NGHIÊN CỨU LỰA CHỌN CÁC BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUÁ TRÌNH GIẢNG DẠY- HUẤN LUYỆN CÁC DẠNG THỨC KHAI CUỘC THOÁNG MÔN CỜ VUA CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG TRUNG HỌC ( LỨA TUỔI 15-17)

Sở giáo dục và đào tạo phú thọ

Trờng Trung học phổ thông vĩnh chân
--------------------------$-----------------------------

Sáng kiến kinh
nghiệm
Tên đề tài: " Nghiên cứu lựa chọn các biện
pháp nhằm nâng cao hiệu quả quá trình

giảng dạy- huấn luyện các dạng thức khai
cuộc thoáng m«n cê vua cho häc sinh phỉ
th«ng trung häc ( lứa tuổi 15-17) "

Họ và tên :

Nguyễn Thị Thanh H ¬ng
Tæ : Hãa - sinh - KT - TD

1


Vĩnh Chân, Tháng 5 năm 2009

2


Đề tài : NGHIÊN CứU LựA CHọN CáC BIệN PHáP NHằM N
ÂNG CAO HIệU QUả QUá TRìNH GIảNG DạY HUấN LUYệN
CáC DạNG THứC KHAI CuộC THOáNG môn cơ vua CHO HọC
SINH PHổ THÔNG TRUNG HọC (lứa tuổi 15 17)

Phần I. Mở Đầu
Nền thể dục thể thao Việt Nam đà và đang trên đà vơn lên sánh ngang với
các quốc gia có tiềm năng và trình độ cao ở khu vực các nớc Đông Nam á. Nhiều
môn thể thao của nớc ta đà vơn tới tầm cao của thế giới nh môn: Whusu có
Nguyễn Thuý Hiền vô địch thế giới, cờ vua có Đào Thiện Hải vô địch thế giới lứa
tuổi từ 15 16 năm 1993, Nguyễn Thị Dung vô địch thế giới lứa tuổi từ 11- 12
năm 1994. Các giải trẻ thế giới trong môn cờ vua thi đấu nhanh, vận động viên
Châu Thị Ngọc Giao giành cúp đoạt chức vô địch thế giới...
Đặc biệt, ở môn thĨ thao cê vua – m«n thĨ thao trÝ t này rất phù hợp với
t chất của ngời Việt Nam song các vận động viên cờ vua đà thể hiện đợc tài năng
và đà đem về cho nền TDTT của nớc nhà những tấm huy chơng quý giá, trong số
các VĐV cờ vua Việt Nam đạt những đẳng cấp cao nhất ở môn này phải nói đến
gơng mặt trẻ tuổi nh : Đào Thiện Hải và Hoàng Thanh Trang đều đạt danh hiệu
đại kiện tớng và đứng trong hàng ngũ những vận động viên trẻ mạnh nhất thế
giới.

3


Với những thành tích rực rỡ đó, Nhà nớc và nghành TDTT ngày càng quan
tâm và tạo điều kiện để phổ cập rộng rÃi, phát triển môn thể thao này coi đó là
một trong những môn thể thao trọng điểm của Việt Nam đạt thành tích cao trên
đấu trờng quốc tế .
Thực tế cho thấy ở nhiều địa phơng môn thể thao trí tuệ này đợc quảng đại
quần chúng say mê tập luyện và phát triển ngày càng mạnh mẽ. Các giải thi đấu
với nhiều quy mô không ngừng đợc tăng lên cả về chất lợng chuyên môn cũng
nh số lợng VĐV, đơn vị tham gia. Đó là những dấu hiệu rất đáng khích lệ cho
những ngời làm chuyên môn cờ vua. Đặc biệt, tại Hội Khoẻ Phù Đổng toàn quốc
lần thứ 7 ,số VĐV thi đấu đà tăng lên nhiều và có tới 52/53 tỉnh thành trong cả nớc tham dự .
Thực tế ở mỗi địa phơng, các giáo viên, huấn luyện viên đều giảng dạy

theo kinh nghiệm của mình hoặc theo các sách đà hỡng dẫn mà ít có những phơng pháp đa dạng, phong phú trong quả trình giảng dạy . Điều này đà gây ra cho
các em häc sinh sù tiÕp thu kiÕn thøc gß bã cứng nhắc không hoàn thiện. Cũng
từ đó, gây cho các em có nhiều lỗ hổng về kiến thức, thiếu sự sáng tạo trong t
duy chiến thuật, chiến lợc. Do vậy, trình độ của các em tiến bộ chậm và không
chắc.
Với mục đích nâng cao trình độ cho các VĐV cờ vua trẻ trong trờng phổ
thông trung học xây dựng cho các em phong cách t duy phong phú, sáng tạo
trong cờ vua, đồng thời xây dựng phong trào cờ vua ở địa phơng ngày càng phát
triển.
Muốn đạt đợc nh vậy cần giải quyết các khâu cơ sở vật chất phục vụ học
tập, lực lợng giáo viên và các điều kiện khác... Phục vụ cho huấn luyện và học
tập. Đặc biệt là theo chúng tôi một trong những khâu quan trọng đó là : Đa đợc
các biện pháp nâng cao hiệu quả quá trình giảng dạy huấn luyện kiến thức về cờ
vua nói chung cũng nh kiến thức cơ bản nh: Khai cuộc, trung cuộc, tàn cuộc kế
hoạch chơi, các tình huống cờ điển hình các đòn phối hợp các ván cê thi ®Êu
nhanh...

4


Trong đó rèn luyện kỹ năng chơi và thực hiện tốt các dạng bài tập khai
cuộc, một dạng bài tập phát triển t duy rất có hiệu quả là cơ sở vững chắc cho
quá trình tiến hành thi đấu một ván cờ đi đến hiệu quả cao. Trong quá trình
giảng dạy- huấn luyện môn cờ vua, có thể nói rằng cho đến nay các tài liệu về
thi đấu tập luyện vỊ khai cc ®· cã nhiỊu ®Ĩ cho hn lun viên và giáo viên
áp dụng.
Tuy vậy, không phải VĐV nào cũng áp dụng đợc các kiến thức đó một
cách có hệ thống và có lợi về temp ngay từ đầu ván đấu và những bớc tiếp
theo trong quá trình tập luyện và thi đấu . Có thể đánh giá vấn đề này do nhiều
nguyên nhân:

- Do trình độ nhận thức của học sinh tức khả năng vận dụng các bài tập
khai cuộc cha cao.
- Do phơng pháp huấn luyện, học tập cha đúng.
- Do chọn lựa các biện pháp giảng dạy, huấn luyện cha đúng, cha phù hợp
với đối tợng.
- Theo chúng tôi nhận thấy quá trình giảng dạy – hn lun cê vua ( løa
ti tõ 15-17 ) thờng nguyên nhân thứ ba đóng vai trò rất lớn. Vì chỉ trên cơ sở
lựa chọn đúng các biện pháp tác động rõ các tác dụng khắc phục đợc sự chậm trễ
trong nhận thức và hoàn thiện đợc phơng pháp giảng dạy cho giáo viên và huấn
luyện viên.
Song rất tiếc rằng, vấn đề này cha đợc ai quan tâm nghiên cứu một cách
đúng mức hoàn thiện và triệt để. Xuất phát từ các vấn đề nêu trên nên tôi mạnh
dạn nghiên cứu đề tài Khai Cuộc cờ Vua
Phần II; Nội Dung
NGHIÊN CứU LựA CHọN CáC BIệN PHáP NHằM NÂNG
CAO HIệU QUả QUá TRìNH GIảNG DạY HUấN LUYệN CáC
DạNG THứC KHAI CuộC THOáNG CHO HọC SINH PHổ THÔNG
TRUNG HọC (lứa tuæi 15 – 17)”
5


A. CƠ Sở Lý LUậN CủA Đề TàI.
I. Cơ sở tâm sinh lý lứa tuổi 15- 17.
1. Đặc điểm sinh lý:
ở lứa tuổi này, cơ thể các em đà phát triển tơng đối hoàn chỉnh, các bộ
phận
vẫn tiếp tục lớn lên, nhng tốc độ lớn lên chậm dần, chức năng sinh lý tơng đối ổn
định, khả năng hoạt động của các cơ quan bộ phận cơ thể cũng đợc nâng cao hơn
cụ thể là:
Hệ xơng : xơng giảm tốc độ phát triển ở hai đầu xơng vẫn còn dài khả

năng sụn chuyển thành xơng ít, cột sống đà ổn định hình dáng nhng vẫn cha đợc
củng cố, dễ cong vẹo cột sống.
Hệ cơ: ở giai doạn này, cơ bắp phát triển lên rất nhanh, đàn tính cơ tăng
nhng phát triển không đồng đều chủ yếu là cơ nhỏ và dài do đó khi cơ hoạt động
chóng dẫn đến mệt mỏi.
Hệ tuần hoàn: Hệ tuần hoàn đang phát triển và hoàn thiện trọng lợng và
sức chứa của tim tơng đối hoàn chỉnh tim mỗi phút đập từ 70- 80 lần phản ứng
của tuần hoàn trong vận động tơng đối rõ rệt .Sau vận động, mạch đập và huyết
áp hồi phục tơng ®èi nhanh chãng . ë løa ti nµy, diƯn tiÕp xúc không khí phổi
tăng lên rõ rệt, tần số hô hấp khoảng 10-20 lần/ phút.
Hệ thần kinh: các tổ chức thần kinh đang tiếp tục phát triển để đi tới hoàn
thiện, khả năng t duy, nhất là khả năng phân tích tổng hợp trừu tợng phát triển.
Ngoài ra, do sợ hoạt động mạch của các tuyến giáp trạng tuyến sinh dục, tuyến
yên... làm cho tính hng phấn của hệ thần kinh chiếm u thế và ức chế không cân
bằng ảnh hởng đến hoạt động TDTT.
2. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi 15-17.
ở lứa tuổi này, trí tuệ rất nhạy bén và phát triển đến trình độ tơng đối cao,
t duy tỏ ra chặt chẽ và nhất quán. Họ biết xoáy vào những mối quan hệ bản chất
bên trong, phân biệt đợc bản chất và hiện tợng, t duy trở nên sâu sắc nhờ khả
năng khái quát, trừu tợng hoá đợc phát triển cao . ở lứa tuổi này, các em tá ra rÊt
6


nhạy bén và nhạy cảm với cái mới, có khi biết đặt ra các giả thíêt táo bạo, thích
suy luận và thích triết lý. Ngôn ngữ phát triển gắn chặt víi sù ph¸t triĨn t duy.
TrÝ t cđa c¸c em cũng có những chất lợng mới, thờng không ghi nhớ máy
móc, đồng thời trí nhớ cũng có nhợc điểm nh nhí chung chung Ýt cơ thĨ thiÕu
chÝnh x¸c . Tëng tợng phát triển mạnh ở lứa tuổi này, biểu tợng tởng tợng mang
tính chất sáng tạo và khoáng đạt nhng gắn liền với hiện thực .Đó là cơ sở cho
hoạt động sáng tạo của các em.

Với một số em khả năng tâm lý cha kịp phát triển và không vững thì xuất
hiện sự đa nghi, suy nghĩ ám ảnh về những điều không cần thiết, họ cho rằng họ
lâm bệnh nặng sẽ rất có lợi cho vận động viên cờ vua nếu họ biết chia sẻ những
điều mà họ còn băn khoăn và suy nghĩ .
II. Khái niệm chung về khai cuộc khai cuộc thoáng.
Khai cuộc là giai đoại đầu tiên của ván cờ . ở giai đoạn này, cả hai bên
đều cố gắng động viên các lực lợng thật nhanh, dàn quân ở vị trí thuận lợi để
chuẩn bị chiến đấu . Chắc hẳn mọi ngời chơi cờ đều biết rằng : Nếu nh ngời nào
điều động đợc một lực lợng lớn quân tham gia vào cuộc chiến thì ngời đó hoàn
toàn nắm quyền chủ động . Chính vì vậy, khai cuộc là giai đoạn đặc biệt quan
trọng của ván cờ nếu nh bạn phát triển quân một cách đúng đắn và hợp lý thì đó
chính là tiền đề đề tạo ra u thế trong phần trung cuộc để chiến thắng đối phơng,
và ngợc lại nếu bạn ra quân một cách tuỳ tiện thì bạn phải chịu thất bại nhanh
chóng.
Đối với khai cuộc thoáng, nét đặc trng chủ yếu là khuynh hớng giành khu
trung tâm, đe doạ các vị trí hiểm yếu nhất trong thế trận của đối phơng . ở loại
khai cuộc này, cả hai bên đều nhanh chóng triển khai lực lợng . Do đó đòi hỏi
ngời chơi cờ phải tính toán từng nớc đi thật chính xác.
III. Những nguyên tắc cần áp dụng trong giai đoạn khai cuộc.
Các nguyên tắc này là kinh nghiệm đà ®ỵc ®óc rót ra tõ thùc tiƠn thi ®Êu
biÕt vËn dụng thì thắng còn vi phạm chơi sai là thất bại .Dù có ý đồ chiến lợc
khác nhau thế nào, những ngời chơi cờ giỏi đều phải tuân theo nguyên tắc sau
đây:
7


- Nhanh chóng khống chế khu trung tâm.
- Phát triển quân nhanh và đầy đủ.
- Đa vua vào vị trí an toàn.
- Xây dựng phòng tuyến tốt liên hoàn.

IV. Phân loại khai cuộc.
Qua nhiều thế kỷ thi đấu các nhà lý ln cê vua tỉng kÕt kinh nghiƯm ®Õn
nay cã tới hàng trăm kiểu ra quân khác nhau. Để tiện nghiên cứu và học tập ngời
ta có thể chia các kiểu ra quân ( khai cuộc ) thành 3 loại:
-Khai cuộc thoáng.
-Khai cuộc nửa thoáng.
- Khai cuộc kín.
1. Những khai cuộc thoáng .
Đó là quy ớc gọi tên chung của các khai cuộc mà với nớc đi ban đầu của
trắng là e4 thì bên đen đáp lại bằng nớc đi e5 . Đối với những khai cuộc này, nét
đặc trng chủ yếu là khuynh hớng chủ đạo của chiến lợc : Đó là tranh giành khu
trung tâm, đe doạ các vị trí hiểm yếu nhất trong thế trận đối phơng, các ván cờ
luôn sôi động vứi những đòn chiến thuật hay những thế biến phức tạp, đòi hỏi
các vận động viên phải tính toán chính xác từng thế biến song con đờng thực
hiện các kế hoạch này trong nhiều trờng hợp rất khác nhau.
2. Những khai cuộc nửa thoáng.
Là những khai cuộc mà với nớc đi đầu tiên của trắng đi e4, bên đen không
đáp lại bằng nớc đi e5, mà đi bất kỳ một nớc đi nào khác . Điều đó có phải
chăng là bên đen trong nhóm khai cuộc này đà nhờng khu trung tâm cho đối phơng và từ chối không tham gia tranh giành khu trung tâm ? Không phải nh thế
những ô trung tâm cả trong khai cuộc nửa thoáng vẫn là phạm vi tranh giành
ảnh hởng . Chỉ có điều, ở đây cuộc chiến chỉ tiến hành ở phơng pháp khác nhau
thông thờng với nhịp điệu chậm hơn so với khai cuộc thoáng . Một trong những
đề tài chủ đạo của lý thuyết chơi cờ hiện đại trong kiểu khai cuộc nửa thoáng là
dùng quân gây áp lực trống lại trung tâm tốt đối phơng . Trong những ván cờ nh

8


vậy một bên thờng nhờng trung tâm cho đối phơng rồi để sau đó đặt trung tâm
này dới làn đạn của mình.

3. Những khai cuộc kín.
Là những khai cuộc bên trắng không đi nớc đi e4 các cách ra quân kín có
rất nhiều và phần lớn đều phức tạp . Có thể nói, đây là lĩnh vực của bậc thang
thứ hai
trong lý thuyết ra quân . Các cách khai cuộc này đều dựa trên cơ sở đối chọi
giữa áp lực bằng quân và trung tâm tốt . Chiến lợc chơi nh vậy đòi hỏi sự chuẩn
bị sâu sắc sự am hiểu nét tinh tế trong cách chơi thế trËn . NÕu nh trong khai cuéc
tho¸ng t tëng chØ đạo là phối hợp chiến thuật thì trong các loại khai cuộc kín là
vận chuyển chiến lợc.
ở đây cần nói rằng, thực tế cho thấy, phân loại trên hời hợt mang nặng
tính lịch sử. Hiện nay nhiều khi không thể hiện đúng tính chất cuộc đấu, chẳng
hạn ván cờ Tây Ban Nha đợc coi là khai cuộc thoáng, nhng lại có những thế biến
khép kín còn khai cuộc Gambít

thuộc về khai cuộc kín, nhng lại có cả những

phơng án thoáng với những đờng mở.
ví dụ 1 : Ván cờ Italia – Khai cuéc tho¸ng.
1. e2- e4

e7- e5

2. Mg1- f3

Mb8- c6

3. Tf1- c4

Tf8- c5

Đây là khai cuộc cổ điển đợc đa vào sử dụng thi đấu từ thế kỷ 15,16 do
các nhà chơi cờ Italia sử dụng, do đó gọi là ván cờ Italia.
4. c2- c3

Mg8-f6!

Đen phải tấn công ngay tốt e4, sau nớc đi thiếu tích cực 4...d6 thì 5.d4 ed,
6. cd Tb6, 7. Mc3 thÕ cê cđa ®en rÊt gò bó.
5. d2- d4

e5:d4

6. c3:d4

Te5- b4+

Đen phải tranh thủ hành động tích cực phản công vào trung tâm, nếu rút
lui tợng xuống b6 hay e7 đều phải gặp khó khăn lớn.Đến đây có 2 cách trả lời :
a.7.Mb1- c3
9


Nớc đi dũng cảm bỏ tốt e4 ở trung tâm đà đợc kiện tớng Italia phân tích
kỹ.
7...

Mf6:e4
Bên đen tiếp nhận sợ thách thức. Đáng nghiên cứu thế biến 7...0- 0

8. e5 Me4 9. 0-0 T:c3 10. bc d5!

Mäi níc ®i khác đều rất nguy hiẻm cho đen.
8. 0- 0

Tb4:c3

Thời trớc đen dùng MÃ ăn MÃ c3 sau 8:...M:c3 9. dc đen cần phải quyết
định ăn hay không ăn tốt c3 . NÕu 9... T:e3 10. Hb3! T :a1? Tr¾ng cã thể quyết
định ván cờ về phần mình nhờ 11. T:f7+Vf8 12. Tg5 Me7 13. Me5!T:d4 14.
Tg6!d5 15. Hf3 nhng ®en không nhất thiết phải ăn xe a1 . Gvêcô đà tìm đợc nớc
đi 10... d5! 11. T:d5 0-0 12. T:f X:f7 13. Mg5 Te6 14. H:c3! (đen không đi 14.
M:e6 vì 14... M:d4, còn nếu 14. H:e6 thì đen trả lời 16... Hd7) thế cờ giành thuận
lợi cho trắng.
9. d7-d5

Tf6

Đây là kế hoạch phòng thủ chặt chẽ nhất. Đen nhanh chóng nhập thành,
củng cố f7 và tránh đêợc đe doạ ë cét “e” . ThÕ biÕn 9 ...Me5 10. de M:c4
11.d4 f5! (11...cd6 rÊt nguy hiĨm cho ®en) 12. H:c4 d6 13. Md4 0-0 14. f3 Mc5
15. xe1 Hh8 (nÕu 15...Xe 8 th× 16. Ta3 b6 17. Mc6 Ta6 18. Hd4 Hg5 dẫn đến
tình huống phức tạp. Trong ván cờ Rômatốp và Tihicốp (năm 1963) trắng đi tiếp
19. T:c5 dc 20. He5 vµ cã u thÕ.
10. Xf1-e1

Mc6-e7

11. Xe1-c4

d7-d6

12. Tc1-g5!?
Trong nhiỊu năm gần đây, nớc đi này đợc coi là hay nhÊt trong mét v¸n
cê, nhng trong mét v¸n cê cđa mình, đại kiện tớng ngời Hungari pooctrơ đà chỉ
ra phản công tích cực cho đen, ngời ta cũng tìm nhiều cách tấn công khác nh :
12. g4!? 0-0 (12...h6 13. h4) 13. g5 (trong trờng hợp đen trả lời tốt b»ng
13...Te5) 13...Te5 14. M:e5 de 15. X:e5 Mg6 ®Ĩ cã thĨ trËn v÷ng.
12...

Tf6:g5
10


13.Mf3

h7- h6!

Sau 13... 0- 0 trắng có thể thí quân 14. M:h7 nhng sẽ chỉ đạt đợc thế cờ
hoà sau 14... Vh7 15. Hh5+Vg8 16. Xh4 f5 17. Hh7 Vf7 18. Xh6.
14...

Td7

15. Hd1- e2 Td7:b5
16. He2:b5 Hd8-d7
NÕu 16...Vf8 th× 17. Xae1. Trắng đà đâm lao phải theo lao, nếu đi 18.
Mf3 thì đơn giản là 18...M:d5. Bởi vậy, trong ván cờ giữa vacxi pooctisơ
(1969) trắng đà đi 18.M:f7 Xe7 19. Xe1 Mg8! 20. Xe6 Vf8 21. f4 Mf6 22. Xe7
Xe8! Và cuộc tấn công của trắng không thành công.
Vậy đợt phá trực tiếp không thành công, điều này đợc đặc trng cho mọi
kiểu ra quân nếu đen biết phòng thủ chính xác và tổ chức phản công. Nhng trong

biến chính của ván cờ Italia không nhất thiết phải thí tốt sau6...Tb4 7. Mc3, có
thể chơi thận trọng hơn .(hình 1)
b.

7. Te1-d2

Tb4:d2

8. Mb1:d2
Đến lợt đen phải bỏ hoàn toàn hàng rào tốt trung tâm rất nguy hiểm của
trắng, có 2 thủ pháp thông thờng áp dụng trong các tình huống nh trên 8...d5
hoặc đổi một tốt trung tâmbằng 8...M:e4.
8...

d7-d5

9. e4:d5

Mf6:d5

10. Hd4-b3 Mc6-e7
11. Xf1-e1 c7-c6
Đây là cách giải quyết tốt nhất . Đen củng cố khu trung tâm. MÃ chiếm ô
thiết yếu d5 trớc tốt cô lập của đối phơng. Trong cuộc chiến tiếp tục trắng thờng
đặt MÃ ở e5 hay e4 còn đen có đề nghị đổi Hởu ở b6, thế trận cờ ở đây cân bằng.
8...

Mf6:e4

9. Md2:e4

Nếu 9. T:f7 thì V:f7 10. M:e4 Xe8 đen có u thế.
9...

d7-d5
11


10. Hd1-e2

0-0

11. 0-0-0

Tc8-g4

12. h2-h3

Tg4-f3

13. g2-f3

d5-c4

14. He2:c4

Hd8-h4

15. Vc1-b1
Tr¾ng chiÕm u thÕ vì có thể sử dụng cột g, tốt cô lập d4 có điều kiện
xâm nhập trận tuyến đen vị trí cđa M· ë trung t©m cịng rÊt tÝch cùc .

2.4.4. Trình tự giảng dạy trong khai cuộc thoáng (Dlốtnhic 1987).
1. Ván cờ Italia.
2. Phòng thủ 2 MÃ.
3. Ván cờ Tây Ban Nha.
4. Khai cuéc 3 M·.
5. Khai cuéc 4 M·.
6. V¸n cê Nga.
7. Gam bÝt vua.
8. Gam bÝt £vanxa.
9. Khai cuộc trung tâm (gam bít).
10. Các bẫy trong khai cuộc .
2.4.5. Những thay đổi trong chiến lợc khai cuộc .
Qua những giai đoạn lịch sử phát triển khác nhau, nội dung và tính chất
của ván cờ đổi thay cùng với sự kiện hiểu biết ngày càng sâu sắc hơn. Từ 150
năm trở lại đây nhờ sự chuyển biến rộng rÃi của môn cờ vua cũng nh sự tăng cờng các quan hệ trao đổi giữa VĐV các nớc sự tiến bộ diễn ra rất nhanh chóng.
Các đấu thủ trờng phái Italia (thÕ kû 16 vµ 17) hoµn toµn cha cã khái niệm
trung tâm mặc dù trong nhiều ván cờ họ cũng thực hiện nớc đi đầu tiên là e4,
nhng mục đích của những nớc đi này là mở đờng Hậu và Tợng nhanh chóng
công phá vị trí Vua đối phơng. Những đợt tấn công vũ bÃo xuất hiện sau đó
không cần đếm đến sự mất mát của một vai trò tốt kể cả những tốt trung tâm,
phía tấn công hoặc đạt đợc mục đích hoặc thất bại vì mất mát lùc lỵng .
12


Nhà chơi cờ ngời pháp Philiđô (1726 1775) đà chấm dứt sự vung phí
phơng tiện tấn công nh thế . Các tốt trong tay ông cũng thực sự là vũ khí đáng sợ
. Philiđô đà xây dựng lý thuyết vỊ khu trung t©m tèt vỊ d©y chun tèt cïng nhau
tiến lên đêu đặt theo kế hoạch còn sự hỗ trợ các quan khác ông ứng vào loại
2.
Trong lời tựa cho cuốn sách của mình cờ quốc tế luân giải ông viết: ý

đồ chính của tôi là đa ra cho công chúng một cách chơi mới mà cha ai hiểu
thấu đáo tôi muốn nói tới lối chơi bằng các tốt . Chúng là linh hồn của ván cờ,
chỉ có chúng mới tạo ra thế công hay phòng thủ. Cách bố trí chúng quyết định
kết cục ván cờ.
Giai đoạn tiếp theo trả lại các quân ( Xe, Hậu Tợng MÃ ), vai trò quan
trọng hàng đầu chuẩn bị Philicô xem nhẹ nhng cũng có chú trọng hơn đến giá trị
các tốt . Các ván cờ thế kỷ này làm sống lại những đợt tấn công bằng quân nặng
hay quân nhẹ vào vua tuy nhiên vẫn cha có quan điểm phát triển mới đối với
trung tâm.
Pôn Moóc Phi ( ngời Mỹ 1837- 1884) đà tìm cách giải quyết đúng đắn
vấn đề này theo góc độ hiện đại . Chiến lợc ra quân của ông ra quân là tập trung
nhanh chóng nhất Tốt và các quân ở khu vực trung tâm tranh thủ từng nớc đi. T
tởng phát triển nhanh chóng đợc biết trớc đó trong tay Moóc phi đà trở thành
nguyên tắc cơ bản khi chơi cờ . Điểm tập trung lực lợng chiến đấu không phải là
khu vực vua đối phơng mà là khu trung tâm.
Sau khi đạt đợc thế phát triển quân nhanh chóng nhờ ý đồ chơi nh vậy
Mooc phi tạo ra các đờng mở tăng cờng hoạt động các quân của mình và nhanh
chóng giành đợc thắng lợi.
Sự phát triển tiếp theo của những t tởng cờ gắn liền với tên tuổi của nhà
vô địch thế giới đầu tiên V. Xtâyních ( ngời Tiệp Khắc 1836- 1900 ) nhà vô
địch nớc Nga M. Triggôrin ( 1850-1908) . Xtâyních đa ra một loạt nguyên tắc
chung làm cơ sở của kiến thức hiện đại về cách chơi . Ông xây dựng học thuyết
về các điểm mạnh điểm yếu về lợi thế bố trí quân và những nhợc điểm này là

13


những khuyết điểm trong phòng thủ tốt chẳng hạn những tốt đẩy lên quá cao ở
khu vực nhập thành dễ bị tấn công hay những ô cờ trớc các tốt cô lập .
Nâng cao vai trò phòng thủ lên tầm cao mới Xtâyních đa ra những nguyên

tắc công phá có cơ sở tức là chỉ bắt đầu và cần bắt đầu ngay khi đà đợc một lợi
thế nào đó về thế trận chẳng hạn nh sự trì hoÃn trong phát triển quân hoặc sự
xuất hiện những điểm yếu của thế trận của đối phơng . Xtâyních xây dựng cách
chơi theo đúng nguyên tắc này, ông chuẩn bị kỹ lỡng trớc khi công phá, lấn dần
thế trận đối phơng ông chỉ rõ : Gom góp các lợi thế nhỏ đem lại một lợi thế
đáng kể .
Cách chơi nh vậy đòi hỏi phải thờng xuyên di chuyển và bố trí lại các
quân, cũng bởi vậy mà Xtâyních thờng thích các ván cờ kín với nhịp điệu chậm
cho phép thực hiện sự bố trí hoàn thiện lực lợng của mình.
Một yếu tố quan trọng đáng chú ý là sự phối hợp hoạt động quân và vị trí
của vua . Trong Giáo khoa cờ vua của mình, Laxke viết : Giá trị của một
nhóm quân không phải là tổng giá trị của từng quân bởi vì ta còn phải xét đến sự
phối hợp giữa các quân này. Cũng bởi vậy, không thể coi một quân nào đó
ngang sức với một quân đối phơng nếu nh không tính đến hình thái chơi của đối
thủ.
Về giá trị yếu tố không gian trên bàn cờ Laxke viết : không chỉ riêng
việc ăn hơn quân hay tốt mà chỉ việc chiếm lĩnh đợc không gian buộc đối phơng
muốn đến đợc phải mất mát cũng rất có giá trị ta càng chiếm đợc không gian
nhiều thì càng hạn chế đợc sự hoạt động của đối phơng cũng nh hạn chế số nớc
đi mà họ có thể sử dụng để phòng thủ hay uy hiếp bên ta.
Trên đây là một giai đoạn phát triển trong công tác nghiên cứu vỊ lÜnh
vùc chiÕn lỵc khia cc cịng nh sù thay đổi về các quan điểm trong lĩnh vực
này của kiến thức cờ. Cần nói thêm rằng, công tác nghiên cứu khai cuộc hiện
nay đang đợc tiến hành không nghỉ, tiếp tục đào tạo sâu và hoàn thiện các khái
niệm và cách đánh giá đẫ đợc khẳng định lâu nay.
4. Phơng pháp nghiên cứu khai cuộc .

14

Cần tiến hành công tác nghiên cứu các loại khai cuộc nh thế nào ? phải
chăng chúng ta cần thiết phải học thuộc lòng và ghi nhớ tất cả các thế trận đó
nh một bảng cửu chơng ? Muốn hiểu rõ vấn đề này, chúng ta cần xác định những
thế biến khi ra quân có phải là những thế biến bắt buộc và duy nhất không.
Một ván cờ chứa đựng muôn vàn khả năng khác nhau . Những trận biến
đó chỉ là những nớc đi tiếp tục đẫ đợc kiểm nghiệm trong thi đấu trong từng thế
trận ra quân đều có thể tìm kiếm thêm những nớc đi hoàn toàn áp dụng đợc. Do
đó, việc học vẹt các tứ biến khai cuộc là điều không cần thiết, thậm chí còn có
hại vì nó hạn chế tính sáng tạo của VĐV, Laxke đà từng nói : Biết cách chơi cờ
không chỉ là công việc của trí nhớ đơn giản, vì việc ghi nhớ các thế biến không
phải là điều thiết yếu . Trí nhớ là vũ khí quí báu không thể để vung phí cho
những vụn vặt. Cần ghi nhớ không phải những kết luận và các phơng pháp chơi,
phơng pháp rất linh hoạt nó có thể giúp ích trong mọi trờng hợp.
Trigôrin đà từng phát biểu rất đúng đắn rằng trong mỗi trận khai cuộc ta
đều có thể áp dụng các phơng án bắt trớc sách vở mà vẫn đạt đợc kết quả, thậm
chí có khi còn khả năng hơn.
Rêli còn đa ra ý kiến khả quan hơn nữa, ông viết : Hiểu biết dựa trên các
phơng án có sẵn chỉ là ảo tởng. Thực vậy, các phơng án khai cuộc không thể là
thứ gì đó vĩnh cửu, đứng nguyên tại chỗ, thực ra chúng chỉ là mặt gơng phản
ánh thực tiễn thi đấu, luôn luôn thay đổi và hoàn thiện.Thay đổi cả cách đánh giá
không chỉ riêng của từng phơng án mà của cả toàn bộ từng hệ thống khai cuộc
mà chúng ta đà thấy những nớc biến khác nhau đà từng bị bác bỏ nhng sau lại
khôi phục đợc ý nghĩ của mình nhờ tìm ra những cách di chuyển kín đáo mà trớc kia ngời ta cha nhìn nhận ra . ý thức nắm vững và hiểu biết các nguyên tắc
chung của chiến lợc khai cuộc cịng nh néi dung t tëng c¸c hƯ thèng khai cuộc
do dố chính là điều cần thiết đối với mỗi một ai muốn hoàn thiện trình độ chơi
cờ.
Cần thiết ghi nhận rằng, mặc dù các nguyên lý về sự triển khai nhanh
chóng lực lợng, về ý nghĩa các khu trung tâm ... đôi lúc tởng chừng hết sức đơn
giản dễ ghi nhớ nhng thậm chí cả các VĐV có kinh nghiƯm nhiỊu lóc ngay tõ
15

những nớc cờ đầu đà tìm cách phối hợp để thu đợc các u thế về lực lợng, phá vỡ
các quy chế cân bằng thế trận. Nếu nh họ gặp phải các đấu thủ mạnh thì thông
thờng sự vi phạm các quy luật sẽ dẫn đến thất bại . Trong công tác nghiên cứu
khai cuộc bạn không đợc bỏ qua những chỗ cha thấu đáo. Nếu bạn cha hiểu
mục đích của một nớc đi nào đó trong khai cuộc mà bạn nghiên cứu thì bạn hÃy
cố gắng tìm hiểu thêm những điều chỉ dẫn trong sách cũng nh xem các ván cờ
thi đấu của các kiện tớng về đề tài đó .
Nhng những kiến thức thu đợc sẽ chỉ là tài sản nằm bất động nếu nh bạn
không áp dụng trong thực hành thi đấu các phơng án mà bạn quan tâm . Nên ghi
chép cẩn thận các ván cờ mà bạn đà chơi, sau đó giành thời gian phân tích và
xác định nớc đi nào bạn đà sai lầm cũng nh chỗ nào bạn có thể đi hay hơn. Vấn
đề trang bị vốn khai cuộc nh kinh nghiệm cho thấy hay hơn cả là bắt đầu
nghiên cứu khai cuộc thoáng ở phần này các khái niệm cơ bản nh: Trung tâm,
phát triển quân... đặc biệt đợc thể hiện rõ nét .
Cuối cùng cần khuyên bạn không nên có thái độ mù quáng tôn sùng trớc
các nguyên tắc chung hay các phơng án lý thuyết . Các nguyên tắc chung cã ý
nghÜa nh c¸c kÕt ln rót ra tõ số lớn các trờng hợp thực tế thông thờng các
nguyên tắc chung này rất đúng đắn . Nhng mọi quy luật đều có ngoại lệ và
trong một số trờng hợp riêng nào đó các nguyên tắc chung này không áp dụng đợc.
Môn cờ vua có sức quyến rũ mÃi mÃi chính là do nó đòi hỏi cách đặt vấn
đề sáng tạo, cách đánh giá sâu sắc và khả năng nhìn tới tơng lai.
Trong cuốn sách sự nghiệp của tôi trong môn cờ quốc tế H.R.
capablanca viết : Khi chơi khai cuộc bạn có thể gặp những nớc đi đối đáp của
đối phơng mà bạn cha quen thuộc trong trờng hợp đó bạn chơi nh thế nào? Bạn
hÃy đi theo suy nghĩ lành mạnh hÃy nhanh chóng đa các quân tới vị trí an toàn.
Có thể bạn không thực hiện nớc đi mạnh nhất nhng nhận đợc các thất bại của
mình nh những bài học và học tập theo các bài học đó sẽ có thể tránh chúng
trong tơng lai. Nếu bạn cho nớc đi này là hay thì bạn sẽ đi nớc cờ đó kinh

nghiệm là ngời thầy tốt. Nhiều ngời sau khi tìm ra một cách di chuyển tèt mµ hä
16


cho rằng rất khả quan lại không dám thực hiện nó. Thật là đáng tiếc, cần thực
hiện không do dự điều mà bạn cho là hay là đúng đắn.
Luôn ghi nhớ rằng, khai cuộc gắn bó với các giai đoạn khác nhau của ván
cờ, và nhiều khi các phơng án của khai cuộc có thể dẫn đến các tình huống
thông dụng ở ván cờ. Hơn thế nữa, nhiều khi xuất hiện cách bố phòng các tốt
theo một sơ đồ cụ thể và chúng sẽ có thể tác động đến cách chơi trong giai
đoạn tàn cuộc.
Trong một cuốn sách hớng dẫn chơi cờ của mình Laxke đà viết : Tôi đÃ
đào tạo các học trò biết cách suy nghĩ độc lập và biết cách phê phán các tài
liệu . Trong cờ vua, tôi muốn đa đến cho họ không phải là những khái niệm trừu
tợng hay những luận điểm chung mà muốn đem lại những kiến thức sôi động...
Họ phải sẵn sàng vợt qua thử thách trong cuộc đấu bằng các khái niệm,
các quy luật và cách đánh giá không phải một lần mà là nhiều lần một cách tự
giác và phấn khởi. Và cho đến nay, đó vẫn là những lời nói đúng!
B. MụC ĐíCH- NHIệM Vụ - PHƯƠNG PHáP - Tổ CHứC NGHIÊN
CứU.
I. Mục đích nghiên cứu :
Trên cơ sở nghiên cứu tổng hợp các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả
quá trình giảng dạy huấn luyện kiến thức, dùng các phơng pháp rèn luyện các
bài tập khai cuộc cho VĐV và học sinh phổ thông trung học ( løa ti 15-17 )
vµ qua thùc nghiƯm cã kÕt quả về các dạng thức khai cuộc ở trờng.
Tôi hy vọng rằng đề tài nghiên cứu này sẽ đợc ứng dựng vào công tác
giáo dục, huấn luyện VĐV, học sinh cờ vua cho các em trờng, các câu lạc bộ cờ
vua trong trờng nhằm cải tiến một bớc về phơng pháp giảng dạy huấn luyện cờ
vua, giúp VĐV và học sinh PTTH có phơng pháp khai cuộc đúng bài bản, ổn
định cho các cuộc tập luyện và thi đấu cờ vua.

II. Nhiệm vụ nghiên cứu :
Để giải quyết mục đích nêu trên, đề tài đặt ra những nhiệm vụ nghiên cøu
sau :

17


- Nhiệm vụ 1 : khảo sát thực trạng việc giảng dạy- huấn luyện cac dạng
thức khai cuộc cho đối tợng học sinh phổ thông trung học (lứa tuổi 15-17 ).
- Nhiệm vụ 2 : Nghiên cứu lựa chọn các biện pháp nhằm nâng cao hiệu
quả quá trình giảng dạy huấn luyện các dạng thức khai cuộc thoáng cho VĐV
học sinh phổ thông trung học (lứa tuổi 15-17 ) trên địa bàn huyện.
III. Phơng pháp nghiên cứu :
Để giải quyết các nhiệm vụ trong quá trình nghiên cứu chúng tôi đà sử
dụng
các phơng pháp sau:
1. Phơng pháp phân tích và tổng hợp tài liệu :
Trong quá trình nghiên cứu đề tài chúng tôi đà tiến hành phân tích và
tổng hợp gần 20 tài liệu chuyên môn có liên quan đến những vấn đề nghiên cứu
của đề tài . Những tài lệu này đợc chúng tôi trình bày ở phần tài liệu tham khảo .
2. Phơng pháp phỏng vấn toạ đàm :
phơng pháp này đợc chúng tôi sử dụng thông qua hình thức phỏng vấn và
trao đổi trực tiếp với các giáo viên TDTT và các huấn luyện viên chuyên ngành
cờ vua các cán bộ phụ trách môn cờ vua của huỵen để xác định thực trạng
khách quan chính xác việc giảng dạy huấn luyện các dạng thức khai cuộc cho
VĐV và học sinh PTTH (lứa tuổi 15-17).
3. Phơng pháp quan sát s phạm :
Là công việc chúng tôi tiến hành theo dõi trực tiếp quá trình học tập
tập luyện của đối tợng nghiên cứu nhằm xác định chính xác khả năng ảnh hởng
của các biện pháp nâng cao hiệu quả quá trình giảng dạy huấn luyện các

dạng thức khai cuộc.
4. Phơng pháp thực nghiệm s phạm :
Nhằm ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan chÝnh x¸c c¸c biƯn pháp đà xây
dựng trong thực tiễn giảng dạy và huấn luyện các dạng thức khai cuộc cho học
sinh phổ thông trung học (lứa tuổi 15-17).
5. Phơng pháp toán học thống kª :

18


Phơng pháp này đợc chúng tôi sử dụng trong quá trình sử lý các số liệu đÃ
thu thập đợc của quá trình nghiên cứu . Các tham số đặc trng mà chúng tôi quan
tâm là :
Kết quả tính toán của các tham số đặc trng khi sứ lý số liệu đợc chúng tôi trình
bày trong phần kết quả nghiên cứu của đề tài .
IV. Tổ chức nghiên cứu :
1. Thời gian nghiên cứu :
Đề tài đợc tiến hành nghiên cứu từ tháng 06/ 2006 đến tháng 07/2007 và
đợc chia làm các giai đoạn sau :
- Giai đoạn 1 : Từ 01/06/2006 đến 30/06/2006 - là giai đoại xác định vấn
đề
nghiên cứu thu thập tài liệu liên quan đến đề tài, lập đề cơng và kế hoạch nghiên
cứu, bảo vệ đề cơng nghiên cứu.
- Giai đoạn 2 : Từ 01/07/2006 đến 01/09/2006 Tiến hành giải quyết
nhiệm vụ 1.
- Giai đoạn 3 : Từ 01/09/2006 đến 01/05/2007 Tiến hành giải quyết
Nhiệm vụ 2.
- Giai đoạn 4 : Từ 01/05/2007 đến 30/06/2007 Là giai đoạn sử lý các số
liệu thu thập đợc trong quá trình nghiên cứu viết kết quả nghiên cứu hoàn thiện
và bảo vệ kết quả nghiên cứu .

2. Đối tợng nghiên cứu :
Là các em học sinh PTTH lứa tuổi từ 15-17 trên địa bàn huyện.
3. Địa điểm nghiên cứu.
Tại trờng phổ thông trung học xuan Ang huyện Ha Hoa tỉnh Phú
Thọ.
C . KếT QUả Và PHÂN TíCH KếT QUả NGHIÊN CứU .
I. Khảo sát thực trạng quá trình giảng dạy huấn luyện các dạng
thức khai cuộc thoáng cho học sinh phổ thông trung học (lứa tuổi 15-17 )
trên địa bàn huyện Ha Hoa tỉnh Phó Thä.

19


Qua quan sát trực tiếp 28 buổi giảng dạy kiến thức khai cuộc thoáng của
các HLV, GV cờ vua và kết hợp với việc phỏng vấn trực tiếp các cán bộ chuyên
môn phụ trách môn cờ vua ở sở TDTT các trờng phổ thông trung học trong
huyện chúng tôi thu đợc thực trạng của việc giảng dạy huấn luyện khai cuộc
thoáng ở đối tợng học sinh phổ thông trung häc ( løa ti 15-17 ) hun Ha
Hoa– tØnh Phó Thọ nh sau :
1.về phơng pháp giảng dạy :
Mặc dù những chỉ dẫn về việc giảng dạy trong giai đoạn khai cuộc đà chỉ
rõ
trong phần lý luận của đề tài . Song ở đây các giáo viên HLV khi giảng dạy còn
mang tính chất truyền thụ thiếu những biện pháp tích cực để phát huy tính tự
giác, sáng tạo tính tự chủ quá trình t duy trong các tình huống khai cuộc thoáng.
Đặc biệt là trong các giờ học cha tạo ra đợc các tình huống có vấn đề vào các thời
điểm mấu chốt của giờ học và đa số các em đều cha nắm đợc t tởng chơi của
các phơng án đó . Mặc dù những t tởng này đợc chỉ ra rất rõ và cụ thể trong các
tài liệu chuyên khảo về khai cuộc thoáng . Theo chúng tôi thì lý do chủ yếu ở
điểm tồn tại này là do các giáo viên cha nắm vững những nguyên tắc về phơng

pháp trong giảng dạy trong Cờ Vua.
2.Về trình tự giảng dạy :
Trình tự giảng dạy cho các đối tợng nghiên cứu hiện nay chúng ta nhận
thấy rằng : Các giáo viên, huấn luyện viên vẫn giảng dạy theo những trình tự
không những chỉ dẫn đà đợc các nhà s phạm cờ vua đề ra. Ví dụ nh : Khi giảng
dạy khai cuộc cho vận động viên thì cần thiết phải bắt đầu từ các loại khai cuộc
thoáng và loại đầu tiên cần phải đề cập đến ván cờ Italia ( đây là ván cờ điển
hình cho các trờng phái chơi theo lối phối hợp chiến thuật ), sau đó mới đến
phòng thủ 2 MÃ ván cờ Tây Ban Nha khai cc 2 M· 4 m· råi míi ®Õn các laọi
Gam bít ( thuộc khai cuộc thoáng ) và các bẫy trong khai cuộc thoáng thì ở đây
các huấn luyện viên giáo viên lại giảng dạy theo trình tự là : các khai cuộc nửa
thoáng đợc giảng dạy trớc nh là phòng thủ Pháp phòng thủ karôcan phòng thủ
Alêkhin . Còn các loại Gam bít (thuộc khai cuộc thoáng) khai cuéc 3 M·, khai
20


cuộc 4 MÃ thì hoàn toàn không đợc sử dụng . Về mặt hiệu quả thời điểm hiện tại
thì có thể trình tự giảng dạy đó vẫn cha đạt hiệu quả nhất định . Song với trình
độ đó sẽ làm kìm hÃm sự phát triển t duy của các em . Bởi lẽ, việc giảng dạy
khai cuộc thoáng ở giai đoạn đầu tiên khi trang bị kiến thức khai cuộc có ảnh hởng rất lớn đến sự phát triển t duy trong khai cuéc . Thùc tÕ nh÷ng t tëng và
những phơng án phức tạp trong đó sẽ có những phơng tiện tốt để nhằm phát triển
t duy trong cờ vua nó sẽ tạo ra những tiền đề cần thiết cho việc phát triển t duy
ở những cấp độ cao hơn đối với vận động viên cờ vua.
3. Nội dung giảng dạy :
ở nội dung giảng dạy nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy : Về số lợng các
loại
khai cuộc trang bị cho học sinh thì tơng đối đảm bảo những phơng án đợc đa ra
giảng dạy phần nhiều còn cha đợc chọn lựa kỹ lỡng cha đặc trng cho loại khai
cuộc cần trang bị . Ví dụ nh : ở khai cuộc Tây Ban Nha với 7 phơng án cơ bản
thì ở đây, học sinh chỉ học đợc 2 phơng án đó là hệ thống Trigôrin và trận đổi

quân ... Tuy nhiên, giáo viên, huấn luyện viên không cần thiết phải trang bị cả 7
phơng án nhng có những phơng án không thể thiếu đợc khi giảng dạy khai cuộc
này đó là trận mở và phản công Măcsan . Và một nhợc điểm nữa là trớc khi
trình bày các thế biến cần thiết phải nêu t tởng ý đồ chiến thuật chủ đạo rồi mới
trình bày các phơng án và cuối cùng là kế hoạch chơi tiếp theo khi kết thúc
khai cuộc thì điều này cha đợc các giáo viên huấn luyện viên thực hiện đúng.
Từ những quả trình điều tra thực trạng thu đợc nêu trên, chúng tôi đi đến
nhận xét sơ bộ nh sau :
Các huấn luyện viên giáo viên sở tại khu trang bị kiến thức khai cuộc
thoáng cho học sinh còn tồn tai những nhợc điểm về phơng án giảng dạy trình tự
giảng dạy để nâng cao chất lợng và hiệu quả việc giảng dạy huấn luyện khai
cuộc thoáng cho học sinh phổ thông trung học ( lứa tuổi 15-17) thì cần thiết phải
có những biện pháp hữu hiệu để khác phục kịp thời những nhợc điểm này . Để
có thể hình thành tốt kỹ năng khai cuộc cho học sinh, giáo viên, huấn luyện viên
cần phải sử dụng đa dạng các phơng tiện chuyên môn nh : Tìm nớc đi tối u cho
21


một tình thế khai cuộc chơi tiếp các tình huống khai cuộc có hạnh định thời gian
.
4. Các bài tập chuyên môn nhằm hình thành và củng cố kỹ năng
khai cuộc thoáng :
Tìm kế hoạch chơi cho tình thế khai cuộc (ở loại khai cuộc đà học) thi đấu
với
các tình thế khai cuộc định trớc. Nhận biết tình thế khai cuộc bắt nguồn từ loại
khai cuộc nào ... thực tế ở đây dạng bài tập đợc sử dụng chủ yếu chỉ là thi đấu
bằng chính loại khai cuộc đà học . Dạng bài tập này có u điểm là các kiến thức
đợc trang bị sẽ đợc củng cố vững chắc nhng đơng nhiên với sự đơn điệu của một
dạng bài tập thì khó có thể dẫn tới hiệu quả cao trong giảng dạy và điều này đÃ
làm hạn chế tính sáng tạo và tốc độ hình thành các kỹ năng trong khai cuộc

thoáng .
5. Nghiên cứu lựa chọn một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả
quá trình giảng dạy huấn luyện các dạng thức khai cuộc thoáng cho häc
sinh phỉ th«ng trung häc ( løa ti 15-17 ) tại huyện Hạ Hoà tỉnh Phú
Thọ.
II. Tiến hành lựa chọn các giải pháp.
Để chọn lựa các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy khai cuộc
cho
đối tợng nghiên cứu chúng tôi tiến hành phỏng vấn bằng phiếu hỏi .
Số phiếu gửi đi là 36, số phiếu thu về là 30, các câu hỏi cụ thể nh sau :
- với câu hỏi 1 : Nhằm xác định mức độ cần thiết phải có các giải pháp
nhằm nâng cao hiệu quả của việc giảng dạy huấn luyện khai cuộc cho các
đối tợng nghiên cứu. Kết quả thu đợc cụ thể là 24/30 ý kiến cho rằng cần thiết
phải có giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy huấn luyện khai cuộc
cho đối tợng nghiên cứu, chiếm tỷ lƯ 80% . Cã 4/30 ý kiÕn cho r»ng cÇn thiết
chiếm tỷ lệ 13,3% còn lại chỉ là 2/30 ý kiến cho rằng không cần thiết phải có

22


những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy huấn luyện khai cuộc cho
đối tợng nghiên cứu chiếm tû lƯ 6,7%.
- Víi c©u hái 2 : Nh»m lùa chọn một số giải pháp mà chúng tôi đề xuất
để nâng cao hiệu quả của việc giảng dạy huấn luyện khai cuộc cho đối tợng
nghiên cứu, kết quả đợc trình bày ở bảng 1.
BảNG 1. KếT QUả LựA CHọN CáC GIảI PHáP NHằM NÂNG CAO
HIệU QUả CủA VIệC GIảNG D¹Y – HN LUN KHAI CC
Cê VUA CHO HäC SINH PTTH (LứA TuổI 15-17 ) TRÊN ĐịA BàN
TT

Các giải pháp

Kết quả
N
%
26 86,6

1
2
3

Thay đổi phơng pháp giảng dạy khai cuộc.
Thay đổi trình tự khai cuộc.
Làm rõ kế hoạch chơi tiếp theo của các thế trận khai cuộc

25
24

83
80

4

thoáng khi trang bị cho học sinh.
Phải sử dụng đa dạng các bài tập chuyên môn trong giảng

19

63,3

5
6

dạy và huấn luyện.
Tăng số lợng khai cuộc thoáng đợc trang bị.
Phải trang bị nhiều các biến thế phân nhánh trong khai

15
12

50
40

cuộc thoáng.
Từ kết quả thu đợc ở bảng 1 chúng tôi nhận thấy, các giải pháp có ý kiến
chọn lựa từ 60% trở lên đó là những giải pháp 1,2,3,4, đồng thời đây cũng chính
là những giải pháp mà chúng tôi sẽ lựa chọn để tiến hành xác định hiệu quả của
chúng trên đối tợng nghiên cứu, còn giải pháp 5 và giải pháp 6 thì không đợc
chúng tôi lựa chọn vì có số ý kiến lựa chọn nhỏ dới 60%.
Các giải pháp đà đợc lựa chọn để tiến hành áp dụng và kiểm nghiệm trên
đối tợng nghiên cứu cụ thể là :
1.Thay đổi phơng pháp giảng dạy khai cuộc : việc tiến hành giảng dạy
Khai cuộc đợc thực hiện với các sơ đồ khai cuộc kèm theo các biến chính
trớc khi tiến hành giảng dạy ý đồ chiến thuật chiến lợc đợc nêu ra một cách cô

23


thĨ . Trong mét sè thêi ®iĨm quan träng cđa các phơng án có đặt ra những câu
hỏi cụ thể cho học sinh dới dạng các tình huống có vấn ®Ị .

2.Thay ®ỉi tr×nh tù khai cc : Tr×nh tù giảng dạy khai cuộc đợc áp
dụng là ván cờ Italia phòng thủ 2 MÃ, ván cờ Tây Ban Nha, khai cuéc 3 M·, khai
cuéc 4 M·... ( nh tr×nh tù giảng dạy trong phần cơ sở lý luận của đề tài).
3. Làm rõ kế hoạch chơi tiếp theo của các thế trận khai cuộc thoáng
khi
Trang bị cho học sinh : ở mỗi thế trận khi kết thúc một phơng án, các kế
hoạch chơi (khả năng) đều đợc định ra một cách cụ thể cho cả quân trắng và
quân đen, ngoài ra những thế trận còn đợc định hớng kế hoạch chơi ở giai đoạn
tàn cuộc.
4. Phải sử dụng đa dạng các bài tập chuyên môn trong giảng dạy
huấn luyện khai cuộc thoáng : Các bài tập chuyên môn để củng cố và hình
thành kỹ năng khai cuộc thoáng cho học sinh đợc áp dụng là : Tìm nớc đi
tối u cho một tình thế trong khai cuộc, chơi tiếp các tình huống khai cuộc
định trớc, có hạn định thời gian, tìm kế hoạch chơi cho tình huống khai
cuộc, thi đấu với các thế trận khai cuộc định trớc, nhận biết tình huống
khai cuộc.
a.Tổ chức thực nghiệm :
Để tiến hành xác định hiệu quả của giải pháp đà chọn lựa trên đối tợng
nghiên cứu, chúng tôi đà tiến hành thực nghiệm s phạm với thời gian là 3 tháng.
Tham gia vào quá trình thực nghiệm là 30 học sinh phổ thông trung học thuộc
lớp 11, số học sinh trên đà đợc học chơng trình đào tạo cờ vua cơ bản của học
sinh cơ sở và học sinh phổ thông trung häc, sè tiÕt lµ 60 (45 phót 1 tiÕt ) và đợc
chơi làm 2 nhóm :
- Nhóm đối chứng gồm 15 häc sinh.
- Nhãm thùc nghiƯm gåm 15 häc sinh.
Víi tất cả hai nhóm thực nghiệm và đối chứng, cac em đều dợc tập luyện
trong thời gian 3 tháng. Trong đó, mỗi tuần 3 buổi mỗi buổi 60 phút ( trong mỗi

24

buổi sử dụng 20 phút cuối giành cho việc giảng dạy, huấn luyện khai cuộc
thoáng), tổng cộng 36 buổi.
Trong nhóm đối chứng đợc học tập theo phơng pháp giảng dạy huấn
luyện khai cuộc thoáng cũ, còn nhóm thực nghiệm đợc tiến hành học tập phơng
pháp giảng dạy huấn luyện khai cuộc đà thực nghiệm thông qua những giải
pháp mới đợc chúng tôi chọn lựa. ở cả hai nhóm chúng tôi đều tiến hành kiểm
tra ở thời gian trớc thực nghiệm sau một tháng rỡi thực nghiệm (18 giờ) và cuối
quá trình thực nghiệm thông qua các test chuyên môn ( phụ lục 2) cụ thể cho mỗi
lần kiểm tra các test ở các lần kiểm tra đều có chung những điểm đặc biệt là :
Test1 : Tìm nớc đi tối ơu cho tình huống khai cuộc.
Test 2 : Nhận biết tình huống khai cuộc.
Test 3 : Xác định kế hoạch chơi tiếp theo trong tình thế khai cuộc cho hai
bên . ở mỗi Test đều đợc thực hiện trong thời gian hạn định là 5 phút/ Test và
mỗi Test đợc tính tối đa là 3 điểm.

b. Kết quả thực nghiệm :
Nh chúng tôi đà trình bày ở trên, trong quả trình tổ chức thực nghiệm,
Chúng tôi đà tiến hành kiểm tra ở cả hai nhóm đối chứng và thực nghiƯm 3 lÇn :
Tríc thùc nghiƯm, sau 18 bi tËp luyện và sau khi kết thúc quá trình thực
nghiệm (sau 36 giờ) . Nội dung các lần kiểm tra đợc chúng tôi trình bày ở phần
phụ lục.
- Kết quả kiểm tra giai đoạn trớc thực nghiệm :
Kết quả kiểm tra giai đoạn trớc thực nghiệm của hai nhóm đối chứng và thực
nghiệm đợc chúng tôi trình bày ở bảng 2.
BảNG 2 . KếT QUả KIểM TRA CủA HAI NHóM ĐốI CHứNG
Và THựC NGHIệM TRƯớC THựC NGHIệM (n=20).

25