Một số Phương pháp sử dụng phương tiện dạy học địa lí lớp 8

PHẦN CHUNG :
-Tên sáng kiến kinh nghiệm : Một số PP sử dụng phương tiện dạy học địa lí lớp 8.
-Họ và tên người viết : Đỗ Cao Thoan.
-Chức vụ : Giáo Viên.
-Đơn vị : Trường THCS Trương Công Định, Huyện Tân Thành, Tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.
I.ĐẶT VẤN ĐỀ :
1. Yêu cầu của ngành :
Trong bối cảnh hiện nay toàn ngành giáo dục đang nổ lực thực hiện đổi mới phương pháp dạy học,
theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh. NQ TW 2 khoá 8 tiếp tục khẳng
định “Phải đổi mới phương pháp giáo dục và đào tạo khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện
thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp hiện đại vào quá trình
dạy học ”.
Định hướng đó đã được pháp chế trong luật giáo dục “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy
tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi
dưỡng phương pháp dạy học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình
cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập cho học sinh” Cần chuyển từ “Dạy học lấy giáo viên làm trung
tâm” sang “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm”, phải tích cực hoá các hoạt động của học sinh, khơi
dậy cho các em tính khao khát, tìm tòi, nghiên cứu, cố gắng phát huy trí tuệ và nghị lực cao trong quá
trình nắm vững kiến thức. Để thực hiện điều này đòi hỏi mỗi nhà trường, mỗi giáo viên phải có những
bước chuyển biến rõ nét trong việc cải tiến phương pháp dạy và học.
Để thực hiện thắng lợi sự nghiệp Công nghiệp hoá, Hiện đại hoá cần giáo dục thế hệ trẻ trở thành
những con người “Năng động sáng tạo – Có năng lực giải quyết vấn đề” Những con người tự tin có
trách nhiệm, có những hành động phù hợp với giá trị nhân văn và công bằng xã hội. Cần thực hiện
giảng dạy trên lớp với nhiều phương pháp phù hợp phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học
sinh.
Năm học 2008 – 2009 là năm học đầu tiên Bộ Giáo dục - đào tạo triển khai thực hiện mô hình xây
dựng “Nhà trường thân thiện học, học sinh tích cực”.Đây là mô hình cải thiện linh hoạt các hoạt động
thường ngày của nhà trường nhằm làm cho các hoạt động giáo dục trở nên nhẹ nhàng, vui tươi, nhằm
nâng cao hiệu quả và chất lượng trong giáo dục, phù hợp với nhu cầu và cuộc sống tại địa phương, tạo
tâm lý cho người học được thoải mái, gắn liền với việc bảo vệ gìn giữ các giá trị văn hoá truyền thống,
bảo đảm cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, các nguồn lực cần thiết, phù hợp với học sinh.

2. Thực trạng :
Trong năm học vấn đề sử dụng phương tiện dạy học, đặc biệt là bản đồ giáo khoa, tranh ảnh, các mẫu
vật của bộ môn địa lí được thực hiện ở chương trình địa lí lớp 8 . Đây là một chương trình giúp các em
hiểu sâu về địa lí tự nhiên – kinh tế xã hội Việt Nam, và liên hệ các châu lục, các quốc gia trên thế
giới. Khi đã hiểu rõ, nắm chắc các kiến thức đó các em sẽ có cơ sở áp dụng các biện pháp để khai thác
kiến thức từ bản đồ giáo khoa, giúp các em hiểu rõ hơn về tự nhiên con người các quốc gia trên thế
giới, càng có ý nghĩa hơn khi các em được học về tự nhiên kinh tế xã hội của Việt Nam, tạo điều kiện
cho hoạt động học tập và lao động có hiệu quả và chất lượng, đáp ứng yêu cầu khi đất nước mở cửa
hội nhập.
Trước đây khi chưa thực hiện đồng bộ kết hợp nhiều phương pháp dạy trên lớp. Kết quả học tập chưa
đạt hiệu quả tối ưu. Phần lớn giáo viên chưa chú trọng khâu chuẩn bị : Soạn bài, bản đồ, tranh ảnh,
các mẫu vật, mô hình, sơ đồ nhất là các hình động trên máy tính. … nên kết quả của một giờ lên lớp
chưa cao. Qua những năm tháng giảng dạy tôi thấy : Nếu chỉ sử dụng các phương pháp giảng dạy đơn
thuần giáo viên hướng dẫn các em quan sát mà không đi sâu vào phương pháp hướng dẫn các em
cách quan sát sử dụng bản đồ, mẫu vật thật, mô hình, thì các em chỉ như cái máy nhớ rồi lại quên
không khắc sâu được kiến thức cho các em .
3. Giải pháp đã sử dụng :
Trong một giờ học áp dụng nhiều phương pháp để đạt hiệu quả cao nhất, cần phối hợp đồng bộ giữa
các phương pháp với nhau để học sinh nắm chắc kiến thức ngay tại lớp, bằng các kiến thức mình tự
tìm tòi và cùng nhóm xây dựng lên, chứ không phải là kiến thức mà thầy cô truyền thụ cho mình.
Trong đề tài này phương pháp chủ yếu tôi muốn cùng đồng nghiệp chúng ta quan tâm đến đó là :
Phương pháp phát huy tính tích cực, chủ động tìm tòi kiến thức của học sinh, qua các dạng bản đồ,
hình ảnh, mô hình, tranh ảnh, mẫu vật cụ thể để các em tự xác định được.
Làm thế nào để các em tiếp thu bài ngay trên lớp, hiểu sâu về kiến thức đòi hỏi người GV phải có
nhiều phương pháp giảng dạy để giúp các em học tập năng động thoải mái sáng tạo, phát huy trí
thông minh của các em. Đó là lý do tôi muốn trao đổi với các bạn đồng nghiệp kinh nghiệm.
“ phương pháp dạy tốt môn địa lí lớp 8”
II.GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ :
1. Cơ sở lý luận :
Để góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo học sinh thành những con người năng động, độc lập

và sáng tạo, tiếp thu được những tri thức khoa học, kỹ thuật hiện đại, biết vận dụng tìm ra các giải
pháp hợp lí cho những vấn đề trong cuộc sống của bản thân và xã hội. Thì việc giảng dạy học sinh vận
dụng những kiến thức đã học vào thực tế là điều thầy cô mong muốn.
Với nội dung học tập của môn Địa lí 8 chứa đựng cả một kho tàng kiến thức sinh động và phong phú,
hấp dẫn, dễ kích thích tính tò mò ham hiểu biết của học sinh, tạo điều kiện cho việc hình thành động
cơ, nhu cầu nhận thức cũng như hứng thú học tập của học sinh. Địa lí là môn khoa học của các môn
khoa học, tri thức địa lí chủ yếu được hình thành bằng các phương pháp quan sát, mô tả thực nghiệm,
thực hành, tưởng tượng, liên hệ địa phương Muốn thực hiện các bài học trên lớp. Giáo viên phải là
người hướng dẫn các em chủ động trong giờ học. Qua thực tế hiện nay để đạt một giờ dạy tốt là cả
một vấn đề mà mỗi thầy cô chúng ta cần quan tâm : Có những giờ dạy rất thành công, nhưng cũng có
những giờ dạy chưa đạt được mục đích của bản thân mỗi giáo viên đứng lớp. Vì những cơ sở trên đây
tôi muốn trao đổi với các bạn tìm ra những phương pháp tối ưu nhất để các giờ dạy địa lí đạt kết quả
cao nhất.
2. Giả thuyết :
Trong chương trình SGK lớp 8 có 2 nội dung chính đó là phần tự nhiên - kinh tế Châu Á và Tự nhiên
Việt Nam. Dù là dạy địa lí các châu hay địa lí Việt Nam chúng ta cũng cần hình thành cho các em học
sinh những nội dung cơ bản sau :
-Về kiến thức : Cần nắm những kiến thức cơ bản nào?
-Về kỹ năng : Cần rèn luyện kỹ năng gì?
-Về thái độ : GD học sinh về thái độ … -> tìm ra biện pháp thực hiện.
Trong các giờ lên lớp những bài dạy nào có bản đồ, tranh ảnh, mẫu vật thật là tốt nhất vì học sinh
không thể đi đến tận nơi, thấy tận mắt tất cả những nơi trên bề mặt của trái đất, hay ở Việt Nam để
quan sát thực tế địa phương
Ví dụ : Dạy bài “Đặc điểm tài nguyên khoáng sản Việt Nam” .
Giáo viên sử dụng bản đồ tự nhiên Việt Nam bản đồ khoáng sản Việt Nam, mẫu vật khoáng sản Việt
Nam, bản đồ trống Việt Nam.
Học sinh quan sát.
Tài nguyên khoáng sản :
- Việt Nam có khoảng 5000 điểm tụ và quặng khoáng sản với 60 loại khác nhau.
- Các khoáng sản có trữ lượng lớn như:

+ Than, dầu mỏ, apatít, đá vôi, sắt, crôm, đồng thiếc, bô xít
Với những bài dạy không có bản đồ, mẫu vật để quan sát . Giáo viên cho học sinh quan sát tranh ảnh,
bảng số liệu có đủ thời gian để quan sát. Có thể đưa ra yêu cầu trước hoặc cho học sinh quan sát xong
mới đưa yêu cầu.
Ví dụ : Dạy bài “Đặc điểm tài nguyên khoáng sản Việt Nam” .
Yêu cầu cho học sinh quan sát lược đồ khoáng sản Việt Nam treo tường và sách giáo khoa, để nhận
xét nguồn tài nguyên khoáng sản, sự phân bố, trữ lượng các loại khoáng sản của nước ta.
Sau khi đã xác định được mục tiêu của bài ta thấy cần áp dụng những phương pháp nào cho phù hợp.
Tuỳ theo mỗi bài dạy có những phương pháp khác nhau áp dụng ở mỗi lớp khác nhau. Tuy vậy nhưng
ở chương trình lớp 8 những phương pháp tôi cho là phù hợp có thể áp dụng được để giảng dạy đạt
hiệu qủa, đó là :
+ Quan sát lược đồ, mẫu vật, mô hình, băng hình, tranh ảnh.
+ Phương pháp phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.
+ Phương pháp hoạt động nhóm : Phát huy tính chủ động tìm tòi, tìm ra những kiến thức mới của học
sinh.
+ Phương pháp kiểm tra đánh giá.
a.Hướng dẫn học sinh quan sát : Bản đồ, sơ đồ, biểu đồ,mẫu vật, hình ảnh động trên màn hình, tranh
ảnh, thí nghiệm.
- Bản đồ vùa là phương tiện trực quan, vừa là nguồn tri thức quan trọng là cuốn sách giáo khoa thứ
hai của bộ môn địa lí.
- Từ bản đồ, tranh ảnh, mẫu vật có thể bồi dưỡng cho học sinh thế giới duy vật biện chứng, bồi
dưỡng năng lực tư duy, tự học, tự nghiên cứu. Do đặc điểm của các đối tượng sự vật địa lí được trãi
rộng trong không gian, giáo viên không thể dẫn học sinh đến tận nơi được. Vì vậy dạy học không thể
thiếu bản đồ, tranh ảnh, mẫu vật Trong giảng dạy địa lí mở đầu bằng bản đồ kết thúc bằng bản đồ.
Đây là đặc trưng của bộ môn khoa học địa lí mà không một môn khoa học nào có thể so sánh được.
Cho nên khi lên lớp giáo viên phải căn cứ vào nội dung yêu cầu của bài học để đưa ra một hệ thống
câu hỏi, bài tập hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức trên bản đồ một cách có hiệu quả.
Ví dụ :
Quan sát lược đồ khoáng sản Việt Nam cho biết nước ta có những loại khoáng sản nào ?
+ Học sinh quan sát và trả lời: Than, dầu mỏ, apatít, đá vôi, sắt, crôm, đồng thiếc, bô xít dựa vào

các kí hiệu của bản đồ mà không cần sử dụng sách giáo khoa.
Các em đã thấy các loại khoáng sản này chưa ?
Sau khi học sinh trả lời giáo viên cho học sinh quan sát các mẫu vật khoáng sản Việt Nam, để các em
nhận biết các loại khoáng sản một cách hiệu quả nhất.
b.Phương pháp phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, tìm tòi kiến thức của học sinh.
Sau khi học sinh đã quan sát cụ thể một mẫu vật, sơ đồ, bảng số liệu thống kê, hình ảnh … nào đó
hoặc các kiến thức đã qua thực tế - Giáo viên cần phát huy tối đa hoạt động tư duy tích cực của học
sinh bằng các tình huống để các em dự đoán nên giả thuyết tranh luận giữa những ý kiến trái ngược…
Ví dụ : Quan sát tranh khai thác than, dầu khí em có nhận xét gì?:
+ Em dự đoán xem, hậu quả của việc khai thác quá mức nguồn tài nguyên, tại sao con người lại khai
thác quá mức nguồn tài nguyên, có ảnh hưởng gì tới tương lai?
+ Em thử đoán xem khai thác hợp lí nguồn tài nguyên là biện pháp tích cực hay tiêu cực?
+ Để bảo vệ nguồn tài nguyên chúng ta cần phải làm gì ?
c.Phương pháp hoạt động nhóm :
Với những câu hỏi khó, những tình huống chưa giải quyết, cá nhân các em có thể đưa ra ý kiến thảo
luận trong nhóm để thống nhất ý kiến.
Thảo luận nhóm là phương pháp thể hiện rõ nhất sự đổi mới trong phương pháp dạy học, lấy học sinh
làm trung tâm.
Hoạt động nhóm là hoạt động đòi hỏi tính tự giác của học sinh rất cao, em nào cũng được đưa ra ý
kiến của mình. Nhưng hoạt động này đôi khi không hiệu quả vì giáo viên chưa đi sâu đi sát đến từng
nhóm và hướng dẫn các nhóm hoạt động chưa cụ thể. Đây là một hoạt động mà người giáo viên thực
hiện chưa tốt. Có giáo viên để các nhóm hoạt động, ít để ý đến các em, có nhóm các em gây ồn ào
mất trật tự, có nhóm chỉ có một vài em làm việc còn lại một số các em khác không chú ý .
Thảo luận là trao đổi ý kiến về một vấn đề có phân tích lý lẽ, giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh
với học sinh. Giúp cho học sinh mở rộng kiến thức, phát triển được tư duy khoa học. Giúp học sinh
phát triển kĩ năng nói, giao tiếp tranh luận Thảo luận có nhiều hình thức : Thảo luận cá nhân(hay cả
lớp ), thảo luận theo cặp, nhóm, theo tổ
Để hoạt động nhóm đạt hiệu quả trước hết giáo viên phải đưa ra những yêu cầu rõ ràng cần thảo luận
những câu hỏi nào ? (Chú ý những câu hỏi khó mới cần đưa ra thảo luận). Thời gian qui định là bao
lâu? Mỗi nhóm báo cáo xong cần có nhận xét đánh giá (khen, nhắc nhở) Một điều giáo viên cần chú ý

đó là theo dõi sự hoạt động của các nhóm - Mỗi nhóm sẽ cử một nhóm trưởng chỉ đạo các bạn trong
nhóm hoạt động và một thư ký ghi ý kiến của các bạn trong nhóm.
d.Phương pháp kiểm tra đánh giá :
Đây là một hoạt động nhằm đánh giá kết quả hoạt động của nhóm, của cá nhân thông qua hệ thống
câu hỏi trắc nghiệm (Đúng, sai – lựa chọn câu đúng). Bài tập điền từ phù hợp vào chỗ trống bằng các
phiếu học tập, trò chơi, nhận biết mô hình, tư duy kiến thức từ bản đồ…
3/ Quá trình thể nghiệm (Thực nghiệm ) :
Để thực hiện tốt một giờ dạy đạt kết quả thì việc đầu tiên là khâu thiết kế một bài dạy (Các bước lên
lớp)
Tôi đã áp dụng kết hợp nhiều phương pháp để giảng dạy bài “Đặc điểm tài nguyên khoáng sản Việt
Nam” Với bài dạy này : Về mục tiêu cần xác định :
1.Kiến thức :
- Hiểu và trình bày được.
+ Việt Nam là một nước giàu tài nguyên khoáng sản. Đó là một nguồn lực quan trọng để công nghiệp
hóa đất nước.
+ Mối quan hệ giữa khoáng sản với lịch sử phát triển. Giải thích được vì sao nước ta giàu tài nguyên
khoáng sản.
+ Các giai đoạn tạo mỏ và sự phân bố các mỏ, các loại khoáng sản chủ yếu của nước ta.
+ Bảo vệ và khai thác có hiệu quả và tiết kiệm nguồn khoáng sản quý giá của nước ta.
2.Kỹ năng :
- Biết xác định các đối tượng bản đồ, kí hiệu của các loại khoáng sản, tên các loại khoáng sản chính.
- Chỉ được các vùng mỏ khoáng sản chính của nước ta.
- Xác định được các loại khoáng sản và vùng phân bố trên bản đồ trống Việt Nam.
- Các vùng khai thác khoáng sản, các cơ sở luyện kim và suất khẩu.
- Vận dụng kiến thức vào thực tế, liên hệ địa phương.
3.Thái độ :
- Tham gia và có ý thức bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên của nước ta đặc biệt là nguồn tài nguyên
khoáng sản, có ý thức bảo vệ nguồn tài nguyên và môi trường.
- Sau khi xác định rõ mục tiêu của bài thì khâu chuẩn bị đồ dùng dạy học và phương pháp dạy cho
phù hợp với từng phần của bài học.

Ví dụ : Phần 1 :Việt Nam là một nước giàu tài nguyên khoáng sản :
+ Cho học sinh quan sát bản đồ khoáng sản Việt Nam.
? Cho biết Việt Nam có những loại khoáng sản nào có trữ lượng lớn ?
- Các khoáng sản có trữ lượng lớn như : Than, dầu mỏ, apatít, đá vôi, sắt, crôm, đồng, thiếc…
? Em hãy xác định các mỏ khoáng sản trên bản đồ.
- Sau khi học sinh trả lời Giáo viên : Cho học sinh quan sát mẫu khoáng sản.
? Nơi phân bố ?
Giáo viên cho học sinh tự dán kí hiệu cắt rời lên bản đồ trống Việt Nam.
Ví dụ : Phần 2/ Sự hình thành các vùng mỏ chính ở nước ta.
Hoạt động nhóm :
Nhóm 1 : Giai đoạn tiền Cambri.
Nhóm 2 : Giai đoạn cổ kiến tạo.
Nhóm 3 : Giai đoạn tân kiến tạo.
* Đại diện nhóm trình bày, chỉ trên bản đồ khoáng sản Việt Nam.
+ Quan sát thảo luận nhóm. Rút ra kết luận …
Bằng sự kết hợp đồng bộ giữa phương pháp quan sát – Thảo luận – Kiểm tra đánh giá giờ học đã thật
sự thu hút học sinh.
4. Hiệu quả mới :
Các tiết dạy có sự chuẩn bị đầy đủ các phương tiện, đồ dùng dạy học như : Tranh ảnh, bảng số liệu,
mẫu vật, bản đồ, thao tác chính xác, kết hợp đồng bộ nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học. Giáo
viên đã giúp các em nắm các kiến thức cơ bản một cách chính xác, do chính các em tìm ra từ các
phương tiện trực quan và biết tái hiện kiến thức khi cần thiết, biết suy luận, diễn tả một sự vật hiện
tượng địa lí, vận dụng chúng vào thực tiễn, trong đời sống hằng ngày, đặc biệt là trong quá trình thi
và kiển tra.
Kết quả như sau:
LớpSĩ sốTrước khi áp dụng
GiỏiKháTBYếu – Kém
8A5326,3%34,3%59,4%
8A63212,5%62,5%21,9%3,1%
8A73330,3%54,5%12,2%3,0%

Sau khi áp dụng chuyên đề
LớpSĩ sốSau khi áp dụng
GiỏiKháTBYếu – Kém
8A5326,3%12,5%40,6%40,6%
8A63218,6%56,4%21,9%3,1%
8A73333,3%57,6%6,1%3,0%
III .BÀI HỌC KINH NGHIỆM :
1. Kinh nghiệm cụ thể :
Qua những giờ dạy được chuẩn bị đầy đủ, thao tác chính xác, giúp các em nắm các bài lý thuyết sâu
hơn áp dụng trong đời sống hằng ngày, những kiến thức địa lí trong chương trình lớp 8 để giải thích
mối quan hệ nhân quả của tự nhiên và kinh tế xã hội Việt Nam trong thời kỳ mở cửa, đặc biệt trong
giai đoạn hiện nay, đất nước ta đang trên con đường công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước, áp dụng
những hiểu biết của mình vào thực tế hiện nay là điều hết sức cần thiết, sau khi học song chương trình
THCS các em có thể bước vào cuộc sống với sự tự tin và lòng dũng cảm, để đối mặt với cuộc sống xã
hội đầy khó khăn và gian khổ, tạo điều kiện cho hoạt động học tập và lao động có hiệu quả và chất
lượng.
2. Kết luận chung và kiến nghị :
Trong đề tài này tôi muốn trao đổi với các bạn đồng nghiệp những suy nghĩ của tôi về một số phương
pháp sử dụng phương tiện dạy học, để dạy tốt chương trình địa lí lớp 8 đạt hiệu quả cao. Tôi rất mong
được sự góp ý của các bạn đồng nghiệp để chúng ta cùng xây dựng nên một hình thức dạy môn địa lí
thế nào cho hay nhất, đạt kết quả cao nhất của bộ môn địa lí.
Kiến nghị :
- Mở lớp tập huấn về việc sử dụng công nghệ thông tin.
- Hình ảnh khai thác khoáng sản tại các vùng mỏ Việt Nam.
- Mẫu vật từ ngành công nghiệp luyện kim của Việt Nam.
- Hình ảnh nhà máy sán xuất.
Tài liệu tham khảo :
+ Sách giáo khoa địa lí lớp 8.
+ Sách giáo viên, sách thiết kế bài giảng địa lí lớp 8.
+ Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên chu kì 3 môn địa.

+ Át lát địa lí Việt Nam - Thế giới.
+ Chuyên đề địa cấp huyện.
+ Tài liệu bộ giáo dục đào tạo “Trường học thân thiện, học sinh tích cực”
Ngày 25 tháng 12 năm 2008.
Người viết
Đỗ Cao Thoan