Một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả, hiệu lực hoạt động giám sát ngân sách nhà nước của quốc hội trong giai đoạn hiện nay

§Ò tµi:

MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG HIỆU QUẢ, HIỆU LỰC HOẠT ĐỘNG
GIÁM SÁT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA QUỐC HỘI TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN
NAY
Lời mở đầu
Quốc hội Việt Nam là thể chế được hình thành trên nguyên tắc thống
nhất quyền lực nhà nước. Đại biểu Quốc hội đại diện cho các thành phần trong
xã hội. Quốc hội và Chính phủ thực hiện chức năng của mình theo quy định
của Hiến pháp được thể chế qua hệ thống pháp luật. Hai cơ quan này có sự
phối hợp, gắn kết chặt chẽ với nhau, cùng chịu trách nhiệm về cơ bản đối với
kết quả và mục tiêu của chính sách.
Đặc điểm thể chế của Việt Nam cho thấy ưu điểm rất lớn là những chính
sách do Chính phủ đề xuất thường nhận được sự đồng thuận và nhất trí cao
trong Quốc hội và các cơ quan khác trong hệ thống chính trị, nên việc triển
khai cũng thuận lợi. Nhưng cũng có nhược điểm là cơ chế phản biện chính sách
hạn chế, thường có ít ý kiến trái chiều mạnh mẽ đối với dự thảo đưa ra. Với đặc
điểm nêu trên, kết quả hoạt động giám sát nói chung và giám sát đối với ngân
sách nhà nước của Quốc hội thường hạn chế, mặc dù Quốc hội được trao thẩm
quyền pháp lý rất lớn trong lĩnh vực ngân sách nhà nước. Nguyên nhân là do
hiện nay Quốc hội còn thiếu không gian chính trị để tiến hành hoạt động giám
sát và thiếu những công cụ, kỹ năng cần thiết để biến thẩm quyền pháp lý của
mình thành hiện thực. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát ngân
sách nhà nước của Quốc hội, cần phải tiến hành cải cách và đưa ra những giải
pháp ở các cấp độ khác nhau như: đổi mới về quy trình ngân sách, công cụ và
kỹ năng giám sát, chế độ báo cáo, cung cấp thông tin, chất lượng hoạt động của
đại biểu Quốc hội, sự tham gia của phương tiện truyền thông và xã hội... Chức
năng giám sát là chức năng cơ bản, quan trọng của Quốc hội, gắn liền với chức
năng lập pháp, trong đó giám sát ngân sách nhà nước là một trong những
Môn: Luật hiến pháp chuyên ngành
nhim v quan trng nht. Vỡ vy, hiu qu hot ng giỏm sỏt ngõn sỏch luụn

l mi quan tõm hng u ca Quc hi v ca c tri. Trong nhng nhim k
Quc hi gn õy, hot ng giỏm sỏt ngõn sỏch nh nc ó t mt s kt
qu bc u, c xó hi ghi nhn. Tuy nhiờn nu so vi yờu cu t ra v s
k vng ca c tri thỡ nhng kt qu giỏm sỏt ngõn sỏch nh nc ca Quc
hi cũn khiờm tn. Theo mt kho sỏt v thm dũ ý kin ca 250 i biu Quc
hi khoỏ XI v khoỏ XII cho thy ch cú 2,7% s i biu c hi ỏnh giỏ
hot ng giỏm sỏt ngõn sỏch nh nc trong thi gian qua l tt, 79,2% cho
rng cha tt lm, 17,2% cho rng khụng tt v 0,9% thy khú tr li.
Nhng hn ch ca kt qu giỏm sỏt ngõn sỏch nh nc xut phỏt t
nhiu nguyờn nhõn khỏc nhau, nh hn ch v t chc b mỏy giỏm sỏt, cụng
c thc hin giỏm sỏt, thi gian giỏm sỏt, quy nh v ch bỏo cỏo v
cung cp thụng tin ca c quan lp phỏp,... Trong ú cú mt nguyờn nhõn quan
trng, ú l nhng bt cp trong vic la chn ni dung giỏm sỏt. Trong nhiu
trng hp nhng vn c Quc hi thc hin giỏm sỏt thụng qua cỏc hỡnh
thc c on giỏm sỏt, cht vn, thm tra, cha phi l nhng vn bt cp
nht trong cụng tỏc qun lý ti chớnh cụng c d lun xó hi hoc cng ng
doanh nghip quan tõm nht. Hot ng giỏm sỏt ngõn sỏch cũn tp trung vo
nhng v vic, s thu, chi ngõn sỏch c th m cha quan tõm ỳng mc n
bt cp cú tỏc ng n chớnh sỏch thu, chi hoc cỏc ch th ngõn sỏch tm
chớnh sỏch. Vic giỏm sỏt ngõn sỏch dn n tng thu hoc gim chi hoc iu
chnh s thu, s chi t ngun ny, hng mc chi ny sang hng mc chi khỏc l
iu cn thit v cng th hin nh hng ca c quan lp phỏp i vi ngõn
sỏch. Tuy nhiờn, ú khụng phi m iu ct lừi nht ca mc tiờu giỏm sỏt
ngõn sỏch.
Bi vit ny xin nờu ra mt s gii phỏp v vic nõng cao hiu qu v
hiu lc hot ng giỏm sỏt ngõn sỏch nh nc ca Quc hi trong giai on
hin nay.
Xin trõn trng cm n thy Lu Trung Thnh - ging viờn hng dn
mụn hc Lut Hin phỏp chuyờn ngnh ca lp Lut k4 v cỏc thy, cụ giỏo
thuc Khoa Lut - Vin i hc m H Ni ó giỳp em hon thnh tiu lun

ny.
Học viên: Nguyễn Thị Nhung Lớp: K4A
2
Môn: Luật hiến pháp chuyên ngành
C S PHP Lí V THC TRNG GIM ST NGN SCH NH
NC CA QUC HI TRONG GIAI ON HIN NAY
Giỏm sỏt v ngõn sỏch nh nc l mt ni dung quan trng trong chc
nng giỏm sỏt ca Quc hi. Giỏm sỏt v ngõn sỏch nh nc tht s l vn
quan trng, vỡ nú liờn quan n vic s dng tin bc ca nhõn dõn. Giỏm
sỏt v ngõn sỏch nh nc l hot ng m bo cho ngõn sỏch nh nc
c s dng ỳng mc ớch, em li li ớch cho chớnh ngi dõn. Mun
giỏm sỏt v ngõn sỏch nh nc mt cỏch cú hiu qu thỡ ngoi nhu cu v
thụng tin, Quc hi cũn phi phỏt huy v s dng cú hiu qu cỏc cụng c
giỏm sỏt m phỏp lut ó quy nh, cỏc i biu quc hi phi nõng cao trỡnh
, kin thc v hiu bit ca mỡnh tho lun ht cỏc khớa cnh ca tng
vn . ng thi, phi xõy dng mt khuụn kh phỏp lý v giỏm sỏt hon
chnh. Ch nh vy, Quc hi mi cú thc quyn v giỏm sỏt v ngõn sỏch
nh nc ca Quc hi mi thc s em li hiu qu. Cho n thi im ny,
phỏp lut v giỏm sỏt ó thờm mt bc hon chnh Quc hi thc hin
chc nng giỏm sỏt v ngõn sỏch nh nc. Quc hi cn s dng tt hn na
thm quyn m phỏp lut ó quy nh.
1. C s phỏp lý
Theo iu 83 Hin phỏp nc Cng ho xó hi ch ngha Vit Nam
nm 1992 (sa i, b sung nm 2001), Quc hi thc hin quyn giỏm sỏt ti
cao i vi ton b hot ng ca Nh nc. V ti chớnh, ngõn sỏch, im 4
iu 84 quy nh nhim v, quyn hn ca Quc hi: Quyt nh
chớnh sỏch ti chớnh, tin t quc gia; quyt nh d toỏn ngõn sỏch nh nc
v phõn b ngõn sỏch trung ng, phờ chun quyt toỏn ngõn sỏch nh nc;
quy nh, sa i hoc bói b cỏc th thu. Thc hin quyn quyt nh ca
mỡnh, nm 1996, Quc hi khúa IX ó thụng qua Lut Ngõn sỏch nh nc cú

hiu lc thi hnh t 1/1/1997. Nm 2002, Quc hi khúa XI ó thụng qua Lut
Ngõn sỏch nh nc (sa i).
Học viên: Nguyễn Thị Nhung Lớp: K4A
3
Môn: Luật hiến pháp chuyên ngành
Cú th núi Lut Ngõn sỏch nh nc (sa i) nm 2002 l cuc cỏch
mng trong lch s qun lý nn ti chớnh quc gia. Lut quy nh: Quc hi
quyt nh phõn b ngõn sỏch trung ung, b sung cõn i t ngõn sỏch trung
ng cho ngõn sỏch a phng v Hi ng nhõn dõn cp tnh, thnh ph trc
thuc trung ng quyt nh v phõn b ngõn sỏch cp mỡnh. Quy nh ny ó
to ra mt bc phõn cp mnh hn, trao quyn ch ng t quyt nh nhiu
hn cho chớnh quyn a phng trong iu hnh ngõn sỏch cựng cp. Ngoi
ra, bo m cụng bng trong phõn b chi thng xuyờn v chi u t phỏt
trin, U ban Thng v Quc hi ó cho ý kin Chớnh ph ban hnh h
thng nh mc chi thng xuyờn ỏp dng n nh t nm 2004 n nay v
nh mc phõn b chi u t phỏt trin ỏp dng n nh giai on 2007-2010.
ng thi, Lut Ngõn sỏch nh nc nm 2002 cng quy nh rừ hn cỏc yờu
cu cụng khai trong qun lý, s dng ngõn sỏch nh nc v quy nh cp kinh
phớ ngõn sỏch trc tip cho cỏc c quan, n v th hng ngõn sỏch; xoỏ b
cp kinh phớ theo hn mc, cỏc c quan c quyn quyt nh chi tiờu theo d
toỏn...
Nhm thờm mt bc c th hoỏ chc nng nhim v ca c quan
chuyờn trỏch v lnh vc ti chớnh - ngõn sỏch, k hp th 11 Quc hi khoỏ
XI ngy 2/4/2007 ó thụng qua Lut sa i b sung mt s iu ca Lut T
chc Quc hi. Theo ú, U ban Ti chớnh - ngõn sỏch ca Quc hi ó c
thnh lp. tham mu cho Quc hi thc hin cỏc nhim v, quyn hn trong
giỏm sỏt ngõn sỏch nh nc, y ban Ti chớnh - Ngõn sỏch cú nhim v ch
trỡ phi hp vi Hi ng Dõn tc v cỏc y ban ca Quc hi tin hnh nm
cụng vic c th:
(1) Thm tra d lut, d ỏn phỏp lnh v cỏc d ỏn khỏc v lnh vc ti

chớnh - ngõn sỏch do Quc hi, U ban Thng v Quc hi giao;
(2) Ch trỡ thm tra d toỏn ngõn sỏch nh nc, phng ỏn phõn b
ngõn sỏch trung ng, cỏc bỏo cỏo v thc hin ngõn sỏch nh nc v quyt
toỏn ngõn sỏch nh nc do Chớnh ph trỡnh Quc hi;
(3) Giỏm sỏt vic thc hin lut, ngh quyt ca Quc hi, phỏp lnh,
ngh quyt ca U ban Thng v Quc hi v lnh vc ti chớnh - ngõn sỏch;
giỏm sỏt vic thc hin ngõn sỏch nh nc v chớnh sỏch ti chớnh;
Học viên: Nguyễn Thị Nhung Lớp: K4A
4
Môn: Luật hiến pháp chuyên ngành
(4) Giỏm sỏt vn bn quy phm phỏp lut ca Chớnh ph, Th tng
Chớnh ph, B trng, Th trng c quan ngang b, vn bn quy phm phỏp
lut liờn tch gia cỏc c quan nh nc cú thm quyn trung ng hoc gia
c quan nh nc cú thm quyn vi c quan trung ng ca t chc chớnh tr
- xó hi v lnh vc ti chớnh - ngõn sỏch;
(5) Kin ngh cỏc vn v qun lý lnh vc ti chớnh - ngõn sỏch.
Ngoi ra, Quc hi cũn s dng Kim toỏn Nh nc nh mt cụng c
giỏm sỏt ngõn sỏch nh nc. Do ú, nm 2005, Quc hi khúa XI ó thụng
qua Lut Kim toỏn nh nc. Thụng qua hot ng kim toỏn bỏo cỏo ti
chớnh, kim toỏn tuõn th v kim toỏn hot ng, nhng nm qua Kim toỏn
Nh nc ó cung cp thụng tin v nhng n v, a phng s dng ngõn
sỏch nh nc gõy lóng phớ, tham nhng; cung cp thụng tin giỳp Quc hi
quyt nh d toỏn ngõn sỏch nh nc, phõn b ngõn sỏch trung ng ỳng
i tng, ỳng mc ớch, xem xột phờ chun quyt toỏn ngõn sỏch nh nc,
kin ngh xut toỏn cỏc khon chi sai chớnh sỏch, ch ; iu chnh gim d
toỏn ca cỏc b, ngnh trung ng, a phng.
Mt khỏc, khi thy cú du hiu tham nhng thỡ Quc hi, U ban
Thng v Quc hi cú quyn yờu cu kim toỏn nh nc thc hin kim
toỏn v bỏo cỏo kt qu vi Quc hi, U ban Thng v Quc hi. Ngoi ra,
khi phỏt hin thy cú du hiu vi phm phỏp lut ca t chc, cỏ nhõn trong

qun lý, s dng ti chớnh cụng, Kim toỏn Nh nc cú quyn chuyn h s
cho c quan iu tra cú thm quyn kim tra x lý theo quy nh ca phỏp lut.
2. Thc trng giỏm sỏt ngõn sỏch nh nc ca Quc hi hin nay
2.1 Mt s kt qu ó t c
Th nht, trong khõu lp d toỏn v phõn b ngõn sỏch, Quc hi ó
giỏm sỏt cht ch cỏc cụng vic theo ỳng quy trỡnh lp d toỏn ngõn sỏch.
Thụng qua vic thm tra cỏc bỏo cỏo ca Chớnh ph v d toỏn ngõn sỏch nh
nc v phõn b ngõn sỏch trung ng Quc hi ó cú cỏc kin ngh v iu
chnh cỏc khon thu, c cu li cỏc khon chi cho hp lý v hu ht cỏc kin
ngh c Chớnh ph tip thu iu chnh li. Trong niờn ngõn sỏch giai on
2004-2007, Quc hi ó kin ngh iu chnh tng d toỏn thu ngõn sỏch nh
nc khong 10.000 t ng v thc t d toỏn ngõn sỏch nh nc giai on
ny u hon thnh vt mc Quc hi giao. ng thi, Quc hi, c th l
Học viên: Nguyễn Thị Nhung Lớp: K4A
5
Môn: Luật hiến pháp chuyên ngành
U ban thng v Quc hi luụn cú cỏc yờu cu ngh Chớnh ph iu chnh
vic phõn b s dng hp lý cỏc khon tng thu hng nm, yờu cu Chớnh ph
ch o cỏc B, ngnh, a phng thc hin phõn b ngõn sỏch hng nm
ỳng mc Quc hi phờ chun. Ngoi ra, Quc hi cng thng xuyờn tham
gia giỏm sỏt vic s dng d phũng ngõn sỏch trung ng...
Th hai, trong khõu chp hnh thc hin d toỏn ngõn sỏch nh nc,
U ban Kinh t - Ngõn sỏch trc õy v hin nay l U ban Ti chớnh - Ngõn
sỏch my nm gn õy ó v ang tham mu cho Quc hi v U ban thng
v Quc hi giỏm sỏt mt s chuyờn nh s dng vn u t xõy dng c
bn, giỏm sỏt c phn húa doanh nghip nh nc, chớnh sỏch thu ni a hoỏ
xe mỏy... hoc U ban ó trc tip giỏm sỏt thc hin Lut Thc hnh tit kim
chng lóng phớ, Phỏp lnh phớ, l phớ... Nhiu kin ngh v sa i c ch,
chớnh sỏch, phỏp lut ó c Chớnh ph tip thu, hon chnh c ch, chớnh
sỏch.

Th ba, trong khõu quyt toỏn ngõn sỏch nh nc, di s tham mu
ca cỏc U ban Kinh t, U ban Ti chớnh - Ngõn sỏch, Quc hi ó tin hnh
thm tra khỏ cht ch, c bit l trờn c s bỏo cỏo ca Kim toỏn Nh nc
i vi niờn ngõn sỏch nh nc hng nm, ó kin ngh xut toỏn cỏc
khon chi sai ch , chớnh sỏch v s dng kt d ngõn sỏch hng nm chi cho
cỏc nhim v xó hi cp bỏch.
Túm li, trong vic giỏm sỏt ngõn sỏch nh nc, Quc hi, U ban Kinh
t, U ban Ti chớnh - Ngõn sỏch, Hi ng dõn tc v cỏc U ban khỏc ca
Quc hi ó dnh thi gian thớch ỏng tin hnh thm tra, xem xột quyt
nh, bo m d toỏn ngõn sỏch nh nc sỏt thc t, cú tớnh kh thi, phng
ỏn phõn b s b sung t ngõn sỏch trung ng cho ngõn sỏch a phng hp
lý theo ỳng tiờu chun nh mc v vic xem xột phờ chun quyt toỏn ngõn
sỏch trung ng, bo m mi khon thu chi ngõn sỏch nh nc ỳng quy
nh phỏp lut.
2.2 Nhng tn ti ỏng quan tõm
Th nht, cht lng cỏc bỏo cỏo thm tra ca cỏc U ban chuyờn mụn
v d toỏn ngõn sỏch nh nc, v phng ỏn phõn b ngõn sỏch v cht lng
xem xột, cho ý kin v quyt nh ca Quc hi v ngõn sỏch cha tht cao
theo mong mun vỡ thi gian thm tra, tho lun, quyt nh ngõn sỏch nh
Học viên: Nguyễn Thị Nhung Lớp: K4A
6