SKKN SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý THCS

SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý
Đề tài: MỘT VÀI KINH NGHIỆM TRONG VIỆC TỔ CHỨC
HỌC TẬP THEO NHÓM Ở BỘ MÔN ĐỊA LÝ
PHẦN I: MỞ ĐẦU
I/ LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Đổi mới giáo dục phổ thông là việc làm rất quan trọng nhằm góp phần phát triển
giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới của nền kinh tế xã hội cũng như phong trào hội nhập
quốc tế, phát triển của đất nước. Nghị quyết số 40/2000/QH10, ngày 09/12 năm 2000 đã
khẳng định mục tiêu của đổi mới giáo dục lần này: “Xây dựng nội dung chương trình,
phương pháp giáo dục, sách giáo khoa phổ thông mới nhằm nâng cao chất lượng toàn
diện thế hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đất nước, phù hợp với truyền thống Việt Nam, tiếp cận trình độ giáo dục
phổ thông ở các nước phát triển trong khu vực và thế giới”.
Hơn nữa ngay từ năm 1963 trong hội nghị tổng kết thi đua “ Dạy tốt, học tốt” của
ngành giáo dục Bác Hồ đã căn dặn: “ Về học tập tránh lối học vẹt, học phải có suy
nghĩ phải có liên hệ với thực tiễn, phải có thí nghiệm và thực hành. Học với hành phải
kết hợp với nhau”
Về mục tiêu của đổi mới giáo dục là thay đổi lối dạy học truyền thụ một chiều sang
dạy học theo phương pháp dạy học tích cực nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự
giác, chủ động,sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kỹ
năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và thực tiễn: Tạo
niềm tin, niềm vui, hứng thú trong học tập. Làm cho học là quá trình sáng tạo.
Về đặc trưng của đổi mới phương pháp lần này là: dạy học thay vì lấy “Dạy” làm
trung tâm sang lấy “Học” làm trung tâm.Trong phương pháp tổ chức, người học-đối
tượng của hoạt động “ dạy”, đồng thời là chủ thể của hoạt động “học”- được cuốn hút vào
Hồ Công Nhật Trường THCS Phù Đổng
1
SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý
hoạt động học do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều
mình chưa rõ, chưa có. Người học được đặt vào những tình huống thực tế, phải trực tiếp
quan sát, suy nghĩ, thảo luận, thí nghiệm từ đố nắm được kiến thức mới. Dạy học theo

cách này, giáo viên không chỉ đơn giãn truyền đạt tri thức mà còn hướng dẫn hành động.
Nội dung và phương pháp dạy học phải giúp cho từng học sinh biết hành động và tích
cực tham gia các chương trình hành động của cộng đồng, thực hiện thầy chủ đạo, trò chủ
động “ Hoạt động làm cho lớp học ồn ào hơn, nhưng là sự ồn ào hiệu quả”
Vậy làm thế nào để biến tư tưởng đố thành thực tiễn giảng dạy nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn hiện nay ở trường còn thấp? Để đạt được mục tiêu đó vai trò của người
thầy là hết sức quan trọng, phải phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo vận dụng
những lý luận dạy học theo phương pháp đổi mới vào chương trình cụ thể của sách giáo
khoa vào từng tiết dạy phù hợp với tình hình thực tế của đơn vị và đối tượng học sinh.
Trên cơ sở thực tế giảng dạy ở bộ môn địa lý, qua học hỏi ở các đồng nghiệp, và
đặc biệt nội dung của bồi dưỡng thường xuyên chu kỳ III, để góp một phần nhỏ vào đổi
mới
phương pháp dạy học, phù hợp với nội dung và mục tiêu dạy học hiện nay bản thân xin
được trình bày một đề tài nhỏ về đổi mới phương pháp dạy học: “Một vài kinh nghiệm
trong việc tổ chức dạy học theo nhóm ở bộ môn địa lý”
II/ LỊCH SỬ VẤN ĐỀ:
Xuất phát từ những kinh nghiệm của bản thân tích góp được trong quá trình
giảng dạy, qua học hỏi ở đồng nghiệp. Qua đó nhận thấy một số vấn đề được đặt ra để
phương pháp này có hiệu quả cao hơn, góp phần vào nội dung đổi mới phương pháp, các
vấn đề trình bày trong đề tài “Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức dạy học theo
nhóm ở bộ môn địa lý” không nằm trong hướng dẫn của tài liệu hướng dẫn giảng dạy
III/ PHẠM VI ĐỀ TÀI:
Hồ Công Nhật Trường THCS Phù Đổng
2
SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý
“Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức dạy học theo nhóm ở bộ môn địa lý”
PHẦN II: NỘI DUNG.
I/ THỰC TRẠNG BAN ĐẦU:
Định hướng đổi mới phương pháp dạy học đã được xác định trong NQ Trung ương
khoá VII (1/1993) Nghị quyết TW II khoá VIII (12/1996) được thể chế hoá trong luật

giáo dục đặc biệt chỉ thị số 14(4/1999): “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát
huy tính tích cực, tự giác,chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp đặc điểm từng lớp
học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, kỹ năng làm theo nhóm, rèn luyện kỹ
năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng
thú học tập cho học sinh”
Trên cơ sở đó việc dạy học đạt hiệu quả giáo viên cần phải vận dụng một cách có
hiệu quả phương pháp dạy học vào thực tế bộ môn, tuỳ theo điều kiện, trình độ của học
sinh để đạt hiệu quả cao và theo tôi cần phải:
+ Tích cực hoá hoạt động dạy học.
+ Tăng cường sử dụng, ứng dụng phương tiện hiện đại vào dạy học.
+ Đẩy mạnh rèn luyện kỹ năng thực hành.
Trong những năm gần đây dạy học nói chung và ở bộ môn địa lý nói riêng có
những tiết dạy hay, dạy tốt học sinh học tập theo hướng tích cực, tiết học diễn ra nhẹ
nhàng sinh động, học sinh tích cực trong việc chiếm lĩnh tri thức. Nhưng vẫn còn đó
những tiết dạy “ khô khan” sử dụng phương pháp dạy học theo kiểu hỏi - đáp, việc tổ
chức hoạt động nhóm của học sinh vẫn còn diễn ra một cách hình thức đối phó đem lại
hiệu quả không cao, qua đó học sinh chưa phát huy được tính tích cực hoá, chủ động
chiếm lĩnh tri thức. Thực tế trên cho thấy việc đổi mới chưa được thực hiện đồng bộ trên
3 mặt đó là : hệ thống, nội dung, phương pháp giáo dục và dạy học.Nguyên nhân của
Hồ Công Nhật Trường THCS Phù Đổng
3
SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý
những tồn tại trên là do nhiều nguyên nhân như giáo viên chưa có ý thức cao về bộ môn,
còn xem nhẹ bộ môn, chưa có đầu tư sâu để học sinh học tập tích cực, một số giáo viên
còn quá cứng nhắc trong dạy học trung thành một cách máy móc với sách giáo khoa , với
tài liệu hướng dẫn Dựa vào cơ sở trên qua thực tế giảng dạy và học hỏi qua kinh
nghiệm tổ chức dạy học của nhiều giáo viên có kinh nghiệm ở nhiều bộ môn, qua nghiên
cứu lý luận dạy học và những kinh nghiệm trong nội dung phương pháp của bồi dưỡng
thường xuyên chu kỳ III. bản thân xin được phép nêu một vài kinh nghiệm nhỏ phần nào
tháo gỡ khó khăn trên qua đề tài: “Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức dạy học

theo nhóm ở bộ môn địa lý”.
II/ BIỆN PHÁP THỰC HIỆN.
Mục đích của thảo luận là để khuyến khích sự phân tích một số vấn đề hoặc các ý
kiến khác nhau của học sinh và trong những trường hợp nhất định, nó mang lại sự thay
đổi thái độ của những người tham gia
Ý nghĩa của phương pháp này là giúp học sinh mở rộng, đào sâu thêm những vấn đề
học tập trên cơ sở nhìn nhận một cách có suy nghĩ, phân tích có lý lẽ, có dẫn chứng, minh
hoạ phát triển được tư duy khoa học.
Qua hoạt động này giúp học sinh phát triển được kỹ năng nói, giáo tiếp, tranh luận,
bồi dưỡng các phương pháp nghiên cứu một cách vừa sức như các phương pháp tìm đọc
tài liệu tham khảo, phương pháp quan sát và ghi chép
Với ý nghĩa đó đây là hoạt động mà có sự hợp tác của nhiều thành viên trong nhóm,
sự thành công của bài học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của nhiều thành viên, vì
vậy cần phát huy và rèn luyện năng lực hợp tác của các thành viên, đây là điểm mà chúng
ta thường ít chú ý nên hoạt động này chưa đem lại hiệu quả nhất định.
Vậy để phương pháp này đạt hiệu quả chúng ta có thể tiến hành qua các bước sau :
1/ Chọn bài, chọn nội dung, vấn đề thích hợp cho học sinh thảo luận.
Hồ Công Nhật Trường THCS Phù Đổng
4
SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý
Cần lưu ý khi chọn đề tài thảo luận là phải xem xét nghiên cứu kỹ xem học sinh đã
biết gì và chưa biết gì về chủ đề nêu ra, từ đó xác định được nhiệm vụ của học sinh cần
hợp tác để giải quyết vấn đề gì? Khi đã chọn được đề tài thảo luận đúng yêu cầu, giáo
viên cần thông báo cho học sinh chuẩn bị ý kiến tham gia thảo luận. Từ đó học sinh ý
thức được yêu cầu nội dung của đề tài, các nguồn tư liệu để làm là gì? ở đâu? Phương
pháp, kế hoạch thực hiện và nhiệm vụ của nhóm và thành viên.
Như vậy quá trình này là quá trình rất quan trọng nó có tác dụng trực tiếp đến sự
thành công của hoạt động nhóm, nếu giáo viên không chú ý đến nội dung này hoạt động
nhóm của học sinh sẽ diễn ra đơn điệu không thu hút học sinh tham gia và hơn nữa nhiều
học sinh yếu, kém sẽ không biết làm gì?

2/ Quy trình thảo luận:
Chia lớp học thành một số nhóm, mỗi nhóm được giao một (hay một số) vấn đề cụ
thể, có yêu cầu thực hiện về nội dung, thời gian, cách làm cụ thể….Học sinh trong nhóm
cùng mạn đàm chia sẻ kiến thực với tất cả các thành viên trong nhóm để làm sáng tỏ vấn
đề.
Sau khi thảo luận nhóm xong, mỗi nhóm cử đại diện của nhóm lên trình bày kết quả
thảo luận của nhóm, các nhóm khác bổ sung, giáo viên nhận xét kết luận. Tuy nhiên hoạt
động
này thường chưa thành công vì giáo viên phân nhóm chưa đúng yêu cầu có thể là quá
đông học sinh nhất là đối tượng yếu kém sẽ không có cơ hội đưa ra ý kiến của mình và số
lượng lớn giáo viên sẽ khó quản lý….nên để thảo luận thành công phải theo quy trình
sau:
2.1/ Chuẩn bị thảo luận:
Chia nhóm : giáo viên nên lưu ý cơ cấu học sinh giỏi, khá trung bình, yếu và các
phẩm chất hiếu động sôi nổi, khả năng tập hợp ý kiến chia sẻ kiến thức trong nhóm…đây
Hồ Công Nhật Trường THCS Phù Đổng
5
SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý
là việc có nhiều giáo viên chưa được chú ý trước khi thảo luận nên sẽ ảnh hưởng nhiều đế
kết quả thảo luận.
- Chọn trưởng nhóm và thư ký (lưu ý đối với nhóm lớn)
2.2/ Giao nhiệm vụ từng nhóm:
Đây là là bước rất quan trọng nên giáo viên cần phải nêu vấn đề thảo luận phải rõ
ràng, cụ thể, tất cả thành viên trong nhóm phải nắm rõ nhiệm vụ làm gì nhất là đối tượng
yếu kém giáo viên nên chú ý tạo điều kiện cho các em thể hiện ý kiến của mình và dù có
sai cũng phải có cách khen chê hợp lý.
Trong quá trình giao nhiệm vụ cũng có thể cho mỗi nhóm một nhiệm vụ riêng, hoặc các
nhóm đều chung nhiệm vụ.
2.3/ Tiến hành thảo luận:
Đối với học sinh trao đổi, bàn bạc, phân tích…thảo luận sôi nổi, trật tự, có ghi chép

cẩn thận và chọn lọc tổng hợp ý kiến.
Đối với giáo viên phải theo dõi các nhóm tiến hành, gợi ý cho các nhóm thực hiện, uốn
nắn lệch lạc, điều chỉnh đúng hướng thảo luận, dàn xếp các tranh cãi do bất đồng về quan
điểm của học sinh, chú ý cho học sinh phát hiện điểm đã thống nhất và còn tranh cãi chưa
đi đến kết quả của từng nhóm.
Lưu ý giáo viên không giải đáp các thắc mắc ngay, mà chỉ giúp học sinh hướng đi hoặc
nguồn huy động các dữ liệu, tư liệu cần thiết cho việc làm sáng tỏ vấn đề.
2.3/ Tổng kết thảo luận:
Đại diện các nhóm trình bày trước lớp kết quả thảo luận của nhóm mình. Các nhóm
khác hoặc thành viên trong lớp nêu ý kiến khác với kết quả thảo luận của nhóm bạn(nếu
có) hoặc đề xuất kết quả hợp lý hơn. Cuối cùng giáo viên tổng kết đi sâu làm rõ các nội
dung nhận thức kèm theo uốn nắn các sai sót, sửa chữa lệch lạc, giải quyết thắc mắc hoặc
làm sáng tỏ thêm các vấn đề lý thú nảy sinh trong thảo luận
3/Hình thức thảo luận:
Hồ Công Nhật Trường THCS Phù Đổng
6
SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý
Về hình thức thảo luận có nhiều cách tuỳ theo điều kiện cụ thể, nội dung kiến thức, tuỳ
vào từng loại bài mà giáo viên có cách lựa chọn hình thức thảo luận cho phù hợp.
3.1 Thảo luận cặp đôi:
Hình thức thảo luận trước hết diễn ra ở hoạt động của 2 học sinh ngồi cạnh nhau, sau
khi thảo luận có kết quả, nhóm này ghép với nhóm 2 bên cạnh để có nhóm 4 người,
và nhóm 4 ghép với nhóm bàn phía sau ….cuối cùng là các nhóm này trình bày kết quả
các nhóm khác bổ sung.
Ví dụ1: bài Ô nhiễm môi trường ở đới ôn hoà (Địa lý 7) giáo viên cho học sinh thảo
luận từng cặp đôi: nguyên nhân ô nhiễm môi trường không khí ở đới ôn hoà? Sau khoảng
thời gian nhất định giáo viên cho các nhóm 2 ghép với nhóm bên cạnh để đối chiếu kết
quả và trình bày kết quả để các nhóm khác nhận xét.
Ví dụ2: Địa lý 8 bài Biển Việt Nam giáo viên chon trong đặc điểm khí hậu khai thác kênh
hình sách giáo khoa để học sinh cùng thảo luận tìm ra đặc điểm chế độ nhiệt của nước

biển thay đổi như thế nào? So sánh nhiệt độ trên đất liền và rút ra nhận xét.
3.2 Thảo luận nhóm nhỏ:
Giáo viên chủ trì điều khiển cho học sinh đóng góp ý kiến của mình, trong kiểu
thảo luận này giáo viên có thể nên tập trung lần lượt giải quyết từng vấn đề và chuẩn bị
kỹ lưỡng hệ thống câu hỏi để giúp các em thảo luận.
Ví dụ :bài Ô nhiễm môi trường ở đới ôn hoà (Địa lý 7) giáo viên chia lớp thành một số
nhóm sau khi cử nhóm trưởng, thư ký, chỉ định vị trí mỗi nhóm, giáo viên giao nhiệm vụ:
Dựa vào sự hiểu biết của bản thân, kết hợp với quan sát H17.3 và H17.4 sách giáo khoa,
hãy cho biết nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm nước ở đới ôn hoà?
- Các nhóm tiến hành thảo luận, giáo viên quan sát từng nhóm trao đổi, hết thời gian đại
diện các nhóm trình bày ý kiến của nhóm các nhóm khác bổ sung, giáo viên kết luận và
nhận xét năng suất làm việc của mỗi nhóm, có khen ,chê hợp lý.
Để thảo luận đạt kết quả tốt cần phải lưu ý một số vấn đề sau:
Hồ Công Nhật Trường THCS Phù Đổng
7
SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý
- Nên trong nhóm có số lượng thành viên trong nhóm ít để dễ quả lý, các thành
viên trong nhóm có điều kiện đưa ra ý kiến của mình nhất là đối tượng học sinh yếu ,
kém.
- Nên chọn những nội dung học tập tạo cơ hội thuận lợi cho thảo luận nhóm, đó là
các nội dung dễ gây ra nhiều ý kiến khác nhau, những nội dung này thường có liên hệ với
các vấn đề thực tiễn mà học sinh đã có một vốn tri thức nhất định, hoặc liên quan đến
những bài học ở trước.
-Việc thảo luận thông thường được tiến hành nhiều với kênh hình ở sách giáo
khoa, việc khám phá, tìm tòi, khai thác kiến thức từ kênh hình thường thu hút ý kiến của
nhiều học sinh khác nhau.
- Chuẩn bị kỹ các vấn đề đưa ra cho học sinh thảo luận, dự kiến trước các tình huống
có thể nảy sinh trong quá trình thảo luận và các phương án để giải quyết
- Rèn luyện cho học sinh ý thức tự biết mình nhận rõ các điểm yếu, mạnh của bản
thân, tin các bạn và có mối liên hệ tốt trong nhóm, sẵn sàng giúp đỡ, lắng nghe, chia sẻ,

bổ sung ý kiến của bạn trong nhóm, lớp.
- Hoạt động nhóm sẽ có hiệu quả nếu có các xung đột sáng tạo (chứ không phải xung
đột lệch lạc) lãnh đạo nhóm cởi mở, các quyết định đúng đắn của nhóm dựa vào sự kiện
chứ không dựa vào ý kiến đánh giá mơ hố, từng thành viên của nhóm thoả mãn với việc
thực hiện mục tiêu đề ra.

PHẦN III KẾT LUẬN.

Phương pháp thảo luận trong dạy học là phương pháp mới với đa số giáo viện hiện
nay, mặc dù đã thực hiện nhiều nhưng hiện nay chưa có tài liệu nào có sự hướng dẫn cụ
thể, chi tiết các bước tiến hành để đem lại hiệu quả.
Đây là phương pháp dạy học mà đòi hỏi sự hợp tác của nhiều thành viên trong
nhóm chia sẽ băn khoăn, cùng nhau xây dựng nhận thức mới, bằng cách nói ra những
Hồ Công Nhật Trường THCS Phù Đổng
8
SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý
điều đang nghĩ, mỗi người có thể nhận biết được rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề
nêu ra, thấy mình cần hiểu biết thêm những gì, vì thế đây là phương pháp dạy học rất tích
cực.
Thành công của phương pháp dạy học này phụ thuộc vào sự tham gia nhiệt tình
của từng thành viên, nó đòi hỏi sự cùng tham gia, nên đây được xem là phương pháp
trung gian có sự kết hợp giữa sự làm việc độc lập của bản thân và làm việc chung của
lớp. Qua phương pháp này tư duy của học sinh được thể hiện một cách tối ưu để thể hiện
mình, học sinh khác có cơ hội học hỏi ở bạn mình, học sinh yếu có điều kiện cọ xát, để
tiến bộ, hơn nữa qua phương pháp này rèn luyện cho học sinh nhiều kỹ năng như trình
bày trước tập thể, kỹ năng hợp tác…
Qua dạy học nhiều năm và đồng bộ ở các khối lớp 6,7,8,9 và qua được dự giờ
nhiều giáo viên nhất là các đồng nghiệp có nhiều kinh nghiệm ở các bộ môn khác nhau,
nên bản thân cũng rút ra được nhiều kinh nghiệm trong việc tổ chức dạy học theo phương
pháp thảo luận nhóm và thấy có nhiều kết quả nhất định: Học sinh học tập tích cực, sôi

nổi, các em học sinh yếu có điều kiện đưa ra ý kiến của mình, tiết học sinh động hơn,
giáo viên thoát được lối dạy học cố truyền đó là thầy hỏi, trò trả lời, đọc chép khô khan.
Và trong điều kiện hiện nay việc ứng dụng các thiết bị dạy học hiện đại vào giảng dạy
như dạy bằng giáo án điện tử thì phương pháp này được phát huy hiệu quả hơn.
Qua đó trong năm học vừa qua chất lượng dạy học ở bộ môn phụ trách giảng
dạy có tiến bộ đáng kể ở học kỳ năm qua chất lượng bộ môn không đạt chất lượng và
thấp hơn chất lượng của huyện, thì ở học kỳ I năm học 2007- 2008 chất lượng đã tăng
đáng kể vượt chất lượng giao và ngang với chất lượng trung bình của huyện, đặc biệt học
sinh yếu kém giảm và nhiều em rất hưng phấn trong việc học.
Từ thực tế trên rút kinh nghiệm từ những năm qua cùng với kinh nghiệm của 4
năm thực hiện thay sách và đổi mới phương pháp tôi đã mạnh dạng triển khai áp dụng
vào giảng dạy và thấy rằng kết quả học tập học sinh có tiến bộ đáng kể, đặc biệt học sinh
Hồ Công Nhật Trường THCS Phù Đổng
9
SKKN Một vài kinh nghiệm trong việc tổ chức học tập theo nhóm ở bộ môn địa lý
tích cực, chủ động hơn trong học tập, từ năm học 2004 đến học kì I năm 2007 – 2008 kết
quả bộ môn Địa do bản thân phụ trách như sau:
Năm
học
2004 2005 2006 Học kì I năm học 2007 - 2008
Chất
lượng
78,1% 79,4% 87,4% 91,2%

Đây là quá trình đầu tư nghiên cứu lý luận, đối chiếu thực tiễn giảng dạy của phương
pháp dạy học trước đây với yêu cầu của đổi mới phương pháp giáo dục hiện nay trong bộ
môn địa lí rồi vận dụng vào thực tế giảng dạy và đạt được thành công nhất định
Trong quá trình thực hiện mặc dầu còn mới mẽ bản thân cũng trình bày một
vài kinh nghiệm nhỏ nên chắc hẳn không tránh những thiếu sót rất mong được sự quan
tâm góp ý của đồng nghiệp!

Chân thành cảm ơn!
Đại Hồng, ngày 27 tháng 01 năm 2008.
Người viết.

Hồ Công Nhật
Hồ Công Nhật Trường THCS Phù Đổng
10