SKKN đọc hiểu thơ trữ tình hiện đại VN trong SGK Văn 7

Đọc hiểu, thơ trữ tình hiện đại việt nam trong
sách giáo khoa ngữ văn 7 tập 1
I) Đặt Vấn Đề
Chúng ta biết rằng cùng với việc đổi mới chơng trình và sách giáo khoa bậc
THCS nói chung và môn Ngữ văn nói riêng thì việc đổi mới phơng pháp giảng
dạy của giáo viên cũng là vấn đề rất quan trọng góp phần nâng cao chất lợng giờ
dạy học. Một trong những yêu cầu của việc đổi mới phơng pháp dạy học là dạy
học theo nguyên tắc tích hợp nhằm phát huy tối đa tính tích cực chủ động sáng
tạo của học sinh. Do vậy ngời giáo viên với t cách là ngời định hớng, tổ chức, dẫn
dắt để học sinh nghiên cứu và rút ra định lợng kiến thức cần nắm phải có phơng
pháp dạy học phù hợp với đặc trng bộ môn. Môn Ngữ văn trong nhà trờng THCS
là môn đợc cấu tạo thành gồm 3 phân môn Văn, Tiếng việt và Tập làm văn, việc
giảng dạy bộ môn này phải theo đặc trng của từng phân môn. ở phân môn Văn,
khi giảng dạy một tác phẩm văn chơng ( Thơ, Truyện ngắn) thì nhiệm vụ của giáo
viên là phải giúp học sinh nắm đợc nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, cũng
nh những đặc trng về thể loại văn chơng đang học đồng thời khơi dậy trong tâm
hồn học sinh những khả năng cảm thụ thơ văn. Muốn đạt đợc những điều đó thì
ngời giáo viên phải có hiểu biết cơ bản về đặc trng thể loại, về tác giả, về hoàn
cảnh ra đời của tác phẩm và đặc trng phải thông qua một hệ thống câu hỏi đa
dạng, phong phú, lô gíc kết hợp với các phơng pháp, biện pháp và các hình thức tổ
chức dạy học phù hợp thì kết quả giờ dạy sẽ đợc nâng cao.
Trong chơng trình Ngữ văn lớp 7 học kỳ I cụm bài thơ trữ tình hiện đại Việt
Nam đợc đa vào giảng dạy gồm 3 bài: Cảnh khuya và Rằm tháng giêng( bài 12)
Tiếng gà tra( bài 13), trong qúa trình giảng dạy cụm bài này tôi đã rút ra đợc một
số kinh nghiệm để giúp học sinh đọc, hiểu cụm bài này có hiệu quả hơn. Đó là
nội dung bản kinh nghiệm này.
II . Giải quyết vấn đề :
1. Những điều cơ bản cần lu ý.
Về Thuật ngữ Thơ trữ tình. Đây là thuật ngữ chỉ chung các thể thơ thuộc
loại trữ tình, trong đó những cảm xúc và suy t của nhà thơ hoặc của nhân vật trữ
tình trớc các hiện tợng đời sống đợc thể hiện một cách trực tiếp. Tính chất cá thể

hoá của cảm nghĩ và tính chất chủ quan hoá của sự thể hiện là những dấu hiệu
tiêu biểu của thơ trữ tình. Là tiếng hát của tâm hồn, thơ trữ tình có khả năng thể
hiện những biểu hiện phức tạp của thế giới nội tâm, từ các cung bậc của tình cảm
cho tới những chính kiến, những t tởng tiết học.
Thuật ngữ thơ trữ tình đợc sử dụng nhằm phân biệt với thơ tự sự thuộc loại
tự sự.
1.2. Đặc điểm của ba bài thơ trữ tình đợc giới thiệu ở lớp 7:
Trong mỗi tác phẩm thơ trữ tình ở lớp 7 lại có một điểm riêng:
Bài Cảnh khuya và bài Rằm tháng giêng( phiên âm) đều đợc sáng tác bằng khổ
thơ tứ tuyệt, mỗi bài gồm bốn câu, mỗi câu bảy chữ - bài Cảnh khuya đợc viết
bằng chữ Việt, bài Rằm tháng giêng đợc viết bằng chữ Hán, bài Tiếng gà tra chủ
yếu đợc viết bằng thể thơ năm chữ, xen kẻ sự biến đổi linh hoạt về số chữ ở mỗi
dòng và số câu trong mỗi khổ thơ. Thể thơ năm chữ thờng không hạn định số câu,
có ý kiến cho rằng nó bắt nguồn từ thơ ca dân gian.
1. 3 Về tác giả tác phẩm:
Tác giả của hai bài Cảnh Khuya và Rằm tháng giêng là Hồ Chí Minh ( 1890
- 1969) - Lãnh tụ vĩ đại của cách mạng Việt Nam. Ngời đã lãnh đạo nhân dân ta
đấu tranh dành độc lập tự do cho dân tộc. Ngời còn là danh nhân văn hoá Thế
giới, một nhà thơ lớn.
Tác giả của bài thơ Tiếng gà tra là Xuân Quỳnh ( 1942 - 1988) - Một nhà
thơ nữ xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại. Thơ bà thể hiện một hồn thơ trẻ
trung, sôi nổi rất sâu sắc mà cũng rất giàu nữ tính.
Xuân Quỳnh viết nhiều về những chuyện đời thờng giản dị, bộc lộ những
tình cảm tha thiết của nhà thơ với con ngời và cuộc sống.
1. 4 Về bối cảnh sáng tác:
Hai bài thơ Cảnh khuya và Rằm tháng giêng đợc tác giả Hồ Chí Minh viết
ở chiến khu Việt Bắc những năm đầu kháng chiến chống Pháp ( 1947 - 1948).
Bài Tiếng gà tra đợc viết trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống
đế quốc Mỹ.
1. 5 Về nội dung khái quát của văn bản:

Nỗi bật trong các văn bản là sự thể hiện nội dung tình cảm của chủ thể trữ
tình. Hai bài Cảnh khua và Rằm tháng ngiêng vừa miêu tả cảnh đẹp vừa bộc lộ
tình yêu thiên nhiên gắn liền với tình yêu nớc, đồng thời thể hiện phong thái ung
dung và lạc quan của một vị lãnh tụ.
Bài Tiếng gà tra thể hiện tình cảm gia đình hoà quyện trong tình yêu quê h-
ơng đất nớc của một ngời chiến sĩ trên đờng ra trận.
2. Đọc hiểu văn bản:
2.1 Về cách đọc:
Với bài cảnh khuya câu một cần đọc ngắt giọng theo nhịp 3 - 4, câu 2 và câu
3 nhịp 4 -3, câu 4 nhịp 2 - 5.
Cụ thể: Cảnh khuya.
Tiếng suối trong / nh tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ / bóng lồng hoa
Cảnh khuya nh vẽ / ngời cha ngủ
Cha ngủ / vì lo nỗi nớc nhà
Với bài Rằm tháng giêng, đọc bản phiên âm chữ Hán câu 1 nhịp 4 - 3, câu 2
nhịp 2 - 2- 3, câu 3 nhịp 4 -3, câu 4 nhịp 2- 2- 3.
Bản dịch thơ của Xuân Thuỷ đọc câu 1 nhịp 2 - 4, câu 2 nhịp 2- 4- 2, câu 3
nhịp 2- 4, câu 4 nhịp 2- 6.
Cụ thể bản phiên âm.
Kim dạ nguyên tiêu / nguyệt chính viên
Xuân giang /xuân thuỷ /tiếp xuân thiên
Yên ba thâm xứ / đàm quân sự
Dạ bán / quy lai / nguyệt mãn thuyền
Bản dịch thơ của Xuân Thuỷ
Rằm xuân / lồng lộng trăng soi
Sông xuân /nớc lẫn màu trời / thêm xuân
Giữa dòng /bàn bạc việc quân
Khuya về / bát ngát trăng ngân đầy thuyền
Khi đọc bài thơ này cần so sánh văn bản phiên âm và văn bản dịch ( Dịch

nghĩa và dịch thơ) để có thể hiểu cặn kẻ các lớ nghĩa trong nguyên tác.
Với bài Tiếng gà tra, mỗi câu bắt đầu bằng Tiếng gà tra đọc chậm, thể
hiện sự hồi tởngvới tình cảm tha thiết. Trong đoạn thơ đầu xuống giọng khi đọc
câu Cục Cục tác, cục ta và câu nghe gọi về tuổi thơ vừa xuống giọng vừa đọc
chậm hơn các câu khác. Đoạn thơ cuối câu Vì lòng yêu Tổ Quốc, vì xóm làng
thân thuộc, đọc lên giọng khoẻ khoắn, ba câu sau chú ý nghĩ hơi và xuống giọng
thể hiện niềm yêu quý và biết ơn của tác giả với bà sự gắn bó của tác giả với kỷ
niệm sâu sắc thời thơ ấu.
2. 2 Hệ thống câu hỏi đọc và hiểu( Tác phẩm thơ trữ tình)
ở phần này tôi đa ra một hệ thống câu hỏi (Tơng ứng với mỗi bài) nhằm
giúp học sinh khai thác và nắm vững những giá trị về nội dung cũng nh giá trị về
nghệ thuật của mỗi tác phẩm thơ nói trên.
Hai bài Cảnh khuya và Rằn tháng giêng.
2. 2.1. ? Bài thơ Cảnh khuya và Nguyên tiêu (Phiên âm) đ ợc làm theo thể
thơ nào? vận dụng những hiểu biết về thể thơ này qua những bài thơ đờng mà
em đã học, hãy chỉ ra các đặc điểm về số tiếng chữ trong mỗi câu thơ, số
câu của một bài, cách gieo vần, ngắt nhịp của hai bài thơ nói trên.
+ Với bài Cảnh khuya.
? Phân tích hai câu thơ đầu của bài cảnh khuya (Chú ý âm thanh và cách so
sánh trong câu thơ thứ nhất, vẻ đẹp của hình ảnh trong câu thơ thứ hai).
- Hai câu thơ đầu miêu tả cảnh trăng sáng về khuya. Một không gian rộng
lớn thơ mộng, một âm thanh trong treo dịu dàng và tơi sáng của thiên nhiên. Hai
câu thơ biểu hiện sự say mê vẻ đẹp thiên nhiên của tác giả.
? Hai câu thơ cuối của bài cảnh khuya đã biểu hiện những tâm trạng gì của
tác giả. Trong hai câu thơ ấy có từ nào đ ợc lặp
lại và điều đó có tác dụng nh thế nào đối với việc thể hiện tâm trạng của nhà
thơ?
- Trong tâm hồn nghệ sĩ Bác thấy cảnh đẹp nh tranh vẽ đồng thời vẫn canh
cánh về vận mệnh của đất nớc. Hai từ Cha ngũ đợc lặp lại làm cầu nối hai câu
thơ. Một lần cha ngũ thể hiện sự nhảy cảm của tâm hồn một lần thể hiện nỗi niềm

và bản lĩnh thờng trực. Chính cái cầu nối ấy làm nỗi bật chất thép hài hoà trong vẻ
đẹp tâm hồn của lãnh tụ.
+ Với bài Rằm tháng giêng.
? Hãy nhận xét về hình ảnh không gian và cách miêu tả không gian trong bài
Rằm tháng giêng, Câu thơ thứ hai có gì đặc biệt về từ ngữ và đã gợi ra vẻ đẹp
của không gian đêm Rằm tháng giêng nh thế nào?
- Không gian trong bài Rằm tháng giêng là một không gian rộng lớn bầu trời
mặt nớc, dòng sông nh nối liền trải rộng bởi sắc xuân bao la bát ngát. Cách tả
không gian từ gần tới xa từ thấp lên cao sông nớc trời ba lần lặp lại chữ xuân cảm
hứng nh bao trùm nh trải rộng làm cho khí sắc mùa xuân tơi đẹp tấm đợm hồn tạo
vật.
? Bài nguyên tiêu (phiên âm gợi cho em nhớ tới những tứ thơ câu thơ và
hình ảnh nào trong thơ cổ Trung Quốc có trong Ngữ văn 7 Tập 1.
Đọc bài thơ dễ liên tởng đến câu thơ trong bài phong kiều dạ bạc của Tr-
ơng Kế: Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền. Cả hai câu thơ đều nói về thời
gian khuya (dạ bán) đều nói về con thuyền trên sông nớc. Tuy vậy một bên là
tiếng chuông nh ngời khách đến thăm con thuyền đỗ bến. Còn trong thơ Bác ánh
trăng chan chứa nh đầy cả con thuyền đang trở về.
? Cảnh khuya và Rằm tháng giêng đợc viết trong những năm đầu rất khó
khăn của cuộc khánh chiến chống thực dân Pháp. Hai bài thơ đó đợc biểu
hiện tâm hồn và phong thái của Bác Hồ nh thế nào trong hoàn cảnh ấy?
- Hai bài Cảnh khuya và Rằm tháng giêng đợc viết tại Việt Bắc khi mà cuộc
kháng chiến gặp muôn vàn khó khăn tuy thế Bác vẫn rất yêu thiên nhiên, vẫn ung
dung làm việc, vẫn chan hoà trong ánh trăng thơ mộng của núi rừng có lo lắng
cho đất nớc nhng cũng không vì thế mà hững hờ trớc vẻ đẹp của thiên nhiên điều
đó nói lên phẩm chất lạc quan và phong thái ung dung của Bác.
? Hai bài thơ đều miêu tả cảnh trăng ở chiến khu Việt Bắc em hãy nhận xét
cảnh trăng trong mỗi bài có nét đẹp riêng nh thế nào?.
- Trăng trong bài Cảnh khuya là trăng sáng giải lên ngọn cây cổ thụ rồi in
bóng lên mặt đất, trăng đợc nhân hoá nh lồng bóng vào cổ thụ để tạo ra bóng lồng

(in) hoa trên mặt đất, cảnh vật núi rừng hiện ra lồng lộng dới ánh trăng: Cảnh
khuya nh vẻ thêm vào đó tiếng suối đêm khuya lại càng nghe trong trẻo ngân nga
nh tiếng hát càng tạo cho đên trăng vẻ đẹp thơ mộng.
- Trăng trong bài Rằm tháng giêng là trăng mùa xuân không khí và hơng vị
mùa xuân cảnh trăng ở đây là trăng trên sông nớc có con thuyền thấp thoáng
trong sơng khói tràn đầy ánh trăng.
? Đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của hai bài thơ Cảnh khuya và Rằm
tháng giêng là:
A. Cảnh vật vừa có màu sắc cổ điển vừa toát lên sức sống của thời đại.
B. Tâm hồn thi sỹ kết hợp thật đẹp với phẩm chất chiến sỹ trong con ngời Hồ
Chí Minh
C. Sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật có giá trị biểu cảm cao.
D. Gồm cả 3 yếu tố trên
2. 2.2 Với bài Tiếng gà tra:
? Cảm hứng của tác giả đợc khơi gợi từ sự việc gì, mạch cảm xúc trong bài
thơ đợc diễn biến nh thế nào?
- Âm thanh tiếng gà là đầu mối liên tởng gợi về hình ảnh quê hơng trong đó
sâu đậm và thắm thiết nhất là tình cảm bà cháu tình cảm đó càng sâu đậm và
thắm thiết trong tâm hồn cháu lúc đi xa.
? Những hình ảnh và kỷ niệm gì trong tuổi thơ đã đợc gợi lại từ tiếng gà
tra? Qua đó bài thơ đã biểu hiện những tình cảm gì của tác giả?
- Hình ảnh những con gà mái mơ, mái vàng và ổ trứng hồng đẹp nh trông tranh.
- Một kỷ niệm về tuổi thơ dại: Tò mò xem trộm gà đẻ, bị bà mắng.
- Hình ảnh ngời bà đầy lòng yêu thơng chắt chiu dành dụm chăm lo cho cháu.
- Niềm vui và mong ớc nhỏ be của tuổi thơ: Đợc bộ quần áo mới từ tiền bán gà -
ớc mong ấy đi vào cả trong giấc ngũ tuổi thơ.
Qua những kỷ niệm đợc gợi lại tác giả đã biểu lộ tâm hồn trong sáng, hồn
nhiên của một em nhỏ và tình cảm trân trọng, yêu quý đối với bà của đứa cháu.
? Em cảm nhận đợc gì về hình ảnh ngời bà và tình cảm bà cháu đợc thể
hiện trong bài thơ?.

- Trong dòng kỷ niệm tuổi thơ in đậm nét hình ảnh bà và tình bà cháu, hình
ảnh bà trong kỷ niệm của cháu hiện lên những nét nỗi bật: Tần tảo, chắt chiu
trong cảnh nghèo dành tron vẹn tình yêu thơng chăm lo cho cháu, bảo ban nhắc
nhở cháu ngay cả khi mắng cháu cũng là vì tình yêu thơng cháu.
Những kỹ niệm về bà đã biểu hiện tình bà cháu thật sâu nặng thắm thiết bà
chăt chiu chăm lo cho cháu, cháu yêu thơng kính trọng và biết ơn bà. Nếu không
nhớ thơng biết ơn bà làm sao mà viết đợc những câu thơ ghi lại đợc những kỹ
niệm đẹp nh thế thơ với đời hiện tại và quá khứ cứ đan xen gắn bó hài hoà tự
nhiên hồn nhiên trong veo nh nắng mùa thu và gió mát ngày hè vậy.
?Bài thơ làm theo thể năm tiếng nhng có những chổ biến đổi khá linh hoạt.
Em có nhận xét gì về cách gieo vần về số câu ( dòng) thơ trong mỗi khổ?. Câu
thơ Tiếng gà tr a Đ ợc lặp lại nhiều lần trong bài ở những vị trí nào và có tác
dụng ra sao?.
Bài thơ đợc sáng tác theo thể thơ ngũ ngôn ( năm tiếng) nhng rất sáng tạo và linh
hoạt mỗi khổ trong một bài thơ ngũ ngôn thờng có 4 câu nhng trong bài này chỉ
có 3 khổ 4 câu, các khổ thơ khác đều từ 5 đến 6 câu, riêng khổ thứ nhất có đến 7
câu thơ. Do số câu trong một khổ không đều nhau nên cách gieo vần cũng không
theo cách thức thông thờng. Phần lớn là vần cách nhiều khi không nhất thiết đúng
vần mà chỉ cần giữ đợc âm điệu. Câu cuối của khổ trớc cũng không cần vần với
câu đầu của khổ sau. Mặc dù vậy, đọc bài thơ lên nghe vẫn rất hài hoà trong mạch
cảm xúc dào dạt và thiêng liêng của tác giả. Các câu thơ trong bài hầu hết đều
năm tiếng riêng câu thơ Tiếng gà tra mở đầu các khổ thứ hai, thứ ba thứ t và
thứ bảy chỉ có ba tiếng. Việc bắt đầu các khổ thơ năm tiếng bằng một câu thơ ba
tiếng nh vậy đã tạo nên một điểm nhấn về cảm xúc. Sau mỗi câu Tiếng gà tra
Tác giả lại nhớ về một hình ảnh một kỷ niệm thân thuộc. Câu thơ đó đã kết nối
cảm xúc trong bài, nối kết các khổ thơ với nhau, đã hoà trộn những hình ảnh và kĩ
niệm trong một xúc cảm gia diết nồng nàn.
?.Tình cảm, cảm xúc nào đợc thể hiện trong bài thơ?.
A. Hoài niệm tuổi thơ.
B. . tình bà cháu.

C. Tình quê hơng đất nớc
D. Cả ba ý trên.
Đáp án D
?. Đặc sắc nghệ thuật của bài thơ trên là?
A. Cách diễn đạt tự nhiên với những hình ảnh giản dị chân thực.
B. Ngôn ngữ cô đọng hàm súc.
C. Sử dụng các biện pháp so sánh, nhân hoá có giá trị biểu cảm cao
D. Sử dụng rộng rãi lối liên tởng, tởng tợng.
Đáp án A
3. Liên hệ:
Với mục đích lấy kiểu văn bản làm trục phát triển kiến thức khi đọc hiểu
bài thơ trên có thể liên hệ đến các bài thơ khác nh:
- Từ bài cảnh khuya liên hệ với bài ngắm trăng( Vọng nguyệt) Trích trong
nhật kí trong tù của Bác.
Trong tù không rợu cũng không hoa
Cảnh đẹp đêm nay, khó hững hờ
Ngời ngắm trăng soi ngoài cửa sổ
Trăng nhòm khe cữa ngắm nhà thơ
Phân tích vẻ đẹp của chất thép và chất trữ tình hoà quyện trong tâm hồn vị
lãnh tụ - nhà thơ Hồ Chí Minh.
- Từ bài Rằm tháng giêng liên hệ với bài thơ Đi thuyền trên sông đáy- một
bài thơ đựơc Bác sáng tác vào mùa thu năm 1949, ở chiến khu Việt Bắc:
Dòng sông lặng ngắt nh tờ
Sao đa thuyền chạy, thuyền chờ trăng theo.
Bốn bề phong cảnh vắng teo
Chỉ nghe cót két tiếng chèo thuyền nan
Lòng riêng riêng những bàn hoàn
Lo sao khôi phục giang san Tiên rồng
Thuyền về, trời đả rạng đông
Bao la nhuộm một màu hồng đẹp tơi

?. So với bài Rằm tháng giêng, Bài thơ này có những điểm giống và khác nào
nỗi bật?
- Từ bài Tiếng gà tra liên hệ với bài Tiếng trẻ học bài Của nhà thơ V-
ơng Trọng.
Trẻ hơn tiếng gà tập gáy
Khi mùa về thóc vàng sân phơi
Sống hơn tiếng chim chèo bẻo
Vắt vẻo ngọn tre mỗi sáng gọi ngời
Tiếng trẻ học bài
Nh một mầm măng
Xuyên vào sáng sớm
ở đây gần chiến trờng
Không gian rung nhiều tiếng động
Vẫn có phút giây yên lặng
Cho rễ làm củ, cho nụ làm hoa
Bình minh về đậu trên trang sách
Mang tiếng trẻ học bài vang xa
Từ những ngôi nhà ba bề ụ đất
Thức vờn rau xanh tĩnh giấc
Hạt sơng căng tron, lung linh
Hố bom ngơ ngác lắng thinh
Không hiểu nỗi âm thanh kì diệu
Một nhà
Hai ba nhà
Cả làng tôi nh nhà nào cũng vang tiếng trẻ
Bài ca dao
Bài sử ký
Gọi mặt trời lên
Tiếp một ngày đánh Mỹ
Khẩu trung liên trên đê

Khẩu pháo ngoài trận địa
Gửi áo bạc lắng nghe
Tiếng trẻ học bài
( 1970)
?Âm thanh quen thuộc đời thờng ( Tiếng trẻ học bài ) có ý nghĩa nh thế nào giữa
khung cảnh ở đây gần chiến tr ờng, không gian rung nhiều tiếng động ?
III. Kết luận:
Trong các giờ dạy học Ngữ Văn 7, tôi tin rằng từ những lời giảng thấu tình
đạt lý cùng việc vân dụng các phơng pháp dạy phù hợp, kết hợp sự chuẩn bị chu
đáo của giáo viên trong giờ dạy học sinh sẽ tiếp nhận vẻ đẹp văn chơng một
cách tự nhiên thoải mái , biết khám phá hết những giá trị về nội dung và nghệ
thuật của tác phẩm qua sự gợi dẫn của thầy. Đồng thời khi tiếp nhận không bị
gò ép hay thụ động, giáo điều. Giờ lên lớp giữa thầy và trò phải thực sự cởi
mở, chân tình có nh vậy thì giờ dạy Văn mới mang lại hiệu quả cao.
Trên đây là một số suy nghĩ, hiểu biết của bản thân vân dụng khi dạy Sách
Ngữ văn 7 tập I.Tôi xin đa ra để đồng nghiệp tham khảo. Rất mong đợc sự bổ
sung góp ý xây dựng của quý đồng nghiệp, của quý cấp chuyên môn để bàn kinh
nghiệm của tôi thực sự bổ ích nhằm không ngừng nâng cao hiệu quả giờ dạy, đa
chất lợng học sinh ngày một tiến lên.
Tôi xin chân thành cảm ơn.