SKKN Một số biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam

Phần 1: Đặt vấn đề
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Lý do khách quan
Cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện nay ở nước ta đã đem lại sự
chuyển biến lớn trong đời sống vật chất tinh thần của con người. Để đạt được
những chuyển biến nhảy vọt đó không thể không nhắc đến giáo dục.
Trong quá trình thực hiện công cuộc công nghiệp hoá- hiện đại hoá ở
nước hiện nay, Đảng ta đã xác định “Giáo dục là quốc sách hàng đầu”, “Mục
tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức,
tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập
dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành nhân cách phẩm chất, năng lực của
công dân đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Mục tiêu giáo dục này
kế thừa và phát triển các mục tiêu được xác định từ sau Cách mạng tháng Tám
phù hợp với tình hình nhiệm vụ cách mạng mới.
Mục tiêu giáo dục nói chung được quán triệt và thể hiện cụ thể ở tất cả
các môn học và được thông qua nội dung, phương pháp của từng môn học. Đối
với bộ môn lịch sử trong nhà trường phổ thông hiện nay có khả năng và sở
trường không chỉ trang bị cho học sinh kiến thức lịch sử dân tộc từ cổ đến kim,
mà còn giúp cho học sinh hình thành thế giới quan khoa học. Vì thế nhiều nước
trên thế giới xem môn lịch sử là môn học cực kì quan trọng trong nhà trường.
Trong nhà trường phổ thông ở Việt Nam hiện nay lịch sử là bộ môn có
ưu thế trong việc giáo dục tư tưởng tình cảm, giáo dục truyền thống lịch sử dân
tộc cho học sinh để trở thành những con người mới nhưng trước hết phải là con
người hiểu rõ lịch sử dân tộc và cội nguồn dân tộc như Bác Hồ kính yêu đã
từng nói:
" Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam"
Tuy nhiên trong thực tiễn dạy học lịch sử ở trường THCS nói riêng hiện
1
nay chưa hoàn thành nhiệm vụ chức năng bộ môn. Đặc biệt hơn môn lịch sử là
một môn khoa học xã hội có yêu cầu cao về nhận thức, nó đòi hỏi có trí nhớ, tư

duy sáng tạo, học tập thông minh. Một yếu tố đầu tiên và quan trọng đối với
học tập lịch sử là nếu biết thì chưa đủ, mà quan trọng hơn là phải hiểu. Nếu
không biết thì không hiểu, nhưng không phải biết là đã hiểu, có hiểu thì mới
biết một cách sâu sắc, đầy đủ và vững chắc hơn.
Từ những hiểu biết về lịch sử, về quá khứ học sinh sẽ có thái độ, trách
nhiệm đúng đắn với hiện tại và tương lai, với lịch sử dân tộc, hiểu rõ truyền
thống dân tộc, tự hào về những gì ông cha ta đã từng làm để bảo vệ Tổ quốc.
Từ đó bồi dưỡng lòng yêu quê hương, đất nước và góp công sức học tập của
của mình đối với sự nghiệp xây dựng đất nước ngày nay.
1.2. Lý do chủ quan
Do quan niệm chưa đầy đủ về chức năng của khoa học lịch sử và môn
lịch sử trong đời sống xã hội đã dẫn đến việc học tập nghiên cứu, giảng dạy
môn lịch sử của một số Giáo viên và học sinh còn nhiều hạn chế cả nội dung và
phương pháp. Nhiều khi học sinh không nắm vững kiến thức cơ bản, nhớ sai,
nhớ nhầm lịch sử dân tộc là một hiện tượng phổ biến ở THCS.
Chính vì vậy để phát huy tính tích cực trong việc dạy học lịch sử dân tộc
phải tiến hành nhiều hoạt động học tập một cách tích cực, chủ động thông qua
hệ thống phương pháp dạy học phong phú, linh hoạt gây được hứng thú trong
hoạt động học của trò, tránh việc nhồi nhét áp đặt. Vì vậy học sinh phải là trung
tâm chủ động lĩnh hội.
Chương trình lịch sử Việt Nam lớp 8 THCS trang bị cho học sinh kiến
thức lịch sử dân tộc từ 1858 đến đầu thế kỷ XX. Đây là giai đoạn có nhiều sự
kiện phức tạp, hấp dẫn thể hiện truyền thống yêu nước của dân tộc. Nhưng đây
cũng là giai đoạn lịch sử phức tạp đòi hỏi học sinh phải nắm vững để tránh tình
trạng hiểu sai, hiểu nhầm lịch sử. Do vậy để phát huy tính tích cực trong dạy
học lịch sử ở THCS nói chung và lớp 8 nói riêng là vấn đề được nhiều người
quan tâm.
2
Là giáo viên trực tiếp đứng lớp dạy lịch sử lớp 8 ở THCS tôi thấy có
nhiều trăn trở, đặc biệt khi nghiên cứu về phương pháp dạy học lịch sử ở

trường phổ thông, tôi cảm thấy đây là vấn đề có ý nghĩa lớn trong việc nâng
cao chất lượng dạy và học bộ môn lịch sử ở THCS nói chung và lớp 8 nói
riêng. Chính vì lý do trên đã thôi thúc tôi chọn đề tài này để tìm ra “Một số
biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam ở
trường THCS”
2. Mục đích nghiên cứu
Góp phần nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trường phổ thông nói
chung và chất lượng giảng dạy môn lịch sử nói riêng.
Tạo điều kiện cho các em, nhất là học sinh lớp 8 khi học lịch sử Việt Nam
sẽ biết cặn kẽ, đầy đủ, toàn diện về môn học, tiếp cận môn học trên những khía
cạnh khác nhau.
Đề tài sử dụng cho giáo viên và học sinh THCS (Phần sách giáo khoa đổi mới)
3. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu “Một số biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh
trong việc dạy học lịch sử Việt Nam ở THCS”.
Đề tài dùng cho giáo viên giảng dạy môn lịch sử Việt Nam ở THCS,
nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, tìm tòi, sáng tạo của Thầy - Trò trong
“Dạy - Học” lịch sử Việt Nam.
Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là học sinh lớp 8 trường THCS
Cẩm Tú năm học 2011- 2012.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để nghiên cứu và làm đề tài này tôi đã dùng các phương pháp chủ yếu sau:
- Phương pháp nghiên cứu lý luận.
- Phương pháp quan sát lớp học.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
5. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài chỉ nghiên cứu, phân tích các biện pháp cơ bản nhằm phát huy tính
3
tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường THCS.
6. Thời gian nghiên cứu

Từ ngày 10 tháng 9 năm 2011
Đến ngày 28 tháng 2 năm 2012
Phần 2: Nội dung
1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu
Có nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề phát huy tính tích cực của học sinh
trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng. Trong những năm gần
đây ngày càng xuất hiện nhiều tiết dạy tốt, học tốt theo hướng phát huy tính
tích cực trong việc dạy học lịch sử. Tuy nhiên tình trạng phổ biến vẫn là tình
trạng thầy đọc, trò chép hoặc xen kẽ vấn đáp, giải thích minh hoạ bằng phương
tiện trực quan. Việc chống dạy học thụ động đã được đặt ra từ lâu.
Học tập của học sinh là một quá trình nhận thức song đó là quá trình đặc
thù “Một sự nhận thức đã làm dễ dàng đi và thực hiện dưới sự chỉ đạo của giáo
viên”. Vì vậy nói đến tính tích cực của học sinh là nói đến tính tích cực của
nhận thức. Trong quá trình dạy học lịch sử ở trường phổ thông, giáo viên tổ
chức dẫn dắt học sinh một cách có mục đích, có kế hoạch để học sinh nắm
vững tri thức cơ sở về văn hoá, khoa học, dần dần hình thành cơ sở thế giới
quan duy vật biện chứng, nhân cách đạo đức học sinh.
Qua tìm hiểu đối chứng giữa dạy học cũ (truyền thống) và phương pháp
dạy học phát huy tính tích cực của học sinh nói chung và trong dạy học lịch sử
nói riêng chúng ta có thể khẳng định: Các biện pháp phát huy tính tích cực của
học sinh sẽ đem lại hiệu quả cao hơn, nó đòi hỏi cả giáo viên và học sinh phải
lao động sư phạm nhiều hơn. Phải chủ động sáng tạo tiếp thu những tinh hoa
của cách dạy học truyền thống, đồng thời mạnh dạn tìm ra, sáng tạo ra các biện
4
pháp tổ chức dạy học mới nhằm khắc phục sự bảo thủ thụ động một chiều trong
quá trình dạy học.
2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu
Môn lịch sử ở trường phổ thông có tác dụng to lớn đối với việc giáo dục
thế hệ trẻ về lịch sử dân tộc, truyền thống dân tộc, hình thành nên thế giới quan
khoa học…Song do đặc thù của bộ môn lịch sử, do một số giáo viên còn chưa

thực sự hiểu sâu về phương pháp dạy học và kiến thức còn lệ thuộc vào sách
giáo khoa, tức là chưa làm chủ được kiến thức dẫn đến giờ học khô khan nhàm
chán và nặng nề. Tình trạng này đã làm mất đi tính hấp dẫn của môn lịch sử.
Hơn nữa, do tư tưởng coi môn lịch sử là “môn phụ”, học sinh “học gì thi đấy”
nên nhiều học sinh quay lưng với môn lịch sử. Quan niệm sai lầm cho rằng học
lịch sử chỉ cần trí nhớ không phải tư duy động não, không có bài tập thực hành
đã ảnh hưởng đến việc đánh giá, tổ chức phương pháp dạy học.
Chúng ta đã có đầy đủ cơ sở lý luận và thực tiễn chứng minh rằng môn lịch
sử không phải là “môn thứ yếu”, mà nó có tầm quan trọng đặc biệt trong việc
giáo dục thế hệ trẻ. Do đó việc học tập lịch sử không chỉ học thuộc, mà phải đòi
hỏi có trình độ tư duy để hiểu.
Đặc điểm của lịch sử đã chi phối tới nhận thức lịch sử. Bản thân lịch sử là
một hiện thực khách quan đã xảy ra, không “hiện có” (song đã tồn tại), vận
động theo quy luật từ thấp đến cao, trải qua những bước quanh co, khúc khuỷu,
song phát triển không ngừng. Con người có khả năng nhận thức lịch sử, không
thể “trực quan sinh động”, kể cả những sự kiện đang diễn ra, nhưng ngoài tầm
mắt của người học tập, nghiên cứu. Lịch sử xảy ra không tái diễn nguyên vẹn
như cũ, không lặp lại, nên nhận thức lịch sử không thể quan sát trực tiếp và
cũng không thể tiến hành trong phòng thí nghiệm (dù sân khấu, các lễ hội đã cố
gắng khôi phục lại sự kiện quá khứ qua các hình thức nghệ thuật; Với sự phát
triển của khoa học người ta cũng chỉ có thể tái tạo trong một phạm vi mức độ
nhất định sự kiện đã xảy ra).
Do vậy, việc học tập, nghiên cứu lịch sử không chỉ có những nét riêng của
5
sự nhận thức nói chung mà chúng ta phải tính đến việc phát huy tính tích cực
của học sinh. Là giáo viên trực tiếp giảng dạy lịch sử nên tôi mạnh dạn đưa ra
các phương pháp phát huy tính tích cực cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt
Nam lớp 8, góp phần dạy môn lịch sử để nó xứng đáng với vị trí là bộ môn
quan trọng ở trường phổ thông.
3. Những biện pháp để thực hiện

3.1. Hướng dẫn, xác định rõ ràng động cơ học kiến thức lịch sử cho học sinh
Công việc đầu tiên trong giảng dạy lịch sử là làm thế nào để khơi dậy được
hứng thú của học sinh đối với việc học tập, xác định rõ động cơ mục đích của môn
học. Tuy nhiên động cơ học tập của các em đa dạng, song chưa bền vững.
Để các em có động cơ, thái độ đúng đắn thì tài liệu học tập phải có nội
dung khoa khọc, xúc tích, phải được định hướng rõ rệt gắn liền với thực tiễn
cuộc sống. Giáo viên phải biết gợi mở nhu cầu tìm hiểu của học sinh giúp các
em có phương pháp học tập phù hợp. Mở đầu bài giảng giáo viên giúp học sinh
thấy được mục đích yêu cầu của bài, đưa ra một số vấn đề trong nội dung bài
học, có khả năng khơi dậy hứng thú học tập của học sinh, khiến các em khao
khát muốn được biết, kích thích tính tích cực học tập của học sinh.
Ví dụ: Bài 30: Phong trào yêu nước chống Pháp từ đầu thế kỷ XX đến
năm 1918. Mục 3: Hoạt động của Nguyễn Tất Thành sau khi ra đi tìm đường
cứu nước, giáo viên có thể khơi gợi, kích thích nhu cầu nhận thức của học sinh
như sau: “Các em theo dõi quá trình xâm lược của thực dân Pháp đối với nước
ta và phong trào chống Pháp từ 1858 đến đầu thế kỷ XX, em thấy trong bối
cảnh nào Nguyễn Tất Thành quyết định ra đi tìm đường cứu nước? Động lực
nào thúc đẩy Người đi tìm đường cứu nước? Tại sao Người sang phương Tây?
Ví dụ: Bài 24 Cuộc kháng chiến từ năm 1958 đến 1873… Có thể nêu câu
hỏi đầu giờ định hướng nhận thức cho học sinh, đặt các em vào nhu cầu theo
dõi bài giảng: “Các em đã tìm hiểu các nước Á, Phi, Mỹ La-tinh cuối thế kỷ
XIX đầu thế kỷ XX hầu hết các nước trở thành thuộc địa của chủ nghĩa tư bản
phương Tây. Việt Nam là dân tộc yêu nước, đứng trước nguy cơ của chủ nghĩa
6
thực dân, liệu Việt Nam có trở thành thuộc địa của chúng?
Tuy nhiên câu hỏi giáo viên nêu ra không yêu cầu học sinh trả lời ngay mà
chỉ ra động cơ học tập cho các em. Phần này chính là tạo tình huống có vấn đề.
3.2. Hướng dẫn học sinh một số phương pháp ghi nhớ sự kiện lịch sử
Trong môn lịch sử thì sự kiện, hiện tượng và khái niệm lịch sử có liên quan
đến nhau và sau khi giảng một lần không còn lặp lại nữa, bắt buộc các em phải

có phương pháp ghi nhớ.
Ví dụ: Bài 26. Phong trào kháng chiến chống Pháp cuối thế kỷ XIX.
Năm 1885 Tôn Thất Thuyết thay mặt vua Hàm Nghi soạn Chiếu Cần vương,
học sinh chỉ được tiếp xúc một lần các bài sau không nhắc đến nữa. Vì vậy điều
này khó khăn cho việc ghi nhớ sự kiện, kiến thức lịch sử. Thực tế chứng tỏ rằng
rất nhiều em yêu thích môn lịch sử, muốn giải đáp nhiều vấn đề của lịch sử
như: Ai? Khi nào? Ở đâu? Diễn ra như thế nào? Vì nội dung lịch sử quá nhiều,
trước khối lượng kiến thức quá lớn từ năm, tháng, địa danh, nhân vật, diễn
biến, kết quả, ý nghĩa…, học sinh khó có thể nhớ nổi và học thuộc các kiến
thức đó, nên cần hướng dẫn các em một số biện pháp sau:
- Thứ nhất: Là ghi nhớ thời gian xảy ra sự kiện lịch sử: Mỗi bài, mỗi
chương, mỗi quá trình đều có những sự kiện gắn liền với thời gian nhất định.
Vì vậy cần dạy cho các em kỹ năng ghi nhớ lôgic biết tìm ra điểm tựa để nhớ,
lập dàn ý, lập bảng hệ thống hoá.
- Thứ hai: Là hướng dẫn học sinh ghi nhớ nhân vật lịch sử: Thông thường
mỗi sự kiện đều gắn liền với những nhân vật nhất định. Giáo viên cần cân nhắc
trong các sự kiện lịch sử, có những nhân vật lịch sử quan trọng nào, cần làm
nổi bật những nhân vật nào? Nhằm đạt yêu cầu giáo dục nào? Thông thường có
các cách: Lấy người để nói việc, hoặc lấy việc để nói người, hoặc dựa vào các
đặc điểm của nhân vật.
Ví dụ:
Nhân vật Việc (cống hiến, nét tiêu biểu…)
7
Nguyễn Trung Trực Người đốt cháy tàu Et-pê-răng (trên sông Vàm
Cỏ) với câu nói “Bao giờ người tây nhổ hết cỏ
nước Nam thì mới hết người Nam đánh tây”.
Tôn Thất Thuyết Người soạn Chiếu Cần vương.
Hoàng Hoa Thám Lãnh đạo khởi nghĩa nông dân Yên Thế.

3.3. Sử dụng sách giáo khoa nhằm phát triển tư duy học sinh

Việc sử dụng sách giáo khoa có vị trí, ý nghĩa quan trọng việc phát huy
tính tích cực trong giờ lên lớp và về nhà tự học của học sinh. Tránh việc giáo
viên đọc nội dung sách giáo khoa cho học sinh ghi trên lớp, mà phải soạn bài
giảng của mình, đồng thời chấm dứt tình trạng học sinh thụ động học thuộc
lòng trong sách giáo khoa và vở ghi. Dĩ nhiên việc ghi nhớ chính xác những sự
kiện cơ bản trong sách giáo khoa và bài giảng của giáo viên là điều kiện không
coi nhẹ trong học tập lịch sử. Do đó cả thầy và trò cần tích cực "làm việc" với
sách giáo khoa thì mới góp phần nâng cao hiệu quả bài học.
Việc sử dụng sách giáo khoa đòi hỏi sự tích cực nỗ lực của học sinh và
giáo viên ở trên lớp, tự học ở nhà. Đồng thời cần làm tốt một số điểm sau:
a. Sách giáo khoa để chuẩn bị bài giảng:
Trước khi soạn giáo án, cần phải nghiên cứu nội dung toàn bài trong
sách giáo khoa. Xác định kiến thức trọng tâm của bài, hiểu rõ nội dung tinh
thần mà tác giả mong muốn ở học sinh về giáo dục, giáo dưỡng, phát triển.
Khi nắm được khái quát, cần đi sâu vào từng mục để tìm ra kiến thức
cơ bản của mục đó, sự liên quan của kiến thức đó với kiến thức cơ bản của toàn
bài. Mỗi mục có 2 đến 3 mục nhỏ có quan hệ chặt chẽ với nhau. Không nên dàn
đều về mặt thời gian mà xác định đâu là kiến thức cơ bản, đâu là kiến thức lướt
qua. Mỗi bài cần xác định rõ góp phần cụ thể về mặt nội dung, tư tưởng, kỹ
năng, kỹ xảo, tức là ở cuối bài giáo viên phải xác định được cần cung cấp kiến
thức gì, giáo dục tư tưởng tình cảm, kỹ năng cần rèn.
Ví dụ: Bài 25. Kháng chiến lan rộng ra toàn quốc (1873- 1884): Học
sinh cần nắm được những nét cơ bản của cuộc kháng chiến chống Pháp của
8
nhân dân ta từ 1873-1884; Các hiệp ước mà triều đình Huế đã ký với thực dân
Pháp; Vì sao với hiệp ước Pa-tơ-nôt, triều đình phong kiến nhà Nguyễn đã sụp
đổ và nước ta từ một nước phong kiến độc lập trở thành nước thuộc địa- nửa
phong kiến; Hiểu rõ khái niệm nước “Thuộc địa- nửa phong kiến”: Thực chất là
nước thuộc địa, nhưng chế độ phong kiến được duy trì để làm tay sai cho thực
dân Pháp trong việc đàn áp bóc lột nhân dân.

b. Sách giáo khoa trong quá trình dạy học trên lớp
Trong giờ học, học sinh chăm chú nghe giảng tái hiện lại hình ảnh của sự kiện
lịch sử, ghi chép làm cho tư duy phát triển. Tính tích cực học tập của học sinh sẽ
được biểu hiện qua nét mặt, ánh mắt của thao tác, của giác quan. Qua quan sát lớp
học theo dõi thái độ của học sinh sẽ phát hiện được có tích cực hoạt động tư duy hay
không, từ đó mà điều chỉnh các thao tác sư phạm cho phù hợp.
Học sinh theo dõi bài giảng rồi đối chiếu, so sánh với sách giáo khoa,
thậm chí nhiều học sinh không ghi chép trong sách giáo khoa. Vì vậy bài giảng
của giáo viên không nên lặp lại nhiều ngôn ngữ trong sách giáo khoa, mà nên
diễn đạt bằng lời của mình.
c. Sách giáo khoa học sinh sử dụng khi học ở nhà
Vở ghi trên lớp và sách giáo khoa là phương tiện, là nguồn kiến thức chủ
yếu để học sinh tự học ở nhà.
Ví dụ: Khi học “Các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương” và
“Khởi nghĩa nông dân Yên Thế”. Cần nêu rõ thời gian, lãnh đạo, địa điểm,
diễn biến chính… Sau khi kết thúc bài học hướng dẫn học sinh làm bài tập:
Tên khởi nghĩa Thời gian Lãnh đạo Địa điểm
Ba Đình
Bãi Sậy
Hương Khê
Yên Thế
Khi được giao những công việc cụ thể các em phải hoàn thành và phải học
tập một cách sáng tạo độc lập.
9
3.4. Sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích cực
a. Nêu câu hỏi đầu giờ
Khi bắt đầu giờ học, giáo viên có thể kiểm tra hoặc không kiểm tra. Trước
khi cung cấp kiến thức mới, có thể nêu câu hỏi định hướng nhận thức cho học
sinh. Câu hỏi loại này thường có tính chất bài tập, trả lời được phải huy động
kiến thức toàn bài.

Câu hỏi đầu giờ có hai tác dụng lớn:
- Thứ nhất: Xác định nhiệm vụ nhận thức của học sinh trong giờ học.
- Thứ hai: Hướng dẫn học sinh vào kiến thức trọng tâm của bài huy động
cao nhất các hoạt động của giác quan học sinh trong quá trình học tập: nghe,
nhìn, kết hợp với tư duy có định hướng. Tuy nhiên đặt câu hỏi không yêu cầu
học sinh trả lời ngay, mà chỉ khi học sinh học song bài mới thì mới có thể trả
lời được.
Ví dụ: Bài 28. Trào lưu cải cách duy tân ở Việt Nam nửa cuối thế kỷ
XIX giáo viên có thể đưa ra câu hỏi lớn : Đứng trước nguy cơ xâm lược của
chủ nghĩa tư bản phương Tây, Nhật Bản đã tiến hành cải cách - cải cách đã
giúp Nhật Bản thoát khỏi là thuộc địa và trở thành nước công nghiệp phát triển.
Vậy đứng trước nguy cơ xâm lược của thực dân Pháp, các sỹ phu yêu nước Việt
Nam có yêu cầu phải cải cách duy tân không? Và nội dung, kết cục của cải cách đó
như thế nào? Sau khi học xong bài học hôm nay các em sẽ có câu trả lời.
b. Xây dựng hệ thống câu hỏi ở trên lớp
Trong sách giáo khoa, thường mỗi mục có 1 đến vài câu hỏi, đây là câu
hỏi để giáo viên định hướng kiến thức. Giáo viên có thể sử dụng luôn câu hỏi
trong sách giáo khoa, hoặc có thể trẻ nhỏ câu hỏi đó ra làm nhiều câu hỏi sao
cho phù hợp với trình độ tư duy của các đối tượng.
Xây dựng hệ thống câu hỏi ở trên lớp có nhiều câu hỏi về sự phát sinh
các sự kiện, hiện tượng lịch sử như :
- Loại câu hỏi nêu lên đặc trưng bản chất các hiện tượng lịch sử.
- Loại câu hỏi tìm hiểu kết quả, nguyên nhân dẫn đến kết quả đó, ý nghĩa
10
lịch sử đó.
Ví dụ: Bài 26. Phong trào kháng chiến chống Pháp những năm cuối thế
kỷ XIX. Chúng ta có thể nêu câu hỏi: Nguyên nhân của phong trào Cần vương?
Kết quả và ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa lớn trong phong trào Cần vương.
- Loại câu hỏi so sánh đối chiếu sự kiện hiện tượng lịch sử này với sự kiện,
lịch sử khác cùng loại.

- Đây là loại câu hỏi khó đối với học sinh, song câu hỏi này giúp học sinh
củng cố ôn tập kiến thức cũ, tiếp nhận kiến thức mới.
Ví dụ: Bài 27. Khởi nghĩa Yên Thế và phong trào kháng chiến chống
Pháp của đồng bào miền núi cuối thế kỷ XIX. Có thể nêu câu hỏi : Khởi nghĩa
nông dân Yên Thế có những đặc điểm gì khác so với khởi nghĩa Ba Đình, Bãi
Sậy, Hương Khê?.
3.5. Sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học
Sử dụng đồ dùng trực quan tốt sẽ huy động được sự tham gia của nhiều
giác quan. Ngược lại nếu sử dụng không đúng mức thì sẽ bị hạn chế hiệu quả
và bị lạm dụng làm cho học sinh phân tán sự chú ý, không tập trung vào những
dấu hiệu cơ bản, chủ yếu và hạn chế năng lực tư duy trừu tượng…Thông
thường ta sử dụng một số loại đồ dùng sau :
a. Sử dụng bản đồ
Trên bản đồ lịch sử các sự kiện được thể hiện trong một không gian, thời
gian , địa điểm cùng chung một số yếu tố địa lý nhất định, nên kết hợp với lời
nói sinh động để tạo biểu tượng .
Ví dụ: Mục II. Những cuộc khởi nghĩa lớn trong phong trào Cần
Vương. Bài 26- 1: Khởi nghĩa Ba Đình, giáo viên treo lược đồ giới thiệu công
sự Ba Đình nằm trong 3 làng Thượng Thọ, Mậu Thịnh, Mỹ Khê mỗi làng có
một cái đình, đứng ở đình làng này có thể quan sát được đình ở làng kia. Vị trí
của Ba Đình án ngữ đường số 1 có thể tiếp tế lương thực bằng đường biển các
công sự và hầm chiến đấu kiên cố, nổi trên vùng nước mênh mông lầy lội có lợi
cho phòng thủ chiến đấu, quân Pháp nếu tấn công sẽ gặp rất nhiều khó khăn.
11
Song điểm yếu nhất của căn cứ là dễ bị cô lập, nếu quân Pháp dùng lực lượng
tấn công, bao vây, nghĩa quân sẽ khó rút lui.
Việc sử dụng bản đồ lịch sử góp phần phát triển khả năng quan sát, trí
tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ, đặc biệt kỹ năng đọc bản đồ, củng cố thêm
kiến thức địa lý.
Lược đồ: Công sự phòng thủ Ba Đình

b. Sử dụng chân dung nhân vật lịch sử
Sử dụng chân dung nhân vật lịch sử có ý nghĩa rất quan trọng trong dạy
học lịch sử góp phần giáo dục, giáo dưỡng, phát triển tư duy năng lực của học
sinh. Chân dung nhân vật có hai loại là chính diện và phản diện.
Qua việc sử dụng chân dung nhân vật lịch sử học sinh học tập được đạo
đức, tài trí từ đó rèn luyện theo tấm gương nhân vật chính diện. Còn nhân vật
phản diện cần hướng dẫn học sinh nhận xét những biểu hiện tính gian ác, tham
lam, xảo quyệt của nhân vật.
Khi sử dụng chân dung phải phân tích, giải thích, định hướng cho học sinh
tự mình đánh giá vai trò của nhân vật đó.
Ví dụ: Bài 30. Phong trào yêu nước chống Pháp từ đầu thế kỷ XX đến
12
năm 1918. Mục 1. Phong trào Đông Du (1905- 1909) với nhân vật Phan Bội
Châu cho các em quan sát hình dáng bên ngoài của cụ để rút ra nhận xét. So
sánh trang phục, cách ăn mặc của cụ với nhân vật Hoàng Hoa Thám để thấy cụ
là trí thức phong kiến theo xu hướng dân chủ tư sản sinh ra trong một gia đình
nho giáo, có truyền thống yêu nước ở huyện Nam Đàn - Nghệ An, nơi có phong
trào chống Pháp phát triển mạnh mẽ. Ngay từ hồi còn trẻ Phan Bội Châu đã sục
sôi nhiệt tình cứu nước. Năm 17 tuổi viết “Hịch Bình Tây thu Bắc”… Năm 19
tuổi hưởng ứng chiếu Cần vương. Năm 1895 dạy học, tuyên truyền yêu nước…
Năm 1904 cùng các đồng chí của mình lập hội Duy tân… để các em thấy được
Phan Bội Châu là nhân vật yêu nước tiêu biêu trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX
đàu thế kỷ XX.
Đồng thời sử dụng câu chuyện, những cống hiến của các nhân vật lịch sử
không chỉ có sức truyền cảm giáo dục sâu sắc, mà còn giúp các em suy nghĩ,
đánh giá.
Chân dung: Phan Bội Châu (1867-1940)
c. Sử dụng hình vẽ, tranh ảnh trong sách giáo khoa
Đây là đồ dùng trực quan trong quá trình dạy học, có ý nghĩa hết sức to
lớn, đồng thời là một nguồn kiến thức không chỉ có tác dụng giáo dục tư tưởng,

tình cảm, tính cách mà còn phát triển tư duy cho học sinh, từ việc quan sát sẽ đi
tới tư duy trừu tượng. Đồng thời thông qua quan sát, miêu tả tranh ảnh, học
13
sinh được rèn kỹ năng diễn đạt, lựa chọn ngôn ngữ từ đó có khả năng sử dụng
ngôn ngữ của các em ngày càng phong phú, trong sáng. Từ việc quan sát tranh
ảnh lịch sử giáo viên luyện cho các em có thói quen quan sát và khả năng quan
sát các vật thể một cách sinh động, khoa học, có phân tích giải thích một cách
khái quát, rút ra những kết luận lịch sử, nhờ những việc làm thường xuyên như
vậy mà các thao tác tư duy được rèn luỵên, khả năng phát huy trí thông minh,
sáng tạo của học sinh ngày càng nâng cao.
3.6. Kết quả và số liệu đối chứng
Dạy bài: Phong trào yêu nước chống Pháp từ đầu thế kỷ XX đến năm
1918 ở 2 lớp 8A, 8B Trường THCS Cẩm Tú.
Lớp 8A: Dạy theo phương pháp truyền thống.
Lớp 8B: Dạy theo hướng áp dụng một số biện pháp phát huy tính tích cực
trong dạy học lịch sử.
Kết quả thu được như sau:
Lớp áp dụng phương pháp phát huy tính tích cực.
Lớp/ Sĩ số Giỏi khá Trung bình Yếu kém
Số lượng % Số lượng % Số lượng %
8B/30 23 76,6 7 23,3 0 0
Lớp áp dụng phương pháp truyền thống.

Lớp /Sĩ số
Giỏi khá Trung bình Yếu kém
Số
lượng
% Số lượng % Số lượng %
8A/33 20 60,7 13 39,3 0 0
Kết luận: Trong cùng bài dạy nhưng áp dụng hai phương pháp khác

nhau như vậy thì việc áp dụng một số biện pháp phát huy tính tích cực trong
dạy học lịch sử cho kết quả cao hơn, khả quan hơn.
14

Phần 3: Kết luận
1. Những kết luận quan trọng
Trong giáo dục không thể nói chính xác tuyệt đối của một đề tài có lợi bao
nhiêu về kinh tế mà điều quan trọng là hiệu quả của các đề tài đối việc giảng
dạy thực tiễn.
Ở đề tài này, tôi đã dành lượng thời gian là cả quá trình giảng dạy để đúc
kết và hiệu quả rất lớn là sự vận dụng của thầy và tiếp cận của trò rất khả quan.
Chắc chắn sự đơn điệu “khô khan”, “nhàm chán” của môn lịch sử sẽ phần nào
được khắc phục và pháp huy được tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch
sử Việt Nam nói chung và ở lớp 8 nói riêng. Mỗi đồng nghiệp giảng dạy lịch sử
chúng ta đều có thể thực hiện được.
2. Ý nghĩa của kết luận quan trọng
Phương pháp dạy học lịch sử là một yếu tố quan trọng trong quá trình dạy
học lịch sử ở trường phổ thông, nó tuân thủ những quy luật của việc dạy học
nói chung. Song chức năng, nội dung, đặc điểm của bộ môn học, việc xác định
hệ thống phương pháp dạy học lịch sử cũng có nét riêng làm cho học sinh biết
15
những sự kiện cơ bản và hiểu sâu sắc quá khứ, theo quy luật, từ đó hành động
đúng và định hướng đúng trong hiện tại và tương lai.
Vì vậy, việc xác định hệ thống phương pháp dạy học lịch sử không chỉ
quán triệt, thực hiện mục tiêu giáo dục, nội dung giáo dục , nội dung môn học,
mà còn phải tìm hiểu sâu sắc quá trình dạy học nói chung và phát huy tính tích
cực của học sinh trong dạy học lịch sử nói riêng.
Với sự cố gắng cao nhất của bản thân, tôi đã rút ra một số vấn đề sau khi
thực hiện đề tài.
- Tìm hiểu kĩ nội dung, kiến thức của chương trình lịch sử THCS. Khai

thác tối đa các loại đồ dùng dụng cụ trực quan, kể cả trên Internet.
- Vận dụng nhuần nhuyễn hệ thống phương pháp bộ môn một cách sáng tạo
trong dạy học.
- Khảo sát đối chiếu kết quả trong thực tiễn giảng dạy (Trường THCS Cẩm Tú
là trường có chất lượng trung bình của tỉnh Thanh Hoá, trình độ nhận thức học sinh
còn ở mức trung bình) đã chứng minh tính khả quan thực thi của đề tài.
Với đề tài nhỏ này được đúc rút từ thực tiễn giảng dạy, tôi hy vọng sẽ
giúp ích phần nào cho các đồng nghiệp dạy môn lịch sử ở THCS (Phần lịch sử
Việt Nam lớp 8) và các em học sinh khi tiếp cận với sách giáo khoa đổi mới.
Tuy nhiên vì hạn chế thời gian, nên phạm vi đề tài đề cập chưa thật sâu, thật
rộng. Vì vậy tôi rất mong muốn bạn đọc đóng góp ý kiến cho đề tài của tôi
được hoàn thiện và được áp dụng rộng hơn.
3. Những đề xuất, đề nghị
Trong quá trình dạy học, người giáo viên cần tìm hiểu, nghiên cứu tài liệu
để tìm ra những cách, phương pháp giảng dạy hợp lý, sáng tạo. Từ dạng bài đặc
thù sẽ có phương pháp dạy phù hợp.
Muốn học tốt, học sinh cần phải phát huy tính chủ động, tích cực tìm tòi.
Phải nắm được nguyên lý vấn đề, mạnh dạn bày tỏ ý kiến quan điểm có liên hệ
hợp lý thực tiễn. Điều đó giúp các em chủ động lĩnh hội kiến thức có hiệu quả
khi học tập nghiên cứu môn lịch sử.
16
Rất mong Hội đồng giám khám khảo quan tâm, giúp đỡ, đóng góp ý kiến
để đề tài của tôi hoàn thành và có tính khả thi cao.
Cẩm Tú , ngày tháng năm 2012
NGƯỜI VIẾT SÁNG KIẾN
Nguyễn Thị Huyền

17
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Phan Ngọc Liên (Tổng chủ biên) - SGK Lịch sử lớp 8 - NXB giáo dục

năm 2002.
2. Đại cương Lịch sử Việt Nam Tập II- Đinh Xuân Lâm- Chủ biên- NXB
Giáo dục 2005.
3. Lịch sử thế giới cổ đại - Lương Ninh (chủ biên) NXB giáo dục năm 2003.
4. Lịch sử văn minh nhân loại - Vũ Dương Ninh (chủ biên)- NXB
giáo dục năm 1997.
5. Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa Lịch sử THCS-
NXB Giái dục năm 2005.
6. Phương pháp dạy học lịch sử - Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị (chủ
biên) - NXB giáo dục năm 2002.
7. Những mẩu chuyện lịch sử văn minh thế giới - Đặng Đức An (chủ
biên)- NXB giáo dục năm 2003.
18
Mục lục
Phần 1: Đặt vần đề Trang 1 - 2
1. Lý do chọn đề tài
2. Mục đích nghiên cứu
19
3. Đối tượng nghiên cứu
4. Phương pháp nghiên cứu
5. Phạm vi nghiên cứu
6. Thời gian nghiên cứu
Phần 2: Nội dung Trang 3 – 10
1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu
2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu
3. Những biện pháp để thực hiện
Phần 3: Kết luận Trang 10 – 11
1. Những kết luận quan trọng
2. Ý nghĩa của kết luận quan trọng
3. Những để suất, đề nghị

.
20