảng, Nhà nƣớc và nhân dân để lãnh đạo mọi hoạt động trong
nhà trƣờng, làm cho mọi hoạt động trong nhà trƣờng phát triển đồng bộ, đúng
hƣớng theo yêu cầu của nhiệm vụ cách mạng. Ngƣời Hiệu trƣởng cũng là
ngƣời trực tiếp làm việc với đội ngũ giáo viên, chỉ đạo sâu, sát nội dung và
phƣơng pháp dạy học. Thực tiễn phát triển giáo dục trong những năm qua cho
thấy trƣờng Tiểu học nào ngƣời Hiệu trƣởng quản lý chỉ đạo tốt hoạt động
dạy học, trƣờng đó chất lƣợng giáo dục về nhiều mặt đƣợc nâng cao. Những
Hiệu trƣởng yếu kém về năng lực, thiếu trách nhiệm, coi việc chỉ đạo hoạt
động dạy học là công việc của Hiệu phó phụ trách chuyên môn sẽ dẫn đến
tình trạng sa sút về chất lƣợng giáo dục, không phát huy đƣợc khả năng của

giáo viên làm giảm lòng tin của nhân dân đối với nhà trƣờng. Chính vì thế,
việc chỉ đạo hoạt động dạy học của ngƣời Hiệu trƣởng nhằm nâng cao chất
lƣợng giáo dục ở trƣờng Tiểu học là vấn đề cần thiết không chỉ có ý nghĩa lý
luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn to lớn, và cũng vỡ vậy tỏc giả đó chọn : “
Một số biện phỏp chỉ đạo hoạt động dạy học của ngƣời hiệu trƣởng nhằm
nâng cao chất lƣợng giáo dục ở trƣờng Tỉểu học ( Huyện Thuỷ Nguyờn
Thành phố Hải Phũng ) ” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp của mỡnh.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề ra một số biện pháp chỉ đạo hoạt động dạy học của ngƣời Hiệu
trƣởng nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục ở các trƣờng Tiểu học
huyện Thuỷ Nguyên – thành phố Hải Phòng.

9
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về hoạt động dạy học.
- Tìm hiểu thực trạng quản lý, chỉ đạo hoạt động dạy học của ngƣời
Hiệu trƣởng ở một số trƣờng Tiểu học huyện Thủy Nguyên – thành phố Hải
Phòng.
- Đề xuất một số biện pháp chỉ đạo hoạt động dạy học của ngƣời Hiệu
trƣởng nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
+ Khách thể nghiên cứu : Công tác quản lý của ngƣời hiệu trƣởng
trƣờng tiểu học.
+ Đối tƣợng nghiên cứu : Một số biện pháp chỉ đạo hoạt động dạy học
ở trƣờng Tiểu học.
5. Giả thuyết khoa học
Nếu ngƣời hiệu trƣởng vận dụng sáng tạo, hợp lý một số biện pháp chỉ
đạo hoạt động dạy học sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục ở trƣờng
Tiểu học.
6. Phạm vi nghiên cứu

Do điều kiện thời gian có hạn nên đề tài chỉ tập trung nghiên cứu các
biện pháp chỉ đạo hoạt động dạy học có kết quả ở một số trƣờng tiểu học
huyện Thủy Nguyên – Hải Phòng trong những năm học 1999 đến 2004.
7. Những luận điểm bảo vệ
- Chỉ đạo tốt hoạt động dạy học là một biện pháp nâng cao chất lƣợng
giáo dục ở trƣờng tiểu học.
- Việc chỉ đạo hoạt động dạy học xuất phát từ nhu cầu thực tiễn để giải
quyết vấn đề giáo dục của các trƣờng tiểu học.

10
- Để đảm bảo hiệu quả và tính bền vững của chất lƣợng dạy học cần
tăng cƣờng chỉ đạo hoạt động dạy học và các biện pháp bổ trợ khác.
- Ngƣời hiệu trƣởng chỉ đạo tốt hoạt động dạy học sẽ thúc đẩy phong
trào dạy học, nâng cao chất lƣợng giáo dục trong trƣờng tiểu học.
8. Ý nghĩa khoa học của đề tài
- Về lý luận: Trong thời kỳ đổi mới sự nghiệp giáo dục, thực hiện
chƣơng trình tiểu học mới, các biện pháp chỉ đạo hoạt động dạy học của
ngƣời hiệu trƣởng là một biện pháp phù hợp để nâng cao chất lƣợng giáo dục.
- Về thực tiễn: Tầm nhìn và hành động trong triển khai các biện pháp
chỉ đạo hoạt động dạy học của ngƣời hiệu trƣởng trƣờng tiểu học ở trƣờng
Thuỷ Nguyên.
9. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài chúng tôi sử dụng và kết
hợp các phƣơng pháp nghiên cứu sau :
- Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết, nghiên cứu các Nghị quyết,
văn bản, tài liệu, các công trình nghiên cứu về quản lý giáo dục, quản lý chỉ
đạo hoạt động dạy học, các vấn đề có liên quan đến đề tài.
- Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn :
+ Quan sát hoạt động dạy học ở một số trƣờng tiểu học trong huyện
Thủy Nguyên.

+ Điều tra thông qua hồ sơ sổ sách, trao đổi, trò chuyện với các nhà
quản lý, giáo viên, học sinh.
- Nhóm phƣơng pháp hỗ trợ :
+ Xin ý kiến chuyên gia
+ Phƣơng pháp thống kê
+ Phƣơng pháp so sánh xử lý các số liệu, tƣ liệu thu thập đƣợc.
+ Phƣơng pháp đàm thoại, phỏng vấn

11
10. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn có 3 chƣơng :
Chƣơng 1 : Cơ sở lý luận.
Chƣơng 2 : Thực trạng về chỉ đạo hoạt động dạy học ở cỏc trƣờng Tiểu học
huyện Thuỷ Nguyờn Thành phố Hải Phũng.
Chƣơng 3 : Một số biện phỏp chỉ đạo hoạt động dạy học của ngƣời Hiệu
trƣởng nhằm nõng cao chất lƣợng giỏo dục ở trƣờng tiểu học
huyện Thuỷ Nguyờn Thành phố Hải Phũng.
Cuối luận văn là danh mục cỏc tài liệu tham khảo và phụ lục.
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1 Hoạt động dạy học
1.1.1. Khái niệm về hoạt động dạy học
Hoạt động dạy học là một trong những hoạt động giao tiếp sƣ phạm
mang ý nghĩa xã hội. Chủ thể của quá trình dạy là thầy giáo và chủ thể của
hoạt động học là học sinh, tiến hành các hoạt động khác nhau nhƣng không
phải là những hoạt động đối lập nhau mà song song tồn tại phát triển trong
cùng một quá trình thống nhất cùng hƣớng tới một mục đích. Hoạt động dạy
của thầy giáo là truyền thụ tri thức, tổ chức, chỉ đạo điều khiển, hƣớng dẫn
hoạt động chiếm lĩnh tri thức của học sinh. Vai trò của ngƣời thầy giáo là
ngƣời dẫn đƣờng, là ngƣời đồng hành với học sinh trên con đƣờng chiếm lĩnh
tri thức theo nội dung dạy học đƣợc chƣơng trình quy định bằng phƣơng pháp

nhà trƣờng, tạo nên sự gắn kết chặt chẽ giữa ngƣời dạy và ngƣời học.
Hoạt động học của học sinh là hoạt động nhận thức, dƣới tác động của
ngƣời dạy thực sự có ý nghĩa và kết quả khi nó là hoạt động tự giác, tích cực
với sự nỗ lực của ngƣời học. Hoạt động không chỉ dừng ở việc nhắc lại bài
học, nhắc lại hành vi mà hơn thế nó còn tái tạo cho bản thân sáng tạo trong tƣ
duy. Ngƣời học biết sử dụng và điều khiển tri thức trong quá trình chiếm lĩnh

12
khoa học tạo nên nhân cách ngƣời học đƣợc sâu sắc, đầy đủ và hoàn thiện, có
khả năng thích ứng với yêu cầu của xã hội.
Dạy và học là hoạt động có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Kết quả học
tập của học sinh không chỉ là kết quả của việc học mà còn là kết quả của hoạt
động dạy. Không thể tách rời kết quả học tập của trò trong việc đánh giá kết
quả dạy của thầy. Chúng ta có thể hình dung mối quan hệ của hai hoạt động
này qua xem bảng 1.1 :



13
Bảng 1.1 - So sánh hoạt động dạy và hoạt động học


HOẠT ĐỘNG DẠY
HOẠT ĐỘNG HỌC
Định nghĩa
- Sự tổ chức, điều khiển tối ƣu
quá trình học sinh chiếm lĩnh tri
thức hình thành và phát triển
nhân cách.
- Học sinh tiếp thu khái niệm khoa học với

quá trình tự giác, tích cực, tự lực, chủ
động, sáng tạo chiếm lĩnh khoa học dƣới
sự điều khiển của thầy.
Mục đích
- Tổ chức và điều khiển hoạt
động học của học sinh, giúp học
sinh nắm vững kiến thức hình
thành kỹ năng kỹ xảo, thái độ.
- Chiếm lĩnh khái niệm khoa học thành
công sẽ đồng thời đạt ở mục đích.
+ Trí dục : nắm vững tri thức
+ Phát triển : tƣ duy và năng lực hoạt động
trí tuệ.
+ Giáo dục : hình thành thế giới quan khoa
học thái độ, đạo đức, niềm tin,
Chức năng
Chức năng kép :
+ Truyền đạt thông tin dạy học
+ Điều khiển hoạt động học
Hai chức năng thống nhất :
+ Lĩnh hội thông tin
+ Tự điều khiển quá trình chiếm lĩnh khái
niệm khoa học.
Nội dung
- Theo chƣơng trình quy định
- Toàn bộ hệ thống khái niệm của môn
học.
- Cấu trúc lô gíc của môn học
- Các phƣơng pháp đặc trƣng của khoa học
tạo nên môn học.

- Ngôn ngữ khoa học
- Ứng dụng hiểu biết vào học tập, lao
động.
Phƣơng
pháp
Phƣơng pháp nhà trƣờng
- Phƣơng pháp nhận thức
- Phƣơng pháp chiếm lĩnh khái niệm của
khoa học biến thành học vấn của bản thân
Đó là phƣơng pháp : mô tả - giải thích -
vận dụng.


14

15
1.1.2. Các yếu tố cơ bản của hoạt động dạy học
Nếu quan sát một hoạt động dạy học ta thấy nó có 3 yếu tố :
Nội dung dạy học, hoạt động dạy của thầy giáo, hoạt động của học sinh
Không có 3 yếu tố cơ bản này thì hoạt động dạy học không thể xảy ra.
Nhƣng hoạt động nào cũng có mục đích cần sử dụng những phƣơng
tiện nhất định và cuối cùng sẽ đạt đƣợc những kết quả.
Nhƣ vậy hoạt động dạy học đƣợc tạo thành từ các yếu tố cơ bản :
Mục đích,Thầy và hoạt động dạy, trò và hoạt động học, phƣơng tiện
Kết quả.
Tất cả những yếu tố này tồn tại trong mối liên hệ hữu cơ chặt chẽ, toàn
bộ hệ thống đƣợc đặt trong môi trƣờng kinh tế, xã hội. Ngoài ra chúng ta cũng
cần chú ý tới môi trƣờng cụ thể. Đó là những đặc điểm điều kiện phát triển
kinh tế, xã hội của địa phƣơng, của gia đình có ảnh hƣởng trực tiếp đến khả
năng và điều kiện thực tế của thầy và trò.

1.2. Quá trình dạy học
“ Quá trình dạy học là quá trình Sƣ phạm bộ phận, một phƣơng tiện để
trau dồi học vấn, phát triển năng lực và giáo dục phẩm chất, nhân cách thông
qua sự tác động qua lại giữa ngƣời dạy và ngƣời học nhằm truyền thụ và lĩnh
hội một cách có hệ thống những tri thức khoa học, những kỹ năng và kỹ xảo,
nhận thức và thực hành [ 21- Tr 25 ] Nói cách khác quá trình dạy học là quá
trình vận động kết hợp các hoạt động dạy và học để thực hiện tốt mục tiêu,
nhiệm vụ dạy học.
Trong quá trình dạy học, ngƣời thầy chủ động lựa chọn trọng tâm,
trọng điểm nội dung, phƣơng pháp lựa chọn phƣơng tiện, hình thức tổ chức,
thầy điều khiển thực hiện việc truyền thụ tri thức kỹ năng, kỹ xảo một cách
khoa học và đánh giá kết quả học tập của học sinh. Vai trò chủ đạo của thầy

16
giáo thể hiện qua việc định hƣớng tổ chức, điều khiển trực tiếp các hoạt động
trên lớp, luôn có ý nghĩa đặc biệt với việc đảm bảo chất lƣợng của học sinh
trong học tập. Học sinh dựa trên cơ sở đó, phát huy ý thức tự giác, tích cực,
chủ động và sáng tạo thực hiện các thao tác tƣ duy để chiếm lĩnh tri thức khoa
học, nhằm nâng cao chất lƣợng kiến thức phát triển năng lực hoạt động trí tuệ,
thái độ, tƣ tƣởng đúng đắn của mình lên một trình độ mới.
Quá trình dạy học là một hệ thống cân bằng động toàn vẹn gồm các
thành tố cơ bản :
+ Nội dung dạy học, học và dạy
+ Nội dung dạy học không chỉ là kiến thức mà còn phải chú ý đến
phƣơng pháp tƣ duy, hay nói một cách khác khi triển khai một hoạt động dạy
học ngƣời dạy cần phải biết cách lựa chọn phƣơng thức chuyển tải sao cho
đƣa đến cho ngƣời học không chỉ kiến thức mà tạo điều kiện cho họ tái tạo lại
đƣợc kiến thức đó.
+ Học là quá trình tự biến đổi mình và làm phong phú mình bằng cách
chọn nhập và xử lý thông tin từ môi trƣờng xung quanh.

+ Dạy là việc giúp cho ngƣời học tự mình chiếm lĩnh những kiến thức,
kỹ năng và hình thành hoặc tăng cƣờng tình cảm, thái độ. [ 29- Tr143 ]
Các thành tố của quá trình dạy học tƣơng tác với nhau theo quy luật
riêng, thâm nhập vào nhau quy định lẫn nhau để thực hiện những nhiệm vụ
dạy học nhằm đạt chất lƣợng và hiệu quả dạy học và có thể sơ đồ hoá nhƣ sơ
đồ 1.1

17
Sơ đồ 1.1 : Quá trình dạy học






Dạy Học





Tuy nhiên quá trình dạy học không thể không có sự tham gia của các
yếu tố phƣơng pháp dạy học, điều kiện môi trƣờng và phƣơng tiện dạy học
cũng nhƣ quá trình kiểm tra đánh giá kết quả dạy học.
1.3. Một số vấn đề về lý luận dạy học Tiểu học
1.3.1. Trƣờng Tiểu học trong hệ thống giáo dục quốc dân
1.3.1.1. Vị trí của trường Tiểu học
Vị trí của trƣờng Tiểu học đƣợc xác định trong Điều 2 của Điều lệ
trƣờng Tiểu học “ Trƣờng Tiểu học là cơ sở giáo dục của bậc Tiểu học, bậc
học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân. Trƣờng Tiểu học có tƣ cách

pháp nhân và con dấu riêng “
Điều 22 của Luật giáo dục còn ghi rõ “ Giáo dục Tiểu học là bậc học
bắt buộc đối với mọi trẻ em từ 6 – 10 tuổi đƣợc thực hiện trong năm học từ
lớp 1 đến lớp 5, tuổi học sinh vào lớp 1 là 6 tuổi “.
Bậc Tiểu học là bậc học đầu tiên của hệ thống giáo dục phổ thông
thuộc nền văn minh nhà trƣờng của mỗi quốc gia. Là bậc học giành cho 100%
Nội dung dạy học
Truyền đạt
Điều khiển
Lĩnh hội
Tự điều khiển
Cộng
tác

18
trẻ em có độ tuổi từ 6 đến 11-12 tuổi ( một bộ phận nhỏ có thể đến 14 tuổi ),
cũng có nghĩa bậc Tiểu học là bậc học của 100% dân cƣ và từ thế hệ trẻ em
ngày nay thì toàn dân đều qua ghế nhà trƣờng Tiểu học.
Bậc Tiểu học có bản sắc riêng và có tính độc lập tƣơng đối, cú tính sƣ
phạm đặc thù không phụ thuộc nghiêm ngặt vào sự giáo dục trƣớc đó và các
bậc học kế sau đó. Bậc Tiểu học tạo ra những cơ sở ban đầu rất cơ bản và bền
vững cho trẻ em tiếp tục học lên các lớp trên, hình thành cơ sở ban đầu của
nhân cách. Đặc điểm này đòi hỏi sự chuẩn xác với tính khoa học cao, tính
nhân văn ở một nền giáo dục nhà trƣờng, ở mỗi giáo viên và cán bộ quản lý
giáo dục.
Bậc Tiểu học có vị trí hết sức quan trọng trong giáo dục cũng nhƣ trong
đời sống xã hội đòi hỏi các nhà quản lý trƣờng học phải quan tâm và có chính
sách ƣu tiên, ƣu đãi đối với bậc Tiểu học. Với tƣ cách là một bậc học nền tảng
cho hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục Tiểu học có vững chắc thì mới đảm
bảo đƣợc nhiệm vụ xây dựng toàn bộ nền móng không chỉ cho giáo dục phổ

thông mà còn cho cả sự hình thành và phát triển nhân cách con ngƣời.
1.3.1.2. Mục tiêu và nội dung của giáo dục Tiểu học
Mục tiêu giáo dục Tiểu học bao gồm những phẩm chất và những năng
lực chủ yếu cần hình thành cho học sinh Tiểu học để góp phần vào quá trình
đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho giai đoạn CNH – HĐH và hội nhập quốc
tế.
Mục tiêu của giáo dục Tiểu học theo Điều 23 của Luật giáo dục là :
“ Nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở bàn đầu cho sự phát triển đúng
đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ thể chất thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản để
học sinh tiếp tục học Trung học cơ sở “ [5 - Tr 30 ].

19
Trong giai đoạn hiện nay, giáo dục Tiểu học cần đạt đƣợc một số mục
tiêu cụ thể : Nâng cao chất lƣợng phổ cập giáo dục – Phổ cập giáo dục đúng
độ tuổi nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện ở bậc học.
Với mục tiêu trên, nội dung giáo dục Tiểu học “ Phải đảm bảo cho học
sinh có hiểu biết đơn giản cần thiết về tự nhiên, xã hội và con ngƣời, có kỹ
năng cơ bản về nghe, đọc, nói, viết và tính toán, có thói quen rèn luyện thân
thể, giữ gìn vệ sinh; có hiểu biết ban đầu về hát, múa, âm nhạc, mỹ thuật “
[19- Tr 20 ]
Từ cơ sở lý luận về mục tiêu và nội dung giáo dục Tiểu học chúng ta có
thể sơ đồ hoá quan hệ của mục tiêu giáo dục Tiểu học nhƣ sơ đồ 1.2
Sơ đồ 1.2 . Quan hệ của mục tiêu giáo dục Tiểu học

1.3.2. Hoạt động dạy - học ở trƣờng Tiểu học
1.3.2.1. Hoạt động học và đặc điểm của nó
Nội dung giáo dục tiểu học
Mục tiêu giáo dục Tiểu học
Phƣơng pháp giáo dục tiểu học
Nội dung các mặt giáo dục


Kiến thức Kỹ năng Thái độ

20
Hoạt động học tập của con ngƣời xuất hiện từ lúc sơ sinh, từ học nhìn,
học nghe đến học ăn, học nói, học chữ, học nghề, … Trƣớc khi đến trƣờng, ở
lứa tuổi mẫu giáo trẻ đã học, các em học qua hoạt động vui chơi và qua các
loại hình hoạt động khác.
Việc học của trẻ lúc này diễn ra tự phát, qua truyền kinh nghiệm theo
lối “ bắt chƣớc “ “ truyền khẩu “. Trẻ em cũng có thể học ở các lớp mẫu giáo
qua các tiết học do cô giáo tổ chức. Nhƣng đó cũng chỉ là hình thức vui chơi
chứ chƣa phải là hoạt động học chuyên biệt.
Hoạt động học đúng với nghĩa tâm lý học chỉ nảy sinh và đƣợc hình
thành ở trẻ 6 tuổi. Hoạt động này tạo ra sự biến đổi ngay chính trong bản thân
học sinh.
Trẻ em lớn lên về cơ thể và có sức khoẻ nhờ đƣợc nuôi dƣỡng, nhờ ăn
uống và hít thở khí trời. Trí tuệ của trẻ phát triển, tâm hồn các em phong phú,
năng lực, tình cảm của các em hình thành và phát triển nhờ có hoạt động học.

Hoạt động học là hoạt động chủ đạo của học sinh Tiểu học, hoạt động
này có một số đặc điểm nhƣ sau :
- Đó là hoạt động có đối tƣợng, có phƣơng pháp và đƣợc tổ chức
chuyên biệt.
- Hoạt động tạo ra sự phát triển tâm lý trẻ em đó là sự phát triển các quá
trình tâm lý, hình thành các thuộc tính tâm lý và nhân cách học sinh. Đáng lƣu
ý ở bậc học này là sự phát triển trí tuệ của các em.
- Hoạt động học đƣợc hình thành ở học sinh bằng phƣơng pháp nhà
trƣờng do ngƣời có tay nghề ( giáo viên ) tổ chức, chỉ đạo.
- Hoạt động học là hoạt động có đối tƣợng chuyên biệt, đối tƣợng này
đƣợc cụ thể hoá ở nội dung học tập của học sinh. Nội dung đó chính là hệ
thống khái niệm khoa học, hệ thống tri thức khoa học. Nội dung này đƣợc nhà

21
trƣờng đƣa đến cho học sinh trên cơ sở của lôgic khoa học xác định với
những nguyên tắc của nhà trƣờng nhằm đạt đƣợc những mục tiêu nhất định.
Học sinh lĩnh hội các nội dung trên bằng hoạt động học với các thành
tố nhƣ : nhu cầu ( động cơ ) học, nhiệm vụ học và các hành động khác.
Động cơ học tập của học sinh là cái mà vì nó trẻ học, là cái thôi thúc trẻ
học tập.
Động cơ tạo nên động lực học một thành tố quan trọng trong cấu trúc
hoạt động học của học sinh.
Nhiệm vụ học tập là hình thức cụ thể hóa nội dung học thành mục đích
và phƣơng tiện đạt mục đích đó trong hoạt động học của học sinh từng lớp,
từng độ tuổi.
Học sinh dƣới sự hƣớng dẫn, tổ chức của giáo viên tiến hành hoạt động
học để tự tạo cho mình sản phẩm học tập. Mỗi nhiệm vụ học tập tạo ra ở học
sinh năng lực mới, cái mới trong tâm lý chứ không đơn thuần là tích luỹ thêm,
không phải gộp thêm vào vốn kinh nghiệm đã có.
Học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập bằng hành động học nhƣ : hành

động phân tích, hành động mô hình hoá, hành động cụ thể hoá, hành động
kiểm tra và đánh giá.
Dạy học sinh chính là làm cho các em hiểu nhiệm vụ học tập và biết
dùng các hành động học để giải quyết nhiệm vụ đó. Chính vì vậy trong nhà
trƣờng hiện nay, giáo viên cần hiểu rõ quy luật nhận thức của con ngƣời :
“ Trăm nghe không bằng một thấy
Trăm thấy không bằng một làm “
Để có phƣơng pháp dạy học tốt nhất là học sinh muốn học điều gì thầy
giáo tổ chức cho các em tự làm để phát hiện ra cái đó, phát hiện ra lôgic chứa
đựng trong nó ( cái cần lĩnh hội ) nghĩa là học sinh tự làm ra sản phẩm học tập
của mình.

22
Căn cứ vào đặc điểm hoạt động học của học sinh Tiểu học, nhà trƣờng
và thầy cô giáo có thể tổ chức quá trình hình thành hoạt động này cho các em.
1.3.2.2. Hoạt động dạy của giáo viên :
Hoạt động dạy của giáo viên Tiểu học là loại hình hoạt động chuyên
biệt hay là một nghề khác với các nghề khác trong xã hội. Đó là hoạt động tổ
chức quá trình phát triển của trẻ em.
Giáo viên Tiểu học là ông thầy tổng thể ngƣời đại diện toàn quyền của
nền văn minh nhà trƣờng Tiêủ học, tổ chức quá trình phát triển của trẻ em cụ
thể là tổ chức cho các em hoạt động, đó là hoạt động lĩnh hội cái cần học và
lĩnh hội cách học.
Hoạt động dạy của giáo viên Tiểu học là hoạt động đƣợc định hƣớng và
tuân theo hoạt động học của học sinh.
Hoạt động học của học sinh là hoạt động lĩnh hội tri thức, kỹ năng, các
giá trị, các chuẩn mực nhằm tạo ra sự biến đổi, sự phát triển của chính ngƣời
học. Do vậy mà hoạt động dạy của giáo viên có đặc điểm là : có đối tƣợng
hoạt động nằm ở học sinh, là hoạt động lĩnh hội đối tƣợng học và hành động
ứng xử của học sinh.

Hoạt động dạy của giáo viên Tiểu học là công việc đặc trƣng của nghề
dạy học, một nghề chuyên biệt mà chỉ có những ai đƣợc đào tạo một cách
chuyên biệt ở trƣờng sƣ phạm mới có thể hành nghề theo đúng nghĩa của nó.
Trình độ “ tay nghề “ của giáo viên Tiểu học đƣợc hình thành nên nhờ
một số yếu tố cơ bản nhƣ :
- Phẩm chất đạo đức, tƣ tƣởng chính trị, kiến thức
+ Ngƣời giáo viên tiểu học có phẩm chất tƣ tƣởng chính trị là ngƣời có
lòng yêu nƣớc, yêu CNXH, là một công dân tốt, giáo viên tốt, có phẩm chất
đạo đức mà nghề dạy học đòi hỏi đối với bậc dạy học, luôn phấn đấu nâng
cao trình độ kiến thức năng lực nghề nghiệp.

23
+ Ngƣời giáo viên tiểu học phải là ngƣời có kiến thức : những kiến thức
cơ bản có liên quan đến các môn học trong chƣơng trình tiểu học, kiến thức
về nghiệp vụ sƣ phạm : tâm lý sƣ phạm lứa tuổi, giáo dục tiểu học, phƣơng
pháp giảng dạy môn học ở tiểu học, kiến thức phổ thông về chính trị - kinh tế
- văn hoá - xã hội.
+ Ngƣời giáo viên tiểu học phải có kỹ năng sƣ phạm đó là kỹ năng lập
kế hoạch dạy học, kỹ năng dạy học, kỹ năng giao tiếp và kỹ năng lập hồ sơ
giáo dục giảng dạy. [14 – Tr 8 ]
1.3.2.3. Mối quan hệ giữa dạy và học trong quá trình dạy học ở bậc Tiểu học
Hoạt động dạy học là hoạt động quyết định sự sống còn của trƣờng học.
Hoạt động học của trò và hoạt động dạy của thầy luôn tồn tại đƣợc tiến hành
đồng thời cho nhau, vì nhau, không có dạy thì không có học và ngƣợc lại
không có học thì việc dạy trở nên vô nghĩa.
Nhƣ vậy, hoạt động dạy và học là sự thống nhất của việc truyền thụ
kiến thức của thầy và sự tiếp nhận, vận dụng kiến thức đó của học sinh. Kết
quả học tập của học sinh là kết quả của cả hai hoạt động dạy và học. Nếu kết
quả này thấp thì không có nghĩa là năng lực của học sinh yếu kém mà ngƣời
thầy cũng phải chia sẻ trách nhiệm. Kết quả học tập ấy của học sinh còn biểu

hiện hiệu quả tổ chức, chỉ đạo lớp học của ngƣời thầy cho hoạt động học tập
còn thấp.
Cũng nhƣ vậy, nếu kết quả học tập của học sinh khá không chỉ là việc
thầy dạy tốt mà còn thể hiện sự nỗ lực, cố gắng của học sinh.
Dạy và học là hệ thống hoạt động thống nhất biện chứng còn bởi sự
quy định lẫn nhau của các hoạt động này cả về nội dung lẫn hình thức. “ Tấm
gƣơng sáng “ của ngƣời thầy không chỉ là sự mẫu mực trong cách sống, trong
lời ăn tiếng nói mà còn bởi một lối làm việc, lối tƣ duy trƣớc học sinh. Thầy
làm việc dễ dãi thì học sinh dễ cẩu thả, ý thức tinh thần học tập kém. Thầy

24
làm việc nghiêm túc, yêu cầu cao, phù hợp với năng lực của học sinh làm cho
học sinh học tập nghiêm túc, có kết quả. Nếu cách dạy của ngƣời thầy là lý
thuyết một chiều, bám sách giáo khoa, thiếu năng động sẽ làm cho học sinh ỷ
lại thiếu sáng tạo, mai một tƣ duy khoa học vốn đang cần xây dựng ở học
sinh.
Dạy và học là một quá trình hoạt động tƣơng tác giữa thầy và trò. Dƣới
sự điều khiển tích cực của ngƣời thầy giáo, học sinh phải chủ động chiếm lĩnh
tri thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành thái độ.
Quá trình vận động tích cực, sáng tạo của thầy và trò làm phát triển,
hoàn thiện phẩm chất, năng lực không chỉ của học sinh mà của cả thầy giáo.
Qua đó không những trình độ chuyên môn nghiệp vụ sƣ phạm và trình độ
hoạt động xã hội của thầy đƣợc nâng cao mà kỹ thuật giao tiếp sƣ phạm của
thầy cũng không ngừng hoàn thiện, do đó hoạt động dạy ngày càng đáp ứng
yêu cầu cao của quá trình dạy học.
Quá trình cộng tác hiệp đồng hành động của thầy giáo và học sinh ngày
càng nhịp nhàng, ăn ý càng làm tăng kết quả của hệ thống dạy học và càng
làm trƣởng thành nhanh mỗi cá nhân trong quá trình ấy.
Học sinh tới trƣờng có nhu cầu thoả mãn những hiểu biết về giới tự
nhiên xã hội. Thầy giáo là ngƣời giúp các em thoả mãn các yêu cầu cá nhân

và yêu cầu của nhà trƣờng. Thầy giáo không chỉ mở ra trƣớc mắt các em
những chân trời mới mà còn phải là ngƣời tổ chức, chỉ đạo, đồng hành với các
em trên con đƣờng tìm ra chân lý, cái đích đã định trƣớc trong chƣơng trình
học và mục tiêu của nhà trƣờng.
Thầy dạy không ngừng phải học, thầy điều khiển học sinh, học sinh học
lĩnh hội và tự điều khiển.