SKKN MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỂ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH LỚP 9 TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THCS

MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỂ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC
CỦA HỌC SINH LỚP 9 TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
1 Phần mở đầu:
Cùng với sự phát triển của xã hội loài người ,cuộc cách mạng khoa học công
nghệ như một luồng gió mới thổi vào và làm lay động nhiều lĩnh vực của cuộc
sống .Hơn bao giờ hết con người đang đứng trước những diễn biến to lớn ,phức tạp
về lịch sử xã hội và khoa học kỹ thuật .Nhiều mối quan hệ mâu thuẫn của thời đại
cần được giải quyết trong đó có mâu thuẫn yêu cầu ngành GD- đT nói chung và
người thầy chúng ta nói riêng phải giải quyết ngay , đó là mâu thuẫn giữa quan hệ
sức ép của khối lượng tri thức ngày càng tăng và sự tiếp nhận của con người có giới
hạn ,bởi vì sự nhận thức của con người nói chung là tuyệt đối và không có giới hạn
song sự thu nhận,hiểu biết kiến thức của mỗi con người đều hữu hạn và tương đối.
Nhiệm vụ trên đây đã đặt ra cho người giáo viên bên cạnh việc bồi dưỡng
kiến thức chuyên môn thì phải cải tiến phương pháp dạy học nâng cao chất lượng
giáo dục để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới
Như chúng ta đã biết ,môn lịch sử có vị trí và ý nghĩa quan trọng đối với việc
giáo dục thế hệ trẻ .Từ những hiểu biết về quá khứ ,hocf sinh hiểu rõ truyền thống
dân tộc,tự hào với thành tựu dựng nước và giữ nước của tổ tiên ,xác định nhiệm vụ
trong h iệ
nn tại có thái độ đúng đối với sự phát triển hợp quy luật cua tương lai.
Nhưng những nhận thức .quan niệm sai lệch về vị trí ,chức năng của khoa học
lịch sử và môn lịch sử trong đời sống xã hội ,trong giáo dục đã dẫn tới phương pháp
nghiên cứu ,học tập không đúng làm giảm sút chất lượng của bộ môn trên nhiều mặt
.Tình trạng học sinh không biết những sự kiện lịch sử cơ bản ,phổ thông ,nhớ sai
hoặc nhầm lẫn kiến thức lafhieenj tượng khá phổ biến ở nhiều trường học nói chung
và trường THCS nói riêng
Vì vậy hội nghị BCHTƯ Đảng lần thứ 2 khoá 8 đã nhấn mạnh
“ Đổi mới mạnh mẽ phương pháp GD- ĐT khắc phục lối truyền thụ một
chiều ,rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học .Từng bước áp dụng các
phương pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá trình dạy –học đảm bảo

điều kiện và thời gian tự học ,tự nghiên cứu cho học sinh …”
Trong việc đổi mới ,cải tiến phương pháp dạy học,việc phát huy tính tích cực
của học sinh có ý nghĩa rất quan trọng .Bởi vì xét cho cùng công việc giáo dục phải
được tiến hành trên cơ sở tự nhận thức,tự hành động .Giáo dục phải được thực hiện
thông qua hành động và hành động của bản thân ( tư duy và thực tiễn ).Vì vậy việc
khơi dậy ,phát triển ý thức,ý chí,năng lực ,bồi dưỡng ,rèn luyện phương pháp tự học
là con đường phát triển tối ưu của giáo dục
Qua nhiều năm giảng dạy môn lịch sử lớp 9 ở trường THCS đặc biệt là từ khi
thực hiện thay sách giáo khoa và đổi mới phương pháp dạy học tôi nhận thấy đây là
một vấn đề bổ ích về lí luận cũng như thực tiễn.Nó có ý nghĩa rất lớn đối với việc
nâng cao chất lượng bộ môn bởi vì đối tượng là học sing lớp 9 thì về mặt thể chất
cũng như tinh thần, sự nhận thức ,năng lực tư duy …của các em đã phát triển ở mức
độ cao hơn các em ở khối dưới .Nừu được khơi dậy đúng mức tính tích cực ,sự chủ
động trong học tập cũng như các hoạt động khác khônh những làm cho các em thu
nhận được một lượng tri thức tốt nhất cho bản thân mà còn là cơ sở vững chắc để
các em bước vào bậc THPT –nơi mà các em sẽ phải có năng lực tư duy và ý thức tự
học cao hơn.
Từ trước tới nay đã có rất nhiều người đề cập đến vấn đề phát huy tích tính cực
của học sinh trong học tập lịch sử từ bậc THCS đến đại học .Tuy nhiên những vấn
đề mà các nhà nghiên cứu đưa ra chỉ áp dụng vào một bậc học cụ thể mà ít đi sâu
vào một khối lớp cụ thể vi vậy trong khuôn khổ bài viết này tôi chỉ xin lưu ý đến
một khía cạnh gắn liền với việc giảng dạy nhiều năm môn lịch sử, đó là một số biện
pháp phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9 voowis mục đích là góp một phần
nhỏ bé vào việc năng cao chất lượng giảng dạy môn lịch sử nói chung và môn lịch
sử lớp 9 nói riêng ở trường THCS nơi tôi đang giảng dạy ,đồng thời cũng là để trao
đổi ,học tập kinh nghiệm của các thầy giáo ,các đồng nghiệp nhằm nâng cao trình
độ chuyên môn cũng như phương pháp dạy học.Những vấn đề mà tôi nêu ra trên cơ
sở được trang bị những kiến thức cơ bản nhất ,phương pháp dạy học lịch sử cũng
như việc sử dụng phương pháp quan sát ,thực nghiệm sư phạm ở trường THCS
Từ trước tới nay vẫn còn tồn tại một quan niệm sai lầm cho rằng người thầy

giáo giỏi là người có kiến thức uyên bác , một thầy giáo – từ điển bách khoa .Nừu
thầy giáo chỉ làm chức năng truyền thụ kiến thức thì sẽ thực hiện phương châm “
Thầy giáo là trung tâm ‘’’ học sinh sẽ thụ động tiếp nhận kiến thức , sẽ học thuộc
lòng những gì thầy giáo giảng và cho ghi cũng như trong sách đã viết. Đó chính là
cách giảng dạy giáo điều,nhồi sọ biến giáo viên thành người thuyết trình ,giảng giải
và học sinh thụ động tiếp nhận những điều đã nghe, đã đọc .Có nhà giáo dục đã gọi
đó là cách “ Nhai kiến thức rồi mớm cho học sinh ‘’’.
Chúng ta đều biết rằng việc dạy học được tiến hành trong một quá trình thống
nhất gồm hai khâu có tác dụng tương hỗ nhau :giảng dạy và học tập .Cả việc giảng
dạy và học tập đều là một quá trình nhận thức ,tuân theo những quy luật nhận thức.
Nhận thức trong dạy học được thể hiện trong hoạt động của giáo viên và học
sinh đối với việc truyền thụ và tiếp thu một nội dung khoa học được quy định trong
chương trình voới những phương pháp dạy học thích hợp ,những phương tiện hình
thức cần thiết để đạt được kết quả nhất định đã đề ra.
Từ lâu các nhà sư phạm đã nhận thức được tầm quan trọng và ý nghĩa của
việc phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập .Nhà giáo dục người Đức là
Disterverg đã khẳng định đúng đắn rằng :Người giáo viên tồi truyền đạt chân lí
,người giáo viên giỏi dạy cách tìm ra chân lí ‘’’.
Điều này có nghĩa rằng người giáo viên không chỉ giới hạn công việc của
mình ở việc đọc cho học sinh ghi chép những kiến thức có sẵn,bắt các em học thuộc
lòng rồi kiểm tra điều ghi nhớ của các em thu nhận được ở bài giảng của giáo viên
hay trong sách giáo khoa .Điều quan trọng là giáo viên cung cấp cho các em những
kiến thức cơ bản (bao gồm kiến thức khoa học ,sự hiểu biết về các quy luật ,nguyên
lí và các phương pháp nhận thức…) làm cơ sở định hướng cho việc tự khám phá các
kiến thức mới ,vận dụng vào học tập và cuộc sống .Vì vậy việc khơi dậy ,phát triển
tri thức ,ý chí ,năng lực bồi dưỡng ,rèn luyện về học tập là con đường phát triển tối
ưu của giáo dục - đó chính là con đường lấy học sinh làm trung tâm ,làm chủ thể
của việc nhận thức với sự hướng dẫn, giáo dục tích cực có hiệu quả của giáo
viên,Điều này được thực hiện treencow sở hoạt động tích cực , tự giác của học
sinh .Đây là tính ưu việt của phương pháp phát huy tính tích cực của học sinh được

gọi là phương pháp dạy học mới để phân biệt với phương pháp dạy học cũ hay còn
gọi là kiểu dạy học truyền thống .
2 NộI DUNG
Về lí luận và thực tiễn , việc phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9 trong
học tập môn lịch sử là điều cần thiết và quan trọng để nâng cao hiệu quả giáo
dục.Đó chính là lí do chủ yếu để nghiên cứu vấn đề này.Nội dung gồm:
Chương 1:
1-Cơ sở lí luận của việc phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9 trong học
tập lịch sử ở trường THCS
2-Thực tiễn của việc phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9 trong học tập
lịch sử ở trường THCS hiện nay
Chương 2:
1-Những biện pháp sư phạm để phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9
2-Một số bài soạn minh hoạ môn lịch sử lớp 9

Chương 1
PHầN THứ NHấT:
Cơ sở lí luận của việc phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9 trong dạy học
lịch sử ở trườngTHCS.
Hiện nay có nhiều quan niệm ,ý kiến khác nhau về vấn đề phát huy tính tích
cực của học sinh trong dạy học nói chung , dạy học lịch sử nói riêng .Việc xây dựng
cơ sở lí luận là điều quan trọng trong thực tiễn dạy học bộ môn.
Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đối với học sinh lớp 9 là lớp cuối bậc THCS
vì vậy mục tiêu giáo dục đặt ra ở đây là các em phải nắm được những kiến thức cơ
bản nhất lịch sử dân tộc cũng như lịch sử thế giới được xuyên suốt từ lớp 6 đến lớp
9 .Các em phải được rèn luyện ở mức độ cao hơn khả năng tự học ,tự nhận thức và
hành động cũng như có những tìm tòi trong tư duy ,sáng taọ .
So sánh kiểu dạy học truyền thống và phương pháp dạy học nhằm phát huy
tính tích cực của học sinh chúng ta thấy rõ những điều khác biệt cơ bản.Xin trích
dẫn một vài ví dụ của giáo sư Phan Ngọc Liên để thấy rõ sự khác biệt đó.

Kiểu dạy học truyền thống Phương pháp dạy học phát huy tính
tích cực của
1- Cung cấp nhiều sự kiện 1- Cung cấp những kiến thức cơ bản
,được lựa chọn phù hợp với yêu cầu
Trình độ của học sinh ,nhằm vào mục
tiêu
đào tạo
được xem là tiêu chí cho
chất lượng giáo dục , nhớ tốt ,
thuộc lòng.
2- Giáo viên là nguồn kiến thức duy nhất 2- Ngoài lời giảng của giáo
viên trên l
Phần lớn thời gian trên lớp dùng cho lớp , học sinh được tiếp xúc
với
Giáo viên giảng học sinh chỉ chăm chú những nguồn kiến thức khác :
Vốn
Kiến thức đã học ,kiến thức
của bạn
bè,trong sách giáo khoa ,tài
liệu
tham khảo,đồ dùng trực
quan,thực
tế cuộc sống.
Nghe và ghi lại lời giáo viên Học sinh chăm chú nghe
giảng 1 nhận
thức và ghi những điều mình
Tiếp nhận(kiến thức mới
,vấn đề
được đặt ra ,phương pháp )

3- Học sinh chỉ làm việc một mình 3- Học sinh ngoài việc tự
làm việc
Còn trao đổi ,thảo luận với
các
Trên lớp ,ở nhà hoặc với giáo bạn trong tổ ,trên lớp ,ngoài
giơ
Viên khi kiểm tra học hoặc đề xuất ý kiến
,thắc mắc
Trao đổi với giáo viên

4- Việc ghi chép được đơn giản 4- Các vấn đề thu nhận
ngoài ghi
Hoá ,làm sao cho dễ nhớ chép còn được thể hiện ở
các
Bảng biểu ,mô hình ,các
phương
Tiện trực quan,qui ước
,giúp cho
Học sinh trên cơ sở nhớ
,biết để
Hiểu sâu sắc và do đó nhớ
kĩ ,
Hiểu sâu, nắm chắc các
vấn đề.
5 – Các môn học chỉ dừng lại ở câu 5- Ngoài câu hỏi kiểm tra,bài
tập
Thực hành ,học sinh được
tự đặt
Hỏi ,bài tập,thực hành một cách vấn đề ,câu hỏi để trình bày
,trao

Thụ động . Việc đánh giá kết quả đổi ,được nêu ý kiến của
riêng
Học tập được đo bằng trí nhớ. Mình
Sự đánh giá kết quả học
tập căn
Cứ vào trình độ hiểu biết
của
Học sinh ,đòi hỏi học sinh
phải
Lập luận.
5- Việc học lí thuyết không gắn với 6 – Việc dạy lí thuyết
để nâng cao
Trình độ nhận thức của
học
Sinh ,làm cơ sở để vận
dụng
Những kiến thức đã học
vào
Thực hành ,nhất là các môn thuộc khoa thực hành bộ môn và
trong
Học xã hội và nhân văn. cuộc sống .Qua đó củng
cố ,
Làm phong phú kiến
thức đã
Học.
6- Nguồn kiến thức thu nhận của học 7- Nguồn kiến thức
của học
Sinh rất hạn hẹp ,thường giới hạn ở sinh rất phong phú
,đa dạng

Bài giảng của giáo viên,sách giáo khoa, Lời nói ,tài liệu
viết ,đồ
Phòng thí nghiệm ,tài liệu tham khảo. dùng trực quan ,thực
tế
Cuộc sống.Các
nguồn kiến
Thức được sử dụng
phù
Hợp với mục
đích ,yêu
Cầu ,trình độ học
tập.
Như vậy qua so sánh hai kiểu dạy học trên thì ta thấy phương pháp phát
huy tính tích cực của học sinh sẽ đem lại hiệu quả cao hơn .Tuy nhiên nó đòi hỏi
giáo viên và học sinh phải được “ tích cực hoá ‘’’ trong quá trình dạy- học ,phải
chủ động sáng tạo . Cần phải tiếp thu những điểm cơ bản có tính nguyên tắc của
cách dạy truyền thống song phải luôn luôn đổi mới , làm một cuộc cách mạng
trong người dạy và người học để khắc phục sự bảo thủ , thụ động như : Giáo
viên chỉ chuẩn bị giảng những điều học sinh dễ nhớ , học sinh chỉ chú trọng ghi
lời giảng của giáo viên và kiến thức trong sách để trình bày lại khi kiểm tra .

Phần thứ hai :
Thực tiễn của việc dạy học phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9
trong trường THCS hiện nay .
Trong vài năm gần đây , bộ môn lịch sử nói chung và môn lịch sử lớp 9
nói riêng trong trường THCS đã được chú trọng hơn trước . Điều đó được thể
hiện ở chỗ môn lịch sử được xếp ngang hàng với các môn khác như Lí , Hoá…
được tổ chức thi tuyển học sinh giỏi các cấp được cung cấp thêm các trang thiết
bị và tài liệu tham khảo phục vụ cho việc daỵ và học .
Tuy nhiên qua hơn 10 năm giảng dạy bộ môn này tôi thấy rằng việc dạy

học môn lịch sử hiện nay vẫn còn giặp rất nhiều khó khăn , trở ngại nhất là việc
phát huy tính tích cực của học sinh tuy đã được phổ biến , học tập bồi dưỡng
thường xuyên theo chu kỳ nhưng kết quả đạt được không đáng là bao . Điều đó
đã dẫn đến chất lượng bộ môn đối với học sinh lớp 9 khi ra trường là không cao,
chưa đáp ứng được nhu cầu giáo dục và mục tiêu đào tạo đặt ra.
Thực trạng của vấn đề này có thể giải thích ở những nguyên nhân cơ bản
sau đây :
Thứ nhất là vẫn tồn tại một quan niệm cố hữu cho rằng môn Lịch sử cũng
như Địa lí , Kĩ thuật , Thể dục , GDCD … đều là những môn phụ . Điều này
được thể hiện việc quan tâm đến chất lượng bộ môn từ cấp lãnh đạo chưa đúng
mức . Theo tìm hiểu của cá nhân tôi nhiều trường không có giáo viên chuyên sử
mà giáo viên dạy Văn , Địa lí … có thể dạy sử do đó không đáp ứng yêu cầu của
bộ môn đặc biệt trong giai đoạn hiện nay.

Thứ hai là về cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy và học tập tuy đã được đầu
tư nhưng vẫn còn thiếu so với yêu cầu giáo dục hiện nay . Tình trạng dạy chay
vẫn còn khá phổ biến . Trong suốt quá trình học bộ môn từ lớp 6 đến lớp 9 cả
thầy và trò chưa bao giờ có điều kiện tham quan một di tích lịch sử vì không có
kinh phí . Điều đó làm cho vốn kiến thức kiến thức của các em chỉ bó gọn trong
sách vở và
Bài giảng .
Nguyên nhân thứ ba là việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh
lớp 9 trong học tập bộ môn lịch sử còn nhiều hạn chế một phần là do chính
những cơ chế , những quy định từ cấp trên . Trong những năm trở lại đây môn
lịch sứ được quan tâm nhiều hơn , đồ dùng , tài liệu học tập được cung cắp đầy
đủ hơn nhưng do nhu cầu của xã hội nên học sinh ít thích học môn lịch sử .
Ngoài ra cách tổ chức một số cuộc thi cử cũng còn nhiều hạn chế , đó là
chỉ chú trọng về mặt kiểm tra lí thuyết mà coi nhẹ bài tập thực hành , không chú
ý đến việc phát triển năng lực sáng tạo .
Cuối cùng điều quan trọng là ý thức trách nhiệm của mỗi giáo viên . Sự

nguy hại của việc thi gì học lấy ‘’’ làm cho học vấn của học sinh bị què quặt ,
thiếu toàn diện . .Tình trạng mù lịch sử hiện nay ở không ít học sinh là hậu quả
tất yếu của việc học lệch , không toàn diện . Đó là chưa kể đến việc coi thi,
chấm thi chưa nghiem túc, đúng mực nhằm đảm bảo thành tích của nhà trường ,
của cá nhân… làm cho kết quả học tập cua học sinh không đúng thực chất
.
Chương II :
Yêu cầu chung :
- Phương pháp dạy học là một khoa học đồng thời cũng là một
nghệ thuật . Không có phương pháp nào là vạn năng có thể thay thế các
phương pháp khác . Vì vậy phải biết kết hợp đồng thời các phương pháp
với nhau.
- Bộ môn lịch sử ở trường THCS được giảng dạy với tư cách là
môn khoa học mà đặc trưng cơ bản của nó là học sinh không trực tiếp quan
sát .Sự kiện lịch sử là cơ sở của nhận thức lịch sử . Muốn học sinh nắm
được những kiến thức phổ thông cơ bản của khoa học lịch sử thì trước hết
phải cung cấp cho các em một hệ thống những sự kiện lịch sử cơ bản .
Không khí lịch sử của giờ học phải được tạo ra bởi chính sự sống động của
các sự kiện lịch sử . Sự kiện đó phải được học sinh thể hiện lại một cách
sinh động , cụ thể , có hình ảnh . Chính vì vậy các biện pháp sư phạm được
áp dụng trong giờ lịch sử trước hết phải khôi phục lại được bức tranh quá
khứ , từ đó định hướng từng bước giúp các em từ sự kiện lịch sử mà khám
phá bản chất sự kiện , hiện tượng hay quá trình lịch sử . Trên cơ sở đó hình
thành thế giới quan khoa học , nhân sinh quan cách mạng , giáo dục tư
tưởng tình cảm , bồi dưỡng truyền thống dân tộc.
- Cấu trúc của giờ học phải linh hoạt , mềm dẻo gây được hứng
thú bất ngờ và hấp dẫn cho học sinh . Không nhất thiết cứ phải tiến hành
giờ học theo trình tự các bước .
- Ví dụ : Không nhất thiết vào đầu giờ học là kiểm tra bài cũ , cuối
giờ học là củng cố kiến thức bài học mà có thể kiểm tra bài cũ của học sinh

ngay khi
- cung cấp kiến thức mới .
Nếu vận dụng tốt cấu trúc của giờ học sẽ tránh được sự nhàm chán ,
công thức mà học sinh đã biết trước khi vào giờ học.
- Phải xuất phát từ đối tượng cụ thể ở từng lớp học trong toàn khối
lớp 9 để xem xét khả năng tự nhận thức của học sinh mà tìm biện pháp phát
triển ở các em mặt nào đó của tư duy lịch sử . Tư duy bao giờ cũng xuất
phát từ cái cụ thể . Tưduy lịch sử bao giờ cũng nhiều nội dung , nhiều cấp
độ từ thấp đến cao , từ đơn giản đến phức tạp . Đó là tư duy tái tạo , trí
tưởng tượng , khả năng phân tích , so sánh , tư duy tổng hợp , tư duy lô
gíc…
Chính vì vậy , ngoài việc sử dụng các biện pháp dạy học , người giáo
viên cần phải phân loại được các sự kiện , hiện tượng lịch sử , xem kiến thức
đó phát triển tư duy nào cho học sinh.
PHầN THứ NHấT
Các biện pháp sư phạm để phát huy tính tích cực của học
sinh lớp 9 trong học tập môn lịch sử
1-Sử dụng SGK nhằm phát triển tư duy cho học sinh .
a- Sử dụng SGK để trình bày bài giảng :
Sau khi soạn giáo án xong , cần nghiên cứu nội dung toàn bài trong
SGK , xác định kiến thức cơ bản của bài , hiêu rõ nội dung tinh thần mà tác giả
mong muốn ở học sinh về từng mặt giáo duc ,giáo dưỡng, phát triển … sau đó đi
sâu vào từng mục , tìm ra kiến thức cơ bản của mục đó , sự liên quan của kiến thức
đó với kiến thức cơ bản của toàn bài . Mỗi bài có từ 2 đến 3 mục nhưng không nên
dàn đều về mặt thời gian cũng như khối lượng kiến thức của từng phần mà phải xác
định phần nào lướt qua , phần nào là trọng tâm thì dành thời gian nhiều hơn .
Ví dụ : Khi dạy bài “Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp
xâm lược kết thúc (1953- 1954) bài gồm có 4 mục thì mục II là mục quan
trọnh nhất, do dó phải đầu tư thời gian nhiều nhất .
Trong bài dạy thường có các tranh ảnh , bản đồ … nếu không có bản

đồ in sẵn thì ta phải phóng to bản đồ trong SGK để phục vụ bài dạy.
Như vậy SGK là điểm tựa để người giáo viên xác định kiến thức cơ
bản , xác định các khái niệm cần hình thành cho học sinh, là sự gợi ý để lựa
chọn phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng , vừa phat huy tính tích
cực hoạt động độc lập của học sinh .

b- Sử dụng SGK trong quá trình dạy học tên lớp :
Trong giờ học, học sinh thường theo dõi bài giảng của giáo viên
rồi đối chiếu , so sanh với SGK , thậm chí có những em không thích ghi theo
bài giảng của giáo viên mà lại chép trong SGK . Vì vậy bài giảng của giáo
viên không nên lặp lại ngôn ngữ trong SGK mà nên diễn đạt bằng ngôn ngữ
của mình .
Ví dụ : Khi dạy bài : Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc
chống thực dân Pháp (1946- 1954) khi dạy phần IV chiến dịch Việt Bắc thu
đông năm 1947 giáo viên có thể vừa chỉ bản đồ vừa phân tích :
-Sáng 7- 10 -1947 thực dân Pháp cho một cánh quân nhảy dù
xuống Bắc cạn , Chợ Mới , Chợ đồn .
- Một cánh quân bộ từ Lạng sơn lên Cao bằng rồi từ Cao bằng
đánh xuống Bắc cạn tạo thành gọng kìm bao vây phía đông và phía bắc căn
cứ địa Việt Bắc .
- Ngày 9- 10- 1947 một binh đoàn hỗn hợp ngược sông Hồng ,
sông Lô , sông Gâm lên thị xã Tuyên quang , Chiêm hoá bao vây phía tây
căn cứ địa Việt Bắc.

Trong SGK ở phần lớn các bài đều có các đoạn chữ in nhỏ , in nghiêng .
Kiến thức được thể hiện ở các đoạn này rất quan trọng – là nguồn tư liệu mới làm
nổi bật nội dung cơ bản của bài . Chính vì vạy giáo viên phải sử dụng triệt để . Nếu
nó đề cập những vấn đề khó , phức tạp thì giáo viên miêu tả hoặc kể chuyện , nếu dễ
có thể cho học sinh cùng đọc hoặc một em đọc to cho cả lớp nghe để các em cảm
thụ về những sự kiện , hiện tượng lịch sử trong đoạn đó .

c- Hướng dẫn học sinh sử dụng SGK để học ở nhà
Đối với học sinh lớp 9 thì khả năng tự học ở nhà một cách độc lập đã khá
cao , giáo viên cần giao nhiệm vụ cụ thể , vưà sức với các em . Nếu hoàn thành tốt
thì đó chính là điều kiện để tư duy của các em phát triển
Ví dụ : Khi học bài “Cách mạng Việt Nam trước khi Đảng cộng sản ra đời
‘’’ giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập để nêu rõ sự thành lập và hoạt động
của ba tổ chức cách mạng bằng cách lập bảng so sánh
Tên tổ chức Thời gian thành lập Bộ phận lãnh đạo Thành phần tham gia Chủ
trương hoạt động
2- Sử dụng hệ thống các câu hỏi trong dạy học lịch sử lớp 9 để phatstriển tư
duy cho học sinh
Để sử dụng tốt hệ thống các câu hỏi trong quá trình dạy học chúng ta cần lưu
ý mấy điểm sau :
- Câu hỏi phải vừa sức , đúng đối tượng , không quá khó hoặc quá
dễ .
- Mỗi giờ học chỉ nên sử dụng từ 5 đến 7 câu hỏi . Sau mỗi
chương có câu hỏi bài tập .
- Triệt để khai thác các câu hỏi trong SGK kết hợp với câu hỏi
sáng tạo .
a-Nêu câu hỏi đầu giờ học : Đầu giờ học giáo viên có thể kiểm tra hay
không kiểm tra kiến thức bài cũ . Nhưng trước khi cung cấp kiến thức của bài
học cho học sinh , giáo viên cần nêu ngay câu hỏi định hướng cho học sinh .
Đây là loại câu hỏi có tính chất bài tập , muốn trả lời phải huy động kiến thức
của từng bài . Tuy nhiên khi nêu câu hỏi không yêu cầu học sinh trả lời ngay
mà chỉ sau khi giáo viên cung cấp chocacsicsís em đầy đủ sự kiện thì các em
mới trả lời được .
Ví dụ :Khi dạy bài : Bước phát triển mới của cuộc kháng chiến toàn quốc
chống thực dân Pháp xâm lược “” thì đầu giờ học giáo viên có thể đặt câu hỏi
chocaar lớp suy nghĩ : Tại sao lại khẳng định từ chiến thắng Việt Bắc thu đông
1947 đến chiến thắng Biên giới thu đông 1950 là một bước phát triển của cuộc

kháng chiến ? Các em chú ý theo dõi bài giảng va SGK để trả lời .
b-Xác định mối liên hệ giữa câu hỏi với các sự kiện , hiện tượng lịch sử
trong bài học .
Ví dụ trong bài “Tổng khởi nghỉa tháng Tám 1945…’’ giáo viên đặt hai câu
hỏi về điều kiện khách quan và chủ quan (thời cơ)của cách mạng tháng Tám để
làm nổi bật nguyên nhân thắng lợi .
Những kiến thức này được sắp xếp viết vào giấy trong cho vào máy chiếu để
học sinhquan sát tìm ra mối liên hệ giữa chúng :
Điều 1- Pháp thua ở chính quốc rồi bị Nhật hất cẳng
Điều

Kiện
K
hách

Quan
Kiện ở Đông dương .
2 – Sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Hồ Chủ Tịch
3 - Phát xít Nhật bị đồng minh đánh gục .
4 – Sự chuẩn bị kiên trì , chu đáo của ta về chính trị , vũ trang .
Chủ 5- Khả năng tận dụng thời cơ “ngàn năm có một ‘’’ của ta .
Quan
Như vậy so sánh những kiến thức ở bảng trên thì học sinh sẽ phân biệt
được đâu là điều kiện khách quan , đâu là điều kiện chủ quan . Điều đó giúp các
em không những nắm về kiến thức mà còn có tác dụng giáo dục , rèn luyện kĩ
năng , kĩ xảo , phát triển tư duy .
c- Xây dựng hệ thống câu hỏi trên lớp
Câu hỏi phải được giáo viên chuẩn bị từ khi soạn giáo án , phải dự kiến nêu
ra lúc nào ? Học sinh sẽ trả lời ra sao ? Đáp án trả lời thế nào ? Cần tránh câu hỏi
mà các em chỉ cần trả lời một cách đơn giản là Có hay “Không’’ , “Đúng’’ hay

“Sai’’, hoặc câu hỏi quá dễ làm học sinh thoả mãn đi đến chủ quan về vốn hiểu
biết của mình .
Thông thường, căn cứ vào tính chất , đặc điểm của các kiến thức lịch sử mà
có thể nêu các loại câu hỏi sau :
- Câu hỏi về sự phát sinh của các sự kiện , hiện tượng lịch sử như
nguyên nhân sâu xa , nguyên nhân trực tiếp hay hoàn cảnh lịch sử của sự
kiện , hiện tượng đó .
- Câu hỏi về quá trình diễn biến , phát triển của sự kiện , hiện
tượng lịch sử như diễn biến các cuộc khởi nghĩa , các cuộc cách mạng hoặc
các cuộc cách mạng hoặc các cuộc chiến tranh .
- Câu hỏi nêu lên đặc trưng , bản chất của các hiện tượng lịch sử
bao gồm sự đánh giá và thái độ của học sinh đối với các hiện tượng lịch sử
ấy .
Ví dụ : Em hãy đánh giá vai trò của Nguyễn ái Quốc đối với sự thành lập
Đảng cộng sản Việt nam .
- Câu hỏi tìm hiểu kết quả , nguyên nhân thắng lợi (thất bại) và ý
nghĩa lịch sử các sự kiện hiện tượng lịch sử .
- Câu hỏi đối chiếu , so sánh giữa các sự kiện , hiện tượng lịch sử
cùng loại với nhau .
Ví dụ : Khi dạy bài “Cách mạng Việt Nam trước khi Đảng cộng sản ra
đời ‘’’ có thể cho học sinh so sánh ba tổ chức cách mạng về tổ chức , hoạt
động …
Một điều cần lưu ý là phải động viên , khuyến khích học sinh tham gia trả
lời câu hỏi dưới nhiều hình thức như khen ngợi , đánh giá , cho điểm …

3-Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sư lớp 9
để phát huy tính tích cực của học sinh
Đồ dùng trực quan được sử dụng tốt sẽ huy động được sự tham gia của
nhiều giác quan , sẽ kết hợp chặt chẽ cho được hai hệ thống tín hiệu với nhau :
tai nghe , mắt thấy tạo điều kiện cho học sinh dẽ hiểu , nhớ lâu , phát triển

năng lực chú ý quan sát , hứng thú của học sinh . Tuy nhiên nếu không sử dụng
tốt , đúng mức và bị lạm dụng thì dễ làm học sinh phân tán sự chú ý , không
tập trung vào các dấu hiệu cơ bản chủ yếu .

Đồ dùng trực quan có nhiều loại . Mỗi loại lại có cách sử dụng riêng . Sau
đây là một số cách sử dụng cơ bản :
a- Phương pháp sử dụng hình vẽ , tranh ảnh trong sách giáo khoa .

Hình vẽ tranh ảnh trong SGK là một phần đồ dùng trực quan trong quá
trình dạy học . Từ việc quan sát , học sinh sẽ đi tới công việc của tư duy trừu tượng .
Thông qua quan sát miêu tả, tranh ảnh học sinh được rèn luyện kỹ năng diễn đạt ,
lựa chọn ngôn ngữ . Từ việc quan sát thường xuyên các tranh ảnh lịch sử , giáo viên
luyện cho các em thói quen quan sát và khả năng quan sát vật thể một cách khoa
học , có xem xét , phân tích , giải thích để đi đến những nét khái quát rút ra những
kết luận lịch sử .

Ví dụ : Khi dạy bài “Hoạt động của Nguyễn ái Quốc ở nước ngoài (1919-
1925)’’ giáo viên cho học sinh quan sát bức ảnh lãnh tụ Nguyễn ái Quốc đang phát
biểu ý kiến tại đại hội Tua (12- 1920).S au khi tường thuật giáo viên cho học sinh
cảm nhận được việc Nguyễn ái Quốc bắt đầu tiếp thu chủ nghĩa Mác – Lê nin để
truyền bá vào Việt Nam từ đó có tình cảm tự hào về con người nguyễn ái Quốc.
Như vậy việc sử dụng tranh ảnh vừa khai thác được nội dung lịch sử thể hiện
trong tranh ảnh bổ sung cho bài giảng , vừa phát huy được năng lực tư duy cho học
sinh , kích thích trí tưởng tượng phong phú , tạo hứng thú học tập cho các em .
b- Sử dụng chân dung các nhân vật lịch sử trong SGK
Học sinh lớp 9 bậc THCS cũng như các lớp khác rất thích xem tranh ảnh
, chân dung các nhà cách mạng , cacsanh hùng dân tộc , các vị lãnh tụ , các nhà
phát minh khoa học , các nhà hoạt động văn hoá nghệ thuật . Các em không chỉ
chú ý miêu tả bề ngoài mà còn chú ý phân tích nội dung , tính cách , hành vi
thể hiện ở tranh ảnh .

Vì vậy giáo viên phải làm nổi bật tính cách nhân vật để gây hứng thú cho
học sinh , kích thích óc tò mò , phát triển năng lực nhận thức . Từ đó làm cho
các em khâm phục , học tập được đạo đức , tài năng của họ .
Tuy nhiên phải chọn thời gian phù hợp để đưa chân dung của nhân vật
lịch sử ra . Khi sử dụng , giáo viên phải phân tích ,định hướng cho học sinh , tự
mình đánh giá vai trò , tính cách của nhân vật .
Ví dụ :Khi dạy bài “Đảng cộng sản Việt Nam ra đời’’ khi dạy đến mục
“Luận cương chính trị 10 – 1930’’ giáo viên cho học sinh quan sát bức ảnh
Trần Phú . Sau đó cho học sinh phát biểu nêu lên sự hiểu biết về nhân vật lịch
sử này ,giáo viên kể cho các em nghe về tiểu sử , quá trình hoạt động cách
mạng và khí tiết của người chiến sĩ cộng sản Trần Phú – Tổng bí thư đầu tiên
của Đảng ta .

c- Sử dụng bản đồ trong dạy học lịch sử

Bản đồ là phương tiện trực quan rất quan trọng và sinh động trong dạy học
lịch sử . Trên bản đồ lịch sử các sự kiện luôn được thể hiện một không gian , thời
gian , địa điểm cùng một số yếu tố địa lí nhất định
Ví dụ : Nếu chỉ dùng lời giáo viên khó có thể tạo cho học sinh biểu tượng về
tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ mà thực dân Pháp và cố vấn Mĩ cho là “một pháo
đài bất khả xâm phạm’’ , “một cối xay thịt Việt minh’’. Nếu giáo viên biết kết hợp
sử dụng bản đồ chiến trường Đông dương 1953-1954 , bản đồ chiến dịch Điện Biên
Phủ và một số hình ảnh khác thì học sinh có thể hiểu được khá rõ về vấn đề này
:Điện Biên Phủ có núi cao bao bọc , hiểm trở , là vị trí chiến lược có thể kiểm soát
cả chiến trường Lào và Bắc bộ .
Thông qua quan sát bản đồ , đọc kí hiệu , nội dung lịch sử được biểu diễn trên
bản đồ , việc sử dụng bản đồ lịch sử còn góp phần phát triển khả năng quan sát , trí
tưởng tượng , tư duy và ngôn ngữ , đặc biệt là kĩ năng đọc bản đồ , củng cố thêm
kiến thức về Địa lí .
Chú ý : Khi sử dụng bản đồ nhất thiết phải giới thiệu cụ thể cho các em kí hiệu

ghi trên bản đồ , đồng thời tập cho các em quan sát , đọc bản đồ và tìm hiểu nội
dung lịch sử được thể hiện trên bản đồ .
d- Sử dụng máy chiếu trong dạy học lịch sử

Sử dụng máy chiếu là một phương pháp mới trong dạy học lịch sử . Một số
tranh ảnh , phần bài học quan trọng giao viên có thể pho to hoặc viết vào giấy trong
sau đó đưa lên máy chiếu học sinh sẽ thấy thích thú hơn , nhớ lâu hơn khi được học
trên máy chiếu .

Ví dụ : Khi dạy bài Nhật bản tôi đã pho to màu một số hình ảnh trong bài
như :tàu chạy trên đệm từ , trồng trọt theo phương pháp mới … và khi dạy đến phần
khoa học kĩ thuật đã minh hoạ bằng những hình ảnh này trên máy chiếu, học sinh đã
rất thích thú phấn khởi ,ngạc nhiên …

e- Sử dụng giáo án điện tử

Đây là một phương pháp dạy học hiện đại nhất hiện nay , việc sử dụng các
thiết bị dạy học này cũng không phải là điều dễ dàng , bản thân cũng chưa từng dạy
mà mới chỉ được dự một , hai tiết của các đồng nghiệp đã dạy thì cảm thấy rất
thích , học sinh thì đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác , hiệu quả thu được rất
cao . Song để dạy được một giờ như vậy phải có sự chuẩn bị rất công phu , phải biết
sử dụng các phương tiện hiện đại . Bản thân trong thời gian tới sẽ cố gắng để dạy
theo phương pháp này .
Như vậy việc phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9 trong dạy học lịch sử ở
trường THCS là một việc làm rất quan trọng và có ý nghĩa lớn cần được mỗi thầy
giáo , cô giáo quán triệt một cach sâu sắc và vận dụng sáng tạo trong công tác giảng
dạy của mình , trong hoạt động nội khoá cũng như hoạt động ngoại khoá . Tuy
nhiên để làm tốt việc này cần có sự chuyển biến mạnh mẽ mang tính cách mạng
trong phương pháp dạy – học lịch sử và phải có thời gian kiểm nghiệm sự đúng đắn
của nó so với kiểu dạy truyền thống . Mỗi giáo viên sau khi vận dụng các phương

pháp dạy học vào từng bài phải có sự nhận xét , đánh giá , rút kinh nghiệm và trao
đổi , phổ biến với đồng nghiệp để khẳng định những biện pháp sư phạm trong việc
nâng cao chất lượng bộ môn . Cần trách khuynh hướng “tách lí thuyết với thực tế”
Điều cuối cùng là muốn thực hiện tốt điều này , đòi hỏi người giáo viên ngoài
năng lực chuyên môn , nghiệp vụ sư phạm thì phải có ý thức trách nhiệm cao , phải
có cái tâm mang đặc thù của nghề dạy học bởi vì phương pháp dù hay đến mấy
nhưng người thầy không có trách nhiệm cao ,không yêu nghề và thương yêu học
sinh hết mực thì cũng không đem lại kết quả như mong muốn . Có như vậy chúng ta
mới góp phần đào tạo thế hệ trẻ thành những người lao động làm chủ nước nhà : có
trình độ văn hoá cơ bản , phẩm chất đạo đức tốt , có sức khoẻ , thông minh sáng tạo
… đáp ứng được những yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của đất nước trong thời
đại công nghiệp hoá - hiện đại hoá .

Bỉm sơn ngày 15/3/2008
Hồ Thị Nho