Một số công thức nghệ thuật truyền thống của truyện cổ tích thần kỳ người Việt

f)AI
lIOCM^Ildc
(;IA UÀ
NOI
rp"fiN(:»>Mii()( KiioA iicH xÀ nói \.\
NIIAN\
\N
'ARK
YI-IONKWAN
Niaròi viÈi
UAN
VAN THAC
SÌ KHOA HOr M( .ir VÀN
HA
NOI
!<)')(
f)AI HOC
QIIÒC GIÀ HA NÓI
IRirÒNCJ
DAI
HOC:
KHOA HOC
XÀ
HÓI VA
NHÀN
VÀN
l'ARK
YHON
KWAN
MOT
SO

GÒNG
THIJG
NGHÈ
THUÀT I RUYir
THÓNG
GÙA
TRUYEN
GO
TIGH
THAN
KY
NGUÒl VIÈT
Cliuyèn
ngành
vàn hoc
dfm ^^-ian
Ma
sA
:
.50407
I.UAN
VAN
IIIAC
SÌ
KIIOA
HOC
NdUA'AN
Ngiròi hmVng dan khoa
hoc :
i'(;s

Pis ! reni gì
if:
lA
NOI
!«)%
QUY
UOC
TRÌNH
BAY
1.
Vénghlacàc ky
hiéu:
NXB :
Nlià xuat
bàn
Tr: trang
2.
*
:
Chù thich
3.
Tal
lieu Iham
kliao,
trich dàn dirgc
ghi
(V cu6ì luan
van
Ihco
thiir

tu
chu cài dau cita
tén
tàc
già. Khi Iridi dàn
ducrc
ghi so
i;ii
lieu,
so'
tap,
sO'
trang
trong dà'u
[ |.
Vi
dii:
| A4, II,
Ir.
2}H
|
nghla
là kho tàng truyen
c6 tich Viai
nam (
ciia Nguyèn Ddng
Chi
)iap
II, trang 238.
PHANMODAU

I.
I.^DOCHQNDÌC
TÀI:
Trong (li san vàn hoc dan gian
viet
nam co
nhilni
the
Ioai.
lai ci <lOii
là nhfrng
vifin
ngoc quy
nià chiìng lAi rat Iran
trong. Tuy nhien
doi
\
('<!
mot
ngir^fi nirófc nj'oài
hoc
tàp va nghièn ciru
vàn hoc dàn gian
Vici
n;uìi
cliiing
lAi
khó
co IhO cani
nhàn

inAI
càch tinh te'
vù
càc
IhC
Ioni
Irfr lình
dàn gian
vi
su ngàn càch
vC
ngAn
ngiì.
Chiìng lAi cilng
khó khan
Irong viCc llifui him
càc Ioai
san lliAu
dàn gian
vi
no
gfin lien
vóti
viCc dièn xuóng e in
ni-JK:
nhAn,
id chirc phircìng
hAi
va
phong lue

làp
quàn
làng
que
Vici nani
ihii-
xim.
Irong
(ình
hìnli dò clnìng lAi
chon
IruyCn ed Ifch làin doi
IIIMUC
nghiCn
ciru.
Ihco
càc nhà
nghiCn cihi
van hoc dàn gian
ViCI
nan)
liidi
iia\
Ihì IruyCn
ed
lich diroc
chia
làm .^
lieu
Ioai

: Cd
lich loài
vQI,
Cd
liVh
llifli.
ky, Cd
Ifch sinh hoal
xà hAi.
Luàn iìn
này
chi
di
san inAl lién Ioai
là
lni\!
ii
ed Ifch lliàn
ky boi nhfrng
ly
do san
day:
- Do là lién
Ioni
ed
Ifch ph(nig phiì ve
so
lirong va hàp clfui \r nj lii
ihuàl.
- Cd

Ifcli Ihàn
k>'
ninng Ifnh chàì tmtng
dong (|uoc le
lò
nel
jum i ;u
liCu Ioai
khàe.
Vi
vày chon lien
Ioai
này làm ddi (irong
ngliiCMi
ciru.
ehiiii!!
lAi c(') diCn kicn lini
su
luitng
dAng
va
di
biCI eiia chiìng
o ViCt
Nani
\ à I
lan
Qiioe.
II.
(iìòì I Ulivi ;i

Hf:
lÀi
vÀ
PHAM
VI
NCìiiifN ( 11
1.
Vici
nam là
(juAc già
da dàn
lAc.
Clio
den nay so
hmur.
liiiwii co
Ifclì lhì\n
ky
cna ngnòi Vici va cua
5^
dàn
lAc lì iminyi khac
dà
diKk jm tfin
va xuSft
bàn
rat
nhiéu. Tuy nhién do su han hep
ve thòi
gian hoc tàp

va
nghién curu
lai
Vién
Nam
cìing
nhu khà nàng bao quàt tu
liCu con
han
che.
cho
nèn
trong luàn vàn này
chting lAi
chi
nghièn
curu
trCn
co
so truyCn ed
Ifch th^n
ky
nguòi Viét
- dàn
toc
da s6 à
Viét
nam.
2,
TruyCn

cÓ
tfch
th^n
ky cùa nguòi Viét duoc in
àn
rài ràc trong
raì
nhiéu sàch tai
Ha
Nói cung nhu o càc tinh, thành khàc nhau. Nhung
elio
dén
nay, càc nhà nghién
cuu
vàn hoc dàn gian Viét nam
ciSng chira
chi
la
mot
càch
chinh
xàc nhung
Iniyén
nào duoc
xC'p
vào
tiéu Ioai
truyCn
ed ik li
tliìln

ky.
Trudic
màt,
chùng lAi
chi
biét
càc ph(3 giào su Chu
Xuàn DiCii
va
phó
giào su
LO
Chf
Qué
ghi ro Irong Tuyén tàp truyen
td tich
Viét Nam
(phìtn truyen
(d
lich
nguòi
Viél) {A8) co
3.5
truyen
ed
Ifch Ihìln
ky. San
dn
phó
liC'n sT

Tàng Kim Ngàn
phàl hiCn
thém 16
truyen
nfra
{A22).
Nlnr vAv
Irong
luan
vàn này
chiing lAi chi
phàn
Ifch
trén co so 5\ IruyCn ed
Ifch lli;1n
ky dà duoc
niAl sA
nhà nghién cuu vàn hoc dàn gian Viél nam xàc
din
li.
Chiing
lAi nglil
rang sd
lirong truyen ed Ifch th^n
ky
eiia
nguòi
Vici
con
nhiéu hon. Nhfrng con sA bd

sung
tiép theo
khóng
the là viéc làm cùa
ehiing
Idi
- nguòi
ninfe
ngoài,
ma
phài chò ò su cAng bA cùa càc nhà khoa hoc Viél
nam.
}.
Dal vàn
de
nghién
ciru mot
sA cAng thuc nghé
thuàl
truyCn
lliAng
cùa
truyen ed Ifch thìln
ky nguòi Viét chùng
lAi co
y dA tao dung
nhùng nàc
Ihang dìlu
tién
de

tién dén nghién cuu thi phàp
tniyCn
ed
Ifch Ihìin
ky nguòi
Vici.
Tuy nhiCn do là con
diròng
xa tft tàp
va
gap nhiéu gian truàn
iihir lui
dò hành huong qua Hy
ina lap S(Jn dd
dén
Tày
Trùc thinh kinh. DAi voi
chùng
lAi mòl
nguòi
nuóc
ngoài hoc tàp va nghién
ci'ru
vàn hoc dàn
^ian
Viél nam viée làm dàu tién là tdng hop càc thành
tini
nghiCn cuu
( uà
cà

nhà vàn hoc dàn gian Viél nam Ihco
mot
he
IhAng
de-
phuc vu cho y
do
lien.
Irong
chìrng
iiìirc nhAÌ dinh
chiing
Ini
so
sành
nhfrng
nel lintng
dong
vì\
di
bici
cùa
nhOng biéu
hiCn do trong
Iriiyén v6 Ifch
thAn ky
ngiròi Vici \:i
ngircfi Hàn
Quoc.
III.

FHU(JN(;
PIIAP NCaiIÈN Cl)U
:
1.
Irong thòi gian hoc tàp va
nghién cirii a ViCt nani chiing loi
da tiCp
iihAn diroc mOl
s6
kiè'n thi'rc
ly luàn va
Ihao
tac
Ihirc tièn
Irong
vice nghicn
cihi
thi
phàp vàn
hoc
dAn
gian noi chung
va
IruyCn
c<1
Ifch
IhAn
ky
noi
riCng.

1Yong luAn vàn
này chùng
iCn c6
gang vAn dung nhung kicn
ihùc
do
de
giai
quyCÌ
nhung
vAìi
dC dàt ra Irong pham vi dC lai.
2.
Ben
canh nhùng vAn dC ly
luAn
va thao
làc
cùa
Ihi
phàp hoc,
chuii;-
loi cùng vAn dung cà nhùng kicn
Ihùc
ve
Ioai
hình hoc khi
phan
ehi;»,
ly

gi;ii
càc
kiéu (lypcs)
va càc
moli!
vC nhAn
vAI.
IV.
Li( Il SII VAN
f)f;
N(;nif:N (ini :
De
lai
/;/()/
so
coìi^
liner
iif^hc llnuìl tiuyeu
thnuy^
aia Iruyrii ( <) ih h
ilìdìi
k\
ìì^Uiìi Vici
lan dAu lien duoc
Ihuc
hicn
Irong luAìi
van
n;iy. I
ii\

nhien
cliAÌ liCu dC
cAu
lao
nen
luAn
vàn da co tu Irong càc eong
trìnli nghu
n
cùu (V
Vici
nam,
Hàn Quoe
va nhieu
nuclfc
khàc nhau
(ren thè
gi^n.
IVoni',
hiCn
lai
liCu nienh niong
ay chùng loi nhu
"Xilni so
voi"
niui liep
c;ìn
difu
V(ti niAI
so'

il
s;ui
dA}
:
I.
Ve kliài niCni ìrnxcu
co
Ili
lì
thàu
ky xuàt hicn
(V Cliau
Au tu
llié
k\
XIX vA lAì)
lai cho den
ngnx
nay.
()
ViCI
naiìi viio
nhùng
nani f)() cu;» llu
I
\
XX
kliài niCtn
này
(hroc

giào su NguyCn
f)dng
C^ii
goi
IT» lìu>cn (ò //<
liO(ìfi{y
(hfòyii^.
nCn lAn
lai hàn
Ihù 5 (1974)
giào su doi leu goi là
Trifvrn ( "
lìdi tlìiììì
k\
"elio
i\\M^^
rò
iiglììa
hctn"
{A4. I, Ir. 27). Tir nhirng
nani
70
Un
goi
liìiyeu CÓ Udì llidìì
k\
xuAI liiCn Irong
tuyCn
lAp
truyen co

lich ViOI
n;nii
(do
PCìS.
Chu XuAn
Dien.
Le Chf
QuC
tuyén chon. hiCn
sruìn va gif'à ihiOin
I
AXj
No
direte
chfnh
Ihiìrc khàng
dinh trong giào trình cùa
Inntng
Dai hoc
long
hop và f)ai hoc su pham
xu9fl
bàn nàm 1990
{A31
),
{AH}.
2.
Khài
niem
cfmg Ihùc(Formula)

IruyCn
Ihong su
dung trong
lu;ui
vàn này là su làp di làp lai nhiCu
lAn
cùa
mAt
sA'
yCu \6 Irong
truNcn
co
lidi
IhAn
ky
ngxjìù
ViCI.
Ve nhung
cAng Irình liCn
quan dCn vAn de này
ehùui!
\0\
dàc bici
chù y den bài
''Qua
viéc nghién
rifu
càc danh
tu
riény^

tìony,
mot so
tìuyén (d tidf (A 17}
và san do nhung luàn
diém c(t
bàn cùa
biìi
bào này
duoe
dua vào chuyen
luAn S(yho
tìm hiéu nhùng
vàn de (ùa nincn
(ó ff( h qua
tfifvén
làm
Cam {A
18) cùa giào
sir
Dinh dia Khành.
Vào nhimg nàm
KO
ly
IhuyCÌ
cùa
V.Ia.prop
Irong
ITnh vue nghién
cùu
Iruyen

c6 Ifch
thAn ky ành huong manh o Viet nam.
vSau
bài bào
gi<'»i liiiéii
ehung vC V.l(f
Fióp
và
phirolìg
phàp nghién
ciCu Folkloìc
theo so sành
huu
hình lich su | A29) cùa PCS -
VIS
LC Chf
QuC
là bài bào
vùa ughièn
cuii.
vùa ùng dung cùa
Pl'S
TrAn
Due
Ngon ly
fhuyéì
hình
thài ho( aia Whi
Pìop
và tì'uyéìì

(ó
tich thàn ky cua ngu'()'i Viét
{A23)
và sau do là
cliuyén
luAn
cùa
PTS 1Ymg
Kim Ngan co tich thàn ky
ngiùìi
Viét.
Dm dicni
>,)}'
tao col
tìnyéìì
\ A22
).
Ben cauli
l^rop
phuctng
phàp
nghién
cùu Iruyen
ke
dan gian
mu
ehung,
Iruyen
co tfch
tliAn

k)'
nói
rieng cùa càc nhà van hoc dan gian
Pliaii
lan và càc
!ÌU(VC
Bàc Au,
liàc
My,
cùng da duoc
giói
thicu tai
Vici
nani.
Dàiig
chù y cua khuynh huong này là bài bào cùa giào su
Nguyeii
I àn \
);H
ve
càc bang
niuc
IÌAÌ
Oa
CÌÌ'U
lypc
và motip
<lia lìuyén
kc dàn
vian

{/\^^
1 v a
cùa PCìS -
I^
rS
I.C
Clìf Que Tnfòiìg
phài
vàiì
hoc dàn
giaìi Phàìi
Lon.
ììlììlng nguyéìi
tàc ly
htàìi
và khd nàng
ifng
dufìg\/\^2].
Nhùng tal lién
n.«\
phì\n
nào giùp chùng loi khi
vici
ve mot so
eo?ig lluic nghe Ihnàl tniy
llióng Irong \'iec
\Ay
dinig lùiAu vAI
cua
lru\en ( ó (irli ihfiu

ky
iigu^M
\
i'
i
4
II
VSfn de Ihcii
gian và
khOng
gian nghC
thuàt ò ViCI
nam ban dAu xuàt
hiCn
trong
càc cAng
Irình vC
1^
luàn vàn hoc và vàn hoc
su,
sau do
UK'H
xuàt
hiCn
trong càc
cOng
trình nghién
cùni
v'é
van hoc dàn

gian.
1
iCu bien
cho nhung
cAng
trình ly luàn
viCÌ
vC vàn
de
này là
cuA'n
thi phàp
ilur
l'ò
Uuu
cùa PGS.PTS
Tr^n Dinh
Su
{A33}.
Irong vàn hoc dàn gian nhùng
yéu l6
cùa
vàn
dC d(3 dà duoc trình
bay
trong
ph^n
nghé
thugt
truyen co

ff(^li
cùa giào su Dinh
Già
Khành
{A
19,
li,
tr.
149-170).
Nhung no duoc nen
thành
\f
luàn là trong
cuA'n
l'hi
phàp ca dao cùa PTS NguyCn XuAn
Kinh
I A2()).
G^n
dAy nhà't bài bào Vàn de
trUiìng
co
tich
cùa PTS
Nguyèn
XuAn
f)ùc
de càp Irirc tiC'p
dCn
Ihòi

gian nghC thuàt và
khòng
gian nghC
IhuAl
cna
IruyCn
c(5
tfch
Ih^n
ky
{A
14).
\6m
lai
nhOtig
vAn dC
liCn
quan dén
dC lai
luàn vàn cùa chùng loi da
duoc càc nhà vàn hoc dAn gian ViCI Nam dC cAp rài ràc trong nhieu
vi)\\\i
Irình khàc nhau dàc biCt là
lù
nhirng nàm 60
trò
lai dAy. Chùng loi eó
ran»'
chat
loc

tinh boa lù trong càc
cAng
Irình do
de viCt
bàn
luAn
vàn nhu là
su
bào cào kCt qua hoc tàp và nghiCn
cùni
cùa chùng
lAi
trong 4 nàm
ho( dai
hoc lai Hàn
QuA'c
và 2 nàm hoc cao hoc lai ViCt nam.
Nhu nhùng bàn luàn vàn mang tfnh
chat triròng
quy
ò
Viet
nani
chùng
lAi
chia bàn luàn vàn này thành ba
ph^n
:
Fhàn xml
dàu

goni
nhùng vàn de nhu dà trình
bay a
tren.
IMiàn
noi
dung gAm
3
chu(tiig:
ChiùTfig
mot : Khài quàt vC truyen
ed
tfch
tliAn
ky nguòi Viet.
Clìiafììg
hai :
MAI
sA cAng
tliùc
nghe thuàt Iruyen thong Irong
viCc
~>
xAy dung nhAn
vAI
cùa truyen
ed
Ifch
Ihìln
ky nguòi Viet.

() day chiing
IMI
chi
di sAu vào 3 kiCu nhAn
vAI phÓ
bien nhAt là :
- Nhan vàt
chinh
dién
- Nhàn vàt phàn dién (hay nhàn
vài
dich thù)
- Nhàn vàt phù tro
ChU(jrfig
ha :
MAI
sA cAng thi'rc
truyen IhA'ng
ve
Ihòi
gian và
kliAm;
gian nghé thuàl trong
truyen
ed tfch thàn ky nguòi Viél.
Phàn két luan: là su
lóm
tal nhung
luàn,diém
dà trình

bay
ò phàn
nói
dung và
ino
ra huòng phàl
IriCn
de lai.
Cuòi luàn vàn là
thu niuc tham khào
hàng
dui
Vici,
chù
llàn
va
chu Anh duoc
xép Ihco Irai lu vìin chiì
cài dàu cùa
ICn
làc già hoàe
Idi
sàch.
PHAN
NÓI
DUNG
CHl)()N(;
I : KHAI
QUÀT
VE TRUYCN CÓ li( H

THÀN
K\
NCUÒIVIÈT.
Kho tàng vàn hoc dàn gian Viét nam phong phù và da
dang.
Irong
.1
truyen
ed tfch là
mot thè Ioai
dàc
biél
hà'p dàn. No là
Ioai
nghé
lliiiàl
ngon
lù,
IhuAc
dòng tu su dàn gian.
Nò
ra dòi
lìr
thòi
ed
dai
gàii
lién vói
c|iià
Hình

lan rà cùa
che
dò cAng xà nguyén thuy hình thành cùa
già dinh pini
qn\
Cu
và phàn hoà giai càp
Irong
xà hAi. No huòng ve
nlnìng
vàn
de
eó
linh diài
phd bien Irong dòi sAng nhàn d:ìn. Dàc bid là
nhiìng
xung
dAl
eó
(inli diai
dòi
Ihiròng giiia
nguòi vói nguòi Irong pham vi
j^ia
dinh.
xà hAi, phan
anii
euAc dàu
Iranh
cùa cài

lAl
chong lai cai xàu
de lioàn
lindi
eiioe
sóu ,.
Khi
xà hAi nguyén
Ihuy
lan rà.
ben
canh
sir tiéìi
bA cùa xà
liAi nhu
:
ViOc kli;inv
dinh hAn nhàn chdng vo, san
xuàl
duoc
id
chùc dién hành nCn
hicii (pia già
iring
Ihì cung này sinh nhiéu cài xàu Irong moi (|uan hC
giua
con
ii«'U"i
v(')i nhau.
Già dinh

phu quyen hình
Ihành.
quyen
huynli Iriròng
diuh:
kli.Mi!-
dinh,
Ifnh chàì
lu
hiru
và
nlnìng
dàc quyen dàc loi giai càp duoe
lliiia nliàii
fJó difnh
là
niànli dai Ihuàn
loi cho cài xàu, cài àc phàl
IriCn.
Con
ngimi
bCn canh cuAe dàu Iranh
chAìig
ke
Ihù
bA'n chàn, con phài dàu
Iraiih va]
ke
Ihù
hai chàn,

diAng
lai cài xàu, cai àc. Cd tfch ra dòi
dàin
nhàn
chiù
n;ui!'
pillili ành
eiiAe
<làn Iranh này.
Khàc
V('<i
van hoc
vici,
vàn hoc dàn gian nói chung.
Ini}di
ed
li'c b
Ihàn
k\'
nói
riCiig
duoe
s;iiig
lao và
luu lru)en
bang mieng
(|ua
nhidi
l!ioi
dai.

N(i
xuyén suol
niol
(|uà
Irình dai
lìr khi
Ihè gioii
(|uaii
lliàii liiih (
.MI
chiém lình
tuduy
con nguòi cho dén khi két
Ihùc
xà hoi phong
kidi.
nen
tó
Ifch
khAng
chi
khàc
bici
bòi noi dung phàn ành
Ihire lai
xà hAi
m;i
v:\
nni'i-"
7

phu(mg
thu-c
phàn ành cùa
nò
cung
bié'n
ddi. Nhfrng
IhAng
lin
c(') Irong ed
tich
dén ngày nay dà mang dàu àn nhiéu Ihòi dai. Cd
Ifch
vìJa
nhu là
vidi
(uyét
lan khàp
thè'
gian, lai cung nhu vién ngoc long
lanh
sàng
ddi
niuon
dòi.
Bòi vày
nò
vira
mang
khài

vong
Iòn
lao cùa hàng
Iriéu
con nguòi
ehidi
Ihang cài àc, bào
ve
cài
Ihién
lai
vira
mang dàu àn lao dAng nghé
limai
hàn-
ngàn nàm sàng lao cùa nhàn Ioai. Dién này
yèn cììu
nguòi nghién
eiru
no
phài àp dung mAt
phmmg
phàp
liép
càn khAng hoàn
loàn
giAng
iilnntng
phàp liép càn
niAI

làc
phàni
vàn hoc viél.
I.
sircjiAo moA
vÀ
RANH
VAÙI
(ÌIIÌA
TRUYEN
CO
ikii
THANKYVÀ
THAN
TUO
AI.
Truyùu
ed
Ifch thì^n
ky eó su liép nAi lìr
Ihììn
Ihoai.
Ihàn
Ihoai
gioni-,
nhu
niAl
nguon
niròc
chung cùa nhiéu dòng, nhiéu Ioai nghé

Ihuàl,
Irong do
eó
Iruyén
ed
Ifch.
Nói chung
loài
nguòi khAng
Ihé
sàng lao ra ed
lidi lnr(R
Ihòi ky sàng làc ra Ihàn Ihoai. Cùng nhu khAng Ihé
biròc
vào Ihòi ky xà hoi
eó giai càp. nen khong Irai r|ua Ihòi ky
cAng
xà nguyén Ihuy.
rruyCn
ec
lidi
Ihàn
ky
ngnòi
Viél cung chi e(')
Ihé
này sinh lìr manh dal cua
Ihàn
Ihon
Nói nhu vày khóng eó nghia là Iruyen ed

Ifch
Ihàn
ky
lioàn
loàn gióng
ili;ìii
Ihoai.
Giiìa
thàn Ihoai và ed
Ifch
Ihàn
ky
vira
eó su giao
Ihoa
nhirng cùng
e<'i
ranh
giófi.
Tru\cn ed
Ifch
Ihàn
ky
vira
ké
Ihiia
vira ddi
niòi
và
pini

dinh
lliaii
Ihoai
ve
nhieu
|)hir(mg
dien (chùc nàng
de
lai,
Ihù
phàp nghC Ihuàl. col
IruyCn, nhàn
vài )
Tuy
ranu Ihàn
Ihoai và ed
Ifch
Ihàn
k>'
eó su ké
Ihìra.
liep nói.
son;:
chùng la
cìtn
phài
Ihày
rò su khàc nhau ve eàn bàn giùa
phircriig
phàp phan

ành và chiém lình
Ihire
lai
eiìa
hai
Ioai
Iruyén này.
Tir
d(') ehung la
lini
i.»
duoc nel dàc
Ihù
cùa ed
Ifch Ihììn
ky.
Màc
dù cà hai Ioai Iruyén
ddi
diinu
In
luóng
tirong
và su hu càn làm
phu(tng
lién phàn ành. nhung
hr
Ihàn Ihoai
8
dén eó tfch than ky,

trf
tuòng tuong nhàn dan trai qua
mot
buòc phàl
Irién
lón,
tir
chò gàn vói su sùng bài càc
lue luong
tu nhién dén chò ngày càng
gàn chat vói su rung càm và nhàn
thùc thàm
my
ve
dòi
song
xà hAi cùa con
nguòi.
Chùng
ta nghién cùu tìm hiéu à
truyen cÒ
tfch
thìtn
ky là tiéu
Ioai
ed
tfch co
nhi^u net glln gùi vói th^n
thoai
nhàt thi

trf tuòng tuong dàn gian
à
do cùng khàc xa so
vói
trf tuòng tuong ò trong
th^n
thoai. Nhirng lue luong
th^n
ky do
tri
tuòng tuong
ed
tfch tao nén (nhu
òng
Bui,
Óng Tién, Ràn
th^n,
Chim thàn ). Dù
co ih^n
thAng,
màu
nhiém dén dàu cung
khòng Ihé
làn
àt duoc vrfi trò cùa con nguòi và dù ft hay nhiéu chùng cung
dùu
xuàl
hién trong
truyen ed
tfch

Ihàn
ky nhu là
mot phircmg
tién nghé thuàt càn
Ihiét
và eó loi cho viéc td chùc
cAÌ
Iruyén, phàl Irién tinh
liét.
Truyen ed
tfch
thìtn
ky khAng
co
cài ky
vi
cùa
thì^n
thoai,
kliAng
e(')
cài hào hùng
Ihiéng liéng
cùa Iruyén
Ihuyé't ma
ò ed tfch vói trf tU(Vng luong
và hu
cà'u
dàc
Ihù,

dà làm cho
ed Ifch
eó càch phàn ành hién thuc khàc
V(n
càc Ihé Ioai khàc. Trong
niÀi
cAt Iruyén nhùng con nguòi giàn
dj
ày nò hàm
chùa luong IhAng tin
ve
con nguòi,
ve
cuAc sA'ng co
sue
hà'p dàn dén ky
diéu. Nói dén
ed
tfch là nói dén
mot thè Ioai
quen
thuòc gìln
gùi vói dòi
thuòng. Khàp noi trén moi nèo
mién
dàt nuóc
truyen ed
tfch thàn ky
dmre
luu lìuyén

tu
bao dòi.
Ben
bép
lùa
chùng ta duoc nghe càc cu Ang, cu bà ké
Iniyén ed
tfch
th^n
ky. Nhùng budi trua
he
duói
gò'c
cày, tùng tAp tho cày
Iho
cày
chuin
d"au
nhau nghe ké
tniyén
ed tfch
thìln
ky. Hoàe cao hon mìa là
nhùng
cau
ràn day dao ly lù ed tfch
Ihìan
ky " ò hién gap
lành
", " ò àc

gap
àc ", " tham lì thàm"
dà
duoc due két lai thành
lòi
àn liéng nói cua nhàn
dàn trong dòi sA'ng hàng ngày.
Hién thuc duoc phàn ành trong
tniyén
ed tfch Ihàn ky là sinh hoal
cùa tùng
lóp
lao dòng cùng cành nghèo khó. Dò là "
cA Tarn ",
"
Tli;u
h
Sanh ", "Anh cành dién "
Dò
là nhirng con nguòi nhirng
sÓ
phàn vàn
song,
vàn
tbn
tai và khóng
ngtmg
vuon
lén
trong nhùng uóc mo khàt vong

chinh dàng.
Tàt
cà nhùng cuóc dòi, nhùng mành dòi ày vàn
tòn
lai
quanh
ta
tu
bao dòi nay. Dac biét vói càch phàn ành dàc thù tàc già dàn gian dà
dua ta tìm
ve
vói
qua
khù xa xua
co
nhùng con nguòi
ma
trong dò hàm
chùa cà
mot
bf àn diéu ky
ve
nhàn càch,
ve
dao
due,
ve long
dùng càm, due
hy sinh, su kién
tri,

lac
quan,
chiù
khó chju khd.
Ò
thòi ky
qua
khù xa xua
ày nguòi lao dòng dà
sÓng
mAt cuAc
song tran day
niém tin và su vuon lén,
vuol lén trén hoàn cành
khòn
cùng. Dù
ciré
khd dén dàu, thàm chf eó khi
tuòng chìrng là sé bi hùy diét,
thè nhimg
ho vàn sAng và tin tuòng ò
tucmg
lai tuoi sàng. CA "
Tàm"
trong
truyen
" Tà'm Càm" dà hoà kiép bao
fan
và
cuòi cùng Tàm duoc làm Hoàng Hàn. Hoàe chùng ta ai

ma liròng du(ye
chàng trai nghèo khó trùt bò cài vò cùa "so dira"
de
trò thành chàng Irai
khAi ngA
tuàn
tu,
thi dò trang nguyén, su chién thàng cùa anh Irai cà}' doi
vói phù Ang
Irong
"cày tre
Iràm
dAl". Nhùng diéu dò vùa là hu, vùa là
Ihue
cùa
thè
giói ed tfch.
N(ti
hién thuc xa xua này chùng ta eó
thè
khai
Ihàe,
khàm phà mài
ma
khAng hét duoc nhùng
net dep
dang
tieni
àn trong kho
truyen

ké dàn gian. Doc
truyen ed
tfch
th^n
ky ta tiép càn vói mot bA eue
giàn don,
luAn
ké xuAi theo thòi gian,
mot
cAt Iruyén khAng
dai,
mAt khAi
luong nhàn
vài
khAng Iòn
thucmg
duoc chia thành 2,3 tuyén và mAt càu
ma
d^u
duoc
làp
di làp lai ò
hìtu
hét càc
truyen,
nhùng càu
v^n
ve,
nhùng
inA

tfp qucn thuòc dà làm cho ed tfch trò nén dung dj
g^
gùi.
Truyen
ed
lidi
th^
ky duoc sàng tao di sàng tao lai hàng nghìn nàm qua hàng
tram thè
hC
và Iruyén
ed
tfch dà trò thành
khÒi
ru bfch hién hoà muAn màu. Nò dà phàn
ành bao bién
eÒ
xày ra chùa
chat
Irong dò thAng tin cùa bao
thè
he và
ve
bao thè he. Trnyén
ed
tfch dà su dung
phmtng
phàp
truyen
miéng

de ehii} éii
IO
dat thAng tin cùa nò. Vói
phucrng
thùc
truyen
miéng và su dung
lur
eàn
Iruyén
ed
tfch dà thuc hién chùc nàng cùa mình là phàn ành hién
Ihuc Iheo
càch
dac thù hién thuc trong ed tfch là hién thuc màc nhién nhung lai khAng
khà nhién trong xà hAi xua. Hién thuc trong ed tfch là cài nghTa ly duoc
su\
ra
tu
hu càu và duoe thùa nhàn nhò su nghiém
trai
cùa dòi thuòng hién Ihuc
trong ed tfch vi vày khAng phài là cài duoc phàn ành
ma
cài muA'n phan
ànii
thAng
cjua
su hu càu -
liròng

luong.
II.
IRUYftN
CO
I iCII niÀN
KY VÓI (AC
lir^XI UOAI
CO
IICII KIIÀC :
Iruyén ed
Ifch
bao
gAin
nhiéu dang
Ihùc
:
Truyen
nói ve
ngiròi.
Iruyén nói
ve
vàt,
ve
ma quy,
ve
lién
phàl,
cà nhùng
Iruydi ve Ihàn
Ihành

nùa.
CÓ
Ihé
chia
truyen
ed Ifch ra làm ba tiéu Ioai sau
day
:
-
Truyen
ed tfch loài
vài
-
lYuyén
ed tfch thàn ky
-
lYuyéii
ed
Ifch Ihè
su ( hay sinh hoal - xà hoi )
Trong ba lién
Ioai
này Iruyén ed
Ifch lliàn
ky
ehiCiii
sA
liroiig nliirn
va
eó

sue
hà'p dàn manh
h(tn
cà.
Dcu
trirni^
co'
hàn cùa
ln<\én
co
lidi tinnì
I
\
là
SIC
xnd/
him nhién
và
co
vai
irò qncni lroni> ironia
viéc dan
ddi aiìi
( Iniyén cna i de yen
lò
sién
nhién.
hnxén
do.
Ngiriti

ké dùng
nhnn^u \\u
hrong siCu
nliièn dd (liAI
nùl.
ino nùl
eàn
ehiiyCn ina kliAng
eàn bid no
(< •
hop ly hay khong,
Ihàin ehi
khóng hop ly là
phài.
Nhirng
ehiìih
cài nhàn
(o
ky ào ày lai lao nCn
biCÌ
bao ly thù. Nò
kich Ihfeh
eue manh
Irf liròiig
lu<tnj'
cùa nguòi nghe nguòi doc, bang
càdì dein niAI Ihè
giói khóng Ihuc
Uui}
Ih.

cho
Ihè
giói co
Ihuc.
Ma Irong
Ihè
giói
kliAng llure
này lai bao
gòni ninìnc
cài
nCii
xày ra. dàng
le
phài xày ra,
dio
nén
ehfnli
IK)
con
giùp
ngiròi
la
IIÌLM
Ihuc
hoà nhùng
uófc
muAn
ina Irong Ihuc le
dòi

Ihiròng
khóng
lliè
dal
hn
duoe.
chi
Irong klioàng
khàe nguòi la eó
Ihé (luen bang
nlnìni:
gì
dam^
N.U
11
ra giùa
thè
giói thuc tai
de
nhàp thàn vào mAt thè giói hoàn loàn xa la
nhung vA'n
co
nhùng diém dAng càm
ve
ly tuòng
Ihàm
my vói chfnh mình.
Diéu dò giai
Ihfch vi
sao nguòi nAng dàn xua kia eó Ihé

lam
quén hd moi
nhoc
mét de Iheo
dòi
mot
càch hùng thù con duòng
Tu
Ihùc di tìm
dóng
lién,
hay là
cìnig
xuAng
Ihàm
àm phù vói Thù HuAn. Cuoc sAng cùa nhàn
dàn
Ihì lAn
lai muAn màu muAn ve và khAng
ngìmg
phàl Irién vói nhùng
(|uaiì
he rat
phùc lap. Chfnh Irong
euAc
dòi phùc tap ày tàc già dàn gian dà
duoc chùng kién và dàu Iranh
de
tAn lai.
Tu

dò ho dà bid chon loc ra nhùng
vàn
de
hién
thirc
eó y nghìa khài
quàl
và dién
hình.
Nhùng diéu eó
Ifnh cliàl
phd
bién,
de
hiéu,
de
nhò và dà duoc àn
san
vào tiém thùc cùa moi
nguòi
lae
già dàn gian dà dua vào Iruyén ed tfch nhùng cAt
truyen
ly ky (nhùng
cAl
Iruyén goi Ifnh tò mò say
me
cùa moi nguòi).
Tu
còl lìuyén dò

dintc
xà}'
dung thành càn Iruyén, duoe Iruyén
lung,
duoc hoàn Ihién dàn (|ua nhién
nguòi ké, nhiéu
làn
ké. Cu nhu thè iruyén ed tfch dà di
san
vào càc
iigo
ngàeh làm hÒn
nidi
con nguòi và ai cung
IliuAc,
ai cùng yèn
Ihidi
và nàng
niu
Truyen rd Ifch Ihììn
k}' là
inAI
Irong nhirng lién Ioai ra dòi
s('<in nhal
tua
Ihè
cùa
Ioai
ed
lidi.

No eó
c|u;in
he mài lliid
vói
eàr
Ihàn Ihoai.
càc
Iruyén IhuyCI \
C
nhùng anh hùng vàn hoà ed dai. Nói càch khàc no ra doi
Irong
long
xà
liAi
nguyCn Ihuy. Nhung eó le chi lù khi xà
liAi
e('.
sir
phàn
dna giai càp
lliì
bA phàn Iruyen này mòi phàl Irién manh vC so luong. nàng
cao
ve chàì
luong và da dang
ve
dòi luong phàn ành.
'TmyCn
ed
lidi Ihàn

ky là
Ioai
Iruyen ké chù yèn duoe sàng làc
irdi
ccr sa
hu càu dàn
gian.
Nò mang nhùng dàc diém Ihi phàp
rièiig
phàn bid
veti
càc nhòm IruyCn ed
Ifch
khàe ò
ifnh
chàì,
mùc dò su dung }èu lo
ihàn
12
ky, ò càu tao
cÒt tniyén
cùng nhu
Idi
két
Ihùc
eó
hàu
duoe bién hién
nlnr
mot

cAng thùc nghé thuàt phd
bién.
Cùng nhu thàn thoai, và Iruyén thuyd,
truyen
ed tfch
thìtn
ky
diKtc
càc trf thùc xua chù y
siru
tàm
tu rat
som.
Màc dù vày
elio
dén nay.
xiiii!'
quanh nhóm Iruyén này vàn
con
eó nhiéu khfa canh dang liép lue
direte
bàn
bac. Chàng hnn nhu càc vàn
de ve
càu trùc bàn chàì cua yèn
lA
thàn
k} \.
dàc
Irung

hueàu,
pham vi rong hep cùa tiéu
Ioai.
III.
rRUVf:N
CO
IICII
IIIÀN
KY
VÓI
CÀC
IIUY^N
THOAI
IÒN
(;I
ÀO:
Tai
inAl
sA nuóc
Iréii thè
giói nhàì là nhùng nuóc
lliiiAc
Chàn Au nlnr
Nga.
Phàp, Phàn
Lan,
làn nay dén xèp nhùng Iruyén hay he
Ihong lni\én
ve
eàe Ihành (nlnr nlnìng

linyén
thoai ve chùa
jésn,
Ihành
PaolA )
\ ào
llv
Ioai
Iruyén
Ihnyd
eàn
cu
ò
Ihàn
Ihé,
su nghiép eó
Ihàl
hay duòng nlnr
e
lh91
cùa nhàn
vài
này. Tai
niól
vài nuóc phmmg DAng khàe nhu llàn
diioc.
Trung
QiiAc,
Nhàl
Bàn, Irong mày

chue
nàm
Irò
lai gàn
day
lai quan nidn
lai
cà nhùng
lru}én
nào, ké cà nlnìng Iruyén mang
man
sàe lón giào.
de n
IhiiAc Ihé
Ioai ed
Ifcli Ihàn
ky,
inién
là chùng khóng eó moi lién
((uan
Un
niAl
làc già cu the nào.
()
Viél
nani
eó hàng
Ioai
chuyén ké lién (|nan dén
lAn

giào, dàc biél là phàl giào. dao giào
'Tu ninìnu nani
80 cua
Ihé
ky này
InV ve
tiucre,
nhidi
nhà
nghini cnn
(t
Viél
nani llinòng
gal ra ngoài
Ihé Ioai
ed tfch nhùng Iruyén mang
man sàr
lón giào vóti
1}
do Irong bàn
Ihàn
chùng chùa dung qua (tàm dac
nliinig ww
lo
ma
ho
elio
là
me Ifn
di doan.

Klioàng h(tn chue nàm nay nhiéu nhà nghién
cùii
lai làp luàn
khài
Theo ho nhùng Iruyén vira ké
Ir
vAn
co Ihé
xèp duoe vào bó phàn
lrn\én
ed
Ifch lliì^n
ky vi trong bàn
Ihàn
chùng bao hàm nhiéu
nió Ifp
dàn
rian
\}
qucn thuAc nhu : "Nguòi ddi phàn
th^n
ky", "cùu
vài vài irà
crn",
"Chia boa
màu",
"Thitài",
"Thùthàch".
Thuc ra
Ioai

truyen mang màu sàe tòn giào thuòng bao
gòni
hai bó
phàn : Loai eó nguAn gAc
lAn
giào và
Ioai
chi eó lién quan lòi
lAn
giào. Loai
Ihù
nhàì chù yèn do càc giào sT Tàng lù hay nhùng nguòi sàng làp ra càc
giào phài sàng tàc nhàm tuyén
tniyén
cho giào ly cùa mình. Tiéu bién Irong
sA này phài ké dén "Su tfch cày huyd Du". Dang Iruyén này nói chung
e.)
nhiéu bién hién khàc vói truyen ed
Ifch Ihàn
ky
Iniyén
IhAng, cho dù chùng
duoc Iruyén bà lù làn dòi Irong dàn gian và mang dac
Imng
Iruyén miéng.
Phó lién sì Tàng Kim Ngàn, khi dòi chién Iruyén ed
ifch Ihàn
ky Viél vói
s»*
dò càn

liùc
càc chùc nàng cùa V.La prAp, dà eó y
kidi
ràng : "Su
lidi
cà\
huyd du" khóng phù hop
Wn ()ui
pham
ma
PrAp dà
dira
ra.
Dà}
là
niói
Irong
nhùng bien hién dàc Unì
eiia
Iruyén ed
Ifch Ihàn
ky
Viél
Y
kicii
(K
ii
cùa làc già là hoàn loàn
chnih
xàc. Dang Iruyén này

ve
ca bàn, khAng
pliai
là
san phàin
cna làc già dàn gian hay duoe sàng làc
Irén ca
sa
niA lip
dàn
gian,
cùng eó Ihé, mòl vài Iruyén Irong sA vira ké trén mang bóng dàng
ma
Iruyén ké Iruyén IhAng. Chùng duoc càc làng lù góp
nhàl.
chinh ly. cài bién
cho phù
hctp v(<i
càc
he
thong giào ly. Sau dò nhùng
Iruydi
này duoc
IruNcn
bà
ngirctc
lai
inói
Iriròng dàn gian nhàn dàn lao dAng
luy

vàn
óuac diàp
nhàn
b('ti
chùng khAng dAi làp vóti quan niém tfn nguòng cùa ho, nhirng
mài
khàc nhùng Iruyén kién nhu "Su
Ifch
chini Tu
Ilù"
luy eó quan
he lì nliidi
v('ti
lón giào nhung
iiAi
dung cua chùng
gìiu
gui vói (|uan niém Ihàm my
eiia
nhàn dàn lao dòng nén vàn duoc luu Iruyén
róng
rài Irong dàn
gian.
Cùng nlnr nhién dàn
lóe
khàc, nguòi Viél ngay lìr
buoi
bình
niinh ciia
lich su dà

diror
song Irong khóng
khi
cùa nhién
Ihù
lón giào.
Iin iigircrng
phong tue
Ihò
cùng
id
lién.
sùng bài thành màu, Phép
lìi lidi
cna f
^ao làc
14
Thuyét tam
tìmg tu due
cùa Nho
già,
thuyéì luàn
hòi
cùa Dao phàl xen làn
hoà
trOn
vào tu duy
hòn
nhién chàì phàc cùa nhàn dàn dà tao nén
niAl ihé

giói
th^n
ky. mò ào tiém àn,
dòc
dào. Chfnh
vi
vày,
nèu
gal bo loàn bó
nhùng
truyen
nào mang màu
sàe
tAn giào ra khòi vàn hoc dàn gian. khoi bó
phàn iruyén ed tfch thàn ky. sé là
mot
thiét thòi Iòn cho nén vàn hoc dàn
gian
truyen
IhAng cùa dàn
lAc.
Loai Iruyén ed
Ifch Ihàn
ky này eó so hrong
rat lófn
trong kho tàng
truyen
ed Ifch Viét nam càc nhàn
vài
Ihàn ky Irong

"Cày nén ngày téì" "Su tfch con mudi", "Su tfch con nhài",
"Tu
Thi'rc", "Su
Ifch
bình vAi", "Su
Ifch
sAng nhà Bc", yèn
lA lhì\n
ky (Tuy là eó su vav
inuon
càc bién
tircjng lAn
giào)
chi
giù vai trò phu Irong dò con nguòi vàn
diMig
vai
Irò
chù yèn. Muc
dfcli
chinh cùa loai Iruyén này là nham
de
cao
càc
t|uan
niém dao
due
Irong xà hòi xua,
de
càp lòi nhùng xung

dól
giua
nguòi vóli nguòi.
Viéc làc già dàn gian
su
dung càc hinh luong cùa nhiéu loai lón
giTio
khàc nhau nhu Phàl
(Bui),
Tién. Diém
vmtng.
Ha
bà.
Ma
qui.
chùa
Iròi
là
nhùng bién hién quen
lliuóc
dòi vói Iruyén ed tfch Ihàn ky cùa nhiéu dàn
lAc.
Su vay
inuoii
này mòl mal nói lén ành huòng dai dàng cùa lu
dn\
nguyén
Ihuy
dòi
vófi

nhàn dàn nhung mal khàc
(day
mòi là cài quan Irong
nhàì) nói lén
linh lliììn
eòi mò cùa nhàn dàn bàn
dja
khi liép
Ihu
nhiing
}eu
lA Ifch
eue lìr càc
lAn
giào ngoai lai.
Nhu vày màc dù
niAI
bA phàn Iruyén ed
Ifch Ihàn
ky eó lién quan ìt
nhiéu
lòfi lAn
giào nhung chùng vàn là
san pliàm
cua
(\ì\n
gian
ndi
elning
mang

dìty
dù càc dàu hiéu dàc
Irimg
cho Iruyén ed lich
Ihàn k} ii('>i
dinn^-
Irén
cà hai
phuctng
dién nói dung và hình
Ihùc,
yèn lo lón giào
Irong
liint-
Iruyén lai
co
nhùng sàe
Ihài
khàe nhau. nhung nói chung chùng
cidi
dà
diriK
dàn gian hoà.
15
Nhu chùng ta dà thà'y, yéu td
th^n
ky trong
truyen
ed tfch Ihàn ky làn
nay vàn

co
nhiéu càch hiéu khàc nhau. Nò eó
thè
duoc dòng nhàì vói dàc
tnmg hu càu, vói tfnh
chat
hoang duòng ào tuòng, tuòng luong hay bia
dal.
CÓ nguòi eoi yéu
tÒ
này chi eó vai trò nhu
mot
bién phàp nghé thuàt Ihuàn
tuy. Nò
nàm
rài ràc trong càc tiéu loai
truyen
ed tfch khàc nhau. Cùng co
nguòi khàe lai eoi nò nhu là dàc Irung cùa
mot
tiéu loai riéng
bici.
Ngnón
gAc cùa yéu lo thàn ky eó thè duoe bién hién nhu là
san
phàm cùa
Irf lirctng
luong dàn gian trong dò eó su
ra'\
ròl

lai cùa quan niém van
vài hiìu
linh
lù
Ihòi nguyén thuy và eó su dàn gian hoà
niAl
sA yèn
lA lAn
giào.
IV. VAI IRÒ
ClÌA Yf:U IO
HOAN(; HUÒNG
TRONCJ IRUYfN
(
6
TÌ(
IliUANKY.
Yèn
lA
hoang duòng là
dàìi
hiéu dàc Irung cùa lién loai Iruyén co
lidi
Ihììn
ky.
1ình
chàì cùa yèn
lA
Ihàn ky
le IhuAc rài

nhiéu vào chùc nàng \ a
bàli
chàì cùa
(irng Ihé
loai. Chùc nàng ca bàn cùa
Iruydi
ed
Ifch
là nhàn
Ihùc
và giào due. Chùng
chiù
su qui dinh cùa hién
Ihuc
xà hAi. Vi vày
lue
lung
Ihìln
ky
ma
ed tfch mA là thuòng eó mèi quan
he
chat che vói sinh hoal
cùa cAng
dÒng
xà hòi Viét nam thuò xa xua. Nói chung, nguòi nghe lin
luòng
vào
thè
giói Ihàn ky Irong Iruyén

ed
Ifch. Nhung khàc vói thàn Ihoai.
day
là niém lin
dira Irén
ca sa
Ihé
giófi con nguòi.
1
heo lién
Irình li< li
sd.
ni
niém lin yéu
h) hoaiiii dném^i dia/c
sùdun^
nhién khi chi
co
y
n^liia
nliu
l-i
mòl
Iron^if
nhnn^
hién phdp
ni^lié
limai.
'\\'m\
lai Irong

chucnig inAl
này chùng tói khàng dinh :
I.
'Tru}cn
ed
Ifch Ihàn
ky là
inóI liéu
loai
liéng
biél
Irong llié
loai
Iruyén
ed Ifch
nói chung. Dàc Irung ca bàn cùa nò là su hién dién
dàin dac
cùa yèn
lA siéii
nhién k}' diéu và vai
Irò
quan
Irong
cua
IK)
uoi vói qua
liìnli
dàn dal càu
clniyén.
16

2.
Truyen
ed tfch
thìin
ky eó quan
he
eòi nguAn vói Iruyén
Ihìtn
thoai.
Nói càch khàc, giùa
truyen
ed tfch
thìln
ky và
truyen th^n
thoai vùa
co
ranh
giói vùa CÓ su giao thoa. Trong
truyen th^n
thoai yèn tA siéu nhién k}' ào
dòng vai trò chù yèn. Nhàn
vài
chfnh cùa
thìln
thoai là càc vj thàn
linh.
Hành trang chù yéu cùa ho là su bién hoà,
con
nhàn vàt chfnh cùa

truyen
ed
Ifch
thàn ky là con nguòi.
Yèn
tA siéu nhién, ky ào dù
co
xuàì hién dàm dàc
dén bao nhiéu thi chung qui vàn là phmmg lién nghé Ihuàl
de
phuc vu
dio
hoal dòng cùa con nguòi.
3.
O
nhiéu nuóc
Irén Ihè
giófi eó
san mot he
IhAng
truyen ve lAn
giào
và duoc càc lillà nghién cùu xèp vào Iruyén Ihuyéì. Riéng ò Viél
Nani
và
llàn Quòc
nhimg Iruyén ké lién quan
ddi lAn
giào thuòng duoc dàn gian
hoà và nhàp vao Iruyén ed

Ifch
(da sA là ed Ifch Ihàn ky).
4.
Iruyén ed
Ifch Ihàn
ky xuàì hién lù
Irong long
xà
liAi
nguyén
lliiiv.
là su liép nAi
e
ùa
lhì\n
Ihoai.
Nò phàl Irién manh Irong xà hòi phong
kidi.
f)én hàu ky cna xà hòi này Iruyén ed
lich Ihàn
ky chuyén hoà
Ihành lni\cii
ed Ifch sinh hoal xà hAi hoàe Iruyén
emìi
dàn
gian.
5. Trong xà hAi
hidi
dai
mAI

sA
Ihé
loai vàn hoc dàn gian nhu ca dao.
lue ngù, càu do, Iruyén
cuòi,
chèo
vàn tiép lue
cuAc
sAng cùa mình
o
dang
Ihùc
bàc hoc hoà. Riéng
Iniyén
ed tfch
thìln
ky (cùng nhu lliàn Ihoai)
Ihì niAl
di khóng Irò lai. Irong xà hòi hién dai
ngiriti
la khóng sàng làc
Iruyén ed
Ifch Ihàn
ky. Tuy nhién nhùng yèn
id Ihi
phàp cùa nò duoc
mól so
nhà vàn vàn
dniig de
sàng làc nhùng làc phàm

nicìi
cùa mình.
,':;\:YI/JÌJ^!
17
CHUONG
II :
MÒ I S(1 CÒNCJ
THÙC NGHÉ THUÀT
IRUVÉN
IHÓNGI
R()N(;
VIÈC
XÀY DUNG NHÀN VÀ
I
CUA
TRUYEN
CÓ Tl( H THÀN KY NGUÒI
VIÈI.
I. KHÀI
NIÈM
NHÀN VÀT
IRONC,
VÀN HOC
NÓI
CIIUN(i VÀ
rRON(;
TRUYEN
CO
lICH
THAN KY NÓI

Rlf:N(i
'Truyen
ed
Ifch
duoc nghién cùu Irong luàn vàn
này.lnrcìc hél a
bình
dién nghé thuàl ngAn tù.Vì vày
Iriròe
khi
lim
hiéu
mot
so cAng
Ihùc
Iruyén
IhAng
Inmg
viéc xày dung nhàn
vài
cùa Iruyén ed tfch lliàn ky chùng
lói xin
Irình
bay
mày nel khài
cpiàl
ve nhàn
vài
Irong vàn hoc nói chung
1.

Nhàn
vai
tron^
vàn hoc nói chung:
Nhàn
vài
là yèn
lA
ca bàn cùa làc phàm vàn hoc, là lién diém
de bóc
lA
cùa chù
de
và lu
luc'mg
cùa chù
de.Do
dò nhàn
vài
là
ncti
làp
Irung
già
iri
lu luòng nghé Ihuàl cùa làc
jiliàni
vàn
hoc.Nhàn vài
vàn hoc là nlnìng con

ngmìi
eó lén riéng cu Ihé
nhu
chi
Dan,Chf
Phéo lai eó khi khài nidn nhàn
vài
vàn hoc duoc su dung nhu
m()l
àn du, khóng chi là mòl con
ngucìi
cu
Ihé
nào cà,
ma
ehi là
niAI
hién luong ndi
bài
Irong tàc phàm.
Chùc nàng
c(t
bàn cùa nhàn
vài
vàn hoc là khài quàl Ifnh càch cua
con nguòi. Do
lùih càdì
là mól hién
lucmg
xà hoi lich

sir ndi chùc
iiàn-
khài
(juàl
nhàn
vài
vàn hoc cung mang tfnh
lidi
sir. Trong
Ihòi dóii \a
xiia.
nhàn
vài
cùa
Ihàn
Ihoai. Iruyén
lliiiyél
Ihuòng khài quàl nàng
liic
\à
siiv
manh cùa con nguòi siéu nhàn hoàe
vi
nhàn (Nù
(Ja
doi
dii
và
Iroi.
I

ac
Lcmg
Quàn và
\u
Ca de ra
Iràm
Irùng,
càc óng
lai
bé.
ke sao. dào
song,
i
Uiig
vói xà hòi phàn chia giai càp. nhàn
vài
Iruyén ed
lidi
lai khài
(|iiàl
c:u
vàn
de
dAi khàng Irong quan
he
giùa nguòi và nguòi( nlnr ihién \a fu .
Irniii!
18
vói njnh, thAng minh vói ngu dàn ). Vi tfnh càch là két tinh cùa
inói

iruòng
nén nhàn vàt vàn hoc là nguòi dàn dàt dòc già vào càc Ihé
gi,.,
khàc nhau cua diti
song.
Nhàn
vài
vàn hoc
con
thè hién quan niém nghé
thuàt và
\S
tmmg thàm my cùa tàc già
ve
con nguòi. Vi thè nhàn
vài luAn
luAn
gàn bó vói chù
de
cùa tàc phàm . Nhàn
vài
vàn hoc duoc miéu là qua
eàe bién ed, xung dAl màu ihuàn và moi chi tiét. Dò là màu thuàn nói làm
cùa nhàn vàt này vói nhàn vàt kia, giùa tuyén nhàn vàt này vói tuyén nhàn
vàt khàe. Cho nén nhàn
vài luón
gàn lién vói
cAt
truyen.
Nhò duoc miéu là

qua xung
dOt,
màu thuàn, nén khàc vói hinh tuong hòi hoa và diéu khàe.
nhàn
vài
vàn hoc là mAt chinh thè vàn dAng, eó tfnh càch duoc hòc
lA
dàn
Irong khAng gian,
Ihiti
gian mang
Ifnh
chàì
qua
trình.
Nhàn
vài
vàn
hcic
duoc sàng tao ra, hu càu ra là
de
khài quàl và bién
hién lu luòng
Ihài
dò vói
cu()c
sAng, ca ngoi nhàn
vài
là ca ngoi cuAc dòi.
lén àn nhàn

vài
là
xól
xa cho diti. Vày tìm hiéu nhàn
vài
là tìm hiéu In
luòng và tinh càm cùa tàc già dAi vói con
ngiriti,
dAi vói cuAc diti.
Muc dfch cùa su trình
bay
này khAng phài là
de
dAi
chidi
phmtng
phàp xày dung nhàn
vài Irong
vàn hoc nói chung và
Iniyén
ed
Ifch
Ihàn ky
ma
là
de
eó su nhàn thùc khài quàt
ve
nhàn vàt vàn hoc. Trén ca
so dò

chùng
tòi
sé làm ndi rò su khàc nhau giùa nhàn
vài
trong Iruyén ed tfch thàn
ky vói nhàn
vài
trong vàn hoc viét.
Nhàn
vài
vàn hoc
direte
bién hién Irong làc phàm bang nghé Ihuàl
ngòn
lù. Vói mòi
Ihé
loai vàn hoc khàc nhau nhàn
vài dm;e
miéu là khàc
nhau. Tàt
nliién
khài niém miéu là ò
day
dung
rat
chung và bao quàl, bòi
vi
Irong nghé thuàt miéu là dùng
niAl lue
hai muc dfch nò vira geti ra khàch Ihé

su vàt hién ra
liirófc
mal, vira goi ra su thu càm, càch nhìn chù quan dói
MU
chùng. Chfnh lù phmmg dién càm
Ihu
chù quan, càch nhìn này
ma
(|iian
\9
niém nghé thuàt
ve e(m nguiti
dAi vói nhàn vàt nhu
mot
càch chinh Ihé.
loàn ven thi khAng bò qua duoe.
Vàn hoc phàn ành hién thuc nhimg khAng phài chup ành, sao
diep
hién thuc
mAI
càch
hiti
hot, nAng can. Tàc phàm nghé thuàt là kd
tiùa ciia
mAt
qua
trình nudi duòng, càm hùng, thai nghén sàng tao ra
inAl Ihé gi(<i
mòi hà'p dàn sinh dòng thè hién nhùng vàn
de

eó y nghTa
san
sàe, bau
chàì cùa
di^i song
xà hòi và
cem
nguiti. Tnmg loai hình tu su là
qua
Irình hu
càu,
de
xày dung nhùng dién hình nghé thuàl sAng dAng, nhùng nhàn
vài
dién
hình
eó khà nàng lù trong trang sàch buófc ra ngoài dòi nhu nhùng
con nguiti sAng
Ihuc.
Nhà vàn sàng tao ra nhàn
vài,
miéu là nhàn
vài,
và
nhàn
vài
bao giò cùng hién ra theo càch hinh dung, càm nhàn cùa làc già. (
)
day,
cì\n

phàn biél quan niém con nguiti nhu
niAl
pham
Irù
lu
Im'tiig.
dao
due
xà hAi vói quan niém nghé Ihuàl
ve
con
ngué^ti
khàc nhau.
Ò dà} eininr
la cung càn phài
Ihày
quan niém lu
Im'tng,
Iriéì
ly
ve
con ugniti
c(') (juan
he
mài lliiéì
vóti quan niém nghé thuàt. Chi eó
niAt
quan niém nghé Ihuàl
khAng ngùng mò rong, ddi
mófi

thi nhà vàn
me'ti
eó khà nàng phàn ành
ehidi
san,
và su phong phù cùa nhàn
vài.
Nói càch khàc nèu muAn khàm
[ihà
su
cani
nhàn cùa con nguiti lòi mùc de) nào,
thi din
phài khàm phà quan niém
nghé Ihuàl
ve
con nguiti
Ihé
hién Irong hinh thùc miéu là nhàn
vài.
Vói muc dfch nghién cùu cùa
mot
sA cAng
Ihùc
nghé thuàl Iruyén
IhAng Irong viéc xày dung Iruyén ed Ifch
Ihìin
ky Nguiti Vid
duing
lói

nhàm khàm
|)lià càdì cani
nhàn cùa con nguiti e|ua vice miéu là nhàn
vài
cùa Iruyén co
ifch
lliàn ky
de tu
càm quan Folklore, lù góc dA thi phàp hoc
nhàm tìm ra nhùng dàc Irung riéng Irong càch xày dung nhàn
vài ciia
mòi
kiéu loai nhàn
vài
cùa
truyen
ed
Ifch lliììn
k}.
20
2.
Nhàn vàt trong
truyen
co
tich thàn
ky.
a. Nhàn vàt co
tich
thàn ky là nhàn vàt chùc nàng : Trong cuAn
"Tir

dién thuàt ngù vàn hoc cùa giào su
Le
Bà Hàn,
Tran
Dinh Su. Nguyén
Khàc phi
(ehii
bién) nhàn vàt chùc nàng
ducte
hiéu là "Nhàn
vài
eó dàc
diém phàm
chat
ed dinh khòng
Ihay
ddi
tu dllu
dén
cue-Vi,
khAng eó dòi
se-^ng
nói tàm. Su Iòn lai và hoal dAng cùa nò chi nhàm thuc hién
niAl
sA chùc
nàng trong trnyén và phàn ành diti sAng xà hAi. Nhàn
vài
dÒng nhàì vói vai
Irò ma
nò dòng trong tàc phàm"

[A\5\.
Nhàn vàt chùc nàng là mòl hién
Imtng
lich su Irong
Ihòi
ed dai và
Inmg
dai. Trong làm cùa vàn hoc
ehii
yéu dòn vào su kién và xung dól
e liir
khAng phài là con nguòi.
Vi
vày hàu hét eàe nhàn
vài
Irong Iruyén ed
lidi
Ihììii
ky dén là nhàn
vài
chùc nàng.
Hai
nhàn cùa loai nhàn
vài
chùc nàng là eàe vai Irò chùc nàng ma
chùng
Ihuc
hién Irong Iruyén và irong vice phàn ành hién
Ihuc,
Do

da.
diém ày
ma
duing
de
dàng Irò Ihành cài Imtng
Irirng
Irong dòi song linh
Ihàn và
duete
hình
Ihùc
hoà Irong sàng làc. Chàng han Irong luóng ed vai
Irung bao giò cung
cuetng
irirc.
Ihuc
hién dao ly. vai ninh phàn
liàe.
Cà(
nhàn
vài
nlnr
e
hàng
iig(>e,
Ihàng
Cuòi,
mu phu
Ihuy,

quài
vài,
nguiti dep.
chàng dùng si
InMig
Iruyén co
Ifch
lliàn ky den eó y nghìa Imtng Irung
nliii
vày.
Trong ngành ed
lidi
hoc Ihé
giói,
khài niém nhàn
vài
dure nàng dàn
lién do N.
Nili
ki phó rAp (nguòi Nga)
cTé
xuàì vào nhirng nàm dàn
Ihé
kv
XX. Nhung khài niém dò duoc dào
san
và nghién cùu ihành
cAng
là
pli;Ù

nói
dèli
giào su Iruitng dai hoc Tdng
hetp lénin gràl
(Nga)
V.I;>.(irAp
(IX')S
1970).
Trong
cue^n
sàch ndi liéng cùa mình "Hình
Ihài
hoc cùa
lni\(n
<M
Ifch"
IA2Ò,
B.'^òj,
V.la.
pn^p
phàl hién ra ràng Irong
iinyén ed lidi Ihàn
l;\
21
CÓ 7 nhàn
vài
chùc nàng và cùng mAt chùc nàng
co
thè eó nhiéu nhàn \
ài

Ihuc
hién.
Day
chfnh là diém khàc nhau co bàn trong càch xày dung nhàn
vài
giùa ed tfch
th^n
ky vófi vàn xuAi bàc hoc. Tuy nhién vi N. Nhi ki phó
rAp và V.la PrAp nghién cùu nhàn vàt chùc nàng trén co
so
tu liéu Iruyén ed
tfch
th^n
ky Nga cho nén nhiém vu dàt ra cho chùng tói là phài su dung
nguAn lu liéu ed
Ifch Ih^n
ky Viét Nam và Hàn QuAc
de
xcm
xél
kién nhàn
vàt chùc nàng
ma
A.l.
NhikiphArAp và V.la.PrAp dà
chi
ra.
Tremg Iruyén ed
Ifch Ihàn
ky khAng eó nhàn

vài
dién hình cà Ihé .
De
xày dung duoc nhùng nhàn
vài
dién
hình,
vàn hoc viét
rài
coi Irong
viéc
miéu là
Ifnh
càch dién hình trong hoàn cành dién
hình.
Miéu là nhàn
vài
khóng eó nghia là lai hién mày
inóe niAI
chàn dung. Su thè hién
dà}
du làm
khi hoà Ihành su nhal nhéo.
Tu
nhùng nhàn
vài
direte xày dung Ihành
cóng
Irong vàn hoc, chùng la nhàn
Ihày

càc nhà vàn bao giò cùng
lira
chon
moi
càch cóng
pini niAl
vài nd liéu bién
de
khàc hoa ngoai hình và
Inili cadi
nhàn
vài.
Nhinig
nd
direte chàp
nhàn là eó y nghTa nhàì cua nhàn
vài cliinli
là nhùng
nel
dal dén già
Iri
dién
hình,
vùa eó khà nàng khàc hoa ngoai hình
ni(}l
càch cu Ihé, lai vira
e(')
làc dung dién dal mól càch sinh dóng và eó
demg nhàì nói làm,
Ifnh cadi

cùa nhàn
vài.
Ngiretc
lai veti vàn hoc
viél,
nhàn
vài
cùa Iruyén ed
Ifch
nói chung va
Iruyén ed tfch lliàn ky nói riéng khòng
he
direte miéu hi ngoai hình chi
lièi.
Trong Iruyén
ed Ifch Ihàn
ky càc nhàn
vài
nhu vna. hoàng lù, cóng
etnia.
anh liéu phu, bàc nAng dàn, mu dì ghé,
chi
dmtc ké
ve
dàng
eiàp
ngoai
hinh.
Nàng cóng chùa phài là
niAI

my nhàn nhung nguòi ké chu}én chi gioi
Ihién set qua, khòng miéu là nàng
de;p
nhu
Ihè
nào. Trong Iruyén
Tha.
h
Sanh nàng cong chùa hoàn loàn khóng direte miéu là
inói ciidi
ehi
lièi
ve
ngetai
hình và
Ifnh
càch." Lai nói chuyén cóng chùa con vua hói ày dà dén
22