Nghiên cứu đa dạng sinh học của côn trùng nước ở khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông tỉnh Thanh Hóa

ĐẦU

I HC QUC GIA HÀ NI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN




Lê Quỳnh Trang



NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC CỦA CÔN TRÙNG NƢỚC
Ở KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN PÙ LUÔNG
TỈNH THANH HÓA




LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC



Hà Nội - Năm 2012

I HC QUC GIA HÀ NI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN



Lê Quỳnh Trang

NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC CỦA CÔN TRÙNG NƢỚC
Ở KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN PÙ LUÔNG
TỈNH THANH HÓA

ng vt hc
Mã s: 60. 42. 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC


NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. NGUYỄN VĂN VỊNH


Hà Nội - Năm 2012


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3
1.1. Tình hình nghiên cc trên th gii 3
1.2. Tình hình nghiên cc  Vit Nam 14
ng sinh hc  Khu Bo tn thiên nhiên Pù Luông 20
1.4. Mt s m t nhiên và kinh t - xã hi  Khu BTTN Pù Luông 21
1.4.1. V a lý 21
a hình 21
a cht,  21
1.4.4. Khí hu 22

1.4.5. Th 22
u kin kinh t - xã hi 23
Chƣơng 2. THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 24
2.1. Thi gian nghiên cu 24
m nghiên cu 24
2.3. Vt liu 30
2.3.1. Vt liu nghiên cu 30
u 30
2.3.3. Các ch s a dng sinh hc và ch s ng 31
2.3.4. X lý s liu 33
Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 34
3.1. Mt s các ch s thy lý, hóa hc tm nghiên cu 34
3.2. Thành phc ti khu vc nghiên cu 35
3.3. So sánh thành phc gia các khu vc nghiên cu 53
3.4. Mt s m ca qun c ti khu vc nghiên cu 55


3.4.1. M c ti khu vc nghiên cu 55
3.4.2. So sánh m c gia các khu vc nghiên cu 56
3.4 và mt s ch s ng 58
3.4ng ch 60
3.5. So sánh tính chng v c ti Khu BTTN Pù
Luông vi mt s khu vc nghiên cu khác 62
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 66
TÀI LIỆU THAM KHẢO 67
PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1. Mt s ch s thy lý, hóa tm thu mu 3434
Bảng 2. Cu trúc thành phc ti khu vc nghiên cu 36
Bảng 3. Thành phc  khu vc nghiên cu 42
Bảng 4. S c ti khu vc nghiên cu 53
Bảng 5. S ng cá th các b c ti khu vc nghiên cu 5555
Bảng 6. S ng cá th trung bình ca các b c ti khu vc nghiên
cu theo 3 khu vc ( din tích 0,25m
2
) 57
Bảng 7. , ch s  (DI), ch s Magalef (d) và ch s ng
sinh hc Shannon -  5959
Bảng 8. Cáng chc 60
Bảng 9. S c ti các khu vc nghiên cu 63
Bảng 10. Ch s ng (%) gia các khu vc nghiên cu 64

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.  khu vc nghiên cm thu mu 29
Hình 2. S bin thiên nhi tm nghiên cu 35
Hình 3. T l s loài theo tng b ti khu vc nghiên cu 36
Hình 4. S c  mi b c theo ba khu vc nghiên cu 54
Hình 5. S cá th c  mi b c ti khu vc nghiên cu 56
Hình 6. c
din tích 0,25m
2
) 58
Hình 7. T l (%) v s ng cá th theo ng cha ba khu
vc nghiên c din tích 0,5 m
2
) 62
Hình 8. So sánh s     c  Pù Luông và mt s khu vc
nghiên cu khác 64
Hình 9. Ma các khu vc nghiên cu 65

MỞ ĐẦU
c bao gm nhng loài có ít nht mn phát trin trong
i ca chúng sc. Cùng vi s phong phú ca các dng thy vc
y vc chy hay các thy vc tm thi và nhân to
nên nhng qun xã côn ng.
ng vc góp phn
duy trì h sinh thái thy vc phát trin nh. Chúng là nhng mt xích không th
thiu trong mi tha các h sinh thái. Nhiu nhóm côn trùng c còn
có chc gi ng sng ca chúng trong sch, hay mt s
khác li to nguo các lp to phát trin trên b mc lá
cây thy sinh. Bên ci vi
si. Hu hc s dng trong giám sát sinh hc.
Do mt s loài rt nhy ci vi s bii cc
dùng làm sinh vt ch th       c. Ngoài ra, vic
nghiên cu s dn c làm th   y s c
n. Nhiu doanh nghip da trên ta mt s nhóm côn
c tiêu bi o ra mt s ng li câu bc
hình dng chúng phc v cho hong i và gii trí ci trong
nhi
S ng cùng vi vai trò cc là rt lc t
nhic bic bit là nhng vùng nhii trên th gii.
Vit Nam là mc nhit i, nh
c quan tâm nghiên cu. Tuy nhiên, nhng nghiên cu này vn còn ít và tn
mn, vì v Nghiên cứu đa dạng sinh học của côn trùng nƣớc ở Khu
Bảo tồn nhiên nhiên Pù Luông, tỉnh Thanh Hóac thc hin nhm nhng
m
- nh thành phn loài và m c ti mt s h thng sui
thuc Khu Bo tn thiên nhiên (BTTN) Pù Luông.

-  ng v c da vào mt s ch s 
dng sinh hc.
Do thi gian nghiên cu có hn, kin thc và kinh nghim ca bn thân tác
gi còn rt hn ch nên bn luc chn còn nhiu thiu sót. Rt mong nhn
c s góp ý, ch bo ca các thy cô giáo và các b tác gi u kin rút
kinh nghim và hoàn thin lut cách tt nht.

Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Tình hình nghiên cứu côn trùng nƣớc trên thế giới
c các nhà khoa hc trên th gii quan tâm và nghiên cu
t rt sm. Qua các công trình nghiên c công bnh có 9
b chính thu: Phù du (Ephemeroptera), Chun chun
(Odonata), Cánh úp (Plecoptera), Cánh na (Hemiptera), Cánh lông (Trichoptera),
Cánh cng (Coleoptera), Hai cánh (Diptera), Cánh rng (Megaloptera), Cánh vy
(Lepidoptera).
Nhiu công trình nghiên cu v phân loi và sinh thái c
c công b (Ross, 1944; Usinger, 1956; Edmondson, 1959; Klots, 1966) [43].
Tng b cc nghiên cu và tng hp trong các tài liu chuyên
kho v phân loi hc (Eaton, 1871, 1883-1888; Lepneva, 1970, 1971; Mc Cafferty,
1973, 1975; Kawai, 1961, 1963), sinh thái hc (Corbet, 1999; Brittain, 1982) và tin
hóa (Edmunds, 1972; Mc Cafferty, 1991, 1999) [24].
c rt nhy cm vi s bii ca ng, nhiu
loài trong s chúng là nhng sinh vt quan trng trong ch th chng
t nhiu nhng công trình nghiên cu v c ng dng này
  62), Wilhm & Dorris (1968), Barnes & Minshall (1983), Morse
(1984) [50].
S ng v hình thái và tm quan trng ca côn trùng c trong các h
sinh thái thy vc mang li nhiu khám phá thú v trong mô t và phân loi cho các
nhà côn trùng hng thy phm vi nghiên cc m rng
 sinh thái hng qun th, các mi quan h dinh
ng. Tiêu bi    trình ca Lindeman (1942), Cummins & Klug
(1979), Merritt & Cummins (1984), Resh & Rosenberg (1984), Cummins (1974,
1996) [47].
n cui th k  u th k XXI, nhiu nhà khoa h 

hàng lot các công trình nghiên cu v Mc Cafferty (1983),
Kawai (1985), Morse et al. (1994), Yang & Tian (1994), Merritt & Cummins


    Các nghiên c      nh loi ti
ging, thm chí tc dng thành và u
trùng. Bên c  cn mt s ng dng ca chúng trong
sinh thái hc [47].
 Nghiên cứu về bộ Phù du (Ephemeroptera)
Phù du là mt b côn trùng có cánh c sinh. Nhng hóa thch c c
tìm thy  k Cacbon và k        
  n  2008, trên th gi       
thung ca 42 h thuc b Phù du [28]. Phù du là nhng côn trùng
phân b rng khp trên th gin u trùng ca chúng có mt  hu ht các
thy vc ngm ln nhc nông ca h
(Needham et al., 1935; Burk, 1953; Edmunds et al. , 1976) [54].
Thu, Phù du ch yc nghiên cu bi nhng nhà khoa hc châu
Âu và châu Mt nn móng cho các nghiên cu
v Phù du khi mô t 6 loài Phù du có mt  châu Âu và xp chúng vào mt nhóm
t tên là Ephemera [54].
Vào nhng thp niên cui ca th k XIX hàng lot các công trình nghiên
cc công b ca Eaton (1871, 1881, 1883 -1888, 1892) p nhng
kin thn v c bit là nhm dùng cho vic xây dng
nh lon các h và ging. Th k u cho mt giai n bùng
n các nghiên cu v n hình là các công trình nghiên cu ca Ulmer
(1920, 1924, 1925, 1932, 1933), Navás (1920, 1930), Lestage (1921, 1924, 1927,
1930), Needham et al. (1935) [54].
V h thng phân loi hi u tiên xây dng cây
phát sinh loài ca Phù du và h thng phân lon h. Do vic nghiên cu v Phù
du phát trin c v chiu rng ln chiu sâu nên h thng phân loi ca ông ngày

càng b hn ch, bi vy Tshernova (1972), Mc Cafferty & Edmunds (1973), Mc
Cafferty (1991) [4],  sung nhng dn liu mi và chnh lý khóa phân loi cho
phù hp vi thc t nghiên ci. G Odgen &  tng


hp nhng nghiên cu v phân loi hc ca Mc Cafferty & Edmunds ng thi 
ra gi thuyt mi v ngun gc phát sinh ca Phù du da trên nhng nghiên cu v
sinh hc phân t [61].
 châu Á, nhng nghiên cu u tiên v Phù du t các nhà khoa hn t
cNavás (1922, 1925), Lestage (1921, 1924) [54]. Khu h Phù du Trung
Qu     c nghiên cu bi Ulmer (1935 - 1936, 1939), Uéno
(1931, 1969) và Hsu (1931- 1932, 1935- 1936, 1936 - 1937, 1937- 1938) [13]. Ti
Nht Bn và Hàn Quc, nhng báo cáo v Phù du ch yu quan tâm ti nhng vn
 sinh thái hc ca u trùng Phù du trong h c ngt và các khóa phân
loi (Gose, 1979 - 1980, 1985; Uesno, 1980; Yoon và Bae, 1988; Yoon, 1995) [13].
n nay, nhng nghiên cn phân loi và h thng hc Phù
du khá t m, các nhà khoa hng khoá phân loi chi tit ti loài k c giai
n ng thành. Ngoài các công trình nghiên cu v m phân
loi ca Phù du, nhiu nhà khoa hc còn quan tâm nghiên cn các khía cnh
ng vt.
n hình là Neddham et al. (1935) [54],  các s liu v i, quá
trình lt xác chuyn t i sc lên cn, tng, tp tính
sinh sn, bing s ng theo mùa ca nhiu loài Phù du. GBrittain
p nhng nghiên cu v ng ca bii khí hu
i vi s phân b ng ca b Phù du [16].
V mt ng dng, mt s công trình ca Landa & Soldan (1991), Bufagni
 cn vic s dng Phù du 








 c. Vì
nhiu loài Phù du rt nhy cm vi s bii ca môi ng [54].  lai ti,
ng nghiên cu tp trung vào các v sinh thái phc hi và bo tn các loài
u ng dng ca Phù du vào thc tin.
 Nghiên cứu về bộ Chuồn chuồn (Odonata)
Chun chu t trong nhng nhóm nguyên thy và c  
hóa thch cn hi c bit t k Trias. Hii ta
phân bit ra hai b ph, Anisoptera (Chun chun ngô) và Zygoptera (Chun chun


kim). Hai loài còn sót li thuc ging Epiophlebia thuc vùng Himalaya và Nht
Bc xp chung vào b ph c Anisozygoptera, hic xp
vào b ph Anisoptera [24]. Trong nhn chun tr thành mc
tiêu ca n lc bo tn  nhiu quc M, châu Âu và châu Á. Theo
Silsby (2001) [48], b Chun chun gm có 8 tng h, 29 h, 600 ging và 5.700
c mô t trên toàn th gii. Chúng là nh ln,
n thiu trùng sng thành
sng hoàn toàn trên cn.
Các nghiên cu v Chun chuc bu t khong cui th k XIX,
 k XX Chun chun mi ngày càng nhc chú ý nhibi
các nhà nghiên cu phân loi hc và sinh thái hc.  u, các công trình
nghiên cu v Chun chun ch yu tp trung mô t hình dm ngoài
các loài Chun chun thu th c  châu Á và châu Âu nhm xây dng khóa
nh lon hình cho các công trình nghiên cu này là: Needham (1930), Fraser
(1933, 1934, 1936), Askew (1988), Zhao (1990), Hisore & Itoh (1993), Wilson
(1955) [1].

Lieftinck (1954) là tác gi có nhiu nghiên cu v Chun chun ti khu vc
et al.  danh sách các loài
Chun chuu tiên vi tng s 135 loài và phân loài. Cho t
sách c b sung lên tc bin  
Hàn Quc, nhng nghiên cu v b Chun chuc quan tâm t rt lâu,
   u ca Okamoto (1924), Doi (1932, 1933, 1935, 1937, 1943),
Haku (1937), Kamijo (1933, 1937), Asahina (1939, 1989), Miyazaki (1986) và Eda
(1986) [83].
Ngoài các công trình nghiên cu v phân loi hc còn có nhng công trình
nghiên cu v sinh hc, sinh thái hc và tp tính sinh hc ca Corbet (1999), Silsby
(2001) [5]. Nhng nghiên cu này ch yu di vi
n thiu nh loi có kèm
theo hình v rõ ràng ti ging  vùng châu Á [1].


 Nghiên cứu về bộ Cánh úp (Plecoptera)
Cánh úp là mt b nh trong lp côn trùng bin thái không hoàn toàn. Hin
c mô t trên th gii [25 ng
 (Mc Caffertyc tính có 2100
loài) và n ng này tip tc s ng s  g  
không xa.
Cánh úp là b có phân b trên tt c các châu lc, ngoi tr Nam Cc và to
thành mt thành phn quan trng trong các h c chy. Khu h Cánh úp
ng nht  khu vc Bc M 674 loài (Stark & Baumann, 2009) và khu vc châu
Âu 426 loài (Fochetti & Tierno de Figueroa, 2004). Khu h ti Úc 191 loài
(Michaelis & Yule, 1988), New Zealand 104 loài (McLellan, 2006), Trung M 95
loài, Nam M 378 loài (Heckman, 2003) và châu Phi 126 loài [25]. Khu vc Bc
M và Châu Âu là hai khu v c nghiên cu nhi   
nhng dn liu v Cánh úp  Trung và Nam M còn r 
i din cho m ng tht s  các khu vc này.

 châu Á, các công trình nghiên cu v khu h c tin hành
bi mt s nhà côn trùng hc châu Âu và châu Á. Vào nha th k
c, Wu &       thng các bc
phân loi ca b Cánh úp ti min Nam Trung Quc. Kawai (1961 - 1975) nghiên
cu mt s loài Cánh úp  , Sri Lanka [4]. Vào thp niên 80
ca th k ng nghiên cu v
khu h Cánh úp  et al. (1988, 1989) [4] mô t mt vài loài
thuc Perlinae (Perlidae)  Malaysia, Thái Lan và hai ging Cryptoperla,
Yoraperla thuc h Peltoperlidae  Nht B      
1983, 1991, 1999) [17   n nhiu loài mi thuc h Peltoperlidae và
Perlidae  
n nay, khu vc Châu Á c khong 1.527 loài. Trong
ng 784 loài t khu v& Yang, 2001), Trung Quc
d tính khong 350 loài, Tây Á khong 114 loài, Trung Á khong 51 loài và mt s


ng nh các loài  mt s c [25]. Mc dù, nhng nghiên cu v khu vc châu
Á còn rt hn ch t thc t cho th ng ca b Cánh úp có th ln
t nhiu so vi châu Âu và Bc M.
M    nhng tài li  n
Perlidae  min Nam Trung Quc [17]. Sivec & Stark (2010)  7 loài mi
ca ging Phanoperla Banks (Perlidae) và 8 loài mi ca ging Nemoura
(Nemoridae)  khu vc Thái Lan và Vit Nam [67, 68]. Sivec & Stark (2011) b
sung thêm 5 loài mi ca ging Neoperla Needham và 3 loài mi ca ging
Phanoperla Banks to Philippine [71]. Stark et al.
 mt loài mi và ghi nhn s xut hin lu tiên ca mt loài
thuc ging Anacroneuria (Perlidae) t Ecuador và Paraguay [74].
Tuy nhiên,  c thc trng ô nhim hin nay  
i các khóa phân loi cao ca b Cánh úp, mt s ng l
suy gim thành các qun th nh b cô lp, thm chí nhiu loài trong s 

i dit vong. Có l b Cánh úp là mt chng
cao nht trong lp côn trùng (Fochetti & Tierno de Figueroa, 2004) [25].
 Nghiên cứu về bộ Cánh lông (Trichoptera)
Cánh lông là b ng nht trong h c ngt và
phân b  tt c t. u trùng và nhng ca b này có th
sng c  nhng suc lnh và nóng (ti 34
0
C), rt him khi thy có  bin.
Theo Morse (2012), trên th gic 14.548 loài, 616 ging và 49 h
còn tn ti. Ngoài ra, có 685 loài thuc 125 ging và 12 h ch ca b
Cánh lông [30].
 b c nghiên cu t rt sm bi Ulmer (1911,
1915, 1925, 1927, 1930, 1932) và Navás (1913, 1917, 1922, 1930, 1932). Trong khi
ng nghiên cu ch yu d ra
ng nghiên cu dn u trùng vào nh6].
n này, vic nghiên cu v Cánh lông  t
 c chú trng, Ulmer (1905 - 1951, 1955, 1957), Malicky (1955), Morse


(2009), u tiên nghiên cu khu h c
bit trong nht các công trình nghiên cu mi v Cánh
c công b  t kê 327 loài và chng minh s
ng c   i các khu vc khác xung
quanh Indonesia [26]    &     7 loài mi thuc
ging Tinodes (Psychomyiidae) cho khu h i
t Hng Kông [33].
& p mt danh sách gm 1046 loài,
94 ging, 27 h ca khu h Cánh lông . Các nghiên cc quan tâm
 mt s qu    t Bn phi k ti Iwata (1927), Tanida (1986,
1987), Ito & Ohkawa (2012); Trung Quc (Martynov, 1930, 1931; Wang, 1963),

Thái Lan (Chantaramongkol & Malicky, 1989, 1991-1993, 1995, 1997; Radomsuk,
1999; Sangpradub et al., 1999; Malicky et al., 2001, 2002; Chaiyapa, 2001) [3]
Tuy nhiên, do còn nhiu hn ch v nh loi u trùng ti ging và loài nên các
nghiên cu  i ch dng li  ng thành. Các khóa
nh loi ca b Cánh lông   và Vit Nam) da trên
nhng nghiên cu ca tác gi Wallace et al. (1990), Edington & Hildrew (1995) và
Wiggins (1996) [26].
Olash &  19 loài mi thuc h Dipseudopsidae
cho khoa hc t các mu vc ti , Malaysia, Lào và Vit Nam [62].
Ti Nht Bn, Ito & n s xut hin lu ca hai loài
Cánh lông thuc ging Ugandatrichia (Hydroptilidae) kèm theo nhng miêu t chi
tin u trùng, nhng thành ca các loài thuc ging này ti
29]. n hing nghiên cc
dng là các loài thuc nhóm côn c nhiu nhà khoa hc
quan tâm tìm hiu.
 Nghiên cứu về bộ Cánh nửa (Hemiptera)
c b Cánh na là mt b có phân b toàn cu, ch tr Nam
Cng nht  vùng nhii. Bao gm 2 nhóm chính: Gerromorpha


(nhóm sng trên c) và Nepomorpha (nhóm sc). Ngoài ra còn
có mt nhóm na là Leptopodomorpha, tuy không sng  
kit mi  gn b c. Mt s tác gi ng
 c [64].
 ginc 4.810 loài, 343 ging và 23 h thuc b
Cánh nm 4.656 loài, 326 ging, 20 h sng  c ngt. Ngoài
c mô t rõ ràng [63]. Khu v
s ng loài chic bit có nhiu ging thm chí là phân h c hu
[24]. B Cánh na  c có thành phng nht ti khu vc Trung và
Nam M (trên 1289 loài), khu v-Úc trên 654 loài,

Châu M trên 400 loài [63].
Trên th giu công trình nghiên cu b Cánh na  c v hình
thái, sinh hc, sinh thái, phân loi và chng lo& Fernando
(1969), Menke (1979), Andersen (1985), Schuh & Slater (1995), Hilsenwoff (1991)
[21, 61, 81].
 Châu Á, các công trình nghiên cu v b Cánh na c bu bng các
nghiên cu ca Lundblad (1933), La Rivers (1970), Lansbury (1972, 1973) [50]. B
c quan tâm nghiên cu  nhi  c, Thái
 Trung Quc, t nh-1930, Hoffmann
 nhiu nghiên cu phân loi, sinh hc ca Cánh na  c [50].  
n 1923- nhiu loài thuc
b Cánh na  khu vc này và các vùng lân cc phân loi cao
 vc tip tc nghiên cng quan
chung v b Cánh na  c, vi danh lc nhng loài t  n New Guinea
và Nht Bn [63].  o Malaysia, Fernando & p mt danh
lc gm 102 loài thuc 12 h nhiu loài khác vc miêu t hoc ghi
nhn. Hin t         c ngt thuc 64
ging, 18 h c bin [2]. B Cánh na  Borneo bao gm khoc
hu [81].


Cùng vi vic nghiên cu v phân loi hc, nhiu nhà khoa h
n vic nghiên cc sinh thái ha lý sinh vt, chng loi phát
sinh, tp tính hay s thích nghi ca Cánh na  c. Có th k n công trình
nghiên cu ca Cobben (1968, 1978), Andersen (1982), Damgaard (2008). Cheng
(1965- mt s bài báo v a lý sinh vt ca
ging Halobatesa lý sinh vt ca b Cánh na  khu vc quc
 cp bi Polhemus & Polhemus (1990). Bên cng nghiên cu v vai trò
ca b Cánh na trong h c quan tâm bi các nhà khoa h
Keffer (2000), Spence & Andersen (2000), Sites (2000), Yang et al. (2004), Chen et

al. (2005) [2]
Mi & Vitheepradit (2011) [68p mnh loi cho 4
loài Heleocoris hin có ti Thái Lan cùng nhng ghi chú v  m phân loi,
sinh thái, sinh c mt loài mi thuc ging này. Ti Singapore,
Yang & Murphy (2011) [82] t bài báo v c Heteroptera 
p mt khóa phân loi ca 3 ging
và 5 loài thuc h Mesoveliidae      t loài mi thuc ging
Nereivelia c mô t t rng ngp mn Singapore. Zettel (2011) [84] công b 7
loài mi ca phân h Gerromorpha t Myanmar.
Gt, Tran et al. (2012) u chnh danh pháp khoa hc ca hai
loài Amemboa ripiaria Polhemus & Andersen, 1984 và Amemboa lyra (Paiva,
1918) [65]. Tran & Polhemus (2012) ông b mt lot các nghiên cu v Cánh
na  khu v     1 loài mi ging Ranatra (Nepidae) t
Singapore và Indonesia [79].
 Nghiên cứu về bộ Cánh cứng
B Cánh cng là b ln nht trong gi ng vt.  , có khong
18.000 loài là côn c, khong 12.600 (70%) trong s c mô t
[31]. Wu et al. nh  Trung Qunh loc
311 loài  Nht Bnh  Úc có khong 510 loài và White
c 1.143 loài  khu vc Bc M thuc b Cánh cng [47].


Trong th k  t nhiu công trình nghiên cu v phân loi hc,
sinh thái hc và tin hóa ca b Cánh cu ca Feng (1932,
1933), Gschwendtner (1932), Fernando (1962, 1969), Nertrand (1973), Crowson
(1981), Jach (1984). Ngoài ra phi k ti nhng nghiên cu v sinh thái và tp tính
c công b bi Piana (1970), Brown (1973), Crowson (1981), James
(1969), Tavares &  khoa hc cho nhng nghiên cu sâu
n v m ca loài sau này [47].  châu Á, Heinrich & Balke (1997), Gentuli
(1995), Jach & Ji (1995, 1998, 2003), Yoshitomi & Satô (2005), Short (2009) 

cung c nhng dn liu v phân loi hc ca b Cánh cng  c [31,
32].
Nhng nghiên cu m k et al. 
cung cp nhng thông tin v các loài thuc ging Dryopomorphus (Elmidae) 
khu vc Malaysia [22]. Short &    sung 2 loài mi ca ging
Oocyclus là Oocyclus fikaceki Short & Jia và O. dinghu Short & Jia cho khu h
Cánh cng Châu Á t các mu vc  c [66]. Tuy
nhiên, các công trình nghiên cu v b Cánh cng  c quan
ng trên cn.
 Nghiên cứu về bộ Hai cánh (Diptera)
B Hai cánh là mt trong nhng b côn trùng có s ng loài ln trong
gii côn trùng vi khong 120.000 loài sng  c bin trên th gii
t b không ch ng v thành phng v
các  c tính sinh thái hc.
B c nghiên cu rt kc bit là các công trình nghiên cu
ca Alexander (1931), Mayer (1934), Zwich & Hortle (1989) [45]. Trong b này,
c bit quan tâm ti h Culicidae t rt sm bi nhng ng ca
chúng khá ln các hong sng ci. H này có khong 3.500 loài
i loài thuc 42 ging trên th gii [41], có nhiu ging phân b toàn cu và là
các vecto truyn bnh nguy hing vt và cây trng.


 châu Á, Delfinado & ng hp mt danh lc
 v thành phn loài ca b Hai cánh  min  - Mã Lai [43]. Khóa
phân loi v thành phn loài ca u trùng b Hai cánh  khu vc
nghiên cu bi Dudgeon (1999) và Yule (2004) [51].
 Nghiên cứu về bộ Cánh rộng (Megaloptera)
B Cánh rc bi t b khá nguyên thy ca côn
trùng bi      t b nh, s ng loài không nhiu, ch
khoc mô t, gm hai h: Corydalidae (247 loài) và Sialidae (81

loài) [23]. u trùng ca b này sn nhng
thành sng trên ct (Riek, 1970) [45].
V phân b ca b này, h Corydalidae có phân b rng, tuy nhiên các báo
cáo cho thy chúng không có mt  i
châu Phi và các vùng thuc. Các loài thuc h c coi
là phân b rng, ph bin   gii hn b 
sng (Kavan, 1979) [23].
Có rt nhiu tài liu phân loi v b này ca các tác gi khác nhau: Contreras &
Ramos (1998), Liu & Yang ( 2006). Penny et al. (1997) công b mt danh lc loài
thuc b Cánh r  (2006). Bên c  
cung cp nhng nghiên cu v s phân b ca các loài trong b này [23].
n nay  châu Á, b này ch phân b nhiu  i thuc Hàn
Quc, Nht Bn và mt s  Trung Quc (Bank, 1938). Trong mt th k qua,
th ging kin s  ca các loài mi thuc b Cánh rng,
t là khu vc Trung Quc và khu vc châu Úc. S c tính
s i gian ti có th i nhng khu vc nhit
p tc quan tâm nghiên cu [23].
 Nghiên cứu về bộ Cánh vảy (Lepidoptera)
B Cánh vy là mt trong nhng b côn trùng ln, vc
nh. Tuy nhiên, sc ch có mt s loài thuc các h:
Pyralidae, Pyraustidae và Crambidae.


ng thành ca b c rt nhiu nhà khoa hc nghiên cu t
rt lâu và có nhic công b cùng vnh loi chi tit
n bc phân loi loài. Tru trùng cc quan tâm
nhiu, ch có mt vài công trình nghiên cu, tiêu bi    u ca
Merritt & Cummins (1984), Morse, Yang & i
ti ging [45, 50].
 châu Á, nhng nghiên cu v Lepidoptera ch yu là v phân loi hc

  u ca Rose & Pajni (1987), Habeck & Solis (1994) và
Munroe (1995) [45]. Trong nhng nghiên cu này, các tác gi p
nh loi c th ti loài.
1.2. Tình hình nghiên cứu côn trùng nƣớc ở Việt Nam
Mt trong s các tác gi u tiên n khu h c  Vit
 3 loài mi ca b Phù du da vào
mu v  b 2 loài, Ephemera
longiventris và E. innotata [54]. Mt s loài thuc b c miêu t bi
Kawai (1968-1969), Zwick (1988) và Stark et al. t c các miêu t
này ch dng thành. Tác gi i Viu tiên có nhng
nghiên cu to nn tc côn trùng c ng Ngc Thanh (1967,
1980).
 Nghiên cứu về bộ Phù du (Ephemeroptera)
Công trình nghiên cu v b   u tiên  Vit Nam là ca tác gi
Navás (1922) mô t 2 loài Ephemera longiventris
Navas và Ephemera innotata  vào mu vc  min Bc Vit
Nam [52]. Tác gi Vit Nam phi k ng Ngc Thanh (1980) vi nghiên cu
khu h ng vng Bc Vi mt loài mi thuc
h Heptageniidae [7]. Theo ng Ngc Thanh (1980) nh khu h Phù du 
Vit Nam có 54 loài, 29 ging thuc 13 h khác nhau. ng thi ông mô t
hai loài mi cho khoa hc  là Thalerosphyrus vietnamensis Dang và
Neoephemeropsis cuaraoensis Dang [7, 52]. Nhng nghiên c   p


nhng thông tin hu ích góp phn m ra mt thi kì mi cho các công trình nghiên
cu v Phù thi gian sau.
Nhi th k XX, Tshernova (1972) mô t ging Vietnamella da
vào loài chun Vietnamella thani và công b thêm 1 loài mi là Asiatella
(Ephemerellidae) vi mu chun là Asiatella fermorata. Braacsh và Soldan (1979,
 10 loài mi thuc h c t

mt s sui  Vic bit, Braacsh & Soldan (1988) n thêm 2
ging mi là Asionurus và Trichogeniella Asionurus primus và
Trichogeniella maxillarisn nay vc hu cho khu h Phù du
Vit Nam [54].
Sang th k XXI, vic nghiên cu côn trùng b Phù du  Viy
mnh. Nguyn Xuân Quýnh và cng s (2001) khi xây d nh loi các
ng vc ngng gp  Ving
nh loi ti h u trùng Phù du. Kt qu c khoa hc
cho các nghiên cu phân loi v c s dng này là
sinh vt ch th cho các thu vc ngt  Vit Nam. Nguy nh và
n hành nghiên cu khu h Phù
du  mt s n quc gia ca Ving thi công b mt s loài mi cho
khoa hc [3]. Theo Nguynh (2003), khu h Phù du Vit Nam gm có 102
loài thuc 50 ging và 14 h [54].
Các công trình nghiên cu mu tp trung vào khu h Phù du  mt
s n Quc gia và Khu bo tc. Tiêu biu ca
Nguynh (2005), trong dn liu v Phù du  n quc gia Ba
nh c 27 loài thuc 22 ging và 9 h, tt loài
mi cho khoa hc là Polyplocia orientalis [10].
Nguynh và cng s (2007), trong kt qu u tra thành
phn loài Phù du tn quc gia Bi Doup - Núi Bà, tnh
c 48 loài thuc 30 ging và 7 h [11].



Nguynh (2008), trong nghiên cu v thành phn loài ca b Phù
du (Ephemeroptera)  n Quc gia Bch Mã, Tha Thiên Hu, c
56 loài thuc 33 ging và 11 h ng thi các tác gi n xét v s phân b
ca b  cao ti khu vc nghiên cu [12].
 Nghiên cứu về bộ Chuồn chuồn (Odonata)

B Chun chun  Vic nghiên cu lu tiên vào nh
u ca thi thi Pháp thuc bi mt s nhà khoa h
c công b u tra khu h ng v
 Trong báo cáo này, ông công b 139 loài thuc 3 h: Libellulidae, Aeshnidae
    9 loài mi và mt ging mi là
Merogomphus [1, 5]. Ti- thuc bo tàng T nhiên Tokyo (Nht Bn)
u tiên nghiên cu khu h Chun chun  Vit Nam [1
 84 loài thuc 12 h Chun chun  min Nam Vit Nam. Trong
tài liu này, tác gi  mt loài mi: Chlogomphus vietnamensis Asahina,
thuc h n thm hin ti, Asahini có nhiu
công b  v khu h Chun chun  c ta [5].
Các tác gi Vit Nam bao gm Nguyn Xuân Quýnh và cng s (2001), khi
xây dnh long vc ngng
gp  Vinh loi ti h ca b Chun chun. Nguyn
nh và cng s (2001), trong nghiên cu khu h c  n quc
c 26 loài thuc 12 h ca b Chun chun  khu vc
này. Nguyn Th Minh Hu (2009) trong nghiên cu khu h côn n
Quc gia Bch Mã tnh Tha Thiên Hu c 15 loài thuc 11 h.
Tuy nhiên, do nhng nghiên cu v phân loi thiu trùng chun chun  Vit
ng mu vc mi ch phân lon bc ging.
 Nghiên cứu về bộ Cánh úp (Plecoptera)
V Cánh úp, ch có mt s c tii các
nhà côn trùng h- 1969), Zwick (1968), Stark et al.


(1999) [17]. Tuy nhiên, nhng nghiên cu này ch i da
trên dng thành.
Nguyen V. V et al. khi nghiên cu v c 
n Qun s có mt ca 12 loài Cánh úp thuc 3 h
[53      dn liu mô t 50 loài thuc 22

ging, 4 h  Vit Nam da trên nhc m ca c ng thành
và thiu trùng [17] Kim Thu công b hai loài mi thuc h
Cánh úp ln (Perlidae) cho khu h Cánh úp Vit Nam là Agnetina den Cao & Bae,
2007 và Chinoperla rhododendroma Cao & Bae, 2007 [19
gi  sung 1 loài mi cho khoa hc và 1 loài lu tiên ghi nhn cho khu
h ng vt Vit Nam t nhng mc t Cao Bng.
Cao Th Kim Thu (2009) [8], khi nghiên cu thành phn loài h Perlidae
thuc b Cánh úp  khu vc min Trung Vit Nam t nh
c 22 loài thuc 10 gii là Neoperla tamdao, Tyloperla
trui, Acroneuria bachma, Chinoperla rhododendrona và 4 loài lu ghi nhn cho
khu h Vit Nam. , tác gi  mô t thêm hai loài na thuc
ging Acroneuria (Perlidae) và 1 loài thuc ging Phanoperla [8].
Sivec & Stark (2010)  mt s loài mi cho khu h Cánh úp Vit
Nam v c mô t t n Quc gia Cát Tiên và n Quc gia Yok
c mô t  h thng sui  Sa Pa, tnh Lào Cai. Stark & Sivec (2011)
n 2 mu vt thuc ging Neoperla  ng so vi
nhi Cao B0, 67, 68].
T các mu vt thu thc, tác gi Cao Th ng hp
c danh lc gm 70 loài Cánh úp ln thuc 13 ging  Vin
i cho khoa hc mô t t mu vt và có 55 loài mi ch
thy  Vin  m gii [9].
Gt, Stark et al. (2012) n 3 loài mi Rhopalopsole azun
(Gia Lai), R. minima (Ngh An) và R. sapa ng thp mt
khóa phân loi ti loài ca ging này ti Vit Nam [75].


 Nghiên cứu về bộ Cánh lông (Trichoptera)
 Vit Nam, b c nghiên cu t rt sm. Nhng tài liu v
c xut bn bi các nhà phân loi hc (Ulmer, 1907),
Tây Ban Nha (Navás, 1913). Banks (1931) và Mosely (1934) [26] nghiên cu v

Hydropsychoidae, Limnephiloidae và Rhyacopphiloidae. Oláh (1987-1989) mô t
các loài thuc Glossosomatoidae, Hydroptiloidae và Rhyacophiloidae [26
May (1995-1998) và Malicky (1994, 1995, 1998), mô t các loài thuc
Hydropsychoidae, Phiolopotamoidae, Leptoceroidae, Sericostomatoidae,
Limnephiloidae, Glossosomatoidae, Hydroptiloidae và Rhyacopphiloidae t các
mu vc  mt s vùng  c ta. Malicky & Mey (2001) [26], mô t 2
loài mi thuc ging Ceratopsyche  min Bc Vit Nam. Schefter & Johanson
(2001), mô t 3 loài thuc ging Helicopsyche.
Tác gi Vi thng khóa phân loi Cánh lông  Vit
c Huy (2005) [26] vi 198 loài (14 loài mi cho Vit Nam và 25
loài mc ghi nhn) thuc 58 ging và 24 h. Trong nghiên cu này, tác gi 
ng mô t chi tin các ging thuc b Cánh lông  Vit Nam.
Hoang D. H. & Bae J. Y. u so sánh m ng
c gia suk Pri  min Nam Vit Nam vi sui  min Trung ca
Hàn Quc, kt qu cho thy b Cánh lông  u v s ng
loài và h [27].
u v c  n Quc
gia mt s tác gi  cp ti thành phn loài Cánh lông tc
Huy và cng s nghiên cu  n Quc gia Bi Doup- Núi Bà tng,
Nguyu  n Quo tn Th Minh
Hu  n Quc gia Bch Mã tnh Tha Thiên Hu [3, 4].
 Nghiên cứu về bộ Cánh nửa (Hemiptera)
Nhng nghiên cu v b Cánh na  Vic biu tiên là
vào khou th k 20 và ch yc tin hành bi các nhà khoa hc
         & Polhemus


(1995, 1998) [2] ng loài thuc h   c miêu t t Vit
Nam là Ptilomera hylactor Breddin, 1903. Hai thp k sau, China (1925) mô t loài
Gigantometra gigasc ln nht thuc h Gerridae. 

Zettel & ng dn liu v h Gerridae  Vit Nam, ghi nhn tng cng
khong 40 loài. Hecher (1997) công b 2 loài mi: Pseudovelia intonsa và P.
pusilla, hin ch tìm thy  Vit Nam [2].
Các tác gi Vit Nam phi k n là Tr
nh lon loài ca h Gerridae, ghi nhn 64 loài thuc 26 ging [77]. Ti
Tran et al.  sung thêm 3 loài cho Vit Nam: Hydrometra albolineata
Scott, 1874; H. jaczewskii Lundblad, 1933 và H. ripicola ng thi
 p nht dn liu mi v phân b ca 9 loài Hydrometra  Vit Nam [2].
Nhng nghiên c sung danh sách thành phn loài, mô t các loài mi,
nh lon loài ca các ging, góp ph
cho nhng nghiên cu tip theo v b Hemiptera  c ca Vi
tác gi p danh sách loài Cánh na thuc khu v Hà Ni bao gm
23 loài, 12 ging, 9 h [78t nghiên cu tiên cho khu h Cánh na
ti th   i. M t, Tran &   sung mt loài
Gerris mi t min Nam Ving thi ghi nhn s xut hin lu tiên ca
hai loài G. latiabdominis và G. gracilicornis t khu vc phía tây bc cc.
t khóa phân loi chi tit cho 4 loài Gerris có mt  Vit
Nam hin nay [80].
 Nghiên cứu về các bộ Cánh cứng, Hai cánh, Cánh vảy và Cánh rộng
 c ta, các công trình nghiên cu v b Cánh cng (Coleoptera), Hai
cánh (Diptera), b Cánh vy (Lepidoptera) và b Cánh rng (Megaloptera) còn tn
mn. Các nghiên cng không tp trung vào mt b c th 
vi các công trình nghiên cu v khu h n
nh (2001), Nguyu (2009) nghiên cu  n Quo;
Cao Th Kim Thu, Nguynh và Yeon Jae Bae (2008), Nguyn Th Minh
Hu (2009) nghiên cu  n Quc gia Bch Mã