SKKN Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học địa lý lớp 12 - cơ bản

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT VĨNH LỘC.
 & 
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12- CƠ BẢN.
Người thực hiện: Phạm Thị Bình
Chức vụ: Giáo viên
Sáng kiến kinh nghiệm thuộc môn: Địa
lí.

THANH HÓA- NĂM 2013
1
MỤC LỤC

Trang
A. ĐẶT VẤN ĐỀ 2
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 2
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU 2
III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 2
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3
V. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 3
VI. PHẠM VI VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU 3
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 3
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 3
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN 4
1. Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy và
học Địa lí ở Trường THPT 4
2. Giải pháp khắc phục 5
III. GIẢI PHÁP VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN 5
1. Một số kinh nghiệm về việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm

trong dạy học Địa lí cấp THPT 5
2. Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong bài giảng cụ thể: Bài
14 “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên”, Địa lí 12- Cơ bản 8
3. Kết quả nghiên cứu 12
C. KẾT LUẬN 14
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 16
2
A. ĐẶT VẤN ĐỀ.
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Như chúng ta đã biết mục tiêu của nền Giáo dục là đào tạo ra những con
người phát triển hài hòa về nhiều mặt: Đức, trí, thể, mỹ và bồi dưỡng cho học
sinh năng lực tư duy, sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề. Mục tiêu này lại được
cụ thể hóa trong mục tiêu của các môn học, trong chương trình dạy học ở trường
Trung học phổ thông.
Để thực hiện tốt mục tiêu này, bên cạnh việc nắm vững hệ thống kiến thức
của chương trình, nội dung kiến thức và mục tiêu của từng phân môn, thì cần
phải đổi mới phương pháp dạy học.
Trong quá trình công tác, tôi luôn nghiên cứu, tìm tòi những phương pháp
giảng dạy trong từng bài, từng phần sao cho phù hợp với trình độ của từng đối
tượng học sinh, để giúp các em nắm vững kiến thức và tạo sự say mê trong học
tập môn Địa lí.
Từ thực tiễn của việc Đổi mới chương trình, Sách giáo khoa Địa lí và thực
tiễn của việc giảng dạy môn Địa lí ở trường THPT trong các năm vừa qua, nhằm
góp phần nâng cao khả năng và giúp học sinh có khả năng nhận thức kiến thức
và tự hoàn thiện kiến thức. Tôi nhận thấy rằng, việc sử dụng phương pháp thảo
luận nhóm trong dạy học Địa lí là rất cần thiết.
Thông qua đó, tạo cho học sinh có kĩ năng học tập hợp tác, chia sẻ, giúp đỡ
và tôn trọng nhau, tăng cường sự tham gia và nâng cao hiệu quả học tập. Ngoài
ra còn có thể trang bị cho học sinh có đủ kiến thức, kĩ năng trong học tập, trong
giao tiếp và trong cuộc sống hàng ngày.

Từ những lí do thực tế trên, trong quá trình nghiên cứu, tôi đã chọn đề tài
“Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí lớp 12- Cơ bản”.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
Thông qua đề tài nghiên cứu nhằm:
3
- Phát huy tính tích cực của học sinh trong việc lĩnh hội tri thức, bằng các
cuộc trao đổi, thảo luận.
- Tạo cho các em có tính năng động, tự lực, sáng tạo và chủ động hơn trong
quá trình học tập.
- Giúp học sinh có khả năng nhận thức kiến thức và nắm vững kiến thức, tự
hoàn thiện kiến thức trong và sau bài học.
- Góp phần thực hiện chủ trương nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập
bộ môn Địa lí.
III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU:
- Xuất phát từ nhiệm vụ được giao trong năm học 2012-2013, tôi đã đảm
nhiệm giảng dạy chương trình Địa lí 12- Cơ bản.
- Với việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong quá trình dạy và học
môn Địa lí là rất cần thiết.
- Tuy nhiên, do thời gian nghiên cứu có hạn, trong năm học 2012-2013, tôi
mới chỉ thực hiện phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy chương trình
Địa lí 12, mà chưa thể áp dụng cho toàn bộ các khối lớp ở cấp THPT.
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
- Phương pháp kháo sát, thống kê.
- Phương pháp phân nhóm và giao nhiệm vụ cho nhóm.
- Phương pháp đàm thoại, gợi mở, phát vấn.
- Phương pháp báo cáo và đánh giá kết quả.
- Phương pháp sử dụng phương tiện trực quan.
V. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
Để thực hiện được bài dạy theo thiết kế của mình, tôi chọn các lớp 12- Cơ
bản, tại Trường Trung học phổ thông Vĩnh Lộc, năm học 2012-2013 mà tôi

đang trực tiếp giảng dạy để thực nghiệm, đó là các lớp 12A5, 12A6, 12A7.
VI. PHẠM VI VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU:
4
- Đề tài nghiên cứu tập trung trong việc phát huy tính tích cực của học sinh,
thông qua phương pháp thảo luận nhóm, được lấy dẫn chứng từ bài 14: “Sử
dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên” Địa lí 12- Cơ bản.
- Nghiên cứu đề tài, có liên quan đến việc sử dụng các phương tiện dạy học
cần thiết như: Hình ảnh, bản đồ, bảng số liệu, vi deo clip, máy chiếu , để học
sinh có thể khai thác kiến thức trong sách giáo khoa đầy đủ và đạt hiệu quả cao
nhất.
- Đề tài được tiến hành trong thời gian của năm học: 2012-2013.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN:
Để có thể giảng dạy và học tập bộ môn Địa lí trong trường phổ thông có
hiệu quả, thông qua việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm, thì cả giáo viên
và học sinh cần phải hiểu phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp như thế
nào, thực hiện ra sao, kết quả thu được là gì?
Phương pháp thảo luận nhóm, thực chất đây là phương pháp thể hiện sự trao
đổi ý kiến về một chủ đề giữa học sinh và giáo viên, cũng như giữa người học
với nhau. Phương pháp này được hiểu cụ thể là giáo viên tổ chức cho học sinh
hoạt động trong những nhóm nhỏ để học sinh cùng thực hiện một nhiệm vụ nhất
định trong một thời gian nhất định. Trong nhóm dưới sự chỉ đạo của nhóm
trưởng, học sinh kết hợp giữa làm việc cá nhân, làm việc cặp, chia sẻ kinh
nghiệm và hợp tác cùng nhau để giải quyết nhiệm vụ được giao.
Nhiệm vụ học tập giao cho học sinh cần phải khuyến khích sự phối hợp của
các thành viên trong nhóm (nhóm trưởng, thư kí, người quản lí thời gian ). Cần
hình thành thói quen học tập hợp tác cho học sinh.
5
Trong học tập theo phương pháp thảo luận nhóm, học sinh học cách tư duy
sáng tạo, học tập chủ động. Còn giáo viên là người định hướng cho học sinh

trong quá trình học tập.
Để đạt được các yêu cầu đó, đòi hỏi giáo viên phải có sự chuẩn bị chu đáo
trong các bài giảng, cần phải tham khảo thêm các tài liệu có liên quan để đưa ra
được hệ thống câu hỏi chính xác và trọng tâm nhất. Có chuẩn bị tốt được các
yêu cầu trên thì mới điều hành học sinh thảo luận nhóm một cách chủ động và
đạt kết quả cao trong việc lĩnh hội tri thức từ các bài học Địa lí.
Tuy nhiên, trong quá trình giảng dạy, phương pháp thảo luận nhóm cũng
phải được sử dụng đúng bài, đúng phần, đúng mục thì mới phát huy được tính
tích cực của học sinh, tránh việc sử dụng tràn lan, không đúng yêu cầu sẽ làm
giảm sự hứng thú và phân tán tư tưởng của học sinh trong quá trình học tập và
lĩnh hội tri thức.
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN:
1.Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy và học địa
lí ở Trường Trung học phổ thông:
a. Về phía giáo viên:
Việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong các bài giảng đã và đang
được áp dụng.Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp này vẫn chưa thường xuyên
và đồng bộ, nên việc dạy và học Địa lí vẫn chưa đạt kết quả cao.
Có nhiều nguyên nhân giải thích tình hình này: Có thể do thời gian eo hẹp,
sự sắp xếp thời khóa biểu chưa hợp lí hoặc cơ sở vật chất thiếu thốn. Nhưng
nguyên nhân chính là do phương pháp này chưa được chú trọng đúng mức, chưa
được coi như phương pháp dạy học chính thức.
Vì vậy, việc nghiên cứu và áp dụng phương pháp thảo luận nhóm để đi đến
ứng dụng cho tất cả giáo viên dạy Địa lí có một ý nghĩa lí luận và thực tiễn rất
lớn.
Thông qua kinh nghiệm giảng dạy môn Địa lí cấp THPT trong những năm
qua và thực hiện Đổi mới chương trình, sách giáo khoa Địa lí, thì việc thực hiện
6
phương pháp thảo luận nhóm trong các bài giảng, đặc biệt trong một số phần của
bài 14: “ Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên”- Địa lí 12- Cơ bản, tôi đã

thực hiện có hiệu quả.
Đây không phải là một đề tài mới, nhưng trong quá trình dạy và học môn
Địa lí, thì ở một số bài, một số phần, nếu không áp dụng phương pháp này thì
kết quả dạy và học sẽ không cao.
b. Về phía học sinh:
Do quan niệm đây là bộ môn phụ, nên học sinh chưa quan tâm, đầu tư thời
gian thích đáng cho việc học tập bộ môn. Phần vì kiến thức Địa lí khá trừu
tượng, nhất là phần Địa lí tự nhiên, và bản chất vẫn xem đây là một môn học
khô khan nên học sinh chưa thực sự say mê với môn học.
Đề tài có thể dùng cho học sinh nghiên cứu và học tập để hình thành kĩ năng
và phương pháp học tốt hơn.
Khi bắt đầu nghiên cứu đề tài giảng dạy ở một số lớp khối 12, xuất phát từ
cơ sở lí luận và yêu cầu của thực tiễn, để bổ sung kiến thức cho chính bản thân
mình, để giúp các em học sinh học tập môn Địa lí đạt kết quả cao, đồng thời tạo
hứng thú học tập của học sinh với bộ môn Địa lí được tốt hơn, tôi mạnh dạn
chon đề tài “Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí” và lấy
dẫn chứng cụ thể trong bài 14: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên”- Địa
lí 12 để nghiên cứu.
Tuy nhiên, đối với phương pháp này chưa thực hiện được ở một số lớp vì có
những hạn chế như lớp học quá đông, thời gian eo hẹp, một số học sinh chưa có
tính tự giác trong quá trình học tập, nên để thực hiện được đồng bộ ở tất cả các
lớp là rất khó.
2. Giải pháp khắc phục:
Trong điều kiện cơ sở vật chất của Nhà trường và một số chủ quan và khách
quan. Do vậy, người giáo viên phải biết linh hoạt vận dụng mọi biện pháp, khả
năng có thể để áp dụng phương pháp thảo luận nhóm trong các bài giảng cần
thiết.
7
Như vậy, để chuẩn bị tốt buổi thảo luận, giáo viên cần quan tâm đến hai
khâu công việc rất quan trọng là: chuẩn bị nội dung thảo luận và tổ chức việc

thảo luận.
- Chuẩn bị nội dung thảo luận: Tức là chọn bài, chọn vấn đề thích hợp cho
học sinh thảo luận.
Giáo viên nhắc nhở học sinh nghiên cứu trước ở nhà, để chuẩn bị ý kiến phát
biểu.
- Tổ chức thảo luận: chia lớp thành các nhóm và giao nhiệm vụ cho từng
nhóm.Yêu cầu các nhóm lần lượt báo cáo, các nhóm còn lại bổ sung.
Cuối cùng giáo viên bổ sung kiến thức, giải thích thêm và kết luận. Ra bài
tập, câu hỏi có liên quan đến bài học để học sinh về nhà làm.
III. GIẢI PHÁP VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN:
1. Một số kinh nghiệm về việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong
dạy học Địa lí cấp THPT:
Để việc thảo luận đạt kết quả tốt, giáo viên cần quan tâm đến các khâu quan
trọng sau:
- Chuẩn bị nội dung thảo luận.
- Tiến hành thảo luận.
1.1.Chuẩn bị nội dung thảo luận:
- Trước hết giáo viên cần chọn bài, chọn vấn đề thích hợp cho học sinh thảo
luận. Những bài cho học sinh thảo luận thường là những bài không khó về mặt
nội dung, nhưng được nhiều người quan tâm, có nhiều cách giải quyết khác
nhau, đặc biệt phải gần gũi với học sinh. Nhất thiết không nên chọn những vấn
đề mà cách giải quyết đã rõ. Việc thảo luận trong trường hợp này, sẽ biến thành
một cuộc tham gia minh họa, làm rõ thêm vấn đề.
Vấn đề thứ hai cần lưu ý khi chọn đề tài thảo luận là phải nghiên cứu xem
học sinh đã biết gì, cảm thấy gì, sẽ suy nghĩ gì về chủ đề sẽ nêu ra.
Nội dung thảo luận có thể lấy từ sách giáo khoa Địa lí. Đó là các vấn đề về
tài nguyên, môi trường, dân số, phát triển kinh tế- xã hội của địa phương, của
8
đất nước. Phương pháp này sẽ thúc đẩy, nảy sinh sự hứng thú và sự tò mò giữa
các học sinh.

Khi đã chọn được vấn đề thảo luận đúng yêu cầu, giáo viên cần báo cho học
sinh chuẩn bị, ý kiến phát biểu của học sinh phải được ghi ra giấy. Từ đó, học
sinh sẽ ý thức được yêu cầu, nội dung của đề tài, các nguồn tài liệu chính,
phương pháp tiến hành, kế hoạch thực hiện và nhiệm vụ của tập thể cũng như
của từng cá nhân. Học sinh cần nghiên cứu sách báo và tài liệu có liên quan, nếu
cần thì phải tiến hành quan sát, tham quan các đối tượng cần thiết, phải thí
nghiệm, phải đàm thoại với những người có thể cung cấp những thông tin có
ích, phải thu thập hiện vật có thể minh họa khi thảo luận.
Trước khi tiến hành thảo luận, giáo viên phải kiểm tra tới từng chi tiết: Học
sinh chuẩn bị nội dung như thế nào? Tâm, thế đã sẵn sàng tham gia thảo luận
hay chưa? Các điều kiện khác đã được chuẩn bị ra sao? Ví dụ: Việc kê bàn ghế,
ánh sáng
1.2. Tiến hành thảo luận:
- Khi tiến hành thảo luận, giáo viên nên thông báo về chủ đề, nội dung cần
thảo luận, quy trình và thủ tục thảo luận.
- Giáo viên phân công nhóm học tập và bố trí vị trí hoạt động của nhóm phù
hợp theo thiết kế: Nhóm trưởng, thư kí và các thành viên. Tùy theo nhiệm vụ có
thể có các cách tổ chức khác nhau: Cặp hai học sinh, nhóm 3 học sinh hoặc
nhóm đông hơn 6- 10 học sinh.
Trong hoạt động nhóm, học sinh ngồi đối diện nhau để tạo ra sự tương tác
trong quá trình học tập, tránh trường hợp chia 2 dãy bàn một nhóm, học sinh bàn
sau chỉ nhìn vào lưng của học sinh bàn trước.
Nên chú ý tạo điều kiện cho tất cả học sinh đều có thể tham gia vai trò là
nhóm trưởng, thư kí qua các hoạt động, để tạo cơ hội phát triển kĩ năng học tập
và kĩ năng lãnh đạo, điều khiển cho tất cả học sinh.
- Giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm học sinh: có thể giao cho mỗi nhóm học
sinh một nhiệm vụ riêng biệt trong gói nhiệm vụ chung hoặc tất cả các nhóm
9
cùng thực hiện một nhiệm vụ. Giáo viên cần nêu rõ thời gian thực hiện và yêu
cầu rõ sản phẩm của mỗi nhóm.

- Hướng dẫn hoạt động của nhóm học sinh: Nhóm trưởng điều khiển hoạt
động nhóm. Học sinh hoạt động cá nhân, theo cặp, chia sẻ kinh nghiệm và thảo
luận, thống nhất kết quả chung của nhóm, thư kí ghi kết quả của nhóm, phân
công đại diện trình bày kết quả trước lớp.
* Trong quá trình học sinh thảo luận, giáo viên cần phải chú ý:
+ Làm nhiệm vụ quan sát, theo dõi mà không tham gia ý kiến thảo luận,
không cắt ngang lời học sinh, không phản ứng nếu câu trả lời, tranh luận không
đúng với ý mình. Tuy nhiên, để nhằm tăng thêm hứng thú của cuộc thảo luận,
giáo viên cũng có thể đưa ra các câu hỏi hoặc nêu ra cách thảo luận để tạo không
khí sôi nổi cho buổi thảo luận (nếu cần).
+ Nên tiếp xúc với học sinh bằng ánh mắt, nụ cười và có cử chỉ thân mật với
những học sinh đang trả lời hoặc với học sinh nêu câu hỏi để khuyến khích học
sinh. Nhạy cảm đối với thái độ của lớp học, tạo sự thích nghi dễ dàng với buổi
thảo luận đó.
+ Khuyến khích sự tham gia của mỗi cá nhân học sinh, biểu thị sự hài lòng
hoặc thích thú với những câu trả lời hoặc bình luận chính xác, tập trung vào
những đóng góp tích cực của học sinh.
+ Một số học sinh cố tình đưa ra những thông tin ngoài lề hoặc những sự
kiện không thích hợp, hoặc hỏi những câu hỏi ngờ nghệch, giả vờ thú vị. Giáo
viên nên nhanh chóng làm cho học sinh nhận thức được sự không phù hợp của
những hành động đó mà không làm tổn thương đến cảm xúc của học sinh.
+ Khi thảo luận, giáo viên phải chú ý nghe những điều học sinh nói để họ
hiểu họ định nói gì. Nếu không sẽ rất khó nhớ để tổng kết các ý kiến thảo luận
của học sinh. Nên ghi chép lại những điểm cơ bản của mỗi ý kiến để phát hiện
những mâu thuẫn trong các ý kiến phát biểu, kịp thời nêu vấn đề cho học sinh
giải quyết, tránh được tình trạng thảo luận miên man ngoài lề.
- Tổ chức học sinh báo cáo kết quả và đánh giá:
10
Giáo viên yêu cầu mỗi nhóm sẽ hoàn thiện kết quả của nhóm và cử đại diện
nhóm báo cáo kết quả chia sẻ kinh nghiệm với nhóm khác, yêu cầu học sinh

khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung. Giáo viên hướng dẫn học sinh lắng nghe và
phản hồi tích cực.
- Tổng kết thảo luận:
Sau khi học sinh nhận xét, phản hồi, giáo viên chốt lại kiến thức cơ bản,
tránh tình trạng giáo viên giảng lại toàn bộ các vấn đề học sinh đã trình bày làm
mất thời gian.
+ Có những ý kiến chưa thống nhất thì giáo viên có thể cho học sinh sắp
xếp thời gian, thảo luận tiếp vào giờ tự học và việc tổng kết sẽ để vào buổi thảo
luận sau.
+ Giáo viên đánh giá các ý kiến phát biểu, nhận xét về tinh thần, thái độ làm
việc chung của tập thể hoặc của nhóm, của cá nhân.
+ Cuối cùng, giáo viên có thể đưa ra các câu hỏi ở cuối bài học hoặc các đề
thi tốt nghiệp, cao đẳng, đại học hoặc thi học sinh giỏi, yêu cầu những học sinh
có học lực khá giỏi trả lời, để học sinh khắc sâu những kiến thức cơ bản và trọng
tâm của bài học.
* Một số kỹ thuật đặc biệt cho giai đoạn đầu và cuối của buổi thảo luận:
+ Kinh nghiệm cho thấy: Bắt đầu buổi thảo luận không khí rất trầm. Để khắc
phục tình trạng đó, nên kích thích xúc cảm của học sinh “Mồi nước vào bơm để
cho máy bơm vận hành” và kích thích học sinh để “thoát ra” một số năng lượng
xúc cảm của họ bằng cách cung cấp cho nhóm (lớp) các xúc cảm thông thường
như đưa ra các tình huống, các mẩu báo mới, các tờ rơi dưới dạng hình vẽ, số
liệu về chủ đề thảo luận để học sinh có chỗ dựa mà thảo luận. Đó là con đường
đáng tin cậy nhất để đảm bảo rằng: Họ sẽ sẵn sàng nói.
+ Giáo viên còn phải biết kết thúc thảo luận, sau khi phần lớn học sinh đã
trao đổi ý kiến. Giáo viên có thể thông báo cho học sinh việc kết thúc buổi thảo
luận bằng câu hỏi : “Còn ý kiến nào khác không trước khi chúng ta thống nhất
11
vấn đề này?’ để cho học sinh chưa bao giờ được nói biết rằng: Họ cần phải nói
ngay lúc đó.
Như vậy, việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm có ý nghĩa rất to lớn.

Muốn sử dụng có hiệu quả thì cần phải thực hiện đầy đủ các bước trên. Bởi tất
cả các thao thao tác đó luôn luôn gắn bó với nhau, là những yếu tố quyết định
cho sự thành công của buổi thảo luận.
2. Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong bài giảng cụ thể: Bài 14 “
Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên”- Địa lí 12. Cơ bản.
Việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong bài: “Sử dụng và bảo vệ
tài nguyên thiên nhiên” là rất cần thiết và phù hợp.
Bởi thông qua buổi thảo luận sẽ giúp học sinh chủ động, sáng tạo hơn trong
việc lĩnh hội tri thức.
Qua bài học, giúp học sinh biết được tình trạng, nguyên nhân, hậu quả việc
suy giảm tài nguyên rừng và suy giảm đa dạng sinh học, cũng như tài nguyên
đất và các tài nguyên khác. Để từ đó có các biện pháp bảo vệ các tài nguyên này.
Các em còn được nhận thấy tình trạng và biện pháp cần được bảo vệ các tài
nguyên ngay tại nơi mình đang sinh sống, giúp các em sống có trách nhiệm hơn
với các loại tài nguyên này.
Qua việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong bài học, còn rèn luyện
cho học sinh có được những kĩ năng phân tích bảng số liệu, bản đồ, kĩ năng
nhận xét các hình ảnh và vi deo clip
Để minh chứng cho những điều nói trên, tôi có thể đưa ra một số kinh
nghiệm về việc thực hiện phương pháp thảo luận nhóm ở một số lớp khối 12,
năm học: 2012-2013 tại Trường THPT Vĩnh Lộc, cụ thể trong bài 14: “Sử dụng
và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên”- Địa lí 12. Cơ bản.
* Các bước thảo luận nhóm được tiến hành trong bài giảng cụ thể như sau:
a. Chuẩn bị nội dung thảo luận:
- Trong bài 14: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên”, giáo viên
không áp dụng phương pháp thảo luận cho cả bài, mà chỉ áp dụng phương pháp
12
này trong một số phần cụ thể như phần 1 (Sử dụng và bảo vệ tài nguyên sinh
vật) và phần 3 (Sử dụng và bảo vệ các tài nguyên khác), còn phần 2 (Sử dụng và
bảo vệ tài nguyên đất) cho học sinh hoạt động cả lớp thích hợp hơn, mặt khác do

thời gian có hạn nên phải lựa chọn phần nào cần thiết nhất khi áp dụng phương
pháp thảo luận nhóm, để đem lại kết quả cao nhất.
b. Tổ chức thực hiện:
* Giáo viên nêu ngắn gọn về mục đích, yêu cầu và nội dung cần thảo luận.
* Tiến hành hoạt động dạy và học theo phương pháp thảo luận nhóm: Bài
14: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên”- Địa lí 12. Cơ bản, nội dung cho
học sinh thảo luận nhóm là phần 1 (Sử dụng và bảo vệ tài nguyên sinh vật).
-Hoạt động 1: Thảo luận nhóm.
Bước 1: Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm từ 8-10 học sinh và
phân nhiệm vụ cho mỗi nhóm. Mỗi nhóm đều có nhóm trưởng, thư kí và các
thành viên.
Nhóm 1 và nhóm 3: Dựa vào bảng số liệu 14.1, phân tích sự biến động diện
tích các loại rừng ở nước ta, giải thích nguyên nhân, hậu quả và biện pháp sử
dụng hợp lí. Liên hệ với địa phương.
Nhóm 2 và nhóm 4: Dựa vào bảng 14.2 phân tích thực trạng, nguyên nhân,
hậu quả và biện pháp sử dụng hợp lí đa dạng sinh học ở nước ta. Liên hệ với địa
phương.
Bốn nhóm thảo luận và hoàn thành bảng với nội dung:
Nội dung Tài nguyên rừng Đa dạng sinh học
Thực trạng
Nguyên nhân
Hậu quả
Biện pháp
Bước 2: Sau khi đã giao nhiệm vụ cho các nhóm, giáo viên yêu cầu 4
nhóm chuẩn bị trong vòng 5 phút.
Bước 3: Khi chuẩn bị xong, các nhóm cử đại diện lên trình bày nội dung
thảo luận của nhóm mình (Thời gian cho mỗi nhóm trả lời là 3 phút).
13
Bước 4: Cứ sau mỗi nhóm trình bày xong, thì các nhóm còn lại sẽ nhận xét
và bổ sung thêm.

Bước 5: Giáo viên có thể bổ sung thêm các câu hỏi.
Giáo viên cho học sinh theo dõi đoạn video clip nói về hiện tượng cháy
rừng ở nước ta, sau đó yêu cầu học sinh cho biết: Có những nguyên nhân nào
khiến cho hiện tượng cháy rừng ở nước ta trở nên phổ biến?
Một số nguyên nhân như: Khí hậu có một mùa khô sâu sắc, thiếu nước và
hạn hán thường xuyên diễn ra, thực vật nước ta chủ yếu là các cây họ dầu, dễ
cháy và sức lan của nó rất nhanh, ý thức của người dân chưa cao trong việc bảo
vệ tài nguyên rừng.
Nước ta có 6 khu “dự trữ sinh quyển” là: Cần Giờ, Cát Bà, Cát Tiên, cửa
sông của vùng châu thổ sông Hồng (Xuân Thủy, Tiền Hải), U Minh Thượng,
Tây Nghệ An.
Nước ta đã đưa 360 loài thực vật và 350 loài động vật vào Sách đỏ Việt
Nam.
Bước 6: Sau khi học sinh nhận xét, phản hồi, giáo viên chốt lại kiến thức
cơ bản bằng việc đưa ra bảng đã được chuẩn bị sẵn.
Nội
dung
Tài nguyên rừng Đa dạng sinh học
Thực
trạng
- Diện tích suy giảm nhanh, đặc biệt từ
1943 đến 1983 (Diện tích rừng tự nhiên
giảm mạnh). Độ che phủ rừng và chất
lượng rừng cũng giảm.
- Mặc dù diện tích rừng tăng lên nhưng
chất lượng rừng suy thoái (70% rừng
nghèo và rừng mới phục hồi).
- Bình quân diện tích rừng đầu nguồn
thấp: 0,14 ha (thế giới là 1,6 ha)
- Thành phần loài đa

dạng nhưng đang giảm
sút: Thực vật dưới
nước giảm, nhiều loài
có nguy cơ tuyệt
chủng, giảm mức độ
tập trung.
Nguyên - Khai thác quá mức (du canh du cư, khai - Khai thác quá mức.
14
nhân thác bừa bãi ).
- Chưa có những chủ trương, biện pháp
khai thác kịp thời và hữu hiệu.
- Do chiến tranh, cháy rừng.
- Kĩ thuật lạc hậu.
- Ý thức con người
chưa cao.
Hậu quả - Với môi trường: Tăng diện tích đất trống
đồi núi trọc, xói mòn đất, nguồn gen giảm
sút, sinh vật tuyệt chủng, mất cân bằng tài
nguyên nước , tai biến thiên nhiên.
- Với kinh tế- xã hội: Ảnh hưởng đến các
ngành kinh tế, mất nguồn sống của đồng
bào dân tộc, đe dọa môi trường sống.
- Mất dần nguồn gen
quý.
Biện
pháp
- Trồng rừng, phủ xanh đất trống đồi núi
trọc.
- Ban hành luật bảo vệ tài nguyên rừng.
- Giáo dục ý thức cho mọi tầng lớp nhân

dân.
- Xây dựng hệ thống
vườn Quốc gia và khu
bảo tồn.
- Ban hành “ Sách đỏ”
- Dùng pháp luật để
hạn chế vi phạm.

Phần liên hệ với địa phương: Phần này giáo viên gọi một số học sinh
thuộc các xã miền núi như Vĩnh Quang, Vĩnh Hưng, Vĩnh Long lên để tự liên
hệ về thực trạng về tài nguyên rừng, cũng như các loài động thực vật ở các địa
phương, để từ đó các em có ý thức cao trong việc bảo vệ các tài nguyên thiên
nhiên và môi trường ngay tại nơi mình đang sinh sống.
- Hoạt động 2: Cả lớp.
Đối với phần 2 (Sử dụng và bảo vệ tài nguyên đất), Giáo viên cho học sinh
hoạt động cả lớp để biết được hiện trạng sử dụng đất và nguyên nhân dẫn đến sự
suy thoái tài nguyên đất ở nước ta?
- Hoạt động 3: Hoạt động nhóm.
Bước 1: Giáo viên: Tương tự như việc tìm hiểu vấn đề sử dụng và bảo vệ tài
nguyên sinh vật, giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm từ 8-10 học sinh và
15
phân nhiệm vụ cho mỗi nhóm. Mỗi nhóm đều có nhóm trưởng, thư kí và các
thành viên.
Nhóm 1: Tìm hiểu vấn đề sử dụng tài nguyên nước.
Nhóm 2: Tìm hiểu vấn đề sử dụng tài nguyên khoáng sản.
Nhóm 3: Tìm hiểu vấn đề sử dụng tài nguyên du lịch.
Nhóm 4: Tìm hiểu vấn đề sử dụng tài nguyên khí hậu và tài nguyên biển.
Lưu ý: Mỗi nhóm cần liên hệ với địa phương mình về việc sử dụng
các loại tài nguyên này.
Các nhóm trao đổi thông tin, dựa vào kiến thức hiểu biết của mình hoàn

thành phiếu học tập có nội dụng sau:
Tài nguyên Tình hình sử dụng Các biện pháp bảo vệ
Nước
Khoáng sản
Du lịch
Khí hậu
Biển
Bước 2: Sau khi đã giao nhiệm vụ cho các nhóm, giáo viên yêu cầu 4
nhóm chuẩn bị trong vòng 3 phút.
Bước 3: Khi chuẩn bị xong, các nhóm cử đại diện lên trình bày nội dung
thảo luận của nhóm mình ( Thời gian cho mỗi nhóm trả lời là 2 phút).
Bước 4: Cứ sau mỗi nhóm trình bày xong, thì các nhóm còn lại sẽ nhận xét
và bổ sung thêm.
Bước 5: Giáo viên yêu cầu học sinh trả lời thêm một số câu hỏi:
Ví dụ:
+ Tại sao cần phải sử dụng có hiệu quả, đảm bảo sự cân bằng và chống ô
nhiễm môi trường nước?
+ Tại sao cần phải quản lí chặt chẽ việc khai thác tài nguyên khoáng sản?
+ Đối với tài nguyên du lịch, tài nguyên khí hậu, tài nguyên biển cần phải
chú ý để tìm ra biện pháp nhằm khai thác các tài nguyên còn dưới dạng tiềm
năng này.
16
Bước 6: Sau khi học sinh nhận xét, phản hồi, giáo viên chốt lại kiến thức cơ
bản bằng việc đưa ra bảng đã được chuẩn bị sẵn.
Tài
nguyên
Tình hình sử dụng Các biện pháp bảo vệ
Nước - Sử dụng chưa hợp lí.
- Chưa khai thác hết tiềm năng,
hiệu quả thấp.

- Khai thác nước ngầm quá mức,
hạ thấp mực nước, lún đất.
- Ô nhiễm và thiếu nước ngọt.
- Xây dựng các công trình chứa
nước.
- Quy hoạch, sử dụng nguồn
nước hiệu quả.
- Có các biện pháp hành chính
để xử lí các trường hợp vi
phạm.
- Tuyên truyền, giáo dục ý thức
người dân.
Khoáng
sản
- Nước ta có nhiều mỏ khoáng
sản, nhưng phần lớn là mỏ nhỏ,
phân tán, khó khai thác, gây lãng
phí tài nguyên, ô nhiễm môi
trường.
- Cần xử lí chặt chẽ việc khai
thác.
- Xử lí các vi phạm về việc
khai thác tài nguyên khoáng sản
bừa bãi.
Du lịch Ô nhiễm môi trường, khiến cảnh
quan du lịch suy thoái.
- Cần phải bảo tồn, tôn tạo các
giá trị du lịch.
- Phát triển du lịch sinh thái.
Khí hậu Chưa được khai thác hợp lí và

sử dụng hiệu quả.
Xây dựng các ngành kinh tế để
sử dụng hiệu quả.
Biển Khoáng sản, hải sản đang được
khai thác bừa bãi, ô nhiễm môi
trường.
Khai thác tổng hợp.

Phần liên hệ với địa phương: Phần này giáo viên gọi một số học sinh lên
để tự liên hệ về tình hình sử dụng các tài nguyên như tài nguyên nước, khoáng
17
sản, du lịch, khí hậu và biển ở các địa phương- nơi các em đang sinh sống, để từ
đó các em có ý thức cao trong việc sử dụng hợp lí và bảo vệ các tài nguyên này.
Cuối cùng, giáo viên yêu cầu học sinh trả lời các câu hỏi 1,2,3 trang 61 sách
giáo khoa để một lần nữa học sinh khắc sâu được những kiến thức cơ bản của
bài học.
Giáo viên có thể đưa ra một số câu hỏi, bài tập trong các đề thi có liên quan
đến nội dung bài học để học sinh về nhà làm.
Như vậy, việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong mỗi bài, mỗi
phần là rất cần thiết (tùy thuộc vào mỗi bài để lựa chọn phương pháp thảo luận
cho phù hợp). Vì qua đó, mới phát huy được tính tích cực của học sinh trong quá
trình lĩnh hội tri thức, học sinh không còn thụ động trong học tập, mà thông qua
thảo luận nhóm các em có thể học cách chia sẻ, giúp đỡ, tôn trọng lẫn nhau, tăng
cường sự tham gia và nâng cao hiệu quả học tập.
3. Kết quả nghiên cứu:
a. Đối với giáo viên: Qua nghiên cứu đề tài tôi nhận thấy:
* Khi dạy phương pháp thảo luận nhóm, giáo viên cần chú ý:
- Chọn bài, nội dung và các phần cần thảo luận cho thích hợp.
- Giáo viên chuẩn bị tốt hệ thống câu hỏi để cung cấp cho học sinh thảo luận.
- Trong quá trình thảo luận, giáo viên cần kết hợp với các phương pháp, kĩ

thuật dạy học khác như phương pháp đặt và giải quyết vấn đề, kĩ thuật khăn phủ
bàn, kĩ thuật mảnh ghép
- Giáo viên cần chuẩn bị và đưa ra các thiết bị dạy học cần thiết như bản đồ,
bảng số liệu, hình ảnh, video clip có liên quan đến nội dung thảo luận.
- Giáo viên cần thiết kế hoạt động nhóm một cách cụ thể như giao nhiệm vụ
phù hợp với khả năng của học sinh, nêu mục đích, nhiệm vụ của nhóm, cách
chia nhóm, phân công nhóm trưởng, thư kí và nhiệm vụ cụ thể cho các thành
viên trong nhóm. Thiết kế các phiếu giao việc tạo điều kiện cho học sinh có thể
dễ dàng hiểu rõ nhiệm vụ và thể hiện rõ kết quả hoạt động của cá nhân hoặc cả
nhóm.
18
Chú ý xác định thời gian phù hợp cho hoạt động nhóm để thực hiện có hiệu
quả, tránh hình thức.
Cần thiết kế các hoạt động kết hợp cá nhân, theo cặp, theo nhóm để thay đổi
hoạt động, tạo hứng thú và nâng cao kết quả học tập của học sinh.
- Phần củng cố, đánh giá: Tổ chức đánh giá kết quả hoạt động của nhóm qua
việc đại diện các nhóm trình bày kết quả, các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
Giáo viên có thể thiết kế thêm một số bài tập củng cố chung hoặc dưới hình
thức trò chơi học tập theo nhóm, khuyến khích học sinh tích cực và thoải mái
nhưng cần chú ý tới thời gian của lớp học.
* Giáo viên cần tích cực: Đầu tư nghiên cứu, chuẩn bị tốt nội dung thảo luận
phù hợp với từng bài, từng phần, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học.
b. Đối với học sinh:
- Về kiến thức:
Thông qua phương pháp thảo luận nhóm, giúp học sinh tham gia tích cực,
chủ động hơn và lĩnh hội kiến thức nhanh hơn, học sinh có thể tiếp nhận thông
tin địa lí nhẹ nhàng hơn, kiến thức nắm được vững vàng hơn và bước đầu học
sinh yêu thích học tập bộ môn Địa lí và giờ học sôi nổi, hứng thú hơn.
- Về kĩ năng:
Giúp học sinh có được các kĩ năng phân tích bảng số liệu, phân tích bản đồ,

hình ảnh có liên quan đến nội dung thảo luận.
Ngoài ra còn rèn luyện cho học sinh các kĩ năng xã hội như: Lắng nghe tích
cực, đặt câu hỏi, đưa thông tin phản hồi tích cực, thuyết phục, ra quyết định
Và kĩ năng đánh giá của nhóm, cũng như các nhóm khác.
- Về thái độ, tình cảm:
Học sinh yêu thích học tập bộ môn, yêu mến thiên nhiên, từ đó có ý thức
trong việc sử dụng hợp lí tài nguyên và bảo vệ tài nguyên môi trường, có niềm
tin vào khả năng của con người để chinh phục tự nhiên, cải tạo tự nhiên để phục
vụ cuộc sống. Từ đó giúp các em có ý thức bảo vệ môi trường xung quanh
“Xanh- Sạch- Đẹp”, bảo vệ môi trường sống trong lành. Giữ gìn vệ sinh trường,
19
lớp, có ý thức chăm sóc và bảo vệ cảnh quan xung quanh nơi mình đang sinh
sống và học tập.
Việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm đã được tôi áp dụng trong vài
năm học, bắt đầu từ khi thực hiện theo phương pháp mới: Phương pháp lấy học
sinh làm trung tâm.
Nhưng cho đến năm học này, năm học 2012-2013, tôi mới áp dụng triệt để
phương pháp thảo luận nhóm trong bài 14: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên
nhiên”- Địa lí 12, ở các lớp 12A5, 12A6, 12A 7 và kết quả đạt được thông qua
bài kiểm tra đạt kết quả khả quan hơn, số học sinh khá giỏi nhiều hơn so với
những lớp mà tôi không áp dụng phương pháp thảo luận trong các phần của bài
học như lớp 12A8, 12A9.
Kết quả cụ thể như sau:
Bảng tổng hợp điểm kiểm tra của học sinh.
Lớp Sĩ
số
Điểm
Giỏi Khá
Trung bình
Yếu Kém

SL % SL % SL % SL % SL %
Lớp
đối
chứng
12A8 40 0 0 8 20,
0
21 52,5 10 25,0 1 2,5
12A9 38 0 0 5 13,2 20 52,6 11 28,9 2 5,3
Tổng số
78 0 0 13 16,
7
41 52,
6
21 26,9 3 3,8
Lớp
thực
12A5 45 12 26,7 17 37,8 15 33,3 1 2,2 0 0
12A6 50 15 30,
0
19 38,
0
16 32,0 0 0 0 0
12A7 49 16 32,7 22 44,9 11 22,4 0 0 0 0
Tổng số
144 43 29,9 58 40,
3
42 29,2 1 0,6 0 0

Như vậy, từ kết quả so sánh trên cho thấy việc sử dụng phương pháp thảo
luận nhóm đã đem lại hiệu quả rất cao trong dạy học Địa lí, chất lượng ở các lớp

thực nghiệm rất khả quan, đặc biệt học sinh đạt điểm giỏi chiếm tỉ lệ khá cao
29,9 %. Có thể nói, việc áp dụng lấy học sinh làm trung tâm (như phương pháp
20
thảo luận nhóm) là đúng hướng, phù hợp với điều kiện thực tế, đáp ứng được
yêu cầu của Đổi mới phương pháp, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học
Địa lí ở trường phổ thông. Với cách làm này, chúng ta có thể vận dụng để giảng
dạy trong các bài khác về tự nhiên, kinh tế- xã hội ở tất cả các khối lớp để đạt
hiệu quả và chất lượng cao hơn.
C. KẾT LUẬN
Qua quá trình giảng dạy tại trường THPT Vĩnh Lộc, bản thân tôi đã rút ra
được những bài học bổ ích, những kinh nghiệm quý báu từ việc sử dụng phương
pháp lấy học sinh làm trung tâm (như phương phương pháp thảo luận nhóm).
Thông qua đó, bước đầu đã hình thành cho các em tính tự lực trong việc lĩnh
hội tri thức, tạo điều kiện cho các em học cách chia sẻ, giúp đỡ và tôn trọng lẫn
nhau, tăng cượng sự tham gia và nâng cao hiệu quả học tập.
Giúp cho các em có một buổi thảo luận sôi nổi, hào hứng và đạt hiệu quả
giáo dục cao.
* Ý kiến đề xuất:
a. Đối với giáo viên trực tiếp giảng dạy Địa lí ở các khối lớp, cần quan tâm
hơn nữa đến việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm.
Trong giảng dạy, giáo viên cần xem đây là phương pháp không thể thiếu,
phương pháp cần thiết, được ứng dụng trong các bài, các phần ở tất cả các khối
lớp, đặc biệt là khối lớp cuối cấp. giáo viên cần đề cao vai trò trong việc sử dụng
phương pháp thảo luận nhóm phù hợp với từng nội dung bài giảng thật thường
xuyên, nghiêm túc, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học.
b. Về phía Ban giám hiệu Nhà trường:
Trong điều kiện Đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, việc sử dụng
phương pháp thảo luận nhóm là rất cần thiết. Để thực hiện tốt được phương
pháp này trong mỗi bài giảng thì cần phải có đủ cơ sở vật chất, thiết bị cần thiết
21

để phục vụ bài giảng. Do vậy, Nhà trường cần trang bị thêm các phương tiện,
thiết bị, đồ dùng dạy học để tạo điều kiện tốt hơn nữa cho giáo viên trong việc
thực hiện phương pháp này.
Trên đây là những ý kiến chủ quan của cá nhân tôi từ thực tiễn giảng dạy.
Trong quá trình làm đề tài cũng không tránh khỏi những thiếu sót và khiếm
khuyết. Tôi rất mong nhận được sự góp ý chân thành của Hội đồng khoa học
ngành Giáo dục Tỉnh, các thầy giáo, cô giáo và đồng nghiệp để cho đề tài của tôi
được đầy đủ và hoàn thiện hơn, cũng như có thể thực hiện tốt hơn các đề tài lần
sau.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ












Thanh Hóa, ngày 10 tháng 5 năm 2013
Tôi xin cam đoan đây là SKKN
của mình viết, không sao chép nội
dung của người khác.
Người viết
Phạm Thị Bình
22

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO.
1. Kĩ thuật dạy học Địa lí ở Trường THPT.
- Đặng Văn Đức; Nguyễn Thị Thu Hằng. Nhà xuất bản Giáo dục năm 1999.
2. Lí luận dạy học Địa lí. - Nguyễn Dược; Nguyễn Trọng Phúc.
- Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội- 1998.
3. Dạy và học tích cực: Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học.
- Nguyễn Lăng Bình- Đỗ hương Trà- Nguyễn Phương Hồng- Cao Thị Thặng.
- Nhà xuất bản Đại học sư phạm- 2010.
4. Dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng.
- Lê Thông- Đỗ Anh Dũng- Vũ Đình Hòa- Trần Thị Tuyến.
- Nhà xuất bản Đại học sư phạm- 2009.
23
5. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Địa lí lớp 12.
- Phạm Thị Sen- Nguyễn Hải Châu- Nguyễn Đức Vũ.
- Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam- 2009.
6. Tài liệu tập huấn giáo viên dạy học, kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức,
kĩ năng trong chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lí cấp THPT.
- Đỗ Anh Dũng- Nguyễn Thị Minh Phương- Nguyễn Thị Hương
- Bộ Giáo dục và Đào tạo- 2010.
7. Sách giáo khoa, sách giáo viên Địa lí 12.
- Lê Thông- Nguyễn Viết Thịnh- Nguyễn Kim Chương- Phạm Xuân Hậu-
Đặng Duy Lợi- Phạm Thị Sen- Phí Công Việt.
- Nhà xuất bản Giáo dục- 2009.
24