TÓM TẮT LUẬN VĂN PHẠM TRÙ LỄ CỦA KHỔNG TỬ VÀ Ý NGHĨA CỦA NÓ ĐỐI VỚI VIỆC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH VIỆT NAM HIỆN NAY

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRUNG TÂM ĐÀO TẠO, BỒI DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
NGUYỄN THỊ LAN MINH
PHẠM TRÙ LỄ CỦA KHỔNG TỬ VÀ Ý NGHĨA CỦA
NÓ ĐỐI VỚI VIỆC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC
SINH VIỆT NAM HIỆN NAY
Chuyên ngành: Triết học
Mã số : 60 22 80
TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ TRỌNG HANH
HÀ NỘI - 2012
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong lịch sử tư tưởng nhân loại, tư tưởng của Khổng Tử có một vị
trí rất đặc biệt. Sự đặc biệt ấy không chỉ bởi những giá trị đặc sắc trong
nội dung tư tưởng và tầm ảnh hưởng của nó đối với thời đại nó ra đời
mà còn bởi tư tưởng Khổng Tử đã sống một cuộc sống lâu bền và rất
riêng, vượt qua khuôn khổ một thời đại, một quốc gia. Tư tưởng Khổng
Tử nói riêng và tư tưởng nho giáo nói chung đã trở thành hệ tư tưởng
của giai cấp phong kiến trong suốt tiến trình phát triển qua các triều đại
phong kiến ở Trung Hoa và nhiều nước Á Đông khác trong đó có Việt
Nam.
Với một hệ thống những quan điểm về thế giới và đặc biệt là quan
điểm nhân sinh thể hiện trong quan niệm về chính trị xã hội và luân lý
đạo đức, Khổng Tử là người đã đặt nền móng cho sự phát triển của Nho
học trong lịch sử Trung Hoa. Quan điểm về Lễ là một trong những nội
dung chủ yếu trong quan niệm về chính trị xã hội, luân lý đạo đức của
Khổng Tử. Trong học thuyết về chính trị - xã hội của Khổng Tử, Lễ
được hiểu theo nhiều khía cạnh khác nhau nhưng dù ở khía cạnh nào nó
cũng không vượt ra khỏi mục đích tối cao nhằm giải quyết một vấn đề
lớn của thời đại ông là bình ổn xã hội. Khổng Tử muốn khôi phục Lễ để

thực hiện điều Nhân nhằm bình ổn xã hội loạn lạc để quay trở lại như
thời Tây Chu. Tất nhiên, từ Lễ trong nền giáo dục phong kiến đến Lễ
trong nền giáo dục hiện đại đã có rất nhiều biến đổi nhưng ở bất kỳ thời
đại nào cũng có những giá trị được bảo tồn. Bởi vậy, hoàn toàn không
ngẫu nhiên khi người Trung Hoa suy tôn Khổng Tử là “Vạn thế sư
biểu” (thầy của muôn đời).
Trong quá trình du nhập vào Việt Nam tư tưởng của Khổng Tử và
Nho giáo từ chỗ bị đối xử thiếu thiện cảm do đi theo gót chân của kẻ
xâm lược dần dần nó đã hòa nhập vào đời sống cộng đồng bởi những
nét tương đồng và không ngừng thay đổi thích ứng với văn hóa bản địa.
Người Việt đã sớm tiếp biến tư tưởng Khổng Tử không chỉ bởi sự giao
1
thoa văn hóa tự nhiên mà còn bởi sự ủng hộ và tiếp sức của giai cấp
phong kiến Việt Nam qua nhiều triều đại. Tư tưởng Khổng Tử và Nho
giáo, trong đó có tư tưởng về Lễ cũng như chính Khổng Tử và nhiều
danh nho khác sớm chiếm lĩnh một vị trí quan trọng trong nền giáo dục
phong kiến và đời sống tinh thần của người Việt Nam.
Trong những năm gần đây cùng với sự hội nhập và phát triển kinh
tế - xã hội của đất nước, nền giáo dục Việt Nam cũng có những bước
chuyển mình quan trọng và đạt được một số thành tựu nhất định. Tuy
nhiên cùng với quá trình ấy cũng đã đưa đến một số thay đổi tiêu cực
trong các quan hệ xã hội. Một bộ phận học sinh có hành vi và suy nghĩ
lệch lạc gây ảnh hưởng xấu đến môi trường giáo dục và báo hiệu một
sự suy thoái về đạo đức và lối sống. Ở một nền văn hóa tương đối đậm
chất nho học như Việt Nam thì điều đó càng khó chấp nhận vì nó đi
ngược lại với truyền thống “Tôn sư trọng đạo”, “Nhất tự vi sư, bán tự vi
sư”, Kính trên nhường dưới. Để phát triển một thế hệ mới trong tương
lai làm chủ đất nước và thực hiện thành công sự nghiệp phát triển đất
nước bên cạnh việc giáo dục tri thức khoa học thì giáo dục đạo đức có
một ý nghĩa hết sức quan trọng.

Tư tưởng của Khổng Tử nói chung và quan điểm về Lễ nói riêng có
ý nghĩa rất lớn trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh hiện nay.
Với những giá trị đã được thẩm định, phát triển qua thực tiễn nhiều
thế kỷ cùng với sự tiếp biến linh hoạt và cho vào Lễ một hơi thở của
thời đại thì nó hoàn toàn có thể giúp khôi phục và định hình một nhân
cách chuẩn đối với học sinh, đặc biệt là với một bộ phận học sinh lệch
chuẩn hiện nay ở nước ta.
Với những suy nghĩ đó, tôi đã làm luận văn cao học với đề tài:
“Phạm trù Lễ của Khổng Tử và ý nghĩa của nó đối với việc giáo dục
đạo đức cho học sinh Việt Nam hiện nay”.
2. Tình hình nghiên cứu
Nho giáo nói chung và phạm trù Lễ trong triết học của Khổng Tử
nói riêng là đối tượng nghiên cứu đang thu hút nhiều ngành khoa học
nghiên cứu trong nhiều thế kỷ qua cho tới hiện nay, như: triết học, văn
2
hóa học, sử học, tôn giáo học, giáo dục học, đạo đức học… Có thể khái
quát kết quả nghiên cứu đó theo ba hướng sau:
Hướng thứ nhất, các công trình nghiên cứu về Khổng Tử trong tổng
thể nền văn hóa Trung Quốc. Tiêu biểu cho hướng nghiên cứu này có
thể kể đến các tác phẩm như: “Sử ký” của Tư Mã Thiên, Nxb Văn học,
Hà Nội, xuất bản năm 1988; “Lịch sử văn minh và các triều đại Trung
Quốc”, được biên soạn năm 2004 bởi TS. Dương Ngọc Dũng - Nhà
nghiên cứu Anh Minh, Nxb Tổng hợp, Thành phố Hồ Chí Minh; “Lịch
sử văn minh Trung Hoa” của sử gia lớn nhất thời hiện đại Will Durant,
Nxb. Văn hóa thông tin, Hà Nội (dịch giả Nguyễn Hiến Lê), 2004;
“Đại cương triết học sử Trung Quốc”, của nhà triết học Phùng Hữu
Lan (Fung Yu-Lan), Nxb Thanh niên, Trung tâm nghiên cứu quốc học,
Hà Nội (người dịch Nguyễn Văn Dương), xuất bản năm 1999; “Nho
giáo Trung Quốc” của tác giả Nguyễn Tôn Nhan, Nxb Văn hóa thông
tin, năm 2005; “Lịch sử triết học phương Đông”, của GS. Nguyễn

Đăng Thục, Nxb từ điển Bách khoa, Hà Nội, xuất bản năm 2006; “Đạo
đức phương Đông cổ đại”, của PGS. Vũ Tình, Nxb Chính trị quốc gia,
Hà Nội, xuất bản 1998… Các công trình nghiên cứu đã trình bày một
cách khái quát về tư tưởng triết học Khổng Tử, trong đó có tư tưởng về
Lễ của ông tổ Nho giáo để khắc họa chân dung một con người, một
nhân cách, một đại biểu văn hóa.
Hướng thứ hai, đó là các công trình nghiên cứu tư tưởng Khổng Tử
trong dòng phát triển của lịch sử triết học Trung Quốc. Trong dòng
nghiên cứu này có thể kể đến những công trình tiêu biểu như: “Đại
cương triết học Trung Quốc” của Giản Chi, Nguyễn Hiến Lê, Nxb Cao
Thơm, Sài Gòn, năm 1966; “Đại cương lịch sử triết học Trung Quốc”
do Doãn Chính chủ biên, Nxb Chính trị quốc gia, năm 1999; Lịch sử
triết học sử Trung Quốc (2 tập) của tiến sĩ Phùng Hữu Lan (Feng You
Lan), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, năm 2006; Các công trình
nghiên cứu này đã trình bày, phân tích một cách sâu sắc triết học
Khổng Tử trong tiến trình lịch sử triết học. Hơn nữa, các công trình này
tập trung phân tích các học thuyết về chính trị, xã hội của Khổng Tử, ít
3
nhiều có đề cập đến phạm trù Lễ trong mối tương quan đến các phạm
trù đạo đức trong “ngũ thường” như nhân, lễ, nghĩa, trí, tín.
Trong thời gian gần đây, đã xuất hiện tác phẩm nghiên cứu chuyên
sâu về lịch sử triết học Trung Quốc là “Từ điển triết học Trung Quốc”
của PGS. TS. Doãn Chính, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, xuất bản
vào năm 2009; tác phẩm này trình bày, phân tích một cách sâu sắc
những vấn đề như: nội dung các học thuyết trong triết học của Khổng
Tử; lịch sử hình thành, phát triển và sự biến đổi của phạm trù Lễ trong
tiến trình lịch sử, nguyên nhân sự ra đời của Lễ cũng như ý nghĩa, công
dụng Lễ Tuy nhiên, do đặc trưng của thể loại Từ điển và do khối
lượng kiến thức đồ sộ mà tác phẩm đề cập đến, nên tác giả đành hạn
chế phần phân tích nội dung của Lễ.

Hướng thứ ba, đó là các công trình nghiên cứu, tài liệu, bài viết của
các tác giả chuyên nghiên cứu, dịch thuật và giới thiệu riêng về Lễ
trong triết học Khổng Tử, như: “Lễ Ký - kinh điển về việc lễ” của tác
giả Nhữ Nguyên, Nxb Đồng Nai, Biên Hòa, 1996; “Kinh lễ”, do
Nguyễn Tôn Nhan biên dịch và giới thiệu, Nxb Văn học, năm 1996;
“Tứ Thư”, Dịch giả Đoàn Trung Còn, Nxb Thuận Hóa, Huế, 2006;…
Những công trình nghiên cứu này biên dịch phần nguyên bản chữ Hán,
đồng thời các nhà nghiên cứu, dịch thuật cũng cố gắng bằng kiến thức
uyên thâm của mình phân tích, thuyết minh một số nội dung nhằm giúp
độc giả hiểu được phần lớn tinh thần của tác phẩm.
Nhìn chung, mỗi công trình nghiên cứu tiếp cận theo một hướng
khác nhau, nhưng chưa có công trình nghiên cứu nào được coi là có cái
nhìn toàn diện về phạm trù Lễ trong triết học của Khổng Tử, chưa có
công trình nào nghiên cứu riêng biệt hoặc trình bày một cách có hệ thống
nội dung của Lễ, chưa có công trình nào đánh giá hết những giá trị, hạn
chế của tư tưởng về Lễ của Khổng Tử, cũng như đề ra phương pháp vận
dụng những bài học lịch sử đó vào việc hoạch định chính sách, biện pháp
giáo dục đạo đức học sinh hiện nay.
Để có cái nhìn toàn điện về đạo đức, lối sống của thanh niên Việt
Nam hiện nay, trên cơ sở nghiên cứu tư tưởng và quan điểm của Đảng,
4
tác giả tham khảo, kế thừa những công trình khảo sát, thống kê, nghiên
cứu về thanh niên, về đạo đức, lối sống của thanh thiếu niên Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay. Những công trình này đã phản ánh thực trạng
về tình hình đạo đức, lối sống của thanh thiêu niên Việt Nam trong bối
cảnh kinh tế thị trường đang phát triển. Có thể khẳng định đây là những
công trình nghiên cứu chuyên sâu của những nhà khoa học, những công
dân đang trăn trở về những biến động trong lối sống, đạo đức, chuẩn
giá trị xã hội. Có thể kể đến:
“Chuẩn mực đạo đức con người Việt Nam hiện nay”, do Nguyễn

Ngọc Phú (chủ biên), Nxb Quân đội nhân dân, xuất bản năm 2008.
Nhóm tác giả đã trình bày quan niệm chung về chuẩn mực đạo đức theo
quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, phân tích
các giá trị chuẩn mực đạo đức truyền thống con người Việt Nam; đồng
thời phân tích các tác động của nền kinh tế thị trường, công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đến sự vận động biến đổi các chuẩn mực đạo đức của con
người Việt Nam hiện nay.
ThS. Phạm Tấn Xuân Tước, PGS TS. Huỳnh Thị Gấm (2008),
“Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào giáo dục đạo đức cho sinh viên ở
thành phố Hồ Chí Minh hiện nay”, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội.
Công trình trình bày Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức cách
mạng, lối sống mới cho thanh niên; phân tích thực trạng đạo đức, lối
sống sinh viên; thực trạng công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh
viên; đề ra các nhóm giải pháp về giáo dục đạo đức cho sinh viên theo
tư tưởng Hồ Chí Minh.
Công trình “Điều tra quốc gia về vị thành niên và thanh niên Việt
Nam” công bố ngày 26 tháng 8 năm 2005. Tính cho đến nay, đây là
cuộc điều tra về vị thành niên và thanh niên lớn nhất, toàn diện nhất ở
Việt Nam, là nguồn thông tin bổ ích, đáng tin cậy về tình trạng sức
khỏe, đời sống xã hội, thái độ, hoài bão của thế hệ thanh niên Việt Nam
ngày nay.
Đây là các công trình rất công phu, mỗi tác giả lại có cái nhìn
chuyên sâu về từng khía cạnh của đời sống thanh niên hiện nay và từ đó
5
đưa ra những giải pháp góp phần nâng cao đạo đức xã hội. Song, các
tác phẩm còn dừng lại ở những giải pháp ở tầm vĩ mô, chung chung
mang tính định hướng mà chưa thực sự cụ thể, phù hợp để xây dựng
những chuẩn mực đạo đức cho từng nhóm bộ phận những người Việt
Nam, chưa xây dựng được chương trình, biện pháp giáo dục đạo đức
hiệu quả cho đối tượng thanh thiếu niên.

Một số luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ triết học đã được bảo vệ xoay
quanh vấn đề con người, mẫu người, đạo làm người và vấn đề giáo dục
đào tạo con người theo những nguyên tắc chuẩn mực đạo đức của nho
giáo như: “Tìm hiểu mẫu người quân tử qua hai tác phẩm “Luận Ngữ” và
“Mạnh Tử” của Nguyễn Xuân Lộc, “Quan niệm của Nho giáo nguyên
thủy về con người qua các mối quan hệ thân - nhà - nước- thiên hạ” của
Trần Đình Thảo, “Quan niệm của Khổng Tử về giáo dục” của Nguyễn
Bá Cường, “Quan niệm của Khổng Tử về con người và giáo dục đào tạo
con người” của Nguyễn Thị Tuyết Mai… Mặc dù các luận văn, luận án
đều có phạm vi nghiên cứu cụ thể của từng đề tài xong các tác giả ở
những mức độ nhất định đã đề cập đến tư tưởng về lễ trong quan hệ mật
thiết với các phạm trù đạo đức khác góp phần hình thành nên tính toàn
vẹn của mẫu người lý tưởng mà Nho giáo muốn xây dựng.
Với thái độ trân trọng những thành tựu nghiên cứu của các học giả
đi trước đã cung cấp nhiều kiến thức về phạm trù Lễ cũng như đạo đức,
lối sống xã hội vô cùng bổ ích và có giá trị, tôi đã tham khảo, kế thừa
có chọn lọc và trung thực nguồn tư liệu quý báu đó trong quá trình thực
hiện luận văn của mình.
3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn
3.1. Mục đích
Từ việc nghiên cứu có hệ thống tư tưởng của khổng Tử về Lễ, luận
văn đánh giá những giá trị, hạn chế và rút ra bài học lịch sử của nó cùng
những kiến nghị đối với sự nghiệp giáo dục đạo đức học sinh Việt Nam
hiện nay.
6
3.2. Nhiệm vụ
Để thực hiện mục đích nêu trên luận văn sẽ giải quyết một số nhiệm vụ
sau:
- Trình bày cơ sở hình thành quan niệm Lễ của Khổng Tử
- Phân tích phạm trù Lễ và các phạm trù trong mối tương quan với

phạm trù Lễ.
- Trình bày các nội dung cơ bản trong phạm trù Lễ của Khổng Tử.
- Phân tích thực trạng đạo đức học sinh ở Việt Nam hiện nay
- Đưa ra ý nghĩa của Lễ đối với việc giáo dục đạo đức học sinh ở
Việt Nam và một số kiến nghị cho sự nghiệp giáo dục đạo đức học sinh
hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu Phạm trù Lễ của Khổng Tử để từ đó
rút ra ý nghĩa của Lễ đối với việc giáo dục đạo đức cho học sinh Việt
Nam hiện nay.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Triết học Nho giáo nguyên thủy bao gồm rất nhiều vấn đề như con
người, chính trị - xã hội, giáo dục… nhưng ở đây luận văn chỉ nghiên
cứu về phạm trù Lễ của Khổng Tử và ý nghĩa của nó đối với việc giáo
dục đạo đức học sinh ở Việt Nam hiện nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng -
chủ nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của
Đảng ta về vấn đề đạo đức.
Luận văn sử dụng các phương pháp như lịch sử - lôgic, phân tích,
tổng hợp, quy nạp, diễn dịch…
6. Những đóng góp mới về khoa học của luận văn
7
- Luận văn đã làm rõ hơn những nội dung trong quan niệm về Lễ
của Khổng Tử và từ đó làm rõ vai trò quan trọng trong tư tưởng Lễ của
Khổng Tử đối với việc giáo dục đạo đức cho học sinh hiện nay.
- Luận văn góp phần làm phong phú, sâu sắc thêm lý luận và
phương pháp giáo dục đạo đức con người qua tìm hiểu Lễ trong triết
học Trung Quốc cổ đại nói chung và trong triết học Khổng Tử nói

riêng.
- Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng
dạy triết học và đạo đức trong các trường Đại học, Cao đẳng, Trung cấp
chuyên nghiệp, Trung học phổ thông… ở nước ta hiện nay.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo luận
văn bao gồm 2 chương, 7 tiết:
Chương 1: Quan niệm Lễ của Khổng Tử
Chương 2: Ý nghĩa của Lễ trong việc giáo dục đạo đức cho học
sinh Việt Nam hiện nay.
8
Chương 1
QUAN NIỆM LỄ CỦA KHỔNG TỬ
1.1. Cơ sở hình thành quan niệm Lễ của Khổng Tử
1.1.1. Khổng Tử cuộc đời và sự nghiệp
Khổng Tử là người ấp Châu, làng Xương Bình, nước Lỗ nay là
huyện Khúc Phụ, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc. Khổng Tử sinh vào mùa
đông tháng 10 năm Canh Tuất là năm thứ 21 đời vua Linh Vương nhà
Chu, tức là năm 551 trước Công Nguyên. Bà Nhan thị có lên cầu tự trên
núi aNi Khâu, cho nên khi sinh ra ông mới nhân điềm ấy mà đặt tên
ông là Khâu, tên tự là Trọng Ni. Có sách chép rằng trán ông cao và gồ
lên cho nên mới đặt tên là Khâu. Khâu nghĩa là cái gò.
Khổng Tử tôn phù nhà Chu để giảm bớt cái quyền các nước Chư
hầu, giữ quyền vua Chư hầu mà bớt quyền các quan Đại phu. Vì vậy
cho nên ông đi chu du khắp thiên hạ mà không tìm được chỗ nào để thi
hành cái đạo của mình.
Cũng bởi vậy nên ông đã chu du nhiều nước song không được
trọng dụng. Cuối đời, thấy thật sự bất lực việc làm chính trị ông về quê
dạy học, san định Dịch, Thi, Thư, Lễ, Nhạc của cổ nhân, viết sách
Xuân Thu để bộc lộ quan điểm của mình. Nhiều quan điểm của ông thể

hiện qua các buổi tọa đàm mà nội dung của nó sau này được trình bày
trong “Luận Ngữ” do học trò của ông chép lại. Sau khi Khổng Tử mất,
nhất là qua giải pháp tàn khốc “đốt sách, chôn nho” của Tần Thủy
Hoàng thì sách của Khổng Tử không còn giữ được là bao. Khi đạo Nho
được phục hưng (đời Hán Vũ Đế), sách Nhạc chỉ còn một thiên, được
đem ghép vào bộ “Lễ ký” gọi là thiên “Nhạc ký”. Những sách khác
được người đương thời sưu tầm, bổ sung tạo thành năm kinh là: Kinh
Dịch, Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ và Kinh Xuân Thu.
1.1.2. Điều kiện kinh tế - chính trị - xã hội thời kỳ Xuân Thu
Thời Xuân Thu về mặt kinh tế sức sản xuất đã phát triển. Công cụ
sản xuất nhất là công cụ bằng sắt bắt đầu xuất hiện việc dùng bò kéo
9
cày trở thành phổ biến. Cùng với sự phát triển của nông nghiệp và thủ
công nghiệp, thương nghiệp, buôn bán cũng phát đạt hơn trước.
Về chính trị - xã hội, suốt thời Xuân Thu vì mệnh lệnh Thiên tử
không được chư hầu tuân thủ, chế độ tông pháp bị phá bỏ, trật tự lễ
nghĩa, cương thường xã hội đảo lộn, đạo đức suy vi nên các nước chư
hầu đua nhau động binh gây chiến tranh thôn tính và tranh giành địa vị
của nhau diễn ra liên miên và vô cùng khốc liệt.
Chính vì vậy trong thời kỳ này đã xuất hiện nhiều học thuyết nhằm
tìm cách sửa đổi để cứu vớt thiên hạ trong đó có học thuyết của khổng
Tử, lấy nhân, nghĩa, lễ, trí để dạy người, lấy cương thường mà hạn chế
nhân dục để giữ trật tự ở trong xã hội cho bền vững.
1.2. Khổng Tử bàn về Lễ
1.2.1. Phạm trù Lễ
Trước Khổng Tử, kể từ thời Chu Công, Lễ đã có hai nghĩa: nghĩa
cũ là tế lễ có tính chất tôn giáo, nghĩa mới là pháp điển phong kiến do
Chu Công chế định, có tính cách chính trị, để duy trì trật tự xã hội. Sau
dùng rộng ra ý nghĩa của Lễ chỉ cả phong tục tập quán và sau cùng qua
thời Đông Chu nhất là từ Khổng Tử nó có một nội dung mới, nội dung

luận lý chỉ sự kỷ luật về tinh thần: Người có lễ là người biết tự chủ khắc
kỷ
Khổng Tử chủ trương tòng Chu, giữ pháp điển lễ nhạc của Chu
Công thì tất nhiên rất trọng Lễ và buộc vua chúa phải trọng Lễ. Lễ để
duy trì trật tự xã hội, có trật tự đó thì vua mới được tôn, nước mới được
trị, nếu vua không trọng lễ thì còn bắt ai trọng nó được nữa.
Chính vì vậy trong việc trị nước cũng như tu thân học đạo, sửa
mình để đạt đức “Nhân” thì “Lễ” là một trong những yếu tố được
Khổng Tử rất mực coi trọng. Điều này được thể hiện rõ trong cuốn
Luận ngữ.
Quan niệm về Lễ không chỉ dừng ở Khổng Tử mà nó đã được phát
triển và mang những hàm nghĩa khác nhau trong quan niệm của một số
triết gia khác như Mạnh Tử, Tuân tử hay trong cả Lễ Ký - một tập sách
do nhiều nho gia thời Hán viết ra.
10
Nói tóm lại dù Lễ có được hiểu ở những khía cạnh nào và ở các nhà
Nho khác nhau, ở những giai đoạn lịch sử khác nhau song vẫn lấy tư
tưởng Lễ của Khổng Tử làm tiền đề lý luận bởi mục đích của Nho gia
nói chung và Khổng Tử nói riêng là nhằm ổn định trật tự xã hội và giáo
hóa con người. Và chúng ta không thể phủ nhận phạm trù Lễ của
Khổng Tử đã ít nhiều thực hiện được mục đích đó trong lịch sử xã hội
Trung Hoa.
1.2.2. Các phạm trù trong mối tương quan với phạm trù Lễ
1.2.2.1. Mối quan hệ giữa Lễ và Nhân
Trong Luận Ngữ khái niệm Nhân được Khổng Tử nhắc tới nhiều
lần tùy từng đối tượng, từng hoàn cảnh mà Nhân được hiểu theo nhiều
nghĩa khác nhau. Theo nghĩa rộng nhất Nhân là nguyên tắc đạo đức.
Theo Khổng Tử Nhân là nội dung, Lễ là hình thức của Nhân và Chính
danh là con đường để đạt đến điều Nhân.
Để đạt được đức Nhân con người phải có Lễ, Lễ là hình thức biểu

hiện của Nhân, con người sẽ không đạt được Nhân nếu như: xem, nghe,
nói, làm điều trái Lễ. Và vì vậy cũng như nhạc, thi, thư, Lễ là phương
tiện để giáo hóa con người. Nếu không có Nhân mà dùng Lễ thì Lễ chỉ
là hình thức sáo rỗng mà thôi.
1.2.2.2. Mối quan hệ giữa Lễ và Nghĩa
Theo Khổng Tử Nghĩa chính là để cái thích đáng hay cái đạo lý.
“Khổng Tử nói: …thấy việc nghĩa mà chẳng làm, ấy là người chẳng có
khí dõng” (Tử viết: …kiến nghĩa bất vi, vô dõng dã) [Luận ngữ, Vi
chính, 24]. Hay Khổng Tử còn nói: “…Này, đạt nhân là phải có tính
chất phác và ngay thẳng”.
Theo Khổng Tử Nghĩa trái ngược với lợi “Bực quân tử tinh tường
về việc nghĩa, kẻ tiểu nhơn rành rẽ về việc lợi” (Quân tử dụ ư nghĩa,
tiểu nhân dụ ư lợi) [Luận ngữ, Lý nhân, 16].
Nghĩa chính là cơ sở để hình thành Lễ còn Lễ chính là mục tiêu,
tiêu chuẩn để xác hành vi có Nghĩa hay không.
11
1.2.2.3. Mối quan hệ giữa Lễ và Pháp
Pháp theo nghĩa hẹp là luật lệ, quy định, là điều luật, hiến lệnh có
tính chất khuôn mẫu mà mọi người không phân biệt vua tôi, trên dưới,
sang hèn đều phải tuân theo, theo nghĩa rộng pháp có thể hiểu như là
thể chế chế độ xã hội.
Lễ và Pháp đều là những quy định nhằm ổn định trật tự xã hội.
Nếu như Khổng Tử chủ trương giáo hóa con người bằng đạo đức thì
Hàn phi lại chủ trương trị nước bằng Pháp.
1.2.2.4. Mối quan hệ giữa Lễ và Nhạc
Nhạc cũng như Lễ rất có ảnh hưởng về đường chính trị. “Thanh
tâm chi đạo, dữ chính thông hỹ: đạo thanh âm thông với chính trị vậy”
(Nhạc ký, XIX). Dùng Nhạc cũng như dùng Lễ phải lấy giữ đạo trung.
Nhạc khiến người ta đồng thương, đồng vui. Nhưng thương hay vui đều
phải lấy điều hòa làm chủ.

Lễ và Nhạc đều dùng để sửa đổi tâm tính cho ngay chính hay nói
cách khác Lễ và Nhạc đều là phương tiện nhằm giáo hóa con người góp
phần ổn định trật tự xã hội.
1.2.2.5. Mối quan hệ giữa Lễ và Hòa
Việc thực hiện Nhân và khôi phục Lễ là Hòa. Tuy nhiên quan điểm
Hòa của Khổng Tử còn có phần hạn chế đó là thủ tiêu sự đấu tranh bởi
theo ông người nghèo vùng lên đấu tranh là không nên, người quân tử
cũng vậy họ chỉ biết nên tranh việc thi bắn mà thôi.
1.3. Một số nội dung cơ bản của Lễ
1.3.1. Lễ là những quy định về nghi thức tế lễ
Lễ bái là việc mang ý nghĩa tôn giáo nhưng nó không chỉ là những
nghi thức có tính hình thức.
Với Khổng Tử, khi tế lễ phải kính cẩn nghiêm túc ông nói “Cư
thượng bất khoan, vi lễ bất kính, lâm tang bất ai, ngô hà dĩ quan tri
tạng” nghĩa là ở bậc trên mà không khoan nhượng, làm lễ mà không
nghiêm túc sẽ gặp việc tang mà không bi thương hạng người đó còn gì
cho ta xem xét nữa.
12
Ngoài ra Khổng Tử còn quan tâm tới cả nghi thức, nghĩa vụ, bổn
phận của mỗi con người khi tế lễ. Điều đó nghĩa là khi tế lễ phải đúng
danh phận của mình, đúng những nghi thức, quy định mà xã hội đã đặt
ra thì không được vi phạm nếu vi phạm thì sẽ là người thất lễ, tiếm lễ,
tiếm quyền.
Khổng Tử không chỉ quy định địa vị cho mỗi con người khi tế lễ
mà còn quy định cả cách ăn mặc khi tế lễ. Cách ăn mặc trong lúc tang
chế, ở chỗ triều đường hay khi đi trận mạc phải theo Lễ cũng là có ý để
gây nên những tình cảm cho xứng đạo nhân.
Trong những quy định của Lễ trong việc tế lễ tang ma còn có cả
thời gian để tang và cư tang.
Ngoài thời gian cư tang còn quy định cách thức cư tang nhất là đối

với cha mẹ, nhưng khi cha mẹ chết phải làm nhà tạm ở nơi chôn cất và
ở đó ba năm.
1.3.2. Lễ là đường lối trị nước và luật lệ quốc gia
Lễ được vận dụng trong lĩnh vực chính trị còn có tên là đường lối
trị nước gọi là Lễ trị. Lúc bấy giờ có hai quan điểm khác nhau về đường
lối trị nước đó là Pháp trị và Lễ trị. Khổng Tử phê phán Pháp trị và đề
cao Lễ trị. Khổng Tử cho rằng dùng đức và Lễ để trị nước thì có sức
quy tụ lớn. Ông nói: “Lấy đức làm cơ sở cho chính sự thì như sao Bắc
đẩu ở trên trời, chỉ đứng một chỗ mà các sao khác đều chầu về”.
Phạm trù Lễ của Khổng Tử còn được dùng về phương diện phân
tôn ti trật tự, tức là phép tắc để tổ chức luân lí ở trong gia đình, xã hội
và quốc gia.
1.3.3. Lễ là chuẩn mực đạo đức của con người trong xã hội
Mục đích cơ bản của Khổng Tử là xây dựng Lễ, xây dựng mẫu
người có đạo đức nhân nghĩa mong muốn có một xã hội bình yên theo
quan niệm của giai cấp phong kiến đương thời.
Trước hết những quan hệ đạo đức đó được thể hiện trong gia đình,
tế bào của xã hội mà trước hết là mối quan hệ với cha mẹ, bởi vì cha
mẹ là người đầu tiên của các mối quan hệ xã hội.
13
Lễ còn được quy định cả những cách ứng xử của những người có
chức, có quyền trong xã hội như trong quan hệ vua tôi
Lễ giáo khuyên người ta trong quan hệ với bạn bè phải chân thành
thân mật “Cửu nhi kính chi”.
Trên cơ sở những chuẩn mực đạo đức ấy mà con người điều chỉnh
hành vi xử thế của mình trong các quan hệ cho phù hợp.
1.3.4. Lễ là công cụ tiết chế hành vi của con người
Khổng giáo vốn lấy tình cảm làm trọng nhưng cái tình cảm của con
người mà không được hạn chế thì thành hư hỏng.
Sự giáo hóa Lễ của Khổng Tử rất sâu sắc. Trong Lễ ký đã viết “Lễ

chi giáo hóa giã vi, kỳ chỉ tà giả ư vị hình, sử nhân nhật tỷ thiện, viễn
tộ, nhi bất tự tri giã: sự giáo hóa của lễ rất cơ màu, khăn cấm điều bậy
ngay lúc chưa hình ra khiến người ta ngày ngày đến gần điều thiện
tránh xa điều tội mà tự mình không biết”.
Kết luận chương 1
Lễ là một trong những phạm trù đạo đức có ý nghĩa rất phổ biến
trong đời sống văn hóa tinh thần của người Trung Quốc; và cũng là một
trong năm đức cơ bản nhất của con người trong thuyết “ngũ thường”
của Nho gia là nhân, nghĩa, lễ, trí, tín.
Lễ là phạm trù xã hội tổng hợp, bao gồm những nghi thức trong tế
lễ, những nguyên tắc về tổ chức và hành động chính trị, những chuẩn
mực về tư tưởng và hành vi của con người nhằm bảo đảm trật tự và sự
yên bình của xã hội phong kiến Tông pháp Trung Quốc đương thời.
Lễ còn được coi là đường lối chính trị gọi là “Lễ trị” xã hội có trật
tự được xem là xã hội có lễ, con người có đạo đức được đánh giá là con
người có lễ: Hiểu lễ là điều kiện để hiểu được thực chất các phạm trù và
các khái niệm khác của học thuyết Khổng Tử.
14
Chương 2
Ý NGHĨA CỦA LỄ TRONG VIỆC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC
CHO HỌC SINH VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1. Khái quát quá trình du nhập Lễ của Khổng giáo ở Việt
Nam
Một dân tộc tiếp thu tư tưởng văn hóa của một dân tộc khác là một
việc làm thường thấy trong lịch sử. Việt Nam tiếp thu Khổng giáo trong
lịch sử cũng là một việc làm khách quan.
Lễ được du nhập vào nước ta lúc đầu không phải là kết quả của sự
trao đổi văn hóa giữa hai quốc gia, hai dân tộc. Nó cũng không phải là
quá trình “gặp gỡ” tự phát hay tự giác nào mà là sự xâm nhập của một
nền văn hóa nước lớn đối với một nước nhỏ bị gọi là “Man di”. Sự du

nhập của Lễ vào Việt Nam là để thực hiện mục đích đồng hóa người
Việt Nam của phong kiến phương Bắc.
Lễ giáo trong quá trình du nhập, truyền bá vào nước ta đã gặp phải
sự đấu tranh quyết liệt, trước hết là của truyền thống văn hóa Việt Nam,
được biểu hiện bằng những cuộc nổi dậy của quần chúng nhân dân
chống lại bọn xâm lược, chống mọi âm mưu đồng hóa.
Sự diễn biến về tư tưởng người Việt Nam trong lịch sử không chỉ
có sự tác động của riêng lễ giáo mà còn là sự tác động chung của tam
giác (Thế kỷ XVI), nghĩa là ngoài nho giáo ra còn chịu ảnh hưởng của
cả phật giáo và đạo giáo.
2.2. Thực trạng đạo đức học sinh hiện nay
Hiện nay, ở nước ta sự nghiệp giáo dục và đào tạo đã có bước phát
triển cả về qui mô, chất lượng, hình thức đào tạo và cơ sở vật chất.
Bên cạnh đó khi đất nước bước vào nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế cũng đặt ra rất nhiều thách
thức cho ngành giáo dục đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục đạo đức cho
thế hệ trẻ ngày nay. Cùng với sự phát triển kinh tế là sự gia tăng khoảng
cách giữa người giàu và người nghèo, các khuyết tật của nền kinh thị
15
trường cũng xuất hiện và tác động mạnh mẽ tới nhận thức và tư tưởng
của nhân dân.
Những biểu hiện đáng báo động về đạo đức, lối sống trong một bộ
phận học sinh là điều cần được quan tâm và cần phải có những biện
pháp kịp thời. Song trước tiên cần tìm hiểu nguyên nhân nào đã dẫn đến
những hiện tượng trên.
Thứ nhất, Ngành giáo dục những năm qua đã đạt được nhiều thành
tích quan trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ nâng cao dân trí, đào tạo
nhân lực, bồi dưỡng nhân tài góp phần vào thành tựu phát triển kinh tế,
giải quyết những vấn đề khoa học xã hội, từng bước đưa Việt Nam hội
nhập vào nền kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, nhìn lại trước yêu cầu của sự

phát triển, giáo dục và đào tạo đang đứng trước nhiều thách thức lớn.
Thứ hai, bên cạnh việc chưa thực sống trong môi trường sư phạm
nhân văn thì một bộ phận học sinh khi về nhà lại phải sống trong môi
trường dạy dỗ bạo lực.
Thứ ba, những tác động tiêu cực từ xã hội đó là tác động của phim
ảnh, sách báo, trò chơi bạo lực, phản giáo dục cũng như do ảnh hưởng
của công nghệ thông tin, đặc biệt là do ảnh hưởng của mạng intenet.
2.3. Một số giải pháp giáo dục đạo đức cho học sinh Việt Nam
hiện nay
2.3.1. Phạm trù Lễ trong triết học Khổng Tử với việc giáo dục
đạo đức học sinh Việt Nam hiện nay
Phạm trù Lễ trong triết học Khổng Tử là phạm trù nếu gạt bỏ
những yếu tố mâu thuẫn, những hạn chế về mặt lịch sử, những ràng
buộc bởi lợi ích giai cấp thì có thể vận dụng vào nhiều môi trường như
học đường, gia đình, xã hội để góp phần vào việc khắc phục những diễn
biến phức tạp của đạo đức trong xã hội, hàm dưỡng những phẩm chất
tốt đẹp, lương thiện làm cho con người ngày càng hoàn thiện hơn.
Với nội dung Lễ của Khổng Tử chúng ta có thể vận dụng những nội
dung phù hợp với điều kiện của từng địa phương, của từng chủ thể đạo
đức cho phù hợp, nhằm nâng cao hiệu quả chiến lược giáo dục toàn
diện.
16
Dùng Lễ để góp phần bồi dưỡng tình cảm đạo đức, tự giác làm
điều thiện, đề cao thực hành đạo đức, tu dưỡng đạo đức cá nhân
Việc dùng Lễ để giáo dục học sinh là biện pháp để nuôi dưỡng
những tình cảm tốt đẹp, cổ động những hành vi đạo đức, uốn nắn
những hành vi chưa thật sự phù hợp, phòng ngừa những mầm họa,
những hành vi quá khích, quá lố, cự đoan.
Dùng Lễ để rèn luyện năng lực tiết chế cảm xúc, hành vi trước
những tác động của ngoại cảnh, góp phần điều chỉnh các mối quan

hệ xã hội hài hoà
Con người là tổng hoà các mối quan hệ xã hội, ở mỗi mối quan hệ
con người có vai trò, trách nhiệm khác nhau nên có cách xử sự khác
nhau. Để duy trì được hoà khí con người phải sử dụng Lễ để cư xử cho
phù hợp. Dùng Lễ để giúp các em phân biệt trên dưới, tôn ti trật tự để
các em ý thức hơn về phạm vi của mình là một điều cần thiết giúp các
em ăn ở cho phải đạo.
Dùng Lễ để góp phần tạo lập môi trường đạo đức, hình thành
đời sống tinh thần lành mạnh
Đạo đức trong thanh thiếu niên đang biến đổi quá nhanh. Một bộ
phận không nhỏ thanh thiếu niên đã bị tiêm nhiễm bởi lối sống ích kỷ,
chỉ biết đến bản thân, không quan tâm, chia sẻ, giúp đỡ người khác, vô
lễ với người trên, bất hiếu với cha mẹ, lười học, dối trá, xa vào tệ nạn
xã hội như nghiện hút, mại dâm… Nếu áp dụng những nội dung của Lễ
thì sẽ góp phần hình thành những kỷ cương trật tự trong nhà trường, gia
đình và xã hội, các em sẽ được hấp thụ bởi bầu không khí lễ nghĩa, hoà
thuận, biết chấp nhận sự khác biệt để cư xử cho hợp Lễ.
Lễ không phải là phương tiện cũng như phương pháp duy nhất
trong việc tìm kiếm những định hướng giá trị đạo đức cho học sinh hiện
nay. Một nền giáo dục hiện đại, thông minh là nền giáo dục coi trong
việc giáo dục đạo đức bên cạnh dạy kiến thức, thực hiện song hành giữa
dạy người và dạy chữ.
17
2.3.2. Một số kiến nghị cho sự nghiệp giáo dục đạo đức học sinh
Việt Nam hiện nay
Tăng cường công tác giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống cho
học sinh, phòng chống tội phạm, tệ nạn xã hội trong nhà trường
Để tăng cường giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống, phòng chống
tội phạm trong nhà trường, trước hết tạo điều kiện cho học sinh học tập
chủ nghĩa Mác-Lênin.

Bên cạnh việc học tập chủ nghĩa Mác-Lênin, nhà trường còn tạo
điều kiện cho các em học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức
Hồ Chí Minh. Từ đó, dần dần trang bị cho mình những chuẩn mực đạo
đức cách mạng.
Song song với quá trình trang bị tư tưởng, đạo đức, lối sống cho
học sinh của mình, nhà trường cần tạo cho học sinh môi trường học
đường an toàn.
Nhằm tạo sự chuyển biến nhận thức của học sinh về vấn đề đạo
đức, lối sống, nhà quản lý giáo dục, và người trực tiếp làm công tác
giáo dục phải hiểu đối tượng được giáo dục là ai, có đặc trưng gì,
thường có biểu hiện gì…
Phải hiểu tâm lý, tính cách của đối tượng học sinh được giáo dục
Nhà giáo dục vĩ đại người Nga Usinxki nói rằng: Muốn giáo dục
con người về mọi mặt thì phải hiểu con người về mọi mặt. Phải hiểu
tâm lý, tính cách thanh thiếu niên, phải tạo điều kiện để thanh thiếu
niên được học hành, tu dưỡng, tự rèn luyện. Do đó, không thể xem nhẹ
việc giáo dục đạo đức, không thể coi giáo dục đạo đức là kết quả đương
nhiên của dạy trí. Muốn vậy, phải coi giáo dục đạo đức là một khoa học
thực sự, có đối tượng, có nội dung, có phương pháp đặc thù.
Để hiểu tâm lý các em, giáo viên cần thường xuyên cập nhật những
tài liệu chuyên về tâm lý của từng lứa tuổi, lối sống của giới trẻ, những
thay đổi của xã hội. Khi xã hội thay đổi, điều kiện kinh tế xã hội thay
đổi thì tâm sinh lý của trẻ em cũng có nhiều biến đổi mà các tài liệu ở
giảng đường đại học chưa thể dự biến được. Để tạo điều kiện cho giáo
18
viên nâng cao sự hiểu biết về tâm lý học sinh, ngành giáo viên cần tổ
chức các lớp bồi dưỡng thường xuyên theo chu kỳ cho giáo viên.
Kết hợp chặt chẽ công tác giáo dục của các tổ chức thanh niên,
nhà trường, các đoàn thể xã hội với quá trình tự tu dưỡng, tự rèn
luyện của thanh niên

Thực hiện thành công sự nghiệp giáo dục con người toàn diện,
trong đó chú trọng cả dạy chữ và dạy người cần phát huy sức mạnh
tổng hợp của sự phối kết giữa gia đình, nhà trường với các tổ chức
thanh niên, các tổ chức nhà trường, các đoàn thể xã hội. Tăng cường
vai trò của tổ chức Đoàn thanh niên, Hội liên hiệp thanh niên, Hội cha
mẹ học sinh, Hội chữ thập đỏ, trong việc tổ chức cho học sinh tự rèn
luyện, tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa gia đình, nhà trường và
cộng đồng để thực hiện tốt công tác giáo dục học sinh toàn diện.
Coi giáo dục Lễ như một môn khoa học về đạo làm người của học
sinh
Dân tộc ta đã có truyền thống giáo dục lâu đời dựa trên phương
châm “Tiên học Lễ, hậu học Văn”. Đó là một di sản quí báu. Mỗi thời
đại giải thích phương châm này theo cách của mình nhưng cái chung
nhất vẫn là đề cao những giá trị đạo đức, đề cao việc làm người. Chúng
ta phải thấy được chính đạo đức là yếu tố quan trọng hình thành nhân
cách của mỗi con người. Chính vì vậy cần phải đưa việc giáo dục Lễ
nói riêng và đạo đức nói chung trở thành môn khoa học trong mỗi nhà
trường để giúp các em ngay từ bước chân đầu đời phải hiểu được tại
sao phải “Tiên học Lễ” rồi mới “Hậu học Văn”.
Tăng cường giáo dục giá trị sống và kỹ năng sống cho học sinh
Hành vi đạo đức của trẻ đầu tiên bị điều khiển bởi người khác qua
những hướng dẫn trực tiếp, sự giám sát, sự trừng phạt, phần thưởng và
sửa chữa cho đúng, hình thành trong trẻ quan điểm về đạo đức.
Vấn đề đặt ra làm thế nào xây dựng được cầu nối từ thông tin, tình
cảm, thái độ đến sự thay đổi của hành vi? Giáo dục kỹ năng sống là
giúp cho học sinh nâng cao năng lực để lựa chọn giữa các giải pháp
khác nhau để đưa ra quyết định. Hình thành thói quen hành động có giá
19
trị, có kỹ năng giải quyết các vấn đề trong cuộc sống, thích ứng với
điều kiện xã hội; biết áp dụng kinh nghiệm để ứng xử tốt, hài hoà với

bạn bè, thầy cô, cha mẹ, ông bà, anh chị em, những người xung quanh.
Tăng cường hoạt động ngoại khoá, hoạt động ngoài giờ lên lớp
theo nội dung phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh
tích cực”
Trong giờ học chính khoá, cả giáo viên và học sinh đều hết sức
căng thẳng để hoàn thành đủ chương trình giáo khoa. Do đó, giáo viên
khó có thể tổ chức các hoạt động giáo dục tăng cường kỹ năng sống cho
học sinh. Nhà trường cần phối hợp cùng giáo viên bộ môn, giáo viên
chủ nhiệm, các tổ chức đoàn thể để tăng cường hoạt động ngoại khoá,
hoạt động ngoài giờ lên lớp theo nội dung phong trào “Xây dựng
trường học thân thiện, học sinh tích cực” nhằm đảm bảo tính linh hoạt
về hình thức dạy học, hình thức kiểm tra, đánh giá, rèn luyện kỹ năng
sống và kỹ năng hoạt động xã hội cho học sinh.
Kết luận chương 2
Hồ Chí Minh, một nhà giáo dục, một người thực hành đạo đức rất
trân trọng trí tuệ, con người và nhân cách của Khổng Tử. Hồ Chí Minh
đánh giá cao quan điểm đề cao sự “tu thân”, tự rèn luyện, tu dưỡng đạo
đức cá nhân của Khổng Tử. Bác luôn nhắc nhở con cháu phải luôn ý
thức việc thực hành, rèn luyện đạo đức cách mạng, kêu gọi mọi người
cùng tu dưỡng đạo đức.
Nhằm vận dụng những bài học bổ ích từ phạm trù lễ, cần phải có
một số điều kiện nhất định từ phía nhiều phía, nhiều ban ngành. Song, ở
đây chỉ đề cập đến những giải pháp trong phạm vi nhà trường: thứ
nhất, phải hiểu tâm lý, tính cách của đối tượng học sinh được giáo dục;
thứ hai, tăng cường công tác giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống cho
học sinh, phòng chống tội phạm, tệ nạn xã hội trong nhà trường; thứ
ba, kết hợp chặt chẽ công tác giáo dục của các tổ chức thanh niên, nhà
trường, các đoàn thể xã hội với quá trình tự tu dưỡng, tự rèn luyện của
học sinh; thứ tư, phải coi giáo dục Lễ như một môn khoa học về đạo
làm người; thứ năm, tăng cường giáo dục giá trị sống và kỹ năng sống

20
cho học sinh; thứ sáu, tăng cường hoạt động ngoại khoá, hoạt động
ngoài giờ lên lớp theo nội dung phong trào “Xây dựng trường học thân
thiện, học sinh tích cực”.
21
KẾT LUẬN
Lễ là toàn bộ những quy tắc ứng xử lớn nhỏ mà Khổng Tử đòi hỏi
mọi người phải nhất thiết tuân theo. Với chữ Lễ, Khổng Tử đã trên cơ
sở của tâm lý học đề ra những biện pháp giáo dục có hiệu quả nhất, tạo
ra những sợi dây vô hình buộc chặt nhân dân vào chế độ tông pháp nhà
Chu với hy vọng kéo dài chế độ ấy từ đời này sang đời khác. Khổng Tử
không muốn mọi người tùy tiện vì ông biết vi phạm những nguyên tắc
nhỏ là bước đầu đi đến vi phạm những nguyên tắc lớn nên ông đóng
khung ý nghĩ, hành động của con người vào phạm vi thực hiện những
quy tắc rất nghiêm ngặt trong cuộc sống gọi là Lễ. Lễ với ý nghĩa là cái
không thể vi phạm được, cái được nhận thức một cách sâu sắc như
niềm tin tôn giáo, thậm chí hơn cả pháp luật, nó được thể hiện một cách
tự nhiên, nhuần nhuyễn như bản năng sức mạnh tinh thần con người.
Để tạo lập được những con người thể hiện Lễ như là hành động bản
năng, Khổng Tử yêu cầu phải rèn luyện con người đi vào những quy tắc
đó ngay từ thưở còn ấu thơ vì con người sinh ra vốn hiền lành trong
trắng, gần gũi với tính tự nhiên của trời đất, chỉ do bởi tập quán mà
người ta đi xa, đi trệch… Do vậy, Khổng Tử đòi hỏi phải xây dựng cho
trẻ em những khuôn phép tốt để chúng suốt đời phải tôn trọng và làm
theo.
Việc giáo dục Lễ sẽ hình thành thói quen tốt buộc con người phải
noi theo, ảnh hưởng tích cực tới việc hình thành nhân cách con người.
Trong phạm trù Lễ, Khổng Tử đề cao vai trò của mỗi cá nhân trong
việc làm chủ bản thân, biết tự kiềm chế để có một nếp sống lành mạnh,
tiết độ. Xét đến cùng, tuy có nhiều hạn chế nhưng những giá trị tích cực

của phạm trù Lễ vẫn có ý nghĩa đem đến sự hoà hợp cho môi trường sư
phạm, góp phần đem lại thái bình thịnh trị cho xã hội. Như vậy, Lễ của
Khổng Tử có sự giao thoa với những quy tắc xử sự trong xã hội và
được xem như một phần của văn hóa nhân loại. Vì thế, những giá trị
tích cực của phạm trù Lễ đáng được trân trọng và kế thừa trong xây
dựng con người đạo đức hoàn thiện.
22