Nghiên cứu đa dạng sinh học của côn trùng nước ở Vườn Quốc gia Ba Vì, Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN




Nguyễn Thị Ánh Nguyệt



NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC CỦA CÔN TRÙNG NƢỚC

Ở VƢỜN QUỐC GIA BA Vì, HÀ NỘI





LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC





Hà Nội - Năm 2012


Hà Nội - Năm 2012

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN



Nguyễn Thị Ánh Nguyệt


NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC CỦA CÔN TRÙNG NƢỚC
Ở VƢỜN QUỐC GIA BA VÌ, HÀ NỘI


ng vt hc
Mã s: 60. 42. 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS. TS. NGUYỄN VĂN VỊNH



Hà Nội - Năm 2012
MỤC LỤC

Trang
MỞ ĐẦU 1
CHƢƠNG 1-TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2
1.1. Tình hình nghiên cc trên th gii 2
u kin t ng sinh hc VQG Ba Vì 21
u kin t nhiên ca VQG Ba Vì 21
ng sinh hc VQG Ba Vì 23
CHƢƠNG 2- THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM, VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU 26
2.1. Thi gian nghiên cu 26
m nghiên cu 26
2.3. Vt liu 30
2.3.1. Vt liu nghiên cu 30
u 30
2.3.3. Ch s a dng sinh hc và ch s ng 31
2.3.4. X lý s liu 33
CHƢƠNG 3- KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 34
3.1. Mt s ch s thy lý, hóa hc tm nghiên cu 34
3.2. Thành phc ti khu vc nghiên cu 35
3.2.1. Thành phn loài ca b Phù du (Ephemeroptera) 37
3.2.2. Thành phn loài b Chun chun (Odonata) 39
3.2.3. Thành phn loài b Cánh úp (Plecoptera) 39
3.2.4. Thành phn loài b Cánh na (Heniptera) 40

3.2.5. Thành phn loài b Cánh lông (Trichoptera) 40
3.2.6. Thành phn loài b Cánh cng (Coleoptera) 41
3.2.7. Thành phn loài b Hai cánh (Diptera) 41
3.2.8. Thành phn loài b Cánh vy (Lepidoptera) 42
3.2.9. Thành phn loài b Cánh rng (Megaloptera) 42
3.3. S ng cá th ca các b c ti khu vc nghiên cu 43
3.4. Mt s m ca quc ti các dng sinh cnh 44
3.4.1. Thành phc theo dng sinh cnh 45
3.4.2. M c theo các dng sinh cnh 54
 và mt s ch s ng 56
 ng v thành phn loài gia 3 dng sinh cnh 57
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 59
TÀI LIỆU THAM KHẢO 61
PHỤ LỤC












DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bng 1. Mt s ch s thy lý, hóa hc ti các m thu mu 34
Bng 2. Cu trúc thành phc ti khu vc nghiên cu 35

Bng 3: S c ti o 37
Bng 4. S ng cá th ca các b c ti khu vc nghiên cu 43
Bng 5. S ng loài côn trc theo các dng sinh cnh 45
Bng 6. Thành phc theo ba dng sinh cnh 46
Bng 7. S ng cá th c ti các sinh c din tích
0,25m
2
54
Bng 8, ch s DI, ch s i các sinh cnh 56
Bng 9. Ch s ng Jacca  Sorensen (%) gia các dng sinh cnh 57














DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
 m thu mu ti VQG Ba Vì 27
Hình 2: T l s loài theo tng b c ti khu vc nghiên cu 36
Hình 3. S ng cá th ca các b c ti khu vc nghiên cu 44
Hình 4. S loài ca tng b c gia các sinh cnh 46

Hình 5. M cá th gia các dng sinh cnh 55
 th hin s ng v thành phn loài gia các sinh cnh 58
1

MỞ ĐẦU
c gi vai trò quan trng trong h sinh thái các thy vc c
c chy. Mi mng thy vc, nhóm sinh vt này
u có nhc tính thích nghi phù hp. So vi nhiu nhóm sinh vt khác, côn
c có nhic tính ni tr ng loài, s ng cá th lc
bit chúng là nhng mt xích không th thiu trong chui th
c là nhng sinh vt tiêu th bc 1, bng thi li là ngun thc
a nhing vng. Nhic có quan h
mt thii vi. Mt s c gây hi là tác nhân truyn
bnh, tác nhân gây bnh, tác nhân phá hoi sn phm công nghip, nông nghi
Chính vì vng quan tâm nghiên cu ca nhiu nhà khoa
hc trên th gii.  Vit Nam, trong nhng 
c quan tâm nghiên cc bit là  các n Quc gia và các Khu bo tn
thiên nhiên ca Vit Nam, nh thng sông, sui phong phú, tim n
c. n Quc gia Ba Vì vi h ng thc vt phong phú
u nghiên cu ca các nhà khoa hc,
nhiu nghiên cu v  c. Chính vì th chúng tôi tin
hành thc hi tài “Nghiên cứu đa dạng sinh học của côn trùng nƣớc ở Vƣờn
Quốc gia Ba Vì, Hà Nội”, nhm m
 nh thành phn loài cc ti mt s h thng sui thuc
Vn Quc gia Ba Vì, Hà Ni
 Nghiên cu m ca quc: thành phn loài, m cá
th, m ng da vào mt s ch s  dng sinh hc theo các dng
sinh cnh.
.

2

CHƢƠNG 1-TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Tình hình nghiên cứu côn trùng nƣớc trên thế giới
c bao gm nhng loài côn trùng mà có mt phn hoc c vòng
i sng trng c. Chính vì s ng v thành phn loài, hình thái
cu tm thích nghi cùng vi vai trò quan trong ci vi h
i sc quan tâm nghiên
cu  c phát trin. t nhiu các công trình nghiên cu n
tng b ca nhóm này, t nhng nghiên cu v phân loi hc, tin hoá, n nhng
nghiên cu v ng di hc là v c
nghiên cu nhi.
Nhng nghiên cu sm nht v ng tp trung vào nhóm
côn trùng gây hi, truyn bi, mui (Resh và Rosenberg, 1979; Merritt
và Cummins, 1984; Merritt và Newson, 1978; Kim và Merritt, 1987) [50].
Bên cc gây hi, vai trò cc
vi các h sinh tc nhiu s quan tâm ca các nhà khoa hc.
Phm vi nghiên cc m rng nghiên
cu không ch dng li  vic mô t, phân longhiên cc
m sinh h: bing qun th côn trùng, các mi quan h dinh
 ng yêu cu ca sinh thái hc (Resh và Rosenberg, 1984; Cummins,
1994) [50, 67]. c bit mng nghiên cu mi v c m ra
 dc làm sinh vt ch th chc bu vi các
công trình nghiên cu ca Kuehne (1962), Bartsch và Ingram (1966), Wilhm và
Dorris (1968) [86].
n cui th k u th k XXI, nhiu nhà khoa h hàng
lot các công trình nghiên cu v    y W.P. (1983),
John C.M., Yang Lianfang and Tian Lixin (1994), Merritt R. W. and Cummins K.
nh loi ti ging, thm chí ti

c dng thành và u trùng. Bên c
các tác gi  cn mt s ng dng ca chúng trong sinh thái hc [50].
3

Qua các công trình nghiên cc công b t nh
c 9 b   ng gp là Phù du (Ephemeroptera), Chun chun
(Odonata), Cánh úp (Plecoptera), Cánh na (Hemiptera), Cánh lông (Tricoptera),
Cánh cng (Coleoptera), Hai cánh (Diptera), Cánh rng (Meganoptera) và Cánh
vy (Lepidoptera).
Nghiên cứu về bộ Phù du (Ephemeroptera)
B Phù du (Ephemeroptera) là b côn trùng có cánh c sinh  i
nguyên thy, tht trong nhng t tiên ca côn trùng.
Da vào nhng bng chng hóa thch, chúng có th n cui
ca k Cacbon và u k i C sinh, ng 290 tri
(Edmund, 1972) [25]. Các loài thuc b c mô t t rt sm. Công trình
nghiên c u tiên v phân loi hc Phù du là ca nhà t nhiên hc ni ting
Lineaus (1758). Ông  6 loài Phù du tìm thy  châu Âu và xp chúng vào
mt nhóm là Ephemera [56].
Vào th k XIX, Eaton (1871, 1881, 1883- hàng lot
các công trình nghiên cu Phù du ca mình, các cp nhng kin
thn v mô t m v mt hình thái ca c n u
ng thành, nhng kin thc này rt hu ích cho vic xây dng khóa
nh lon các h và ging ca b Phù du [56].
Nghiên cu v Phù du thc s phát trin mnh m vào th k n hình
là các công trình nghiên cu ca Ulmer (1920, 1924, 1925, 1932, 1933), Navás
(1920, 1930), Lestage (1921, 1924, 1927, 1930), Needham và cng s (1935).
Edmunds (1963) ng h thng phân lon h thuc b Phù du trên toàn
th git bc tranh tng th v khóa phân loi b
ngun gc phát sinh ca Phù du [24]. Tuy nhiên, cùng vi s phát trin ca các
nghiên cu v Phù du, h thng phân loi ca ông ngày càng t ra hn ch. Mc

Cafferty và Edmunds (1979 sung nhng dn liu mi và chnh lý khóa phân
loi cho phù hp vi thc t nghiên c     nh loi ca Mc
Cafferty và Edmunds ngoài vic mô t m hình thái thì mi quan h h hàng
4

gia các loài trong qúa trình tic các tác gi  cn. Tip sau
công trình nghiên cc ngot này h thng phân loi Phù du ngày
 c hoàn chnh bi các nghiên cu ca Kluge (1995, 1998, 2004), Mc
Cafferty (1991, 1997) và nhiu nhà nghiên cu v Phù du khác [50].
Trong mt nghiên cu g  tng hp nhng
nghiên cu v phân loi hc c     ng thi   
thuyt mi v ngun gc phát sinh ca Phù du da trên nhng nghiên cu v sinh
hc phân t. [63]
  2008, toàn th gi    c khong 3000 loài Phù du
thuc 375 ging và 37 h  Châu Âu có khong 350 loài và Bc M là 670
loài (Hubbard, 2008) [29]. Thành phn loài hay nói cách khác s ng v mc
 loài ca Phù du  các h th hin rt khác nhau, có nhng h ch có mt vài loài
     ng h có t    
Heptageniidae, Leptophlebiidae Tuy nhiên nhng con s n ánh ht
m ng ca Phù du vì còn nhiu khu vc trên th gii vc khám
phá ht, nht là các khu vc nhii.
 vi khu vc châu Á, nhng nghiên cu tiên v c thc hin
bi các nhà côn trùng hn t 
1924) [56]. Nhng nghiên c và nn ty vic nghiên cu v
Phù du  khu vc. Các kt qu nghiên cy,  châu Á có khong 128
ging thuc 18 h ca b Phù du (Hubbard, 1990; McCaffrty, 1991; McCaffrty &
Wang, 1997, 2000; Dudgeon, 1999) [56].
Ti khu vu v c khng
bi Ueno (1931, 1969) và Ulmer (1939). Các nhà nghiên cu ca Vit Nam và Thái
 khá nhiu công trình nghiên cu v Phù du trong thi gian gn

Nguyen, 2003, Nguyen and Bae, 2003, 2004, Tungpairojwong và Bae, 2006;
Tungpairojwong, 2007; Braasch Boonsoong, 2009) [56, 57, 58, 59, 60].
n nay, nhng nghiên cn phân loi và h thng hc Phù
du khá t m, các nhà khoa hng khoá phân loi chi tit ti loài k c giai
5

n ng thành. Hing nghiên cu tp trung vào các vn
 sinh thái, phc hi và bo tu ng dng ca
Phù du vào thc tin.
Neddham và cng s  các s liu v i, quá trình
lt xác chuyn t i sc lên cn, tng, tp tính sinh sn,
bing s ng theo mùa ca nhiu loài Phù du. Các kt qu nghiên cu v
 ng vt ca Lestage (1930) cho thy các loài thuc b    ng 
nhc chy vc cao, bên ccu
trúc na các thy vc gi vai trò quan trng, quyn thành phn loài
Phù du. 

 ra r





















































Phù du 

. ,  ,










 , 










 Phù du [52].
p nhng nghiên cu v ng ca bii
khí hi vi s phân b ng ca b Phù du [37].








 ,  Phù du 








 s dng Phù du  c. Landa và
Soldan (1991), Bufagni (1997) k








, cho rng vic s dng
Phù du làm sinh vt ch th d thc hin và có nhim. 






: 

 u công trình nghiên cu phân loc thc hin, nên vic
nh loi ti loài d d hai là hu ht các loài Phù du rt nhy cm vi
s bii cng nên s vic s dng chúng làm sinh vt ch th s cho
nhng kt qu y [56].
Nghiên cứu về bộ Chuồn chuồn (Odonata)
Các nghiên cu v Chun chu c b u t khong cui th k 19,
i sang th k 20 Chun chun mi ngày càng nhc chú ý nhi
ca các nhà nghiên cu phân loi hc và sinh thái hc.  u, các công
trình nghiên cu v Chun chun ch yu tp trung mô t hình dnm
ngoài các loài Chun chun thu thc  châu Á và châu Âu nhm xây dng
6

nh lon hình cho các công trình nghiên cu này là: Needham (1930),
Fraser (1933, 1934, 1936), Askew (1988), Zhao (1990), Hisore & Itoh (1993),
Wilson (1955). Merritt và Cummins (1996), xây dnh loi ti ging  c
n thing thành b Chun chun thuc khu vc Bc M [50].
B chun chuc chia thành 3 phân b: phân b Anisozygoptera, phân
b Zygoptera (Chun chun kim) và phân b Anisoptera (Chun chun ngô). Phân
b Anisozygoptera ch có 1 ging là Epiophlebia, ging này có mt s loài ch phân

b   cao khong 2.000m  nhng con sui thuc Nht Bn và vùng núi cao
Himalaya (Tani & Miyatake, 1979; Kumar & Khanna, 1983). Hai phân b còn li
phân b rng c  c chy vi s ng loài phong phú
[52].  ging 6000 loài thu
600 ging ca b Chun chun (Trueman and Rowe, 2008) [85].
Khu h Chun chun Bc M c khong 462 loài. 
              
Muttkowski (1910), Needham và Heywood (1929), p
 
 [50].
 khu vc châu Á, Chowdhury và Akhteruzzaman (1981) là nhi
u tiên công b công trình nghiên cu v Chun chun  Bangladesh. 
mô t chi tit các u trùng ca 13 loài Chun chun thuc b ph Anisoptera. Ngoài
ra còn mt s 
(1993), Subramanian (2005).  Vit Nam phi k n các công trình nghiên cu v
Chun chun c        c Huy
( Mnh C (2003) [1, 4].
Ngoài các công trình nghiên cu v phân loi hc còn có nhng công trình
nghiên cu v sinh hc, sinh thái hc và tp tính ca Chun chun. Mt trong
nhng nghiên cu tiêu biu là ca Corbet (1999) v tp tính và sinh thái ca Chun
chun trên th gi  v m sinh
hc ca Chun chu    sng, tp tính bt cp giao ph  i, la
7

chng sSilsby (2001) ng hp rt nhiu nghiên c
 to nên mt công trình khá hoàn chnh v   m sinh hc ca Chun
chuc bit là v chu trình sng, tp tính sinh sn hay s a loài [4].
Nghiên cứu về bộ Cánh úp (Plecoptera)
 gic khong 3500 loài Cánh úp,
c Bc M có khong 650 loài (Stark & Baumann, 2005), khu vc

Trung M 95 loài, khu vc Nam M 378 loài (Heckman, 2003), khu vc Châu Âu
426 loài (Fochetti & Tierno de Figueroa, 2004), khu vc Châu phi 126 loài ; Châu
Á là khu vc có s ng loài phong phú nht vi s c lên ti
ng 784 loài, Trung Quc
u vi 350 loài (Yuzhou & Junhua, 2001), tit Bn vi 306 loài
(Sivec & Yang 2001); Tây Á có 114 loài và Bc Á vi 279 loài. Khu vc Australia
có 191 loài (Michaelis & Yule, 1988) và New Zealand vi 104 loài [68].
Khi so sánh vi nghiên cu ca Hynes (1976) và Zwick (1980) (nghiên cu
cung cp thông tin v 2000 loài Cánh úp trên th gii) có th thy là tng s loài
Cánh   l [68].
Khu vc Bc M và Châu Âu là hai khu vc nghiên cu nhi
c. Tuy nhiên t l loài mc mô t  2 khu vc này vn khá cao: trung bình
m  ,6 loài Cánh úp m c mô t  khu vc Châu Âu (Fochetti &
Tierno de Figueroa, 2005). Ngoài ra khu h Cánh úp  Australia và New Zealand
c nghiên cng dn liu v Cánh úp 
Trung và Nam M còn r  i din cho m ng
tht s  các khu v phong phú ca b
u so vi khu vc Bc M và Châu Âu. Tuy nhiên trên thc t
ngoi tr Nht Bn và Nga, nhng dn liu v Cánh úp  khu vc này còn r
sài, thm chí có nh có bt c mt nghiên cu nào v b này [68].
Khu h Cánh úp  c nghiên cu bi nhng nhà khoa hc châu Á
và châu Âu. Trong sut nhng thp niên 30 ca th k XX, Wu và Claassen (1934,
1935, 1937      nh loi Cánh úp  min Nam Trung Quc.
8

Kawai (1961 - 1975) nghiên cu mt vài loài  n phía Nam
châu Á. Zwick và Sivec (1980) mô t mt s loài Cánh úp  Himalaya. Vào thp
niên 80 ca th k XX, Zwick (1980, 198ng nghiên
cu v khu h Cánh úp  ng s (1988, 1989) mô t mt
vài loài thuc Perlinae (Perlidae)  Malaysia, Thái Lan và mô t 2 ging thuc

Peltoperlidae (Cryptoperla và Yoraperla)  Nht B   Loan. Stark (1979,
      n nhiu loài mi trong h Peltoperlidae và
Perlidae  châu Á. G nhng tài liu liên
n Perlidae  min Nam Trung Quc [17].
Morse J. C., Yang Lianfang & Tian Lixin (1994); Merritt & Cummins
(1996) khi nghiên cu khu h Cánh úp  Trung Quc và Bc M, các tác gi 
dnh loi ti ging u trùng ca b  cho vinh loi
các loài thuc b Cánh úp  Trung Quc và Bc M sau này [50,52].
trng i vi h sinh thái su
là sinh vt tiêu th bng tha nhing vt không
ng và cá; thiu trùng b c s dng ch th
sinh h a b
Cánh úp hi vi si. Tuy nhiên do s suy
gim chng nguc và s i v mt vt lý ca sông suc bit là 
c công nghip phát tric có m dân s 
gim s ng loài Cánh úp [68].
Nghiên cứu về bộ Cánh nửa (Hemiptera)
c b Cánh na phân b rng rãi  hu ht các la tr Nam
Cc, chúng bao gm 2 nhóm chính là: Gerromorpha (nhóm sc)
và Nepomorpha (nhóm s  c). Ngoài ra còn có mt nhóm na là
Leptopodomorpha, tuy không sng  t mi 
gn b c. Mt s tác gi ng  c [65
2008, th gic 4.810 loài, 343 ging và 23 h thuc b Cánh na
m 4.656 loài, 326 ging, 20 h sng  c ngt [65].
9

Trên th gi   u công trình nghiên cu b Hemiptera  c v
hình thái, sinh hc, sinh thái, phân loi và chng lo     
Fernando (1969), Menke (1979), Andersen (1985), Schuh và Slater (1995),
Hilsenwoff (1991) [87].

 Châu Á, các công trình nghiên cu v b c bu khá sm
bng các nghiên cu ca Lundblad (1933), La Rivers (1970), Lansbury (1972,
1973) [47]. B c quan tâm nghiên cu  nhi
Qu Trung Quc, t nh-1930,
 nhiu nghiên cu phân loi, sinh hc ca Hemiptera  c
[47].  n 1923-ô t nhiu
loài thuc b Hemiptera  khu vc này và các vùng lân cc phân
loc tip tc nghiên c
tng quan chung v b Hemiptera  c, vi danh lc nhng loài t  n
New Guinea và Nht Bn [65].  
lp mt danh lc gm 102 loài thuc 12 hu loài khác vc miêu
t hoc ghi nhn. Hin to Malac ngt
thuc 64 ging, 18 h c bin. B Cánh na  Borneo bao gm khong 80
c hu [87]. GTran và Polhemus D. A. (2012mô t 1 loài mi
thuc ging Ranatra (Nepidae)  khu v [83].
Cùng vi vic nghiên cu v phân loi hc, nhiu nhà khoa h
n vic nghiên cc sinh thái ha lý sinh vt, chng loi phát
sinh, tp tính hay s thích nghi ca Cánh na  c. Có th k n công trình
nghiên cu ca Cobben (1968, 1978), Andersen (1982), Damgaard (2008). Cheng
(1965,1966,  mt s bài báo v   a lý sinh vt ca
ging Halobates. Nhng nghiên cu v vai trò ca b Cánh na trong h sinh thái
c quan tâm bi các nhà khoa hffer (2000), Spence và Andersen
(2000), Sites (2000), Yang et al. (2004), Chen et al. (2005) [87].


10

Nghiên cứu về bộ Cánh lông (Trichoptera)
Cánh lông là mt trong nhng b có s ng loài phong phú. Nhng nghiên
cu v h thng phân loi bc cao ca b c thc hin bi Ross (1956,

p tc b sung và hoàn thin bi Morse (1997) [27].
c tính trên th gii có khong 14.548 loài, 616 ging và 49
h còn tn ti và 685 loài thuc 125 ging và 12 h thch ca b Cánh lông
[31].
 b c nghiên cu t rt sm bi Ulmer (1911,
1915, 1925, 1927, 1930, 1932) và Navás (1913, 1917, 1922, 1930, 1932). Trong khi
ng nghiên cu ch yu dm ra
ng nghiên cu dn u trùng vào nh7].
n này, vic nghiên cu v Cánh lông  t
 c chú trng, Ulmer (1905 - 1951, 1955, 1957), Malicky (1955), Morse
(2009); Banks (1937) u tiên nghiên cu khu h c
bit trong nht các công trình nghiên cu mi v Cánh
c công b: t kê 327 loài và chng minh s ng
co Sumatra cao i các khu vi
lc Indonesia; Johason và Oláh (2008)  7 loài mi thuc ging Tinodes
(Psychomyiidae) cho khu h i t Hng Kông
[35].
p mt danh sách gm 1046 loài,
94 ging, 27 h ca khu h Cánh lông  . Các nghiên cu v Cánh lông 
c quan tâm  mt s qut Bn vi nhng nghiên cu ca
Iwata (1927), Tanida (1986, 1987), Ito và Ohkawa (2012); Trung Quc (Martynov,
1930, 1931; Wang, 1963), Thái Lan (Chantaramongkol và Malicky, 1989, 1991,
1992, 1993a, 1993b, 1995, 1997; Radomsuk, 1999; Sangpradub và cng s, 1999;
Malicky và cng s, 2001, 2002; Chaiyapa, 2001) [27] Tuy nhiên, do còn nhiu
hn ch v nh loi u trùng ti ging và loài nên các nghiên cu  
mi ch dng li  nh loi ca b Cánh lông 
11

t Nam) da trên nhng nghiên cu ca tác gi
Wallace và cng s (1990), Edington và Hildrew (1995) và Wiggins (1996) [27].

 19 loài mi thuc h Dipseudopsidae
cho khoa hc t các mu vc ti , Malaysia, Lào và Vit Nam. Ti
Nht Bn, tác gi n s xut hin lu ca hai
loài Cánh lông thuc ging Ugandatrichia (Hydroptilidae) kèm theo nhng miêu t
chi tin u trùng, nhng thành ca các loài thuc ging này
t30].
Bên cnh nhng nghiên cu v phân loi hc, nhng nghiên cu v sinh thái
m sinh hc ca b c bit chú ý tiêu biu là các
công trình ca Haris, Mackay và Wiggins vào nha th k c. Mt
s   s  n u trùng côn trùng ca Wiggins
(1969, 1978, 
2009,  m  a lý
sinh vt ca b Cánh lông trên toàn th gii và tip tc cp nht cho ti hin
nay [27].
Nghiên cứu về bộ Cánh cứng (Coleoptera)
B Cánh cng (Coleoptera) là b có s ng loài ln nht trong ging
vt. Hin nay, s loài thuc b côn trùng này vào khong 277.000 - 350.000 loài và
khong 18.000 loài trong s thu c [32]. Hin nay, các
công trình nghiên cu v b Cánh cng tp trung vào phân loi hc, sinh thái hc,
ti     u ca Feng (1932, 1933), Gschwendtner (1932),
Fernando (1962, 1969), Nertrand (1973), Jach (1984). Heinrich & Balke (1997),
Gentuli (1995), Jac nhng dn
liu v phân loi hc ca b Cánh cng  châu Á [52].
Wu và cng s nh  Trung Qunh
loc 311 loài  Nht Bnh  Úc có khong 510 loài và
c 1.143 loài  khu vc Bc M thuc b Cánh cng
[50].
12

Nhng nghiên cu m k ng s (2012)

p nhng thông tin v các loài thuc ging Dryopomorphus (Elmidae) 
khu vc M sung 2 loài mi ca ging Oocyclus là
Oocyclus fikaceki Short và Jia và O. dinghu Short và Jia cho khu h Cánh cng
Châu Á t các mu vc  c [69].
Mc có s loài rt phong phú tuy nhiên con s
này ch là mt phn nh tng s loài ca b cánh cng vì th các công trình nghiên
cu v b Cánh cng  ng trên
cn.
Nghiên cứu về bộ Hai cánh (Diptera)
B Hai cánh là mt trong nhng b côn trùng có s ng loài nhiu nht
trong ging vt vi khong 120.000 loài sng  c bit trên th gii,
chúng phân b rông rãi  hu ht các dng thy vt trong nhng b
c thu hút s c bit ca các nhà khoa hc do mi liên h
cht ch ca chúng vi.
t nhiu các công trình nghiên cu v b c công b trên
toàn th gii, u là các công trình nghiên cu ca Alexander (1931),
Mayer (1934), Zwich & Hortle i vi khu vc châu Á, Delfinado & Hardy
ng hp mt danh l v thành phn loài ca b
Hai cánh  min  - nh loi ti h và ging hin nay ch yu
thc hinh loc xây dng bi Harris (1990). Do nhiu loài thuc
b này là vt ch trung gian truyn bi và gia súc nên nhm
v sinh thái hc ca b c quan tâm nghiên cu t sm (50).
Trong nh, xut hin nhiu công trình nghiên cu liên quan
n vic s dng u trùng b c bit là h t
ch th chc [52].
Nghiên cứu về bộ Cánh rộng (Megaloptera)
B Cánh rc xem là nhóm côn trùng nguyên thy trong nhóm côn
trùng bin thái hoàn toàn. Hin nay, b Cánh rng có khoc bit
13

trên th gii và chia thành hai h       ng
thành  cng ho, tuy nhiên n u trùng
li st cng vt [50].
u trùng ca b Cánh rng ng phân b  các thy vc ng
sông, sui, h u mùn, các mnh vn, cát hoc si nh. Chúng tri qua 5
ln lt xác và sc khoi ca mình. u trùng ri khi
các thy vc ngt và hóa nhng [22].
Trong khi h Corydalidae có phân b khá rng thì các loài thuc h Sialidae
này li phân b rt hp,  châu Á, h này mi ch phân b  i thuc Hàn
Quc, Nht Bn và mt s  Trung Quc (Bank, 1940) [50].
Nghiên cứu về bộ Cánh vảy (Lepidoptera)
B cánh vy là mt trong nhng b côn trùng có s loài ln nht trên th
gii, tuy nhiên ch có mt s loài thuc h Pyralidae, Pyraustidae và Crambidae
sng  c. n ng thành ca b  c nghiên cu t lâu và rt
nhic công b cùng vi các khóa phân lo
n u trùng, ch có mt s công trình nghiên cu, tiêu biu là ca Merrit và
Cummins (1984), nh lon ging
ca u trùng b Cánh vy [52].
 châu Á, các nghiên cu v Lepidoptera ch yu là v phân loi hc trong
u ca Rose & Pajni (1987), Habeck & Solis (1994) và Munroe
(1995). Trong các nghiên cu này, các tác gi nh lnh loi c
th ti loài [50].
1.2. Tình hình nghiên cứu côn trùng nƣớc ở Việt Nam
V nghiên cc  Vic mt s tác gi  cp
n, các công trình nghiên cu ch yu tc phân loi hi
vi các b c ph bin, bên cu v s dng
c làm sinh vt ch th cht s
kt qu nghiên cu chính v c  Vi n hin
nay.
14

Nghiên cứu về bộ Phù du (Ephemeroptera)
Nhng nghiên cu tiên v Phù du  Vic thc hiu
th k XX vi các nhà khoa h c ngoài. 

 là nghiên cu ca 
(1921, 1924), ông 

 mt loài mi ca b Phù du cho khoa
hc, da vào mu v  bo tàng Pari (mu vc  min Bc
Vit Nam). Ti hai loài Ephemera longiventris
và Ephemera innotata, 



 u vc  min Bc Vit Nam
[56].
ng Ngnh khu h Phù du  Bc Vit Nam bao gm
54 loài, 29 ging thuc 13 h khác nhau. Tuy nhiên trong s này ch có 13 loài là
, s còn li ch  m ging. Trong nghiên c
t hai loài cho khoa hó là Thalerosphyrus vietnamensis Dang và Neopheieridae
cuaraoensis Dang [56].
         10 loài mi thuc h
Heptageniidae cho khu h Phù du  Vit Nam, có 2 ging mi là Asionurus và
Trichogeniella [56].
Nguyn Xuân Quýnh và cng s (2001), khi xây dnh loi các
ng v  c ng ng gp  Vi 
nh loi ti h u trùng Phù du. Kt qu c khoa hc
cho các nghiên cu phân loi v c s dng này là
sinh vt ch th cho các thu vc ngt  Vit Nam [5].

Nguyc 102 loài thuc 50 ging và 14
h Phù du  Vic bin trong các nghiên cu
c, 30 loài lc ghi nhn  Vit Nam, 37 loài mi cho khoa hc và
12 loài d i cho Vit Nam. Trong nghiên cu này, tác gi 
dnh loi và mô t m hình dng ngoài ca các loài thuc b Phù
du  Vit Nam, nghiên c  phc v ng nghiên cu tip
theo v b Phù du  c ta [56].
15

Nhng nghiên cu g b Phù du ch yu tp trung nghiên c
dng thành phn loài ca b này  các n Quc gia (VQG). C th Nguy
Vnh (2004), khi nghiên cu v Phù du  VQG c 32 loài
thuc 24 ging và 8 hu tiên ghi nhn cho khu h ng
vt ViVQG  [9];
Nguynh (2005), trong dn liu v Phù du  VQG Ba Vì,
nh c 27 loài thuc 22 ging và 9 h, tt loài mi
cho khoa hc là Polyplocia orientalis [10]; u tra
thành phn loài Phù du  mt s sui ti Sapa, Lào Cai, tác gi nh
c 53 loài thuc 31 ging và 11 h. Kt qu  c 4 loài mi cho
khoa hc da vào các mu chuc t Isca fasica Nguyen and
Bae, 2003; Rhoenanthus sapa Nguyen and Bae, 2004; Afronurus meo, Nguyen and
Bae, 2003; Iron longintibius, ng thc 10
loài lu tiên ghi nhn cho khu h ng vt ca Vit Nam [11].
Nguynh và cng s (2007), trong kt qu u tra thành
phn loài Phù du ti VQG Bi Doup - Núi Bà, tng, c 48
loài thuc 30 ging và 7 h [54].
Nguy  nh và Nguyn Th Minh Hu (2008), trong nghiên cu v
thành phn loài ca b Phù du (Ephemeroptera)  VQG Bch Mã, Tha Thiên
Hu, c 56 loài thuc 33 ging và 11 h ng thi các tác gi 
nhn xét v s phân b ca b  cao ti khu vc nghiên cu [12].

So vi nhiu b c khác, b Phù du  Vic nghiên
cu mt cách có h thng vi nhiu công trình nghiên cu ca các tác gi trong và
ng th nh loi ca i hoàn
thin.
Nghiên cứu về bộ Chuồn chuồn (Odonata)
Nhìn chung nhng nghiên cu v khu h Chun chun  Vit Nam còn tn
m thng, các nghiên cu ch yu tp ng
thành ca Chun chun. B Chun chun  Vic nghiên cu lu tiên
16

vào nhu thp niên 90 ca th k i thi Pháp thuc bi mt s
nhà nghiên cc công b u
tra khu h ng v 139 loài thuc 3
h 9 loài
mi và mt ging mi là Merogomphus [1].
Asahina - thuc bo tàng T nhiên Tokyo (Nht Bn) là mt trong nhng
i tiên phong nghiên cu khu h Chun chun  Vi
công b 84 loài thuc 12 h Chun chun  min Nam Vit Nam. Trong tài liu
này, tác gi  mt loài mi: Chlogomphus vietnamensis Asahina, thuc h
Cordulegasteridae [4].
Karube (1999)    mt loài mi trên tp chí Odonatologica là
Planaeschna cucphuongensis thuc h Aeshidae. Mu vt c  c thu
thp  VQG nh Ninh Bình [4].
Nguyn Xuân Quýnh và cng s (2001), khi xây dnh loi các
ng vc ngng gp  Ving
nh loi ti h ca b Chun chun [5].
Nguy  nh và cng s (2001), trong nghiên cu khu h côn trùng
c  VQG c 26 loài thuc 12 h ca b Chun chun 
khu vc này. Tuy nhiên, do nhng nghiên cu v phân loi thiu trùng chun chun
 Ving mu vc mi ch phân lon bc ging

[55].
 M(2003) trong công trình nghiên cu v khu h chun chun
 Khu bo t      VQG      c 55 loài
Chun chun thuc 11 h ng thi tác gi nh loi
ti h ca Chun chun ti khu vc nghiên cu. 
mô t chi tit tng h t công trình phân loi
ca loài Dvidius monastyrskii, h Gomphidae, b ph t loài
Chun chun mc ghi nhn  min Bc Vit Nam [4].
17

ng Quc Quân (2008) trong nghiên cu v ng khu h Chun chun
ti VQG Tràm Chim, tc 12 loài (thiu trùng ) và 25
ng thành) chun chun, tác gi nh loi riêng cho c
thiu trùng và c Chun chu   ng thi cung cp nhng miêu t
i chi tit v hình thái ngoài ca chúng [4].
Nguyn Th Minh Hu (2009) trong nghiên cu khu h c VQG
Bch Mã tnh Tha Thiên Hu c 15 loài thuc 11 h
u và cng s khi nghiên cc ti VQG
c 32 loài thuc 12 h ti khu vc này [2, 3].
Bên cnh các công trình nghiên cu v phân loi hc nghiên cu v ng
dng ca b Chun chuc  cp n trong nghiên cu cng Ngc
Thanh và nhóm nghiên cu (2002), nghiên cng d liu v u trùng
Chun chu dánh giá chc.
Nghiên cứu về bộ Cánh úp (Plecoptera)
 Vit Nam, nhng nghiên cu và hiu bit v b Cánh úp còn ít. Mt vài
  c mô t bi Kawai (1968, 1969), Zwick (1988), Stark và cng s
t c các mu vu  ng thành [17].
Nguy  nh (2001) và cng s khi nghiên cu v nhóm côn trùng
c  VQG n hành nh loi các loài thuc b Cánh úp. Kt qu
cho thy s loài Cánh úp  VQG o là 12 loài thuc 3 h [55].

Cao Th Kim Thu (2002)  dn liu mô t 50 loài thuc 22 ging, 4
h  Vit Nam da trên nhc m ca c ng thành và u
trùng. Tác gi nh loi cho c ng thành và thiu
trùng Cánh úp  Ving thi cung cp nhng miêu t chi tit v hình thái
ca thiu trùng b  khoa hc cho các nghiên cu
sau này v b Cánh úp  c ta [17].
Cao Th Kim Thu (2007) công b hai loài mi thuc h Cánh úp ln
(Perlidae) cho khu h Cánh úp Vit Nam là Agnetina den Cao & Bae, 2007 và
Chinoperla rhododendroma Cao & Bae, 2007 [19]. n 2009, tác gi trong nghiên
18

cu thành phn loài h Perlidae thuc b Cánh úp  khu vc min Trung Vit Nam
   c 22 loài thuc 10 gi      i là Neoperla
tamdao, Tyloperla trui, Acroneuria bachma, Chinoperla rhododendrona và 4 loài
lu ghi nhn cho khu h Vi thêm hai loài
na thuc ging Acroneuria (Perlidae) và 1 loài thuc ging Phanoperla [7].
Stark và Sivec (2010)  mt s loài mi cho khu h Cánh úp Vit
Nam vc mô t t VQG Cát Tiên và VQG c mô t
 h thng sui  Sa pa, t n 2 mu
vt thuc ging Neoperla ng so vi nhc
i Cao B71, 72, 74].
T các mu vt thu thc và tham kho các tài li, Cao Th
   ng h c danh lc gm 70 loài Cánh úp ln thuc 13
ging  Vii cho khoa hc mô t t
mu vt và có 55 loài mi ch thy  Vin  mo
trên th gii [8].
G  t, Stark, Sivec và Shimizu (2012)   n 3 loài mi là
Rhopalopsole azun (Gia Lai), R. minima (Ngh An) và R. sapa ng thi
p mt khóa phân loi ti loài ca ging này ti Vit Nam [77]. Tuy
nhiên, các nghiên cu m dng li  ng thành ca b Cánh

úp.
Nghiên cứu về bộ cánh nửa (Hemiptera)
Nhng nghiên cu v b Cánh na  Vic biu tiên là
vào khou th k 20 và ch yc tin hành bi các nhà khoa hc
          
ng loài thuc h c miêu t t Vit Nam là
Ptilomera hylactor Breddin, 1903. Hai thp k sau, China (1925) mô t loài
Gigantometra gigasc ln nht thuc h c hu
ca Vio Hng dn liu v
h Gerridae  Vit Nam, ghi nhn tng cng kho
19

công b 2 loài mi: Pseudovelia intonsa và P. pusilla, hin ch tìm thy  Vit Nam
[81].
Tran nh lon loài ca h Gerridae, ghi nhn
64 loài thuc 26 ging [81] 010, tác gi  sung thêm 3 loài
cho Vit Nam: Hydrometra albolineata Scott, 1874; H. jaczewskii Lundblad, 1933
và H. ripicola ng thp nht dn liu mi v phân b
ca 9 loài Hydrometra  Vit Nam [80]. Nhng nghiên c sung danh
sách thành phn loài, mô t các loài mnh lon
loài ca các ging, góp ph cho nhng nghiên cu tip theo v b Cánh
na  c ca Vi p danh sách loài Cánh na
thuc khu v Hà Ni bao gm 23 loài, 12 ging, 9 h [82
cu tiên cho khu h Cánh na ti Hà Ni.
M sung mt loài Gerris mi t
min Nam Ving thi ghi nhn s xut hin lu tiên ca hai loài G.
latiabdominis và G. gracilicornis t khu vc phía tây bc c
t khóa phân loi chi tit cho 4 loài Gerris có mt  Vit Nam hin
nay [84]. Cho ti nay, thành phc b Cánh na  Vit Nam có
khong trên 170 loài, 18 h [80, 81, 83, 84].

Nghiên cứu về bộ Cánh lông (Trichoptera)
 Vit Nam, b c nghiên cu t rt sm. Nhng tài liu v
c xut bn bi các nhà phân loi hn t c châu Âu
c (Ulmer, 1907), Tây Ban Nha (Navás, 1913). Nhng nghiên cu tiên
ca Ulmer v 2 loài Hydromanicus buenningi và Paraphlegopteryx tonkinensis 
t nn móng cho vic nghiên cu v Cánh lông  Vit Nam. Navás (1913, 1917,
        mt s loài thuc các tng h ca
Hydropsychoidae, Philopotamoidae (Stenopsychidae), Leptoceroidae,
Limnephiloidae và Rhyacophiloidae. Banks (1931) và Mosely (1934) nghiên cu v
Hydropsychoidae, Limnephiloidae và Rhyacopphiloidae. Oláh (1987 - 1989) mô t
các loài thuc Glossosomatoidae, Hydroptiloidae và Rhyacophiloidae [23]. May