Slide môn lịch sử kinh tế quốc dân: Chương 1: Khái quát kinh tế các nước tư bản chủ nghĩa

MÔN HỌC LỊCH SỬ KINH TẾ

Th i gian h c 45 ti t (3 h c trình)

Yêu c u: sinh viên ph i tham gia   80% s ti t h c tr lên m i    c d thi h t h c ph n

 ánh giá k t qu h c t p:  i m chuyên c n (10%) + 01 bài ki m tra (20%) + thi (70%)

Giáo trình L ch s kinh t - NXB  HKTQD 2008

GV Tr n Khánh H ng – Email address: ho c
1
Nội dung chương trình (Phần thứ nhất)

L ch s kinh t các n  c ngoài (8 ch  ng)

Kinh t các n  c t b n ch ngh a (ch  ng 1)

Kinh t n  c M (Ch  ng 2)

Kinh t Nh t B n (Ch  ng 3)

Kinh t các n  c xã h i ch ngh a (Ch  ng 4)

Kinh t Liên Xô (Ch  ng 5)

Kinh t Trung Qu c (Ch  ng 6)

Kinh t các n  c  ang phát tri n (Ch  ng 7)

Kinh t các n  c ASEAN (Ch  ng 8)

2
Nội dung chương trình (Phần thứ hai)

Lịch sử kinh tế Việt Nam (6 chương)

Kinh tế Việt Nam thời kỳ phong kiến

Kinh tế Việt Nam thời kỳ thực dân Pháp thống trị (1858–1945)

Kinh tế Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945 – 1954)

Kinh tế Việt Nam thời kỳ 1955 – 1975

Kinh tế Việt Nam thời kỳ 1976 – 1985

Kinh tế Việt Nam thời kỳ đổi mới (1986 – nay)
3
Chương mở đầu
ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM VỤ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Khái niệm, vị trí, tác dụng

Đối tượng và nhiệm vụ nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu

Nhiệm vụ

Phương pháp nghiên cứu của môn học


Cơ sở phương pháp luận nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu
4
Đối tượng nghiên cứu

Sự phát triển của quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất

Lịch sử kinh tế còn đề cập đến một số yếu tố thuộc kiến trúc thượng tầng (luật pháp, chính
sách của nhà nước…), chiến tranh… để làm rõ đối tượng nghiên cứu của môn học
5
Nhiệm vụ

Phản ánh thực tiễn sự phát triển kinh tế một cách trung thực và khoa học

Rút ra những đặc điểm và những quy luật đặc thù trong sự phát triển kinh tế của từng nước hoặc
từng nhóm nước

Nêu lên những bài học kinh nghiệm giúp ích cho xây dựng và phát triển kinh tế
6
Phương pháp nghiên cứu

Cơ sở phương pháp luận nghiên cứu: các quan điểm cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử

Các phương pháp: Phương pháp lịch sử và phương pháp lôgic, phương pháp phân kỳ lịch sử,
các phương pháp phân tích kinh tế
7
Phần thứ nhất
LỊCH SỬ KINH TẾ CÁC NƯỚC NGOÀI
Chương 1

KHÁI QUÁT KINH TẾ CÁC NƯỚC TƯ BẢN CHỦ NGHĨA

MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Nắm được thực trạng phát triển kinh tế của các nước tư bản qua các thời kỳ lịch sử với những đặc
điểm của nó

Rút ra những bài học kinh nghiệm giúp ích cho công cuộc phát triển kinh tế Việt Nam hiện nay

PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Các nước tư bản phát triển

Thời gian: từ khi chủ nghĩa tư bản ra đời đến nay, với mỗi thời kỳ tập trung vào một số nước tiêu
biểu nhất
9
Chương 1
KHÁI QUÁT KINH TẾ CÁC NƯỚC TƯ BẢN CHỦ NGHĨA
Kết cấu chương
I. Sự ra đời của chủ nghĩa tư bản
II. Kinh tế các nước tư bản thời kỳ trước độc quyền (Thời kỳ tự do cạnh tranh) (1640 - 1870)
III. Kinh tế các nước tư bản thời kỳ độc quyền (1871 - nay)
IV. Nhận xét đánh giá về 400 năm lịch sử phát triển của chủ nghĩa tư bản
1
0
Câu hỏi

Nền sản xuất tư bản chủ nghĩa?

Nhà tư bản


Chiếm hữu tư liệu sản xuất

Có thể trực tiếp hoặc không tham gia sản xuất

Quyết định cách thức phân phối

Lao động làm thuê

Không có tư liệu sản xuất

Trực tiếp tạo sản phẩm nhưng không có quyền sở hữu

Tiền công – v (nhỏ hơn giá trị mới do họ tạo ra v + m)
1
1
GIAI ĐOẠN HÌNH THÀNH CHỦ NGHĨA TƯ BẢN
Các nhân tố tác động đến sự ra đời của chủ nghĩa tư bản
1. Sự phát triển của phân công lao động và sự xuất hiện các thành thị phong kiến
2. Ảnh hưởng của các phát kiến địa lý vĩ đại
3. Tích lũy nguyên thủy tư bản
4. Sự phát triển kỹ thuật và các hình thức tổ chức sản xuất mới (công trường thủ công)
1
2
KINH TẾ CÁC NƯỚC TƯ BẢN THỜI KỲ TRƯỚC ĐỘC QUYỀN (1640 – 1870)
1. Cách mạng tư sản và sự thiết lập quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa
2. Cách mạng công nghiệp
a)
Cách mạng công nghiệp ở nước Anh
b)

Cách mạng công nghiệp ở Pháp và Đức
3. Sự phát triển kinh tế của các nước tư bản thời kỳ trước độc quyền
1
3
Cách mạng tư sản và sự thiết lập quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa

Vai trò của cách mạng tư sản: Xác lập về mặt pháp lý quyền thống trị về chính trị của giai
cấp tư sản đối với toàn xã hội và mở đường kinh tế phát triển

Đặc điểm của một số cuộc cách mạng tư sản tiêu biểu: ở Hà Lan, Anh (1640 – 1660), Pháp
(1798 - 1794), Mỹ, Nga (1961), Nhật (1868), Trung Quốc (1911)…
1
4
Cách mạng công nghiệp

Khái niệm

Cách mạng công nghiệp là cuộc cách mạng trong kỹ thuật sản xuất, là quá trình thay thế lao động
thủ công bằng lao động cơ khí

Một số đặc điểm chung của các cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên trên thế giới

Diễn ra trong thời gian tương đối dài (khoảng 100 năm)

Theo trình tự bắt đầu từ công nghiệp nhẹ lan sang công nghiệp nặng
1
5
Cách mạng công nghiệp ở nước Anh

Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên

a. Tiền đề
b. Diễn biến
c. Đặc điểm
d. Tác động về kinh tế - xã hội
e. Bài học kinh nghiệm
1
6
Cách mạng công nghiệp Anh: Tiền đề

Cách mạng công nghiệp ở nước Anh tiến hành dựa trên những tiền đề thuận
lợi

Kinh tế


Ở nước Anh đã diễn ra quá trình tích lũy nguyên thủy tư bản rất tàn khốc và điển hình

Nước Anh có hệ thống thuộc địa rộng lớn

Nền nông nghiệp tư bản chủ nghĩa đã có sự phát triển nhất định tạo thuận lợi cho sự phát
triển công nghiệp

Chính trị


Nhà nước quân chủ chuyên chế có xu hướng ủng hộ giai cấp tư sản

Nhà nước tư sản có nhiều chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển (điển hình là
chính sách bảo hộ mậu dịch)


Kỹ thuật

Nhiều phát minh sáng chế quan trọng: con thoi (1733), máy kéo sợi (1768), máy dệt (1785),
máy hơi nước (1784)….
1
7
Cách mạng công nghiệp Anh: Diễn biến

Năm 1733 phát minh ra con thoi  ứng dụng trong ngành dệt

Năm 1768 chế tạo ra máy kéo sợi  ứng dụng trong ngành kéo sợi  yêu cầu
gia tăng năng suất dệt

Năm 1785 chế tạo ra máy dệt  ứng dụng vào sản xuất.

Nhu cầu sản xuất máy dệt, máy kéo sợi gia tăng  thiếu nguyên liệu (gỗ)

Sự phát triển của kỹ thuật luyện kim (phương pháp điều chế than cốc (phát
minh năm 1735, phương pháp luyện gang thành sắt (phát minh năm 1784) 
nguyên vật liệu thay thế (gỗ)
1
8
Cách mạng công nghiệp Anh: Diễn biến

Năm 1784, máy hơi nước được sử dụng là nguồn động lực

Các loại máy phay, bào, tiện được sử dụng (1789)  ngành cơ khí chế tạo ra đời

Sự phát triển công nghiệp  Sự phát triển của giao thông vận tải (đường thủy,
đường sắt)


Năm 1825 đoạn đường sắt đầu tiên được xây dựng đã đánh dấu cách mạng công
nghiệp Anh cơ bản hoàn thành
1
9
Cách mạng công nghiệp Anh: Diễn biến

Nhận xét:

Tiến trình cách mạng công nghiệp gắn liền với sự ra đời của các phát minh sáng chế về kỹ thuật

Nhu cầu thực tiễn liên tục đặt ra yêu cầu phải cải tiến công cụ lao động và thay thế cho các công cụ lao
động, phương pháp thủ công trước đó

Cạnh tranh là động lực, lợi nhuận là động cơ thúc đẩy các nhà sản xuất thực hiện thay thế lao động thủ
công bằng lao động cơ khí
2
0
Cách mạng công nghiệp Anh: Đặc điểm

Bắt đầu từ công nghiệp nhẹ (dệt, kéo sợi) sau đó lan sang công nghiệp nặng (luyện kim, cơ khí)

Diễn ra tuần tự từ thấp đến cao (từ thủ công lên nửa cơ khí và sau đó là cơ khí hoàn toàn)

Từ sản xuất máy công cụ tiến đến sản xuất máy truyền lực và động lực, đỉnh cao là máy hơi nước
2
1
Cách mạng công nghiệp Anh: Tác động

Với nước Anh


Sản xuất bằng máy năng suất lao động tăng, chi phí sản xuất giảm  sức mạnh của nền đại
công nghiệp cơ khí được thể hiện

Sự phát triển của các ngành công nghiệp thúc đẩy sự mở rộng, phát triển của các hoạt động
thương mại và tín dụng

Tạo sự chuyển biến cơ cấu ngành: công nghiệp ngày càng chiếm ưu thế so với nông nghiệp; trong
công nghiệp, ngành dệt và kéo sợi luôn đóng vai trò trung tâm
2
2
Cách mạng công nghiệp Anh: Tác động

Với nước Anh

Thúc đẩy sự phân bố lại lực lượng sản xuất và phân công lại lao động xã hội:

Hình thành các trung tâm công nghiệp (tập trung ở phía Đông và phía Bắc);

Quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh, nhiều thành phố mới ra đời (Liverpool, Birmingham…);

Cư dân nông thôn giảm nhanh chóng (năm 1811 chiếm 35%, năm 1871 chỉ còn 14,2%)

Một giai cấp mới đối lập với giai cấp tư sản ra đời - giai cấp VÔ SẢN
2
3
Cách mạng công nghiệp Anh: Tác động

Làm thay đổi vị thế của nước Anh trong nền kinh tế thế giới, trở thành cường quốc
kinh tế số 1 thế giới thời kỳ CNTB trước độc quyền:


Nước Anh được mệnh danh là “công xưởng của thế giới” (năm 1848, nước Anh chiếm 45% giá trị sản lượng
công nghiệp thế giới),

Nước Anh trở thành trung tâm thương mại và tín dụng quốc tế (năm 1870, khoảng 38% tổng mức lưu
chuyển hàng hóa thế giới qua nước Anh…)
2
4
Cách mạng công nghiệp Anh: Bài học kinh nghiệm

Để tiến hành cuộc cách mạng trong công nghiệp cần có vốn, kỹ thuật… làm thế nào?

Về bước đi: tuần tự?

Vai trò của cơ chế thị trường trong phân bổ sử dụng các nguồn lực xã hội cho phát triển
công nghiệp

Vai trò của nhà nước: nhà nước hỗ trợ sự phát triển công nghiệp như thế nào? Nước Anh?
Các nước đi sau?
2
5