Mối quan hệ giữa công chúng với truyền hình Việt Nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN



NGUYỄN THỊ THANH VÂN





MỐI QUAN HỆ GIỮA CÔNG CHÚNG
VỚI TRUYỀN HÌNH VIỆT NAM HIỆN NAY






LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC BÁO CHÍ









HÀ NỘI - 2007

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN



NGUYỄN THỊ THANH VÂN



MỐI QUAN HỆ GIỮA CÔNG CHÚNG
VỚI TRUYỀN HÌNH VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành : Báo chí học
Mã số : 60 32 01



LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC BÁO CHÍ



Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Dương Xuân Sơn





HÀ NỘI - 2007

1
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong thế kỷ XX, loài người đã được chứng kiến một hiện tượng hết
sức quan trọng, đó là sự bùng nổ thông tin. Không có lĩnh vực hoạt động xã
hội nào lại không chịu ảnh hưởng của sự bùng nổ này. Nó có tác động mạnh
mẽ trên phạm vi toàn thế giới và ảnh hưởng sâu sắc tới mọi mặt của đời sống
xã hội hiện đại. Con người dù ở bất cứ đâu trên hành tinh này cũng đều có thể
biết hàng loạt các sự kiện đang xảy ra trên thế giới mà không bị lệ thuộc hay
bị ngăn cản bởi không gian và thời gian. Đó chính là sức mạnh của truyền
thông, báo chí đã có một bề dày lịch sử phát triển khá lâu dài và đã được xã
hội khẳng định, nó đã trở thành món ăn tinh thần hàng ngày không thể thiếu
được đối với các tầng lớp dân cư và hình thành nên một thói quen tiếp nhận
thông tin từ báo chí.
Hiện nay, truyền hình là một phương tiện truyền thông hữu hiệu. Mặc
dù ra đời muộn song truyền hình đã ngày càng khẳng định được vai trò hết
sức quan trọng trong việc truyền đi và tiếp nhận thông tin của loài người. Qua
màn hình vô tuyến, người xem như được tận mắt trong thấy những sự kiện,
hiện tượng và hành động, thái độ của con người như họ là người trực tiếp có
mặt tại nơi diễn ra sự việc, hiện tượng ấy. Hình ảnh và tiếng động hiện trường
cộng với sắc thái của tình cảm thái độ người thực hiện chương trình được thể
hiện bằng lời bình, nhạc, đã tác động tới người xem, cuốn hút và gây xúc
cảm cho họ. Việc khán giả được chứng kiến mọi sự việc, hiện tượng trên toàn
cầu ngay tại nhà mình đã làm cho hầu hết gia đình nào cũng có ti vi. Số gia
đình có sử dụng ti vi đã lên đến con số hàng tỷ và truyền hình ngày càng thể
hiện rõ sức mạnh truyền thông của mình.

Mục đích nhắm tới của báo chí nói chung và truyền hình nói riêng chính
là công chúng, phục vụ công chúng. Báo chí không thể tồn tại bên ngoài xã hội,

2
vì sứ mạng của báo chí trước hết đó là thỏa mãn các nhu cầu xã hội. Bên cạnh
đó, xã hội hiện đại cũng không thể tồn tại mà không có báo chí, xã hội quan tâm
đến việc phổ biến những thông tin có ý nghĩa xã hội quan trọng trên quy mô đại
chúng. Đó là sự phụ thuộc và ảnh hưởng lẫn nhau giữa các phương tiện thông tin
đại chúng và xã hội, mang ý nghĩa nhiều mặt và đa dạng. Các nhà báo và công
chúng hưởng thụ thông tin đều tuân theo những luận thuyết và quan điểm cụ thể
về báo chí. Những luận thuyết và quan điểm ấy quyết định mục tiêu, nhiệm vụ,
các hình thức và phương pháp hoạt động của các phương tiện thông tin đại chúng.
Trong mối quan hệ với dư luận xã hội (hay chính là công chúng tiếp
nhận) thì báo chí có vai trò đặc biệt quan trọng. Đầu tiên, phải kể đến vai trò
khơi nguồn, tức là năng lực xã hội hóa các sự kiện và các vấn đề từ một góc
phố, làng quê, ở một không gian hẹp thành sự kiện và vấn đề toàn xã hội, thậm
chí toàn cầu. Và ngược lại báo chí có thể nhanh chóng hoặc ngay lập tức đưa
các sự kiện và vấn đề trên khắp hành tinh về đến góc nhà của mỗi người, vai
trò này được truyền hình đảm nhiệm một cách tốt nhất. Thứ đến, báo chí có vai
trò phản ánh dư luận xã hội, phản ánh càng kịp thời, càng sâu sát và đầy đủ bao
nhiêu thì báo chí càng sinh động và hấp dẫn bấy nhiêu. Sau cùng, báo chí có
vai trò định hướng và điều hòa xã hội, điều hòa tâm lý, tâm trạng xã hội, đây là
vai trò có ý nghĩa quyết định hiệu quả tác động của báo chí.
Đài truyền hình Việt Nam là Đài truyền hình quốc gia và là Đài truyền
hình được sự quan tâm của đông đảo quần chúng nhất. Đồng thời, Đài cũng
mang trọng trách lớn đó là định hướng dư luận xã hội, là cơ quan ngôn luận,
là công cụ thể hiện quyền lực chính trị của Đảng và Nhà nước, vừa là diễn
đàn dân chủ thể hiện quyền lực của nhân dân, vừa là công cụ của nhân dân
giám sát mọi tiến trình kinh tế xã hội, góp phần làm lành mạnh hóa các mối
quan hệ trong xã hội. Chính vì vậy, có thể coi công chúng là đối tác của báo

chí nói chung và Đài truyền hình Việt Nam nói riêng. Mối liên hệ giữa công
chúng và Đài truyền hình Việt Nam ngày càng thể hiện rõ, đó là mối liên hệ
bền chắc và không thể phủ nhận.

3
Những năm gần đây, sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam đã tạo ra
một diện mạo hết sức mới mẻ cho xã hội. Đời sống của các tầng lớp cư dân
đang có những chuyển biến rõ rệt, chất lượng cuộc sống ngày càng nâng cao,
kéo theo nhu cầu mọi mặt cũng thay đổi nhanh chóng và ngày một cao hơn.
Vì thế mà sự đòi hỏi chất lượng các kênh truyền hình cũng phải được nâng
cao. Điều này đã tạo nên một lớp công chúng khác trước đây rất nhiều, một
lớp công chúng truyền hình hiện đại. Sự tham gia của công chúng vào công
nghiệp truyền hình đang có xu hướng tăng mạnh, tạo nên mối liên hệ khăng
khít giữa công chúng với Đài truyền hình.
Để đáp ứng được tốt nhất những nhu cầu của công chúng hiện đại thì
việc nghiên cứu và nắm bắt được nhu cầu hay sự quan tâm của họ đối với báo
chí là có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với các nhà làm truyền hình, đặc biệt
là Đài truyền hình Việt Nam.
Gần đây, Đài truyền hình Việt Nam đang thực sự chiếm được lòng tin
yêu của công chúng, tạo được dư luận khá tốt bởi có sự tiến bộ vượt bậc cả về
nội dung và hình thức. Cơ chế quản lý đang dần thích nghi với cơ chế thị
trường trong khi vẫn đảm bảo chức năng là cơ quan tuyên truyền của Đảng và
Nhà nước. Nhưng để có thể duy trì sự phát triển mạnh mẽ, Đài truyền hình
Việt Nam cũng cần có những kế hoạch thực tế và thường xuyên để phát triển
trong giai đoạn tiếp theo. Những kế hoạch này phải được dựa trên cơ sở của
sự định hướng chiến lược, những cơ chế hiện hành và sự thay đổi trong tương
lai. Khả năng thích ứng với tình hình, bao gồm cả sự phát triển về kỹ thuật, kỹ
năng và kinh tế, đặc biệt là khả năng nắm bắt đối tác - công chúng hiện đại, để
có định hướng tốt nhất.
Bằng thực tiễn và lý luận trên, tôi chọn đề tài "Mối quan hệ giữa

công chúng với truyền hình Việt Nam hiện nay" làm đề tài cho luận văn tốt
nghiệp cao học của mình.

4
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trên thế giới, nghiên cứu về công chúng, dư luận xã hội đã được quan
tâm từ lâu, ở nhiều cơ quan báo chí lớn trên thế giới đều có trung tâm nghiên
cứu công chúng, dư luận xã hội của riêng mình.
Tại Việt Nam, công chúng của báo chí nói chung và truyền hình nói
riêng cũng được quan tâm. Cũng đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về
công chúng trong nhiều năm qua, đặc biệt là công chúng của Đài truyền hình
Việt Nam, vì đây là Đài truyền hình quốc gia, phủ sóng trên toàn quốc. Tuy
nhiên, sự nghiên cứu về công chúng thì không bao giờ cũ, bởi nhu cầu của
công chúng luôn luôn thay đổi, nghĩa là công chúng luôn thay đổi. Đặc biệt là
trong thời đại thông tin đang là nhu cầu thiết yếu nhất và truyền hình là
phương tiện đáp ứng nhu cầu này hữu hiệu nhất hiện nay.
Có một số bài báo khoa học viết về vấn đề công chúng của báo chí nói
chung như: "Đối tượng tác động của báo chí và ý nghĩa của nó đối với hoạt
động của nhà báo" - Bài viết của PGS.TS Nguyễn Văn Dững trên Tạp chí Xã
hội học.
Hàng loạt các công trình nghiên cứu về công chúng với báo chí, nhu
cầu của công chúng của PGS.TS Mai Quỳnh Nam được in trên tạp chí xã hội
học như: "Dư luận xã hội - Mấy vấn đề về lý luận và phương pháp nghiên
cứu", Xã hội học số 1 (49), 1995; "Văn hóa đại chúng và văn hóa gia đình",
Xã hội học số 4 (72), 2000; "Truyền thông và phát triển nông thôn", Xã hội
học số 3 (83), 2003;
Mặc dù đây chỉ là số ít được kể ra trong rất nhiều các công trình
nghiên cứu, song đây vẫn là những công trình nghiên cứu mang tính chất
chung công chúng, công chúng đối với báo chí và truyền thông đại chúng,
công chúng của báo in chứ không phải về công chúng truyền hình hiện đại.

Chúng ta có thêm một khái niệm nữa, đó là công chúng truyền hình hiện đại.

5
Trước đây, có một số đề tài nghiên cứu về công chúng của báo chí nói
chung như:
Năm 2000, tác giả Đỗ Thu Hằng, khoa Báo chí, Phân viện Báo chí và
Tuyên truyền đã bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ khoa học Báo chí với đề
tài: "Tâm lý tiếp nhận sản phẩm báo chí của công chúng thanh niên hiện
nay".
"Truyền thông đại chúng và công chúng, trường hợp Thành phố Hồ
Chí Minh" - Luận án Tiến sĩ Xã hội học của nhà báo Trần Hữu Quang cũng
được bảo vệ thành công năm 2000.
Năm 2003, Khoa Báo chí, Phân viện Báo chí và Tuyên truyền đã có
đề tài nghiên cứu cấp bộ với tên: "Nghiên cứu nhu cầu tiếp nhận sản phẩm
báo chí của sinh viên Hà Nội".
Năm 2005, Khoa Xã hội học, Học viện Báo chí Hà Nội đã có cuộc
điều tra "Nhu cầu về truyền hình của sinh viên Hà Nội", hay cũng trong năm
2005, tác giả Vũ Phương Dung, Khoa Báo chí, Trường Đại học Khoa học Xã
hội và Nhân văn cũng đã bảo bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ Khoa học
Báo chí với đề tài: "Nghiên cứu nhu cầu tiếp nhận chương trình truyền hình
của sinh viên Hà Nội (Khảo sát các chương trình truyền hình trên sóng VTV1,
VTV2, VTV3 - Đài truyền hình Việt Nam)".
Nhưng công chúng của truyền hình Việt Nam rất lớn và công chúng
truyền hình hiện đại không chỉ có thanh thiếu niên, sinh viên mà họ còn có
nhiều ngành nghề khác nhau ở những tầng lớp khác và lứa tuổi khác nữa.
Chính vì vậy, đề tài " Mối quan hệ giữa công chúng với truyền hình
Việt Nam hiện nay" là một đề tài mới.
3. Mục đích và nhiệm vụ
3.1. Mục đích

6
- Luận văn có mục đích tìm ra các đặc điểm của công chúng truyền
hình hiện đại.
- Nghiên cứu tính đa dạng và phong phú trong nhu cầu của khán giả
truyền hình tại thời điểm năm 2006, 2007.
- Việc đáp ứng về nhu cầu của công chúng truyền hình hiện đại từ
phía Đài truyền hình Việt Nam.
- Tìm ra mối quan hệ giữa công chúng với Đài truyền hình Việt Nam.
- Đưa ra những đề xuất khả thi để điều chỉnh chiến lược phát triển của
truyền hình Việt Nam, nhằm nâng cao chất lượng chương trình truyền hình để
đáp ứng được nhu cầu của công chúng truyền hình hiện đại một cách tốt nhất.
3.2. Nhiệm vụ
- Làm rõ các yếu tố có tác động đến sự thay đổi đặc điểm tâm lý của
công chúng, dẫn đến công chúng truyền hình hiện đại thông qua mối liên hệ
giữa công chúng với truyền hình, cụ thể là các chương trình truyền hình của
Đài truyền hình Việt Nam.
- Nghiên cứu tình hình phát triển kinh tế xã hội và sự tác động của nó
đối với xã hội, con người Việt Nam trong 2 năm 2006, 2007. Đồng thời tiến
hành khảo sát thực tế để tìm ra đặc điểm của công chúng truyền hình Việt
Nam hiện đại.
- Chỉ ra mối quan hệ giữa công chúng với truyền hình, trên cơ sở đó sẽ
đưa ra các giải pháp phục vụ cho sự phát triển của truyền hình Việt Nam
trong thời gian hiện tại và trong tương lai.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng

7
Đối tượng của luận văn này là công chúng truyền hình Việt Nam trong
cả nước. Tuy nhiên, do điều kiện nghiên cứu, tôi xin lựa chọn một số công
chúng tại các tỉnh thành đại diện cho mỗi miền.

4.2. Phạm vi nghiên cứu
Công chúng truyền hình sinh sống trên các địa bàn: Hà Nội, Bắc Kạn,
Hải Phòng, Đà Nẵng, Nghệ An, Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Kon Tum.
5. Giả thuyết nghiên cứu
- Thứ nhất: Khi mới xuất hiện, truyền hình Việt Nam đã phải có công
chúng và tạo ra dư luận xã hội. Trải qua thời gian, sự phát triển của truyền
hình cũng như sự thay đổi về mức sống của công chúng đã làm thay đổi nhu
cầu của công chúng. Từ đó làm xuất hiện nhiều đặc điểm mới dẫn đến việc
hình thành một kiểu công chúng truyền hình mới, vì thế mối quan hệ giữa
công chúng với truyền hình Việt Nam cũng có sự thay đổi, khác biệt.
- Thứ hai: Sự phát triển về kinh tế, văn hóa đã làm thay đổi cơ cấu dân
cư trong xã hội, quá trình phân tầng xã hội đang diễn ra sâu sắc, làm thay đổi
đặc điểm công chúng và nhu cầu của họ đối với truyền hình Việt Nam.
- Thứ ba: Tác động của truyền hình Việt Nam đến với công chúng là
rõ ràng, nhưng khi tác động đó có hiệu quả, tức là công chúng đã được định
hướng theo một hướng nhất định, công chúng sẽ có sự thay đổi về hành vi,
nhận thức, thì công chúng sẽ tác động trở lại với truyền hình. Quá rình này là
điều kiện để thay đổi phong cách làm việc, quy mô phát triển và cách thức
phục vụ của truyền hình Việt Nam.
6. Đóng góp của luận văn
- Góp phần làm rõ đối tác của truyền hình Việt Nam, hay hiểu kỹ hơn
về thị trường của truyền hình Việt Nam.

8
- Làm rõ mối quan hệ giữa công chúng truyền hình với truyền hình
Việt Nam, từ đó thấy được mức độ quan trọng của công chúng đối với Đài
truyền hình Việt Nam.
- Qua đây, Đài truyền hình Việt Nam hiểu rõ về công chúng để có sự
đáp ứng nhu cầu một cách tốt nhất, khẳng định một mối quan hệ tốt đẹp giữa
công chúng với Đài.

Từ những ý nghĩa khoa học trên, luận văn sẽ có những ý nghĩa thực tiễn
sau:
- Luận văn sẽ góp phần để Đài truyền hình Việt Nam xem xét, điều
chỉnh xu hướng phát triển hiện tại và tương lai cho phù hợp với điều kiện kinh
tế, kỹ thuật, đặc biệt là tâm lý, thị hiếu của công chúng truyền hình.
- Góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ giữa truyền hình với công chúng.
Giúp Đài truyền hình Việt Nam sản xuất những chương trình hấp dẫn hơn,
thiết thực hơn và tạo được nhiều thiện cảm hơn với công chúng truyền hình.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, tác giả luận văn sẽ sử dụng các phương pháp
nghiên cứu sau:
7.1. Phân tích tài liệu
Đọc và tra cứu tài liệu, sách báo, hồ sơ, văn bản, có liên quan đến
đề tài.
7.2. Quan sát thực tế
Nhằm thu thập những tư liệu thực tiễn về công chúng truyền hình và
nhu cầu của họ đối với Đài truyền hình Việt Nam bằng cách xem trực tiếp các
chương trình truyền hình được phát sóng trên các kênh truyền hình Việt Nam
và truyền hình cáp Việt Nam.
7.3. Lập bảng ankét điều tra, khảo sát xã hội học

9
Dựa vào mục đích, nhiệm vụ của đề tài, tác giả luận văn đưa ra hệ
thống câu hỏi đối với công chúng truyền hình mang tính chất thăm dò ý kiến
nhu cầu xem các kênh của Đài truyền hình Việt Nam.
Số lượng phiếu phát ra dự kiến khoảng trên 1000 phiếu.
7.4. Sử dụng các cuộc phỏng vấn sâu
Lấy ý kiến của các công chúng xung quanh mối quan tâm của họ đối
với Đài truyền hình Việt Nam và sự tác động của các chương trình truyền
hình Việt Nam đến họ.

7.5. Thống kê, xử lý và phân tích số liệu
Sau khi tiến hành khảo sát xã hội học, thu thập các mẫu phiếu điều tra
để phân tích, tổng hợp căn cứ theo mục đích, nhiệm vụ của đề tài, phát hiện
mối liên hệ giữa các hiện tượng, bản chất và tính quy luật phát triển của công
chúng, kiểm định các giả thuyết đã đặt ra.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
nội dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề chung về công chúng và báo chí truyền hình.
Chương 2: Hiện trạng đáp ứng nhu cầu công chúng của Đài truyền
hình Việt Nam - Mối quan hệ giữa công chúng với Đài truyền hình Việt Nam.
Chương 3: Một số kiến nghị và giải pháp để đáp ứng nhu cầu tiếp
nhận truyền hình của công chúng.





10
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CÔNG CHÚNG
VÀ CÔNG CHÚNG TRUYỀN HÌNH

1.1. CÁC KHÁI NIỆM CHUNG
1.1.1. Đặc điểm tác động của thông tin truyền hình tới khán giả
Truyền hình trước hết là một phương tiện truyền thông đại chúng
chuyển tải thông tin, là loại báo chí đặc biệt. Truyền hình có thể cung cấp cho
công chúng khán giả nhiều loại thông tin với những tính chất khác nhau như:
thông tin báo chí, thông tin chính trị, thông tin khoa học kỹ thuật, thông tin
khoa học giáo dục, thông tin văn học nghệ thuật,

Ra đời với sự thừa hưởng thành quả của điện ảnh, phát thanh và báo
in, Truyền hình đến với công chúng trước hết là bằng hình ảnh, những hình
ảnh sống động, xác thực của đời sống. Hình ảnh là yếu tố khách quan, chứa
đựng sự sinh động của cuộc sống thực, không bị dàn dựng, chính hình ảnh là
yếu tố đầu tiên và là yếu tố đem lại chất lượng thông tin cao cho truyền hình.
Bên cạnh yếu tố hình ảnh còn có vai trò không thể thiếu được của âm
thanh mà chủ yếu là lời nói. Hình ảnh và âm thanh trong một tác phẩm truyền
hình quan hệ với nhau một cách hữu cơ, gắn bó, chúng tạo tiền đề, bổ sung và
nâng đỡ nhau, hòa quện với nhau trong một tổng thể, và cùng tác động đến
công chúng khán giả một lúc.
Ngôn ngữ của truyền hình là hình ảnh và âm thanh, trong đó hình ảnh
là yếu tố chính. Truyền hình luôn phản ánh sự kiện, sự việc chân thực, khách
quan và có địa chỉ rõ ràng, ngôn ngữ truyền hình có khả năng tác động nhanh,
mạnh vào quá trình cảm nhận thông tin của khán giả.
Hiện nay, xu hướng quốc tế hóa, toàn cầu hóa đang được thể hiện rõ nét
và sâu sắc trong các chương trình truyền hình, đặc biệt là những kênh truyền

11
hình lớn, như Đài truyền hình Việt Nam chẳng hạn. Truyền hình đã vượt ra
khỏi những biên giới cứng, mặc dù vẫn là giao tiếp gián tiếp nhưng ở những
chương trình phát trực tiếp, truyền hình đã có thể đưa người xem thực sự nhập
cuộc, xóa bỏ ranh giới không gian và xóa bỏ những rào cản tâm lý, ngôn ngữ,
Với ký hiệu thông tin đặc trưng là hình ảnh và âm thanh tổng hợp,
quá trình cảm thụ thông tin truyền hình của khán giả diễn ra với hiệu quả
cao. Những thông tin do truyền hình mang lại gây tác động mạnh mẽ vào
quá trình nhận thức của khán giả, hiệu quả thông tin truyền hình có thể gây
nên những dư luận rộng lớn nhờ tính xác thực, sống động, khả năng biểu
cảm cao và phủ sóng rộng khắp. Việc giao tiếp trên truyền hình hiện nay đã
xóa bỏ được khoảng cách về không gian rộng lớn, đồng thời tạo được hiệu
quả đặc biệt đối với công chúng. Người xem không phải hình dung ra sự

kiện mà là trực tiếp tham gia vào sự kiện, dẫn đến một hiệu ứng lan truyền,
tạo ra dư luận xã hội.
Thời điểm phát sóng và thời điểm thông tin đến với người xem là
đồng thời, những thông tin bằng hình ảnh và âm thanh tạo cho khán giả cảm
giác được chứng kiến như những sự kiện, sự việc thật đang diễn ra ngay trước
mắt họ. Hình ảnh trên truyền hình có độ tin cậy cao, bằng những hình ảnh có
màu sắc kết hợp với âm thanh tạo nên các cung bậc, âm điệu đa dạng, truyền
hình có khả năng tạo nên cảm giác chân thực, đầy đủ và chân thực cho người
xem. Về hình thức tồn tại, truyền hình cũng giống như sân khấu và điện ảnh,
có liên quan đến thời gian và không gian. Tuy nhiên, thông tin truyền hình tự
do đi vào từng nhà. Số người xem truyền hình là hàng trăm triệu, thậm chí
hàng tỷ người, nhưng với môi trường cảm thụ thông tin là các gia đình, nên
chất lượng hình ảnh và quy mô của màn hình cũng rất khác với điện ảnh.
Có thể nói truyền hình là một yêu cầu có tính chất tiền đề để có thể
sáng tạo ra được những tác phẩm có chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu ngày
càng tăng của công chúng.

12
1.1.2. Vai trò, chức năng của truyền hình trong đời sống xã hội
Trước hết, phải khẳng định rằng, truyền hình là một loại hình truyền
thông nằm trong hệ thống truyền thông chung nên nó cũng mang đầy đủ vai
trò, chức năng của báo chí.
Sự xuất hiện của truyền hình thực sự là một cuộc cách mạng trong
thông tin đại chúng, tạo ra những điều kiện, khả năng tuyệt vời cho báo chí.
Công chúng của truyền hình được trực tiếp thưởng thức các buổi biểu diễn
nghệ thuật, danh lam thắng cảnh trực tiếp tham gia vào các hoạt động văn hóa,
lễ hội, các cuộc thi đấu thể thao, các hội nghị, Bằng hình ảnh có màu sắc kết
hợp cùng âm thanh với những cung bậc, âm điệu đa dạng, truyền hình có khả
năng tạo nên những cảm giác chân thật, đầy đủ cho công chúng. Đó chính là
điều kiện tốt cho người xem truyền hình tiếp nhận thông tin. Truyền hình trở

thành một loại nhà hát, quảng trường công dân, trường học nhân dân, người
hướng dẫn văn hóa đại chúng.
Trong các chức năng của truyền hình, đầu tiên phải kể tới các chức
năng tư tưởng. Với khả năng tác động một cách rộng lớn, nhanh chóng và
mạnh mẽ và toàn bộ xã hội, hoạt động của các phương tiện thông tin đại chúng,
cụ thể là truyền hình, có vai trò hết sức to lớn trong công tác tư tưởng.Việc giáo
dục lý tưởng, giáo dục chính trị, xây dựng lối sống mới luôn gắn liền với việc
kế thừa và phát huy những giá trị tích cực trong đời sống văn hóa tinh thần của
dân tộc. Đấu tranh với những âm mưu, những luận điệu phản tuyên truyền,
chống Đảng, chống chế độ là một nội dung và mục đích quan trọng của công
tác tư tưởng của báo chí.
Trên phạm vi toàn xã hội, nhiệm vụ đặt ra cho công tác tư tưởng chính
là liên kết những thành viên riêng rẽ của xã hội thành khối thống nhất trên cơ
sở một lập trường chính trị chung, thái độ trách nhiệm tích cực nhằm thực
hiện những mục tiêu đặt ra. Một khi nhận thức rõ tính ưu việt của chế độ xã
hội, mục đích và kết quả hành động phù hợp với những lợi ích của mình, nhân

13
dân sẽ tự giác thực hiện những nhiệm vụ to lớn của xã hội trên những vị trí
công việc cụ thể, trong các lĩnh vực đời sống xã hội nhất định. Nói một cách
khác, nhân dân làm ra lịch sử theo ý thức của mình. Cho nên việc tác động có
định hướng vào ý thức của nhân dân chính là tác động có định hướng một
cách gián tiếp vào tiến trình của lịch sử.
Chức năng có tính mục đích đầu tiên trong hoạt động tư tưởng của báo
chí chính là nâng cao tính tự giác của quần chúng nhân dân. Để nâng cao tính
tự giác của quần chúng, nhiệm vụ đặt ra cho báo chí là phát triển nhận thức
của họ. Trình độ nhận thức chính là tiền đề qui định trình độ tự giác của nhân
dân lao động. Một khi đã được hình thành trong nhân dân lao động, tính tự
giác sẽ trở thành động lực mạnh mẽ cho những hành động sáng tạo trong lao
động sản xuất và xây dựng cuộc sống mới của họ.

Tính tự giác cao của con người chỉ có thể hình thành trên cơ sở nhận
thức một cách toàn diện và sâu sắc thế giới xung quanh những qui định của tự
nhiên và xã hội, các quá trình và khuynh hướng vận động của đời sống xã hội
và lịch sử. Tính tự giác được đặc trưng bởi sự nhận thức vị trí của mỗi cá nhân
trong thế giới, trong các mối quan hệ xã hội, sự nhận thức mục đích ý nghĩa
cuộc sống, những nhu cầu về lợi ích, con đường và phương tiện để thực hiện
những nhu cầu đó.
Việc nâng cao trình độ và mở rộng giới hạn nhận thức nhằm hình
thành sự tự giác trong nhân dân lao động đòi hỏi báo chí phải quan tâm tới
việc thông tin một cách đầy đủ, sinh động các sự kiện, hiện tượng hết sức phong
phú của tự nhiên và xã hội, phân tích các mối quan hệ bên trong và giữa chúng
với nhau, chỉ ra những biểu hiện cụ thể của những mối quan hệ đó. Như vậy
thông tin báo chí mang đến cho công chúng bức tranh toàn cảnh về hiện tượng
mà chính họ cũng là nhân vật hoạt động trong đó. Hơn hết các loại hình truyền
thông khác, truyền hình cho phép công chúng, khán giả chứng kiến gần như trực
tiếp vào các hoạt động diễn ra, các thông tin, sự kiện, Hơn thế nữa, báo chí

14
giúp cho công chúng nhìn nhận, đánh giá bức tranh ấy, xác định được tính chất
hoạt động của mình trong đó và định hướng các hành vi ý thức, các hành
động tương lai của mình. ở đây, yêu cầu về sự định hướng toàn diện của quần
chúng xã hội trở thành chức năng mục đích của các phương tin thông tin đại
chúng.
Để thực hiện sứ mệnh của mình, nhiệm vụ đặt ra cho báo chí là khẳng
định những yếu tố tích cực, phát hiện và phản ánh những cái mới trong sự
nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, phê phán những tàn dư của chế độ cũ,
những quan niệm, lối sống lỗi thời trong nội bộ nhân dân, phát huy những trí
tuệ tài năng và những tiềm lực của đất nước, nhằm đặt ra và giải quyết những
vấn đề chính trị to lớn. Truyền hình là phương tiện truyền thông thực hiện sứ
mệnh này khá tốt, với lợi thế về sự kết hợp hình ảnh và âm thanh, và sự kết

hợp lồng ghép với các loại hình nghệ thuật khác như kịch, điện ảnh, truyền
hình đã trở thành công cụ tuyên truyền đắc lực trong công cuộc cải cách, giáo
dục tư tưởng cho quần chúng. Những chương trình mang hình ảnh xác thực,
những tin bài mang tính thời sự, đồng thời có sự xuất hiện, tham gia của
những người trong cuộc đã làm cho hiệu quả thông tin tăng lên rất nhiều.
Những phim ảnh, kịch, đã góp phần không chỉ làm nhiệm vụ giải trí cho
người xem mà qua đó cũng có những bài học được rút ra một cách khéo léo,
tránh được áp lực từ sự giáo điều và mang lại hiệu quả tuyên truyền cao.
Truyền hình có vai trò quan trọng trong việc hình thành và hướng dẫn
dư luận xã hội, trong đó phải kể đến chức năng giáo dục, các kênh truyền hình
đều phải có chức năng này. Chẳng hạn, kênh VTV2 của Đài truyền hình Việt
Nam được gọi là kênh khoa giáo, trong đó khai thác chủ yếu về mặt giáo dục
khoa học, giúp cho không chỉ tầng lớp thanh thiếu niên, mà là mọi tầng lớp.
Người già có thể hiểu biết thêm về kiến thức sức khỏe của mình, chăm sóc
bản thân, người trung niên có thể hiểu biết những kiến thức về khoa học, tự
nhiên, thiên nhiên, những nhà kinh doanh tìm hiểu về kinh tế, các phương

15
cách làm giàu và kiến thức pháp luật, đối với các em học sinh sinh viên thì
kiến thức được phổ biến trên kênh này hết sức hữu ích,
Với tình hình phát triển kinh tế nhanh chóng như hiện nay, truyền hình
không còn xa lạ với hầu hết quần chúng. Việc mỗi nhà có ít nhất một chiếc tivi
đang khẳng định vai trò không thể thiếu được của truyền hình. Song hành cùng
báo in, phát thanh và báo điện tử, truyền hình vẫn chiếm vị trí quan trọng trong
đời sống quần chúng. Báo chí là những phương tiện quan trọng trong việc hình
thành ý thức lịch sử - văn hóa của xã hội. Bằng khả năng thông tin phong phú
và tác động rộng lớn của mình, truyền hình có tác dụng như một trường đại học
đại chúng trong việc giáo dục và truyền thụ những tri thức, những giá trị lịch sử -
văn hóa. Có thể, truyền hình không thể trang bị cho các thành viên trong xã hội
một hệ thống tri thức lịch sử, văn hóa như nhà trường, song nó có khả năng to

lớn trong việc thẩm định và cổ vũ cho những giá trị lịch sử, văn hóa, tạo ra môi
trường thuận lợi cho việc hình thành ý thức tích cực của mỗi công dân và của
cả xã hội hay là đại bộ phận các thành viên xã hội.
Chức năng kế tiếp của truyền hình đó là quản lý và giám sát xã hội,
truyền hình đăng tải, bình luận, giải thích, phân tích các văn kiện, nghị quyết
của Đảng và Nhà nước. Thông tin đến cho nhân dân lao động nội dung các văn
kiện tài liệu của Đảng và Nhà nước, giải thích cơ sở khoa học, thực tiễn và
phương pháp, cách thức thực hiện đường lối và chủ trương đó. Lợi thế của
truyền hình đó là hình ảnh và lời nói, nhiều khi là những nhân vật trực tiếp ban
hành luật hoặc chuyên gia hiểu luật, đường lối, chính sách đó sẽ xuất hiện và
giải thích trực tiếp nên tránh được sự giáo điều, khô khan của những văn kiện,
công chúng dễ nhớ và sẽ làm theo hiệu quả hơn. Truyền hình phản ánh, phân
tích tình hình thực tế, tình trạng công việc ở từng địa phương, khu vực hoặc
một khâu mắt xích nào đó của một quá trình kinh tế xã hội. Kết quả của hoạt
động này là thông tin một bức tranh toàn diện về sự vật với những mối quan hệ
phức tạp của nó, tạo điều kiện cho các cấp lãnh đạo, cơ quan quản lý, người

16
cán bộ lãnh đạo có đầy đủ các dữ kiện để đưa ra những quyết định quản lý mới.
Truyền hình đã là một phương tiện truyền thông hữu ích trong việc thông xin
xác thực và làm bằng chứng cho sự phát triển của xã hội. Truyền hình phát hiện
nhanh chóng những vấn đề bị làm sai của các đơn vị, các cơ sở, thậm chí là các
cá nhân trong xã hội, đó là truyền hình đã làm tốt chức năng giám sát và kiểm
tra của mình, hết sức tích cực trong cuộc đấu tranh chống các hiện tượng tiêu
cực của đời sống kinh tế xã hội, trong tổ chức Đảng và các cơ quan Nhà nước.
Hoạt động giám sát, kiểm tra của báo chí có ý nghĩa xã hội to lớn,
song đó là công việc phức tạp và khó khăn, đòi hỏi những người thực hiện
phải có trách nhiệm công dân cao. Truyền hình là phương tiện thực hiện vai
trò này khá hiệu quả, không thể có sự dối trá trên truyền hình vì là hình ảnh
thực, âm thanh thực.

Một chức năng cuối cùng và cũng đang là xu hướng của truyền hình
hiện nay đó là khai sáng và giải trí. Có lẽ chưa bao giờ người dân Việt Nam
lại có thể được giải trí trên truyền hình nhiều như bây giờ, qua đó công chúng
được nâng cao tri thức mà vẫn có thể giải tỏa những căng thẳng của công việc
thường ngày. Truyền hình nâng cao trình độ hiểu biết, đáp ứng nhu cầu nghỉ
ngơi, giải trí của nhân dân lao động, giúp cho mỗi thành viên của xã hội có cơ
hội không ngừng bổ sung những kiến thức, làm phong phú đời sống tinh thần
của mình.
Truyền hình tạo nên điều kiện quan trọng cho sự tăng cường giao lưu
văn hóa, làm cho các dân tộc hiểu biết lẫn nhau. Những giá trị văn hóa của
mỗi dân tộc, bây giờ truyền hình đã trở thành những tài sản, giá trị chung cho
cả nhân loại hiện đại. Sự hiểu biết và đời sống tinh thần của con người có khả
năng để nâng cao, trở nên phong phú với sự tiếp thu hợp lý và phê phán đúng
đắn những tri thức của cả thế giới về văn hóa, nghệ thuật.
Xã hội ngày càng phát triển, trình độ giáo dục chung của công dân
ngày càng cao, sự hình thành nhân cách, lối sống văn hóa của con người chịu

17
ảnh hưởng của càng nhiều yếu tố phong phú. Truyền hình khi thực hiện các
chức năng khai sáng, giải trí đã đề cập đến rất nhiều lĩnh vực tri thức khác
nhau, những khía cạnh rất phong phú của đời sống con người, hình thành nên
một nền văn hóa toàn diện, lành mạnh và tiên tiến. Cùng với những nội dung
trên việc đáp ứng các nhu cầu xã hội thông qua việc quảng cáo, chỉ dẫn, dự
báo thời tiết, thông báo giá cả thị trường, thông tin những hiện tượng kỳ lạ,
Sự hình thành nền văn hóa, về mọi phương diện của nó, gắn bó chặt
chẽ với mọi hoạt động tư tưởng và quản lý xã hội. Truyền hình thực sự đã
phối hợp các chức năng của mình và thể hiện vai trò to lớn trong việc phát
triển xã hội nói chung.
1.1.3. Công chúng báo chí và công chúng truyền hình
Công chúng với nghĩa là một danh từ để chỉ một tập hợp xã hội được

cấu thành một cách phức tạp bởi nhiều tầng lớp xã hội khác nhau, mỗi người
đều đang sống trong những mạng lưới xã hội và những mối quan hệ xã hội
nhất định. Khi nghiên cứu về công chúng của một phương tiện thông tin đại
chúng, thì không thể tách rời những độc giả hay khán giả ra khỏi môi trường
sống của họ, mà ngược lại, phải đặt họ vào trong các hoàn cảnh sống cũng
như các mối quan hệ xã hội của họ.
Công chúng báo chí là hầu hết toàn bộ công chúng của xã hội, trong
thời đại sống bằng thông tin hiện nay thì công chúng của báo chí quả thật là
rất lớn. Tuy nhiên cũng cần khẳng định, công chúng của báo chí chủ yếu là
những người có tri thức, học vấn nhất định. Chẳng hạn như là công chúng của báo
in thì điều tối thiểu đó là phải biết chữ, đầu óc bình thường có khả năng tư duy,
đối với truyền hình thì công chúng còn rộng lớn hơn nhiều vì không cần đến khả
năng biết chữ, mắt có thể nhìn, tai có thể nghe, thậm chí truyền hình còn phục
vụ cả cho người khiếm thị nữa, đều có thể tiếp nhận thông tin qua truyền hình.
Công chúng báo chí nước ta hết sức đa dạng và phân tán. Đó là một
thực thể xã hội rộng lớn, hết sức phong phú và đa dạng, có sự khác biệt nhau

18
về lứa tuổi, giới tính, trình độ học vấn, địa bàn cư trú, nghề nghiệp, mức sống,
sở thích Đối tượng công chúng có thể là một cộng đồng người trong một
thôn xóm, khối phố cho đến cộng đồng to lớn có phạm vi toàn quốc. Đặc
điểm này ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ, thời gian, mục đích tiếp cận thông
tin trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Trước kia khi báo chí chưa phát triển, công chúng báo chí có phần "dễ
tính", họ tiếp nhận báo chí, đọc hết những gì mà báo chí cung cấp, từ đầu chí
cuối. Báo chí xuất bản theo chỉ tiêu phân bổ của Nhà nước từ đó chuyển
xuống các bưu cục. Số lượng báo chí không nhiều, số lượng đầu báo có hạn
nên công chúng thời kỳ bao cấp được được bao cấp về kinh tế, và bao cấp cả
về văn hóa nên công chúng tiếp nhận thông tin một cách thụ động. Sau cải
cách, đi đôi với sự phát triển của kinh tế xã hội, khoa học kỹ thuật Báo chí

cũng có sự phát triển rõ rệt, hệ thống thông tin đại chúng với nhiều loại hình,
các báo tăng số lượng phát hành, nội dung thông tin phong phú đa dạng, đề
cập đến mọi lĩnh vực, mọi ngóc ngách của đời sống xã hội. Chưa bao giờ con
người lại được sống trong một môi trường truyền thông đa dạng, phong phú
và nhiều chiều như hiện nay. Công chúng báo chí hiện nay không còn là đối
tượng thụ động, chỉ biết tiếp nhận những nội dung thông tin báo chí cung cấp
như trước kia. Bởi thế nên trước mỗi sự kiện, sự việc được thông tin trên báo
chí có thể nhiều ý kiến, nhiều quan điểm khác nhau, thậm chí đối lập nhau,
hình thành dư luận xã hội rộng rãi. Từ vai trò là đối tượng tiếp nhận thông tin
thụ động, công chúng đã tiến lên vai trò chủ động, trực tiếp tham gia vào quá
trình truyền thông. Họ có quyền nhất định trong việc lựa chọn những thông
tin mà họ quan tâm và thích thú. Như vậy, công chúng có vai trò như một yếu
tố quyết định trong quá trình truyền thông. Họ có quyền chọn những thông tin
hữu ích. Ở đây, đối tượng truyền thông chủ động linh hoạt muốn được nghe,
nói và tham gia vào quá trình truyền thông. Đây là một xu thế của công chúng
báo chí và cũng là xu thế của báo chí hiện đại.

19
Công chúng báo chí Việt Nam mang những nét đặc trưng riêng biệt.
So với các nước trong khu vực Việt Nam là nước có tỷ lệ người biết chữ cao,
có truyền thống hiếu học. Đối tượng truyền thông ở nước ta là những người
cần cù chịu khó nhưng cũng nhạy bén trong việc tiếp cận các thông tin kỹ
thuật tiên tiến. Song cũng còn những hạn chế nhất định do lối tư duy mạng
nặng tính bảo thủ còn rơi rớt lại. Do đó hiểu đặc điểm công chúng và đáp ứng
nhu cầu của công chúng là điều cần thiết. Mác từng nói: "Báo chí không phải
là cái gì khác mà là sự diễn đạt tâm tư tình cảm hàng ngày của nhân dân và
thành thực chia sẻ với họ niềm hy vọng và nỗi lo âu, tình yêu và lòng căm thù
của họ" (Các Mác và Ăngghen bàn về vấn đề báo chí).
Đặc điểm của công chúng truyền hình là những nét riêng biệt của công
chúng truyền hình so với công chúng báo chí nói chung và công chúng của các

loại hình nghệ thuật khác trong hệ thống các phương tiện truyền thông đại
chúng.
Đối với báo in, công chúng có thể tiếp cận các ấn phẩm qua hệ thống
phát hành báo chí trong cả nước, đối với phát thanh chỉ cần một chiếc radio
nhỏ, một đôi pin là có thể "bắt sóng" và có thể mang đi mọi địa hình mọi thời
điểm để tiếp nhận thông tin nhưng với truyền hình việc tiếp nhận thông tin có
phần "đòi hỏi" hơn về phần phương tiện thu hình, hệ thống đường truyền tải
điện lưới. Trước kia hệ thống chuyển tải điện năng của chúng ta chưa rộng
khắp, chưa về các vùng nông thôn và chưa lên được tới vùng sâu vùng xa thì
khái niệm truyền hình vẫn còn là một cái gì đó xa vời. Một số nơi chúng ta
thấy có những máy thu hình chạy bằng ắc quy, mặc dù bà con đã khắc phục
tình hình thiếu thốn khó khăn để đến với truyền hình nhưng số lượng máy thu
hình hoạt động tiếp sóng theo kiểu đó vô cùng ít. Và vì vậy, công chúng
truyền hình giai đoạn này còn hạn chế, chủ yếu ở những vùng thành thị,
những vùng được phủ điện lưới quốc gia. Rất nhiều năm trở lại đây, điều kiện
điện lưới được khắc phục, điện đã về với bà con vùng nông thôn, vùng sâu
vùng xa, vùng bà con dân tộc thiểu số, bên cạnh đó là sự phát triển của kinh

20
tế, xã hội người đã đủ điều kiện để mua máy thu hình, số lượng người dân
tiếp cận với truyền hình đã tăng lên nhanh chóng và số lượng công chúng tiếp
nhận thông tin trên truyền hình cũng tăng lên rất nhanh. Do tác động của địa
lý, địa bàn cư trú không có tính quy tụ mà rải rác, phân tán nên công chúng
của truyền hình rất đa dạng và tính chất tiếp nhận thông tin cũng sẽ có sự
khác biệt.
1.1.4. Công chúng truyền hình hiện đại
Công chúng truyền hình cũng như công chúng báo chí của chúng ta
hiện nay không còn thụ động trong việc tiếp nhận thông tin. Nếu như trước
đây, khi truyền hình mới ra đời, lớp công chúng truyền hình mới hình thành
rất ấn tượng và bị hấp dẫn bởi loại hình báo chí mới mẻ này. Công chúng

thường theo dõi hết những giờ phát sóng ít ỏi của chương trình truyền hình ở
thời kỳ đầu, họ tiếp nhận thông tin mà truyền hình mang đến một cách bị
động, tuy nhiên thì công chúng vẫn hài lòng vì có truyền hình để xem đã là cả
một sự tiến bộ.
Cùng với sự phát triển của kinh tế, trình độ dân trí được cải thiện và
nâng cao, công chúng có thể tự nhận thức và đánh giá được thông tin. Bên
cạnh đó là tốc độ của truyền hình, các chương trình ngày càng phong phú và
đa dạng, với nhiều chương trình hấp dẫn được phát 24/24h, trong khi đó công
chúng lại ngày bận rộn với công việc của cuộc sống hàng ngày, thời gian dành
cho xem truyền hình do đó mà ít đi nên công chúng ngày càng có xu hướng
chủ động chọn lọc tiếp nhận những chương trình, thông tin mà mình quan
tâm, yêu thích, phục vụ cho lợi ích của bản thân.
Công chúng, đối tượng truyền thông chủ động linh hoạt, không chỉ
muốn nghe mà muốn nói, muốn tham gia vào các chương trình truyền hình.
Đây được xem là xu thế của truyền thông hiện đại. Công chúng truyền hình ở
đây vừa đóng vai trò là đối tượng phản ánh vừa là người tiếp nhận các chương
trình truyền hình. Công chúng cũng là nguồn đề tài để các nhà làm truyền

21
hình khai thác, sản xuất các chương trình truyền hình, đi sâu vào mọi mặt của
đời sống xã hội, tạo sự gần gũi với công chúng.
Trong xã hội thông tin hiện nay, con người của xã hội hiện đại đã và
đang chịu sự ảnh hưởng của rất nhiều loại thông tin được mang tới từ các loại
phương tiện thông tin khác nhau. Chính vì thế, đã tạo ra những lớp công
chúng của từng loại hình báo chí riêng biệt, có thể một cá nhân tiếp nhận
thông tin từ nhiều loại phương tiện thông tin đại chúng nhưng sự tiếp nhận
của từng loại rõ ràng là có sự khác biệt, và họ trở thành công chúng riêng biệt
đối với từng loại hình báo chí.
Thực tế trên các kênh của Đài truyền hình Việt Nam hiện nay, trong các
chương trình có sự tham gia của công chúng rất nhiều. Người dân được tham

gia các chương trình phỏng vấn, tọa đàm, đối thoại, được nêu ý kiến, thắc mắc
hay gọi điện trực tiếp tới chương trình, Đặc biệt là sự tham gia của công
chúng vào các chương trình trò chơi truyền hình, một loại chương trình đang
phát triển rất mạnh vì tính chất thú vị, bổ ích và hấp dẫn đối với họ. Vì thế, số
lượng cũng như phạm vi công chúng không ngừng phát triển và mở rộng, tạo
thành một lớp công chúng truyền hình khác trước rất nhiều, có thể gọi đó là
công chúng truyền hình hiện đại.
1.2. CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CÔNG CHÚNG TRUYỀN HÌNH
1.2.1. Các yếu tố chính trị
Trong mọi hoạt động của xã hội, thì chính trị đã, đang và sẽ giữ một
vai trò hết sức quan trọng. Các thể chế chính trị nói chung luôn vận hành theo
những nguyên tắc chung bảo đảm cho sự tồn tại và sự phát triển của một xã
hội. Ảnh hưởng của chính trị bao trùm lên mọi mặt của đời sống xã hội,
không bỏ qua một lĩnh vực nào, trong đó có báo chí.
Cũng giống như các sản phẩm văn hóa - tư tưởng khác, báo chí chịu
sự chi phối mạnh mẽ của chế độ chính trị. Nội dung báo chí thể hiện chủ

22
trương đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước, hình thức thì phải phù
hợp với thuần phong mỹ tục của dân tộc. Vì thế, chế độ chính trị xã hội nào
thì nền báo chí ấy. Do đó một nền báo chí phát triển phải thể hiện được bộ
mặt chính trị đương thời. Nhà cầm quyền ban hành các văn bản pháp luật, các
quy định hoạt động báo chí, những đòi hỏi về báo chí có nội dung đi ngược
lại chủ trương chính sách quan điểm của Nhà nước sẽ không được phép đáp
ứng, lưu hành và phổ biến. Báo chí là công cụ quản lý xã hội của Nhà nước,
không Nhà nước nào lại không nắm lấy công cụ, vũ khí sắc bén này. Nói như
vậy có nghĩa là những nội dung báo chí mà công chúng hưởng thụ cũng chịu
ảnh hưởng của chính trị. Hay nói một cách khác nhu cầu hưởng thụ thông tin
qua báo chí của công chúng mang tính định hướng của Đảng lãnh đạo, Nhà
nước quản lý, phù hợp với lợi ích quốc gia, dân tộc.

Truyền hình nằm trong hệ thống các phương tiện thông tin đại chúng
do đó nằm trong phạm vi ảnh hưởng và quản lý hệ thống chính trị. Những ảnh
hưởng ở đây thể hiện ở tôn chỉ, mục đích của thể loại báo hình. Truyền hình
chịu ảnh hưởng của chính trị từ việc lựa chọn mục tiêu, sử dụng các giải pháp
để thực hiện mục tiêu đó, khả năng kiểm soát và sử dụng có hiệu quả các
nguồn lực có sẵn của truyền hình (bao gồm cả tiềm lực tự nhiên và năng lực
sáng tạo của đội ngũ những người làm truyền hình), việc cho phép hình thành
các cơ chế để quần chúng tham gia vào quá trình thực hiện các chương trình
của truyền hình một cách có hiệu quả. Như vậy có thể thấy rằng chính trị có
ảnh hưởng cực kỳ to lớn đối với các hoạt động của truyền hình, khả năng tác
động vào công chúng để có thể tạo ra một sự thay đổi đối với công chúng
truyền hình ở những giai đoạn khác nhau, tạo cho công chúng có nhận thức và
khả năng nhất định để hiểu biết về nền chính trị, dân tộc, lịch sử, hệ thống
chính trị của đất nước mình, mức hiểu biết của công chúng về các vấn đề trên
truyền hình, về quá trình thực thi các chính sách của Nhà nước, ý kiến của
người dân về vấn đề này Tất cả các loại hình báo chí đều có khả năng tạo lập
quan hệ giữa chính trị và các cá nhân trong cộng đồng và ngược lại. Nhưng

23
riêng với truyền hình do bản thân nó đã chứa đựng khả năng rất lớn về vấn đề
này, dựa trên cơ sở các mối quan hệ xã hội, chính trị có tác động đến tất cả
các lĩnh vực trong đời sống xã hội nói chung và truyền hình nói riêng, chính
trị có khả năng tạo ra sự huy động, nhất là tạo ra cơ chế thích hợp để bộ máy
của các Đài truyền hình phát triển. Truyền hình vừa là công cụ phương tiện
tuyên truyền của Đảng và Nhà nước nhưng cũng là đơn vị sản xuất, vừa có ý
nghĩa về kinh tế, vừa có ý nghĩa về văn hóa. Đối với công chúng truyền hình,
chính trị có thể đưa ra chính sách để phát triển nhanh hơn, nâng cao trình độ
học vấn của công chúng, truyền hình là kênh thông tin vô cùng hiệu quả. Lớp
công chúng truyền hình vừa có khả năng sáng tạo ứng dụng các thành quả
phát triển của nhân loại đã đạt được, đây có thể coi là lớp công chúng lý

tưởng của truyền hình. Họ biết tiếp nhận thông tin từ truyền hình, có khả năng
phân tích tổng hợp những thông tin ấy và vận dụng sáng tạo vào cuộc sống,
không dừng ở đó lớp công chúng này còn có thể tham gia tích cực vào các
chương trình truyền hình, trở thành mắt xích quan trọng trong đó.
1.2.2. Các yếu tố kinh tế
Trong lịch sử sinh ra và phát triển qua hàng vạn năm của con người,
tất cả các quá trình đều gắn liền với các điều kiện kinh tế để phục vụ mục đích
mưu sinh. Trải qua từng thời kỳ, con người từ chỗ là một thực thể gắn bó với
tự nhiên đã tách ra từng bước chế ngự tự nhiên bằng niềm tin và sức mạnh
của mình. Với sự phát triển của điều kiện kinh tế, con người có thể vươn lên
tự khẳng định mình. Đây chính là yếu tố có tính quyết định làm thay đổi nhu
cầu của con người nói chung trong các thời kỳ. Trước hết, nó làm thay đổi
nhu cầu của con người ở tất cả các khía cạnh, trong đó có nhu cầu hưởng thụ.
Điều kiện kinh tế ngày càng phát triển tạo cho con người ngày càng có nhiều
nhu cầu phong phú đa dạng để phục vụ cuộc sống. Trong mối quan hệ biện
chứng, nhu cầu con người kích thích sự phát triển kinh tế của xã hội ở trình
độ sản xuất, lực lượng sản xuất và các mối quan hệ kinh tế trong đó. Nền kinh