Quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Hà – Tỉnh Hà Tĩnh- Thực trạng và giải pháp

i

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ



NGUYỄN PHÙNG LƢU








QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN
THẠCH HÀ, TỈNH HÀ TĨNH:
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP




LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

Hà Nội - 2014


ii

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ




NGUYỄN PHÙNG LƢU






QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN
THẠCH HÀ, TỈNH HÀ TĨNH:

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

Chuyên ngành Quản lý kinh tế:
Mã số: 60 34 01





LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH






NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS NGUYỄN HỒNG SƠN





Hà Nội – 2014


iii
Mục lục
Trang
Danh mục các ký hiệu viết tắt i

Danh mục các bảng ii
Danh mục các hình vẽ iii
Lời nói đầu 1
Chương 1. Những vẫn đề lý luận chung về ngân sách nhà nước và ngân sách
cấp xã 8
1.1 Những lý luận chung về ngân sách nhà nước 8
1.1.1Khái niệm, đặc điểm, chức năng của ngân sách nhà nước 8
1.1.2 Các cấp ngân sách nhà nước và nguyên tắc phân cấp 11
1.1.2.1 Nguyên tắc phân cấp 11
1.1.2.2 Các cấp quản lý ngân sách nhà nước hiện nay 12
1.2 Khái niệm, đặc điểm, vai trò của ngân sách cấp xã 12
1.2.1 Khái niệm, đặc điểm ngân sách xã 12
1.2.2 Đặc điểm ngân sách xã 12
1.2.3 Vai trò của ngân sách xã 14
1.3 Các nội dung quản lý ngân sách cấp xã 16
1.3.1 Quản lý thu ngân sách cấp xã 16
1.3.1.1 Xây dựng dự toán thu - chi ngân sách cấp xã 16
1.3.1.2 Các khoản thu ngân sách xã 19
1.3.1.3 Tổ chức thu ngân sách 22
1.3.2 Quản lý chi ngân sách 23
1.3.2.1 Nguyên tắc chi ngân sách 23
1.3.2.2 Yêu cầu đối với thực hiện dự toán chi ngân sách 24
1.3.2.3 Các khoản chi thuộc ngân sách xã 24

iv
1.3.2.4 Trách nhiệm của các tổ chức đơn vị thuộc xã và cá nhân
trong việc quản lý chi ngân sách 25
1.3.3 Quyết toán ngân sách xã 27
1.3.3.1 Thời gian chỉnh lý quyết toán ngân sách xã 27
1.3.3.2 Các công việc thực hiện công tác khóa sổ và quyết toán

hàng năm 27
1.3.3.3 Quyết toán ngân sách cấp xã hàng năm 28
1.4 Một số tiêu chí đánh giá quản lý Ngân sách 29
1.5 Sự cần thiết phải đổi mới quản lý ngân sách cấp xã 30
Chương 2: Thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Hà
- Tỉnh Hà 31
2.1 Những điều kiện kinh tế xã hội tác động đến quản lý ngân sách trên địa
bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh 32
2.1.1 Điều kiện tự nhiên 32
2.1.2 Điều kiện kinh tế xã hội 33
2.1.3 Thực trạng bộ máy quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện
Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh 34
2.1.3.1 Bộ máy quản lý ngân sách xã 34
2.1.3.2 Thực trạng bộ máy quản lý ngân sách của các xã trên địa
bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh 36
2.2 Tình hình quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh
Hà Tĩnh 37
2.2.1 Tình hình quản lý thu ngân sách cấp xã 37
2.2.2 Tình hình quản lý chi ngân sách cấp xã 38
2.2.2.1 Chi thường xuyên của ngân sách xã 39
2.2.2.2 Chi đầu tư phát triển của ngân sách xã 41

v
2.3 Kết quả, tồn tại và hạn chế trong quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn
huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh 43
2.3.1 Những kết quả đạt được 43
2.3.2 Tồn tại hạn chế 46
2.3.2.1 Trong công tác thu ngân sách xã 46
2.3.2.2 Trong quản lý chi ngân sách xã 48
2.3.4 Nguyên nhân, tồn tại chủ yếu trong quản lý ngân sách xã 56

Chương 3: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã trên
địa bàn huyện Thạch Hà – Tỉnh Hà Tĩnh 59
3.1 Bối cảnh hiện nay, một số định hướng đổi mới quản lý ngân sách cấp xã hiện
nay 59
3.1.1 Nền kinh tế trong nước 59
3.1.2 Chủ trương của Đảng về phát triển nông nghiệp, nông thôn 60
3.1.3 Xu hướng toàn cầu hóa và hợp tác hóa quốc tế 60
3.1.4 Công tác cải cách hành chính trong lĩnh vực quản lý ngân sách.61
3.1.5 Định hướng về phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Hà Tĩnh 63
3.2 Một số giải pháp đổi mới quản lý ngân sách xã 67
3.2.1 Đổi mới công tác quản lý thu ngân sách 68
3.2.2 Tăng cường nguồn thu ngân sách 72
3.2.3 Tiếp tục đổi mới chi ngân sách xã trên địa bàn 73
3.2.4 Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về quản lý điều hành ngân sách nói
chung, ngân sách địa phương nói riêng 75
3.2.5 Nâng cao năng lực quản lý điều hành ngân sách 76
3.2.6 Tiến hành khoán chi 77
3.2.7 Đẩy mạnh công tác kiểm toán 78
3.2.8 Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động ngân sách cấp xã 78

vi
3.2.9 Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nước để đảm bảo cân
đối giữa các cấp ngân sách 79
3.2.10 Tăng cườn quản lý tài chính thôn, khu phố 81
3.2.11 Đổi mới quản lý ngân sách xã qua kho bạc nhà nước 85
3.2.12 Nâng cao năng lực đội ngũ chuyên môn 88
3.2.13 Khuyến khích thành lập các hợp tác xã, tổ chức tín dụng 89
Kết luận 91
Danh mục tài liệu tham khảo 92

vii



DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT

STT
KÝ HIỆU
NGUYÊN NGHĨA
1
CNH - HĐH

Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa
2
HĐND
Hội đồng nhân dân
3
NĐ
Nghị định
4
TNCN
Thu nhập cá nhân
5
TT-BTC
Thông tư – Bộ Tài Chính
6
TDTT
Thể dục thể thao
7
UBND
Ủy ban nhân dân
8
XHCN
Xã hội chủ nghĩa
9
XDCB
Xây dựng cơ bản

viii



DANH MỤC BẢNG BIỂU

STT
KÝ HIỆU
BẢNG
NỘI DUNG
TRANG
1
Bảng 2.1
Thu ngân sách trên địa bàn huyện Thạch Hà

năm 2010, 2011, 2012
34
2
Bảng 2.2
Chi ngân sách trên địa bàn huyện Thạch Hà
năm 2010, 2011, 2012
34
3
Bảng 2.3
Chi ngân sách cấp xã trong cơ cấu ngân sách
huyện
42
4
Bảng 2.3
Thu ngân sách 31 xã, thị trấn của huyện Thạch Hà
- Hà Tĩnh
48
5
Bảng 2.4
Chi ngân sách 31 xã, thị trấn của huyện Thạch Hà
- Hà Tĩnh năm 2010, 2011, 2012
54
6
Bảng 3.1
Phân tích các điểm mạnh, yếu, cơ hội và thách
thức
64

ix






DANH MỤC HÌNH

STT
KÝ HIỆU
HÌNH
NỘI DUNG

TRANG
1
Hình 3.1
Quy trình để đảm bảo nộp thuế và quản lý thuế
hiệu quả

69


1
LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngân sách cấp xã, phường, thị trấn (Gọi chung là ngân sách cấp xã) là
cấp ngân sách gắn với chính quyền cơ sở trong hệ thống tổ chức chính quyền
4 cấp của nước ta. Cấp xã là cấp chính quyền cuối cùng trực tiếp thực hiện
các nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng ở địa
phương. Ngân sách cấp xã chính là phương tiện vật chất để chính quyền thực
hiện các chức năng nhiệm vụ của mình.
Trong thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước nói chung, công
nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, xây dựng nông thôn mới
nói riêng ngân sách cấp xã càng đóng vai trò quan trọng. Cấp xã chính là nền
tảng cho phát triển kinh tế xã hội của đất nước, cấp chính quyền cơ sở có ổn
định phát triển tốt thì đất nước mới ổn định và phát triển. Vì vậy đầu tư cho
cơ sở chính là tạo nền tảng cho sự phát triển trong đó đầu tư nhân lực tốt,
nguồn ngân sách đảm bảo chính là điều kiện tiên quyết tạo nên sự thành công.
Tuy vây đến hiện nay các văn bản pháp luật quy định các nội dung về quản lý
ngân sách cấp xã còn nhiều bất cập với thực tiễn, và trên thực tế thì việc quản
lý còn nhiều hạn chế các công trình nghiên cứu về lĩnh vực này còn chưa
được nhiều và chưa đáp ứng được yêu cầu nên cơ sở để hoàn thiện công tác
quản lý ngân sách cấp xã một cách toàn diện và tổng thể còn thiếu.

Huyện Thạch Hà là địa phương rộng nằm ở cửa ngõ phía bắc Thành
phố Hà Tĩnh. Trong những năm qua Thạch Hà đã có bước chuyển mình mạnh
mẽ nhất là trong kinh tế - xã hội, đời sống người dân có nhiều khởi sắc. Một
trong những yếu tố quan trọng tạo nên sự phát triển đó là việc quản lý ngân
sách một cách có hiệu quả bảo đảm chi thường xuyên và tăng chi đầu tư phát
triển. Trong đó ngân sách xã chiếm một phần rất quan trọng trong ngân sách
chi toàn huyện. Tuy thu - chi một lượng ngân sách lớn như vậy nhưng nhìn

2
chung công tác quản lý ngân sách cấp xã còn nhiều bất cập, trình độ năng lực
của cán bộ còn nhiều yếu kém, sai sót, thất thoát trong thu chi xảy ra khá phổ
biến, một số xã thu chi không qua kho bạc, một số nguồn vốn đầu tư sử dụng
không hiệu quả, nguyên nhân chính là cơ chế chính sách chưa đồng bộ, quản
lý lỏng lẻo, trình độ cán bộ chưa đáp ứng được yêu cầu. Vì vậy việc quản lý
ngân sách thế nào cho hiệu quả là việc đặt ra hết sức bức thiết đối với các cấp
các ngành.
Từ những lý do trên nên tôi chọn đề tài: Công tác quản lý ngân sách
cấp xã trên địa bàn Huyện Thạch Hà - Hà Tĩnh: Thực trạng và giải pháp. Đề
tài sẽ trả lời câu hỏi quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn như thế nào? Giải
pháp nào để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách trên địa bàn? Quá trình
nghiên cứu, khảo sát đánh giá hoạt động quản lý ngân sách trong thời gian
qua trên địa bàn huyện mong muốn góp một phần nhỏ trong việc đưa ra các
giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Hà -
Tỉnh Hà Tĩnh được tốt hơn để đảm bảo nguồn ngân sách của nhà nước, nguồn
lực của nhân dân được phát huy một cách hiệu quả.
2. Tình hình nghiên cứu:
Vấn đề quản lý ngân sách cấp xã là vấn đề tương đối nhạy cảm nên
trong thời gian qua đã có một số đề tài nghiên cứu cấp bộ, cấp nhà nước, các
đề tài thạc sỹ, tiến sỹ, các bài viết được đăng tải nhằm phục vụ cho việc
nghiên cứu, áp dụng trên thực tiễn.

Năm 2002 Quốc hội thông qua luật ngân sách sửa đổi luật ngân sách
1996 (được sửa đổi bổ sung năm 1998), để sửa đổi luật các cấp, ngành, bộ tài
chính, chính phủ đã có nhiều đề tài đánh giá việc áp dụng luật ngân sách 1996
trên thực tế, chỉ ra những điều hợp lý, chưa hợp lý của các quy định để từ đó
có điều chỉnh một cách phù hợp hơn.

3
Trong quá trình nghiên cứu nhiều học giả, nhà nghiên cứu cũng đã tập
trung đi sâu vào việc thu chi ngân sách nhà nước và ngân sách cấp xã như đề
tài “Nghiên cứu cơ chế thu chi ngân sách nhà nước trong mối quan hệ với chế
độ tăng trưởng kinh tế, xóa đói giảm nghèo và các tiêu chí kinh tế vi mô
khác” do TSKH Trịnh Huy Khánh làm chủ nhiệm. Đề tài cũng đã đi sâu 1
một số vấn đề thu chi ngân sách từ đó nêu ra các tác động của nó đến các chỉ
tiêu kinh tế, tuy vậy đề tài chưa đi sâu vào việc hoàn thiện quản lý ngân sách.
Đề tài “Đánh giá việc thực hiện luật ngân sách nhà nước và việc kiến
nghị hoàn thiện” do GS-TSKH Tào Hữu Phùng làm chủ nhiệm. Đề tài đi sâu
đánh giá việc áp dụng các quy định của luật trên thực tế từ đó tìm ra những
quy định bất cập nhằm hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật.
Luận án Tiến sỹ kinh tế của Nguyễn Văn Nhất “Giải pháp nâng cao
hiệu quả quản lý kinh tế và điều hành ngân sách nhà nước ở chính quyền cơ
sở”. Đề tài cũng đã đi sâu vào việc quản lý kinh tế nói chung trong đó có 1
phần về quản lý ngân sách của cấp cơ sở.
Đề tài “Thu chi ngân sách cấp xã một số vùng điển hình nhằm đề xuất
những chính sách phát triển nông thôn” do Nguyễn Đỗ Anh Tuấn làm chủ
nhiệm đề tài, đề tài cũng đã nghiên cứu việc thu chi ngân sách và có 1 số kiến
nghị đề xuất nhưng đề tài chỉ hướng vào quản lý ngân sách để phục vụ cho
việc phát triển nông thôn, đề tài đang dừng lại ở lĩnh vực phục vụ cho việc
phát triển nông thôn chưa đi sâu vào quản lý ngân sách nói chung.
Ở Hà Tĩnh đề tài về quản lý ngân sách trên địa bàn làm chưa nhiều
nhưng đã có 1 số đề tài thạc sỹ như luận văn thạc sỹ “Quản lý ngân sách nhà

nước trên địa bàn Tỉnh Hà Tĩnh” của Trịnh Văn Ngọc. Đề tài đã đi sâu vào
việc quản lý ngân sách nói chung từ đó nêu ra những bất cập trong quản lý
ngân sách để nêu ra các giải pháp hoàn thiện.

4
Đến thời điểm hiện nay, nhìn chung các công trình nghiên cứu đa số
chủ yếu đang tập trung về công tác quản lý ngân sách nhà nước nói chung.
Một số đề tài mang tính chuyên môn hóa như: Việc quản lý vốn đầu tư, quản
lý thuế trong đó có nêu về ngân sách xã nhưng cũng chỉ ở một số mục nhỏ
nhưng chưa đi sâu. Có một số đề tài luận văn thạc sỹ nghiên cứu về vấn đề
quản lý ngân sách cấp xã tuy vậy các công trình này chỉ nghiên cứu ở địa
phương của người thực hiện đề tài, và chưa nghiên cứu hết các nội dung
quản lý ngân sách cấp xã mà chủ yếu nặng về việc thu - chi theo quy định
của pháp luật. Các đề tài này chưa nghiên cứu phần dự toán, quyết toán, một
số khoản thu - chi không qua kho bạc (tọa thu, tọa chi) của địa phương.
Những đề tài đó nghiên cứu trên cơ sở dùng phương pháp so sánh,
tổng hợp, phân tích các đề tài này ít sử dụng phương pháp điều tra. Trên cơ
sở kế thừa những nghiên cứu trước đây đề tài này sẽ tiếp tục bổ sung, hoàn
thiện trên cơ sở đó nghiên cứu thêm các nội dung bổ sung thêm phần dự
toán, quyết toán ngân sách, một số điểm mới của nội dung quản lý ngân sách
cấp xã so với trước đây và thêm một phần về nguồn thu chưa qua kho bạc từ
đó đưa ra một số giải pháp mới nhằm ghoàn thiện về quản lý ngân sách cấp
xã.
Trên địa bàn huyện Thạch Hà - Hà Tĩnh đến thời điểm hiện nay chưa
có một công trình nào nghiên cứu về lĩnh vực quản lý ngân sách cấp xã.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:
- Mục đích: Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng quản lý ngân sách cấp xã
trên địa bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh từ đó nêu ra một số giải pháp
nhằm quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn một cách tốt hơn.
- Nhiệm vụ:

+ Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về ngân sách nhà nước nói chung
và ngân sách xã nói riêng.

5
+ Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn
huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh.
+ Trên cơ sở lý luận, phân tích đánh giá thực tiễn từ đó đưa ra một số
giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện
Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh để trong thời gian tới đảm bảo việc quản lý ngân
sách theo đúng quy định của pháp luật, bảo đảm thu đúng thu đủ, chi ngân
sách có hiệu quả, tiết kiệm để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của
huyện.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:
- Đối tượng nghiên cứu: Quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện
Thạch Hà - Hà Tĩnh
- Phạm vi nghiên cứu: Luận văn sẽ tập trung nghiên cứu việc quản lý
ngân sách cấp xã trong thời gian từ năm 2010 đến tháng 9 năm 2013. Vì năm
2010 là năm kết thúc thời kỳ ổn định ngân sách địa phương và bước sang thời
kỳ ổn định ngân sách năm 2011 đến năm 2015. Tuy vậy trong quá trình
nghiên cứu sẽ mở rộng ra một số nội dung liên quan của thời gian trước năm
2010.
Nội dung tập trung vào việc quản lý ngân sách cấp xã.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu:
Phương pháp nghiên cứu của đề tài dựa trên phương pháp duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử, quan điểm của Đảng và nhà nước về quản lý ngân
sách nhà nước nói chung, ngân sách xã nói riêng ngoài ra sử dụng phương
pháp tổng hợp, phân tích, so sánh, điều tra.
Sử dụng các phương pháp trên nhằm đánh giá một cách khách quan,
đúng đắn trên cơ sở quy định của pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước
về quản lý ngân sách cấp xã. Từ các số liệu điều tra, so sánh giữa các thời kỳ,

các năm khác nhau để từ đó thấy được những kết quả đạt được tìm ra các

6
nguyên nhân hạn chế mang tính bản chất để đưa ra các giải pháp khắc phục.
Trên cơ sơ điều tra tìm ra những điểm chưa phù hợp trong việc áp dụng các
quy định về quản lý nghân sách ở địa phương, tham khảo các kiến nghị đề
xuất của các nhà quản lý, các cán bộ làm công tác chuyên môn để đưa ra các
kiến nghị đề xuất nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách ở cấp xã trong
thời gian sắp tới một cách tốt hơn.
6. Những đóng góp mới của luận văn
Hiện nay đề tài nghiên cứu về quản lý nghiên cứu về ngân sách cấp xã
khá nhiều tuy vậy việc nghiên cứu quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn
huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh từ trước đến nay chưa có, trong khuôn khổ
nghiên cứu của đề tài dự kiến sẽ đóng góp một số nội dung như sau: Cung cấp
những nội dung thiết yếu về cơ sở lý luận ngân sách nói chung và ngân sách
cấp xã nói riêng. Từ cơ sở lý luận nghiên cứu việc thực thi áp dụng ở địa
phương để phát hiện những vấn đề hợp lý, chưa hợp lý, tồn tại, hạn chế,
nguyên nhân của nó để nêu ra các giải pháp hoàn thiện nhằm thực hiện tốt
hơn công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà
Tĩnh trong thời gian tới.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận văn gồm 3 chương
- Chương 1: Nội dung chính về ngân sách cấp xã.
Chương này sẽ trả lời câu hỏi ngân sách nhà nước là gì? Ngân sách cấp
xã là gì? Quản lý ngân sách nhà nước Có những nội dung gì? Vị trí của ngân
sách cấp xã trong hệ thống ngân sách nhà nước. Trên cơ sở đó chỉ ra một số
điểm chưa phù hợp trong các quy định của nhà nước về quản lý ngân sách cấp
xã và sự cần thiết phải đổi mới công tác quản lý ngân sách cấp xã.

7
- Chương 2: Nghiên cứu thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trên địa
bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh.
Chương này trả lời câu hỏi về thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trên
địa bàn huyện Thạch Hà như thế nào? Các điều kiện kinh tế - xã hội ảnh
hưởng đến quản lý ngân sách, những kết quả đạt được, những tồn tại hạn chế
của công tác quản lý ngân sách cấp xã.
- Chương 3: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã.
Chương này sẽ nêu ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản
lý ngân sách, nhằm giải quyết những tồn tại hạn chế đã nêu ở chương 2.



















8

Chƣơng 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ NGÂN
SÁCH CẤP XÃ
1.1 Những lý luận chung về ngân sách nhà nƣớc
1.1.1 Khái niệm, đặc điểm, chức năng của ngân sách nhà nƣớc.
+ Khái niệm
Thuật ngữ ngân sách nhà nước được sử dụng rộng rãi trong đời sống
kinh tế xã hội mọi quốc gia được nhiều nhà kinh tế học nghiên cứu. Song hiện
nay quan niệm về ngân sách nhà nước của mỗi quốc gia có sự khác biệt. Người
ta đưa ra nhiều định nghĩa về ngân sách nhà nước tùy theo các trường phái các
lĩnh vực nghiên cứu. Các nhà kinh tế Nga quan niệm: Ngân sách nhà nước là
bảng kê các khoản thu, chi bằng tiền trong một giai đoạn nhất định của quốc
gia.
Luật ngân sách nhà nước được Quốc hội Việt Nam thông qua ngày
16/12/2002, định nghĩa ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu - chi của
nhà nước trong dự toán đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định và thực
hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà
nước. Qua nghiên cứu chúng ta thấy rằng sự hình thành và phát triển của ngân
sách nhà nước nó gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của hàng hóa - tiền tệ
trong các phương thức sản xuất của cộng đồng và nhà nước của từng cộng
đồng. Nói cách khác sự ra đời của nhà nước, sự tồn tại của kinh tế tiền tệ là tiền
đề của sự phát sinh, tồn tại và phát triển của ngân sách nhà nước và ngân sách
chính là phương tiện phục vụ cho sự tồn tại và phát triển của một nhà nước.




9
+ Đặc điểm của ngân sách nhà nƣớc:

- Hoạt động thu chi ngân sách nhà nước luôn gắn liền với quyền lực
kinh tế chính trị của nhà nước và thực hiện chức năng của nhà nước được nhà
nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định.
- Hoạt động ngân sách nhà nước là hoạt động phân phối lại các nguồn
tài chính nó thể hiện ở hai lĩnh vực thu và chi của ngân sách nhà nước
- Ngân sách nhà nước luôn gắn chặt với sở hữu nhà nước luôn chứa
đựng những lợi ích chung và lợi ích công cộng.
- Ngân sách nhà nước cũng có những đặc điểm nhưu quỹ tiền tệ khác,
nét khác biệt với tư cách là một quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước. Nó chia
thành nhiều loại quỹ nhỏ có tác dụng riêng sau đó mới được chi dùng cho
những mục đích đã định
- Hoạt động thu chi ngân sách nhà nước thực hiện theo nguyên tắc hoàn
trả không trực tiếp là chủ yếu.
+ Chức năng của ngân sách nhà nƣớc:
- Ngân sách nhà nước có 2 chức năng cơ bản đó là chức năng phân phối
và chức năng giám đốc.
- Chức năng phân phối của ngân sách nhà nước: Bộ máy nhà nước luôn
muốn hoạt động của mình một cách bình thường và ổn định để thực hiện tốt
các chức năng nhiệm vụ là quản lý mọi mặt của đời sống xã hội của một quốc
gia thì nhất thiết phải có nguồn ngân sách nhà nước đảm bảo. Nếu không có
các nguồn lực đảm bảo thì sẽ không tồn tại các cơ quan, đơn vị của nhà nước
và sẽ không tồn tại nhà nước. Đồng thời thì khi nguồn lực vật chất mạnh thì
đất nước sẽ mạnh.
Với quyền lực của mình nhà nước bắt buộc các thành viên trong xã hội
cung cấp cho mình các nguồn tài chính cần thiết, nhà nước hình thành các bộ
máy để đảm bảo thực hiện nếu cá nhân hay tập thể nào không thực hiện với

10
quyền lực của mình nhà nước sẽ tiến hành cưỡng chế để bắt buộc phải thực
hiện nghĩa vụ đóng nộp của ngân sách với nhà nước. Cơ sở để hình thành

nguồn lực tài chính là sự phát triển kinh tế phát triển sản xuất kinh doanh, vì
vậy trong quá trình phát triển kinh tế xã hội nhà nước phải nắm và tôn trọng
các quy luật kinh tế khách quan đồng thời phải bảo đảm hài hòa lợi ích của
các chủ thể của nền kinh tế. sản xuất kinh doanh phát triển thì nguồn thu của
nhà nước mới được đảm bảo.
Một ngân sách nhà nước vững mạnh là một ngân sách mà cơ chế phân
phối của nó đảm bảo được sự cân đối trên cơ sở phát triển sản xuất kinh
doanh, nuôi dưỡng nguồn thu để tăng được được thu đáp ứng yêu cầu chi.
Ngoài ra một nguyên tắc nhà nước vững mạnh còn phải thể hiện sự
phân phối và quản lý đúng đắn, hợp lý và hiệu quả. Nhà nước sử dụng khối
lượng tài chính từ nguồn ngân sách nhà nước để sử dụng vào mục đích phát
triển kinh tế xã hội và chi tiêu cho hoạt động của bộ máy nhà nước.
Từ đó ta có thể thấy bản chất của ngân sách nhà nước đó là hệ thống
các mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước với các thành viên trong xã hội phát
sinh trong quá trình nhà nước huy động và sử dụng các nguồn lực nhằm bảo
đảm bảo yêu cầu thực hiện chức năng quản lý và điều hành nền kinh tế xã hội
của nhà nước.
- Chức năng giám đốc: Nhà nước thông qua ngân sách nhà nước để biết
được nguồn thu - chi nào là cơ bản của từng thời kỳ, từng giai đoạn từ đó để
có giải pháp làm tốt việc thu -chi. Nhà nước định ra cơ chế thu chi hợp lý theo
dõi các phát sinh và những ảnh hưởng đến thu chi. Chức năng này thể hiện
nhà nước trong quá trình quản lý ngân sách sẽ thường xuyên thực hiện việc
giám sát, đôn đốc, kiểm tra một cách thường xuyên, liên tục cùng với quá
trình của các đối tượng phân phối ngân sách nhà nước. Thông qua chức năng
giám đốc để nhà nước kiểm soát tình hình tài chính vĩ mô.

11
Hai chức năng phân phối và giám đốc có mối quan hệ lẫn nha thông
qua phân phối để nhà nước thực hiện việc kiểm tra, giám sát và ngược lại
thông qua kiểm tra, giám sáy để thực hiện việc phân phối tốt hơn.

1.1.2 Các cấp ngân sách nhà nƣớc và nguyên tắc phân cấp
1.1.2.1 Nguyên tắc phân cấp ngân sách
Luật ngân sách nhà nước quy định: Ngân sách nhà nước quản lý thống
nhất theo nguyên tắc tập trung, dân chủ, công khai, minh bạch, có phân công
phân cấp quản lý gắn quyền hạn với trách nhiệm.
Nhằm giải quyết các mối quan hệ trong quản lý sử dụng ngân sách
trong phân cấp quản lý ngân sách nhà nước cần phải thực hiện các nguyên tắc
nhất định đó là:
- Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước phải phù hợp với phân cấp quản
lý kinh tế xã hội, quốc phòng an ninh và trình độ quản lý của mỗi cấp trên địa
bàn, phân cấp kinh tế xã hội là cơ sở cho việc phân cấp quản lý ngân sách nhà
nước. Nếu việc phân cấp không phù hợp sẽ khó quản lý, không tạo được sự
chủ động cho các địa phương, đơn vị.
- Ngân sách trung ương giữ vai trò chủ đạo, đảm bảo thực hiện các
nhiệm vụ chiến lược quan trọng của quốc gia, hỗ trợ những địa phương chưa
cân đối được thu chi ngân sách. Ngân sách địa phương phân cấp nguồn thu
đảm bảo chủ động trong thực hiện trong thực hiện nhiệm vụ được giao. Ngân
sách địa phương giữ vai trò độc lập tương đối của mình thể hiện các cấp chính
quyền lập, chấp hành, quyết toán ngân sách cấp mình trên cơ sở các quy định
của nhà nước, bên cạnh đó phải chủ động sáng tạo khai thác các thế mạnh của
địa phương để tăng thu giảm chi thực hiện cân đối ngân sách.
- Đảm bảo nguyên tắc công bằng trong phân cấp quản lý ngân sách nhà
nước giữa các địa phương, sự công bằng ở đây cũng chỉ mang tính chất tương
đối có nghĩa việc giao nhiệm vụ thu chi phải căn cứ vào thực trạng nguồn lực

12
và nhu cầu của từng địa phương. Ví dụ: Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội
không ngang hàng trong việc giao nhiệm vụ chi với các tỉnh như Hà Tĩnh,
Quảng Bình Để thực hiện được nguyên tắc này việc xác định những nhiệm
vụ kinh tế chính trị và xã hội của từng địa phương phù hợp với năng lực, trình

độ và sự cần thiết phát triển của địa phương và hiệu quả sử dụng ngân sách là
vô cùng quan trọng.
- Việc phân cấp quản lý ngân sách cần phân định rõ nhiệm vụ thu chi,
phát huy quyền chủ động của chính quyền địa phương và việc phân cấp phải
ổn định trong nhiều năm, nếu thay đổi thường xuyên sẽ mất tính chủ động của
các địa phương gây khó khăn trong quản lý ngân sách.
1.1.2.2 Các cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc hiện nay
Theo Điều 4 của Luật ngân sách nhà nước ngày 16 tháng 12 năm 2002
thì ngân sách nhà nước gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương.
Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có
hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân. Theo quy định ta thấy rằng các cấp
ngân sách hiện nay ở Việt Nam có các cấp sau:
+ Ngân sách trung ương
+ Ngân sách địa phương. Trong ngân sách địa phương bao gồm:
- Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuốc trung ương (Gọi chung là ngân
sách cấp tỉnh)
- Ngân sách quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (Gọi chung là
ngân sách cấp huyện)
- Ngân sách xã, phường, thị trấn (Gọi chung là ngân sách cấp xã)
1.2 Khái niệm, đặc điểm, vai trò của ngân sách cấp xã
1.2.1 Khái niệm ngân sách cấp xã
Ngân sách cấp xã là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá
trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền nhà nước cấp

13
xã nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng của nhà nước cấp cơ sở
trong khuôn khổ đã được phân công, phân cấp quản lý.
Theo Điều 4 của Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân
ngày 26 tháng 11 năm 2003 quy định xã, phường, thị trấn là cấp hành chính
có hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân. Điều 4 luật ngân sách năm 2002

quy định ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của các đơn vị hành chính
các cấp có hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân. Vậy theo luật ngân sách
nhà nước và luật tổ chức hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân 2003 thì ngân
sách xã là một cấp ngân sách trong hệ thống ngân sách nhà nước.
Ngân sách cấp xã là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất của chính quyền cấp
xã để đảm bảo cho các hoạt động quản lý nhà nước và góp phần thực hiện
mục tiêu phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn. Ngân sách xã là một bộ phận
của ngân sách nhà nước thống nhất, là một phương tiện đảm bảo cho chính
quyền cấp xã thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình.
1.2.2 Đặc điểm ngân sách xã
- Ngân sách xã gắn với chính quyền cấp xã. Ngân sách xã là quỹ tiền tệ
tập trung lớn nhất của chính quyền cấp xã nhằm phục vụ cho hoạt động của
bộ máy các cơ quan cấp xã góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xã
hội của địa phương. Chính quyền cấp xã là chính quyền cơ sở gần dân, trực
tiếp giải quyết nhiều vấn đề của nhân dân là đầu mối quan trọng để kết nối
nhân dân với chính quyền các cấp. Việc quản lý tốt ngân sách cấp xã sẽ thực
hiện tốt các mục tiêu mà nhà nước đề ra.
- Ngân sách cấp xã vừa là cấp ngân sách hoàn chỉnh vừa là đơn vị dự
toán, theo quy định hiện nay. Dưới xã không có đơn vị dự toán độc lập, xã
vừa đồng thời thực hiện nhiệm vụ thu, phân bổ ngân sách vừa sử dụng ngân
sách phân bổ. Vì vậy có thể nói rằng hoạt động ngân sách xã tương đối phức

14
tạp dễ dẫn đến tình trạng “vừa đá bóng vừa thổi còi”. Ví dụ xã vừa phân bổ
dự toán vừa chủ đầu tư và có khi lại trực tiếp thi công hoặc giám sát.
- Được phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi theo quy định của pháp luật,
theo quy định của nhà nước sẽ phân cấp nguồn thu cho cấp xã tùy theo từng
khoản thu có thể cho hướng tỷ lệ phần trăm nhất định hoặc được hưởng 100%
tùy theo từng khoản thu. Đối với nguồn chi cấp xã cũng được phân cấp tùy
theo nguồn thu xã sẽ cân đối một số khoản chi theo quy định. Hiện nay các

khoản điều tiết theo tỷ lệ phần trăm cho xã hưởng do Hội đồng nhân dân tỉnh
quyết định.
- Được quản lý và điều hành theo dự toán chế độ, tiêu chuẩn, định mức
do cơ quan có thẩm quyền quy định. UBND xã sẽ điều hành ngân sách theo
dự toán của HĐND cung cấp và theo chế độ định mức tiêu chuẩn được nhà
nước quy định. Ví dụ: Tiền lương, chế độ công tác phí, các khoản phụ cấp
1.2.3 Vai trò của ngân sách xã
Trong hệ thống ngân sách nhà nước ngân sách xã giữ vai trò ngân sách
cơ sở là phương tiện vật chất giúp chính quyền cấp xã thực hiện chức năng
nhiệm vụ theo quy định của pháp luật. Cụ thể chính quyền xã sử dụng ngân
sách xã để chi trả cho bộ máy hành chính, Đảng, đoàn thể, đảm bảo cơ sở hạ
tầng, môi trường, trật tự an toàn, giáo dục, y tế theo phân cấp quản lý kinh
tế xã hội. Vì vậy có thể nói ngân sách cấp xã giữ vai trò rất quan trọng trong
công việc thực hiện chức năng nhiệm vụ của mình. Chính quyền nhà nước
cấp cơ sở gắn bó mật thiết với dân, trực tiếp xử lý các vấn đề mà cộng đồng
dân cư đặt ra.
- Ngân sách cấp xã bảo đảm các điều kiện hoạt động ở cơ sở.
Để bộ máy nhà nước chính quyền cấp cơ sở tồn tại và hoạt động được
thì đòi hỏi phải có điều kiện vật chất để đảm bảo từ các khoản tiền lương, phụ
cấp, chi tiêu quản lý hành chính, trang thiết bị vật tư có thể nói không có các

15
khoản chi của ngân sách cấp xã thì bộ máy nhà nước của cơ sở không thể tồn
tại và hoạt động được. Hiện nay theo phân cấp ngày càng tăng, vai trò, trách
nhiệm, và quyền tự chủ cho cơ sở được tăng cường cán bộ cấp xã, phường, thị
trấn chuyển từ chế độ cán bộ bầu cử trước đây sang công chức (Theo Nghị
định 92/2009 của Chính phủ quy định về chức danh số lượng cán bộ công
chức ở xã, phường, thị trấn và những người hoạt động không chuyên trách ở
cấp xã mỗi xã có từ 20 đến 25 công chức) chưa kể lực lượng bán chuyên
trách, hợp đồng mỗi xã từ 19 – 22 người, hệ thống cán bộ thôn xóm, tổ dân

phố là 03 cán bộ/ xóm, tổ dân phố thì các khoản chi này ngày càng lớn.
- Ngân sách xã góp phần làm lành mạnh hóa tài chính của địa phương
và tài chính quốc gia.
- Ngân sách cấp xã là công cụ đặc biệt quan trọng để chính quyền xã
thực hiện quản lý toàn diện các hoạt động kinh tế xã hội. Vì vậy ngân sách xã
phải là một bộ phận hữu cơ trong hệ thống ngân sách nhà nước chịu sự điều
chỉnh vĩ mô của ngân sách nhà nước theo mục tiêu chung của nhà nước.
Thông qua ngân sách nhà nước chính quyền cấp xã thực hiện việc kiểm tra,
kiểm soát điều chỉnh lại các hoạt động sản xuất kinh doanh dịch vụ bảo đảm
cho các hoạt động này theo đúng quy định của pháp luật.
Việc thu ngân sách sẽ tác động trực tiếp đến quá trình sản xuất kinh
doanh ở cơ sở tạo nguồn thu cho ngân sách để bảo đảm các hoạt động ở cơ sở.
Thông qua việc chi ngân sách vừa bảo đảm cho hoạt động của chính quyền
cấp xã đồng thời phân phối lại thu nhập.
- Ngân sách cấp xã góp phần hình thành phát triển kết cấu hạ tầng ở địa
phương
Ngoài việc bảo đảm chi thường xuyên thì ngân sách xã góp một phần
khá lớn cho chi đầu tư phát triển trên địa bàn. Ngoài những dự án lớn do trung
ương, tỉnh, huyện đầu tư thì việc hình thành phát triển kết cấu hạ tầng cho địa

16
phương bảo đảm như xây dựng hệ thống điện, đường, trường, trạm đây là
nguồn chi khá lớn và rất quan trọng nhất là trong giai đoạn xây dựng nông
thôn mới và thực hiện Nghị quyết “Tam nông” hiện nay. Trong thực tế những
công trình vừa và nhỏ ở các địa phương hình thành chủ yếu từ nguồn ngân
sách địa phương, có thể qua hình thức đầu tư 100% hoặc nhà nước và nhân
dân cùng làm. Qua nguồn ngân sách đã làm nên bộ mặt nông thôn ngày càng
khang trang.
- Ngân sách xã góp phần thực hiện chế độ an sinh xã hội.
Cấp xã là cấp chính quyền cuối cùng gần gũi với nhân dân và cũng là

cấp trực tiếp thực hiện chế độ an sinh xã hội. Thông qua ngân sách xã nhà
nước trả chế độ trực tiếp cho các đối tượng chính sách như người có công,
người già trên 80 tuổi, người tàn tật ngoài ra ngân sách xã thường trích một
khoản để hỗ trợ các đối tượng khi hoạn nạn, xóa đói giảm nghèo, ngói hòa
nhà ở, cứu trợ. Khi có thiên tai, bão lụt nguồn này đã giúp đỡ và tạo điều kiện
rất lớn cho các hộ gia đình chính sách hộ nghèo, hộ gặp thiên tai một phần
khó khăn, bảo đảm công bằng và an sinh xã hội.
1.3 Các nội dung của quản lý ngân sách cấp xã
Trước khi đi sâu vào việc quản lý ngân sách cấp xã ta có thể hiểu chung
về quản lý ngân sách nhà nước một cách khái quát đó là sự tác động có tổ
chức và điều chỉnh bằng quyền lực nhà nước đối với quá trình thu - chi ngân
sách nhà nước
1.3.1 Quản lý thu ngân sách cấp xã
1.3.1.1 Xây dựng dự toán thu - chi ngân sách cấp xã
+ Dự toán do cấp huyện
Hàng năm theo định kỳ cuối năm các ngành thuế và tài chính của
huyện sẽ tham mưu UBND huyện xây dựng dự toán thu - chi cho các xã. Trên
cơ sở đó UBND huyện trình Hội đồng nhân dân huyện cho ý kiến quyết định