Quá trình hình thành và phát triển của căn cứ địa Việt bắc (Trong cuộc vận động cách mạng tháng 8

/
t
BÔ t.ỉlAO DỤC VÀ DÀO TẠO
l RƯỜNG DẠI HỌC TỎNG HỢP. HÀ NỘ[
HOẢNG NGOC LA
Q U Ấ T R ÌN H h ì n h T IIÀ N H v à p h ấ t T R IÍi N
C Ử A C Ấ N CƯ Đ ỊA V IỆ T iỉẴ C
(TUONG C U Ộ C V Ậ N D Ộ N G CÁCII MANCÍ TIIÁNG T Á M -
0
Clmvên ngành : Lịch MỈ Việt Nam
Ma sổ : '50315
Luận ấúl Phổ Tiến sĩ khoa Ịéọc I ịch sừ
Cố vấn khoa học : PGS LÊ MÁU IIÃN
—•
MÀ NÒI l# 3
f. • H' Ki?! t
itiiii. ■ • '«&•*
1 V- U /-/3 Ị
MỞ ĐẦU
CHƯƠNG
CHUƠNG
CHƯƠNG
CHƯƠNG
MỤC LỤC
I VIỆT BĂC: VỊ TRÍ CHIẾN Lược VÀ TRUYÊN THỐNG ĐAU
TRANH TRONG LỊCH sủ
I. Vị tri chiến lược của Việt Bắc
ỈI. Truyền thống đấu tranh của nhân dân các dân tộc
Việt Bắc tru ốc khi căn CIÍ đia cách mạng ra đò i
II TỦ CHÙ TRƯƠNG KHỞI NGHIÀ vũ TRANCỈ ĐEN TIẾN
TRÌNH TỔ CHƯC, XÂY DỰNG CÁC KHU CẢN c ư ĐỊA (1940

- 1945)
I. Sự ra đời khu căn cứ dịa Bắc Son-Võ Nhai và
Cao Bằng
II Bươc phát tr>ền cùa hai khu căn cứ địa
Bắc Son-Võ Nhai và Cao Bằng
m KHU GIẢI PHÒNG
I Khỏi nghia giành chính quyền tứng phần ò' căn CƯ clịa
Việt Bắc
II Khu giài phóng ra đời và sự nghiệp của nó.
IV NHỬNCi ĐIẾU KIÊN VÀ ĐẶC ĐIẾM CÙA QUÁ TRÌNH HỈNH
THÀNH VÀ PHÁT TRIẾN CỬA CĂN c ứ ĐỊA VIỆT BĂC. VỊ
TRÍ CÙA CĂN CƯ ĐỊA VIỆT BĂC TRONG CÁCH MẠNG
THÁNG TÁM (1945)
I. Những điều kiện hinh ihành và phát triền cùa càn CƯ
địa Việt Bắc.
II. Đặc điềm cùa sự hình thỉ>nh và phát trièn của cấn cứ
địa Việt Bắc.
KẾT LUẬN
NHỮNG CHỮ VIẾT TẤT
TÀI LIÊU THAM KHẢO
Trang
1
10
10
21
33
33
48
92
92

n 1
137
137
159
165
166
LOI CAM ON
Đe hoàn thanh luận *án PTS khoa học Lịch sử tô i đã
• • *
nhận đuực sự quan tâm giúp đỡ của Bộ Gieo duc và Đeo tạo,
Trường Đại hoc Tỗng hợp Ha Nôi, Trtrờns Đgỉ học Sư Phạro
Việt Bắc, Tồ B< men Lịch Siỉ cân - hiện đại Vi' t Nam, Khoa
Liuh sử Truờng Đại học TỦng hí-p Ha Mội.
Đặc b iệt tô i đã duro’c cố vấn khoa học PGS Lê Lạu Hãn
tện tình giúp đõ’ về mọi mặt.
Nhân địp này cho phép tô i được cảm ơn t ắ t cả.
Tôi cũng xin cểm o-n ve sự RỈÚp íĩõ' tân tinh của các
Ban nghỉên cứu lịch sử uảng 3ắc Thái, Gao B-rg . . . dồng
bào các dân tôc ỏ' những no'ỉ chúng tôi đín sưu ti m tà i
liệu .
Tôi cũng cảm o’n sự quan tâm củer khoa Lich sử và các
bạn đồng nghiệp ỏ’ Trtrừng Đại học Sư phạm Viêt Bắc đã cổ
vũt giúp đõ* tô i hoàn thành nhiệm vu.
Thái Nguyên, ngày tháng năm 1993
HOANG IỈGUC LA
MO đau
I . LY DO CHON DE TAl.
1. Thắng lo‘i cúa cách mạng tháng Tém (1945) đề lai
cho Đang ta nhi*u bài học kỉnh nghiêm qúy báu. Mnt trong
những bài hoc kinh nghiêm đó là công tác xây dựng lực

lượng chính tr i , lực lurrng vũ trang và căn #ir địa cách
mẹng.
Do diều kiện cụ thồ của Việt tì.ậc về địa thế. cnn
• • • m •
nguờỉ và truyền thổng dấu tranh trong ỉị.ortt sử, xuất phát
từ yêu cầu của cuôc khởi nghĩa vii trang giành chính qìáytn,
buớc vào thò’i kỳ vện dộng g iả i phónR dân tóu 1939 - 1945,
Việt Bắc da duợc Trung uo’ng Đang và Ho Chí Minh chọn đ£
xây dirngcăn cứ địa cách mạng.
Trong qúa tỉ Inh vện đọng cách mạng Việt Nam, cặp cứ
dAa Việt Bắc không dìrníỊ l s ỉ ; kết thúc V8Ỉ trò eủa mình ỏ'
cách mạng tháng Tám, trong kháng chiến chống thirc dân Pháp
xâm lược và oan thiệp Mỹ (
1946- 1954), Việt Bắc dã tre thành
cấn cứ đia thần thánh cũa kháng chiến, góp phần quan trọng
dưa cuôc kháng chiên chống Pháp đnn thắng lọ*ỉ.
Trong đắu tranh chổng Mỹ, cứu nuức, theo đò thắng
lơ i của cách mạng Viêt Nfim, viộc xây rìựng căn cứ đỊ B cách
niHnp; của £)enc ta không npìrng (1'rc'c mỏ' I ộng trên phẹtn vỉ ca
hai miền đất nirức ; tronf; đó, mỉrn Bắc xs hội chủ nghĩa lò
hâu phuưng to lcrn, căn cứ địa vững chắc củf) côch inạỉig miền
Nam.
Ngày nay, trong công cuôo xây dưng và bảo vệ Tồ quốc,
những vấn đề vè xây dựng lưc luựng, xây duní* căr c r đia ỏ'
vùng nông thôn, miền núi, vùng biên giưi . . . vãn cần tiếp
tuc đuợc nghiên cứu, g iải quyết cho phù ho*p vớ*i tình hình,
nhiệm vụ cách mạng trong g iai đoạn lịch sử mớ-i.
2. Trường Đại bọc Sư phạm Việt Bắc là trung tâm đào
tạo, nghiên cứu khoa học, phục vụ những mục tiêu phát triề n
kinh t ế v văn hóa, gỉêo duc, khoe hoc vò công nghê ỏ' mỉền

núỉ. Việc nghiên cứu đề tai này Không ngoài mue đích làm
tang thêm những hiều b iết về lỉc h sử, có thrm những nhân
thức Iĩ>á’i V căn cú đỉa cóch mang, nhằm góp phần giải quyết
những vấn dp mà xã hội vùng núỉ, Việt Bắc dang đặt ro bức
bách*
VÌ nhữn g lẽ trên, nên ch ún g tôl chọn ĩ"QỨp tranh hình
t h.ànb và phát triể n của căn c r dia V irt Bắc ( tron? cuõc vận
động cách mạng thóng Tam - 1945)" làm dề tà i luận á n .’
II. LÍCH SU MGHỊEN cuu VAN DE.
tà i này, ỏ’ góc đc khác nhau dã thu hiít sự quan tâm
của nhỉều CO’ quan vn cá nhân nghiên cứu tr£r b s l hiitrng tiếp
cân chủ y r u :
1. các công trình ng hiê n cứu vl lịnh sir cÁch mạng
thẺQR TÁm 1945, về lịch gir tảng công pán Việt Uam vè lịch
sir quân đôi rhân dán Việt Hem thò'i kỳ 1939-1945 có liâ n quan
tó’ỉ cổng tác xây dựng lirc lirrnp; và cắn cứ rtjB cé-ch mạng.
Theo huólig này, chiếm khoi luxrng lcýn phắt là các công trinh
nghiên cứu của Ban ngtiiên cứu lic h S'’r lJẢn>5 Trung wrng, nay
- 2 -
là Viện lich sử Đang, của Ban nghiên C'ru lịc h sử quán đội
thuộc Tồng cục chính ta Ị, nay là Viện lịc h sử quân sự Việt
Nam và Ban nghiên cứu lịc h sử Đ*ỉng các cấp ỏ* các tỉn h Việt
Bắc.
2. Những công trin h nghiên cứu chuyên sâu, cho tó-i
nay có "Khu g ỉả i phóng" của võ Nguyên Giáp, Nhà xuất bản
Cru queo, th»?ng 8- 1946.
Năm 1976, Nhà xuất bẪn V1Ị t Bắc cho re mắt bạn đọc
• * a
cuốn "Căn cứ diB Việt Bắc (trong nách mạng tháng 8-1945)"
của tác gid Hoàng Ngọc La, Hoàng Quang Khnnh và Lê Hồng.

Năm 1990, Nhà xuất bẦn Wuân đội nhân dân y.uắt bản
cuổn "Việt Bắc 30 năm chiến tranh cách irpn£ ( 1945-1975),
tập môt do iỉan thường vụ L»ảng ủy Bc tư lệnh quân khu I chỉ
đạo nộỉ dung biên soạn, vl nhũng tài liệu tồng kết, biền
soạn, nhưng chưa có điều k isn công bổ, có :
- "Du theo đề cương tổng kết căn cr địfì cách mạng"
của Bộ tư lệíih quân khu Việt Bắc, biên soạn 1966, gồm 57
trang đánh máy.
- "Đang 18 vú’i vấn đề xày dưng trung tâm Cqn cứ dịa
Bắc Sơn - VÕ Nhai, xây dymg 1 rc lương vè dấu tranh võ trung
trong cách mọng tháng Tám”, của Ban nghiên cứu lic h sử Đang
Khu tự t r ị Việt Bắc, biên poạn 19fc>9, tRỈ liê u đánh mny 32
trang.
- Đr curmg bài nói chuyên của Chu Văn Tấn ĩ "Bắc Sơn
kh‘í’i nghĩa và việc xây d í‘ng lực liọng vủ trang, mở rông căn
cứ địa cách inạng”.
- 3 -
Các công trin h nói trê n ở múc độ khác nhau dã đề cỊp
tớ i qúa trinh hìuh thành và phát triể n của căn cứ địa Việt
Bắc. Tuy vậy, nhiều vấn đì dặt ra cần dir c tiếp tuc nghiên
cứu g iải quyết, như vi t r í chiến luưc của căn cứ điri Viêt
tìắc, nhírng đặc thù trong qúa trìn h hình thành và phát triể n ,
và nhiều vấn (lề khác cổ lic n quan tớỉ xây dựng ỊLyrc luưng và
đấu tranh cách mạng . . . DÙ s&o, những cÔBg trình nói trên
cũng rắ t bỏ ích trong nghiên cứu, nhất là những đóng góp về
mặt tư liệ u dổỉ với luận án.
I I I . HbƯO-N TAI L1EU V/. CACH xu LY PHAN LOAI.
1. Ngu'm tà ỉ liệ u .
Đi* thưc hiện luận án, chúng tôi đã nchiên cứu, thBrn
kbno nhi ru tà i JLỈêu về lỉch sử Đang bô và cếch mẹng tháng

Tem ( 1945) ỏ' các tỉnh Vỉêt Bắc như Lich aử ĩiẻng bộ tỉnh
Bắc Thái, xurt bản 1980, T .1 ; Lịch sử cách mạng tháng Tem
tỉnh Bắc Thái, xuất bản 1978 ; Lịch sử ĐẢng bộ tỉnh Cpo
Bằng, xuất ban 1982 ; Lỉch sử Đỏng bô ^4ng cộng sẻn Việt
Nam tỉn h Ha Tuyên, xuất bản 1987* T .1 ; Lich sử cứu qunc
quân (niu Ban nghiên cứu 1 ’ ch 3'r Khu tư t r i v iệ t Bắc,
xuất bản 1975, v .v .ĩ . céc tà i liệ u của Viện Lịch sử Dang
như cách mọng thiírg Tám( 1945), xuất bản 19b3 ; TÌm hiểu
cách mạng thnng Tám, xunt bản 1967 ; tgỉ liệu CỦ8 vỉện
Lỉch sử quên UỊr có Lịch sử quán đồi nhân dân Việt Niqm,
xuất bản 1974, T .1 ; Lịch sử quên khu Việt Bắc có : Việt
Bắc 30 năra chỉển tranh cách mạng (1945-1975), xuất bển
1990, T.1, v .v
- 4 -
Ngoài ra, chúng tô ỉ còn nghiên cứu tham khao một khni
lunỵng l<ýn céc tà i liệu điền dã củe chúng tôt trên cqn cứ
dj'ì Việt Bắc, các bản tư thuât của ctíc nhấn chiTig lịch sử
và bién bản một sổ cuộc tọa dàm lịc h f?ử . . .
« é * •
Đễ góp phần làm séng tỗ Inòt sỗ nọỉ dung tư líệu,chúng
tô i còn tham khảo tà i liệ u của sỏ’ m^t thÁm Rắc Ky.
• • *•
?. xử lý và phân lo ạ i.
Nftoài các tác ph*m kỉnh rìỉln, các Vãn kiện Ỉvỉng ( 1930
1945) ; một số các tác phfm của liồ C'hí hinh, C8CỊ vị lãnh đạo
l>ẻing và Nhà nuức, thp hiện chủ trircvn^ dưừnp; Lổi củfi ỉ>sng Vfi
cách mạnR Việt Nam, vầ cẵn cứ địa cách mạng thò’i kỳ 1939“
1945, chúng tô i coi các tài liệ u dạ cÔHg báf m ất bản thành
sách của Viện Lịch sử ỈJsní^, Viện Lịch PIỈ qufin 8T Việt Nam,
của Ban nghiền cứu Lich HÍT Dang các tỉnh 0’ Việt BíỊc la những

tài liệu quan trong, đáng tin cậy.
hM ký cách mọng, các ben tự thuÂt, các tư liệ u điền
clã cũng duvc chúng tô ỉ nghiên cứu, thqm khảo đ* bồ sung lòm
phong phú ho^c sár?s tỏ thêm nọỉ dung các sự kiện ] ịch sử1.
Tẻi lỉệ u của địch có những mặt phản énh khách quan sư
vệ.t và hiện tinỊ’1146, song oũng có nhữnfĩ mat thể hiện ý muốn
chủ quan của chúng.
Do vậv trong klii RiV dung olĩúng tô i cũng TPin xét tỉ«Lg
truờng họ*p c ụ th l.
IV. GIOI HAU VAll j3E VA PHHQĨKĨ PÍỈẠĨ UGH1EH CƯU.
- 5 -
1. Gỉó-ỉ hạn vắn đề.
Đe tà i luận án chỉ nghiên cứu về căn cứ địa cách mạng
trong thò-i kỳ vận đông giải ph^ng dân tộc 1939-1945 trên
địa bàn Việt Bắc, còn gọi là căn cứ địa V i|t Bắc trong cách
mạng tháng 8- 1945.
Sự ra dò’ỉ của en toàn khu {ATK) vè các chiến khu ngoài
Việt Hắc trong cao trào chổng Nh£tf cứu ĨIMỚC không nằm trong
phạm vi của de tp i, mặc dầu có thể có nhung vẩn đ! ró liê n
quan tớ i căn cứ dịe Vỉệt Bắc. Uhírng van íl* khóc như vẩn dề
nòng dân trong cách mạng, vấn đề nông thôn và mối quen hệ
gỉữa nông then yó'i thành thỉ trong cácĩh mọng tlióng Téin ,
hình th ái v| ịi dộng cách mẹnp trong tồr)£ khỏ’i nyUĨe thRmg
Tém (1945 ì, vẤn căn cứ dỊQ tronp, lịch sử nóỉ chung v .v
Không nằm trong sy quan têm của luận án.
2. -Phurrnp; pháp nghiên eiru.
Đe tái tạo bô mặt lịch sử căn CT (Jịo Việt Hắc trong
oách mạrR tháng Tám (1945), chúng tôỉ sử dung phrncmg phép
lịc h pử là chủ yếu. Vn-Ỉ một sổ vẩn rĩl, chiịug tô i kểt ho’p
cả hai phưcm g phtíp lịc^ vò lôgi.0 , k* CR , mót sổ các

phuơng pháp khác như so sánh.
V. MUC S1CH ĩ MGHIA VA DUNG GUP K1ỈUA HOC CUA LUAĨI AN.
1. hiuc đích.
- Nkằm dỉ sâu nghiên ctru CO’ sậ ra dò'i, tiến trình
hình thành và phát triển CỈH3 ©ăn cứ địo Việt Bẩc, những dỵc
thù cùs nó. TÙr (10, kh,?ng định VPÌ trò của nó íìố.i vrýi thắttg
lo i ciĩa cách mạng tháng Tam (1945).
- 6 -
- Tìm ra những nguyên hiiân thành công vè cả những
thỉếu só t, trong qúa trình tồ chức, xây dựn£ t'jc luíị-ng kết
họ*p với đẩu tranh cách mạng, tiế n lên khởỉ nfi;hĨB giqnh
chính quyền của Dang và nhãn dân te trÊn căn cứ rìịa Việt
Bắc.
2. Ý nghĩa.
Những vắn đề được g iải quyết trong luân Án sẽ góp
phần nâng cao thím nhận thức aỡị về việc xâ.Y đ'Tng nãìi cứ
đia cách mgng của Dỏng ta ; mẹt khór, ga’i rn nhirnp; mny
nghỉ trong v ỉệc thưc hiện đuừng J ổi chính sácb oủn ĐpJi(g Vfl
Nhà mróc ỏ' vùng núi, dân tôc trong dỉều kỉ?n ÌỊch sử hiện
nay, nhnm vừa thực hiện các rrụe tỉ?u phát triM i kinh tế xa
LiJ »_ . V
__
*
__
»
_____
A _ •*
hỳi, vun tăng cưong cũng cô quôc phong.
3. Những đóng góp khoa học củn luện án.
- Kế thừa nhứng thènh qủn nghiên cứu củp onc công

trình có trur^c, trong luận 4n cỉiún^ tôỉ sẽ tli^ng lẹi môt
cách hệ thống, đầy đu ho*n bức tranh lịch, aử về tiế n iarinto
hlnh thành vò phét triề n của căn cứ địa Việt Hắc.
- Phần dkMTg góp quan trọng nhất của luận án trên
nhũng vấn đì mè CBC công trìn h nghiên cứu về cSn cứ đÌB
hoặc có ] ỉên quan tớ i căn cứ đ ia, có t i w c luận án chưn đề
câp hoặc dp câp cliưa đằy đủ :
1) Lam rõ vi tr í chiến Xmrc CUH căn C'r r]Ịo Việt Bắc c
• • « »
trong cách rriẹng tháng Tnm.
Việt Bắc kiôngi chỉ 1À no'i có dje thế hiểm trỏ’, vị
trí c h iến CO' d rig, tiến có th* đíính, lui có th* giír ;
- 7 -
mà c òn mỏ- ra khầ năng quan hệ quổc tế trong vifc xây rỉựng,
tỗ chức 1' c lirỵng và ởấu tran/ĩ cách mạng chổng chủ nghĩ*
đe quôc.
2) Những dặc di*m trong tiếm trình xây rỉ'Ịng Vfi phát
triể n căn cứ địa cách mang ò' Việt Bắc.
Vỉệc phân tích,những dặc điểm đó, xây dựng nc thành
môt hẹ thổng là vpn đề mcvi c-ua luận ón, vấn dầ đó beo gồm
cúc nộỉ dung chủ yểu sau :
- Dang ta và Hồ Chí Ííiỉnh lấy xây dựng lưc luựng
chính t r ị , trên CO' só’ đó xây dựng lưc liitmg vũ trans; lam
nền tảng của công tàc xây dựng căn cứ địa.
- vừa tiế n hènh xây dựng lưc luưng (bao gồm lực luợng
ohính t r i và lưc lưựng vũ trHng) víra kết hq-p vơi đấu tranh
cách rnạn£ và tiến lên khởỉ nghĩa vũ tranp khi di«.u kiện
khách quen cho phép.
- Trong qúa trình tổ chức xây d'rng cpn cứ rTÌB đ'rrc
kết hryp gỉữa việc thực hi ện muc tiêu gỉaỉ phóng dân tôc v ó’i

việc đem lại nh ữn g q uy ền lq’i lhi£t thực, từng b ưn ‘c thỏa mã n
những nhu cầu chính đáng về vật ch-ất và tinh thàn củn nhân
dân nhằm tạo ra một động lực to lcm cho su nghiệp c hung
của cách mạng.
Những vấn đ* trên có quaii hệ mạt th iết vó'i
nhau, việe giải quyết thành công những vấn dề đó trên căn
cứ đỉa duực xem như những kinh nghiệm qúy béu trong công tác
xây dựng căn cứ địa cách mẹng củe ỉ)ỏng ta và của Hồ Chí Minh.
3) Trong từng vấn đề cụ thp như tám thÁnR dáu tranh
- 8 -
du kích chống dịch khủng bổ của Giru quốc ỏ' vổ Nhai (7/1941
2/1942), chủ trưo'iig khỏ-ỉ nghĩa củn liên tỉnh ủy Gao - Bắc -
Lạng và cuôc đấu tranh của cứu quổc quân ỏ* võ Nhai cuổỉ nÀứn
1944* ý nghĩa tác dụng lịc h sử của việc tliènh láp Khu giẻi
phóng v .v . luận án đều có những phân tíc h , đánh giá về
chủ truơng, ve tiến trìn h nảy sinh VR phét triền cụn các sư
kiện, rút ra những uru điềm, khuyết điểm nhằm Pĩỵí re , hiirrng
tcri môt nhân thức đúng đắn về các vấn đề trên.
4) về mặt tư lỉệu ,lu ậ n Én cữog có những đóng góp nvri,
đươc khaỉ thác từ các nguồn nh.ư bao Việt Wsm độc lập (tức
béo V j | t Lâp), cáfĩ bi ên bẻn tọa đàm lịch sií ỏ' di*ỉ pbtnyng,
các bển tiự thu^t của các nhân diiíng lịch 3«rf tà i liệu đi*n
dã CIỈ8 bản thân trê n địa bàn Vỉệt Bắc, v .v
- 9 -
‘ỹi>