Quan điểm dạy học lấy người học làm trung tâm và phương pháp tình huống trong dạy-học môn giáo dục học

QUAN ĐIỂM DẠY HỌC LẤY NGƯỜI HỌC LÀM TRUNG
TÂM
VÀ PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG
TRONG DẠY-HỌC MÔN GIÁO DỤC HỌC
1. Vài ý kiến về quan điểm dạy học lấy người học làm trung
tâm
Xu hướng chung của đổi mới phương pháp dạy học đại học là đổi
mới theo quan điểm
dạy học lấy người học làm trung tâm. Quan điểm này có cơ sở lý
luận từ việc nhận thức
quá trình dạy học (QTDH) luôn luôn vận động và phát triển
không ngừng chịu sự chi phối
của nhiều quy luật, trong đó quy luật về mối quan hệ biện chứng
giữa dạy và học, giữa
thầy và trò trong QTDH là quy luật cơ bản. Thầy và trò - Cả hai
chủ thể này đều chủ
động, tích cực bằng hoạt động của mình hướng tới tri thức. Thầy
giữ vai trò chủ đạo, tổ
chức điều khiển hoạt động nhận thức
của trò. Trò thì hoạt động tích cực
chiếm lĩnh tri
thức và biến nó thành vốn hiểu biết của mình để tiếp tục hoạt
động nhận
thức và hành
động thực tiễn. Bàn về phương pháp dạy học (PPDH) chúng ta
phải bàn đến PP dạy của
thầy và PP học của trò. Sự phù hợp của PPDH sẽ cho ta hiệu quả
thực sự của việc dạy
học. Thực chất của quan điểm dạy học lấy người học làm trung
tâm, đó là
hệ phương

pháp dạy - học tích cực lấy người học làm trung tâm còn gọi là
hệ PP dạy - tự học, được
xem như là một hệ thống PPDH có thể đáp ứng được các yêu cầu
cơ bản của mục tiêu
giáo dục trong thời kỳ đổi mới hiện nay.
Hệ thống các PPDH tích cực lấy người học làm trung tâm là kết
quả của sự kết hợp
giữa lý luận và thực tiễn, thực nghiệm ở nhà trường Việt Nam từ
nhiều năm. Đó là sự
tổng hợp, tích hợp nhiều PP gần gũi nhau như : PP tích cực, PP
hợp tác, PP học bắng hành
động, PP tình huống, PP nêu và giải quyết vấn đề , và một phần
nào đó có sự kết hợp với
các PPDH truyền thống được cải tiến, vận dụng theo hướng phát
huy tính tích cực, tự
giác, sáng tạo của người học. Trải qua quá trình nghiên cứu và
vận dụng các PPDH này
chúng tôi có thể nêu bốn đặc trưng cơ bản sau đây :
- Người học - chủ thể của hoạt động học, tự mình tìm ra kiến thức
cùng với cách tìm ra
kiến thức bằng hành động của chính mình.
- Người học tự thể hiện mình và hợp tác với các bạn, học bạn.
- Người dạy là thầy học - chuyên gia về học và tự học, là người tổ
chức và hướng dẫn
quá trình dạy - tự học, quá trình kết hợp cá nhân hoá với xã hội
hoá việc học của người
học.
- Người học tự kiểm tra, tự đánh giá, tự điều chỉnh hoạt động
nhận thức.
Như vậy, điều hay của các PP này là không phải chỉ để người học

dễ hiểu, để rồi học
bài mau thuộc, mà còn giúp cho người học đào sâu suy nghĩ, tìm
tòi, phát huy khả năng
của họ. Tất nhiên là họ nhớ sâu, nhớ cái mà họ hỏi, nhớ cái mà họ
đã tranh luận với bạn
và cái đã được thực hành. Điều hay thứ hai là giúp cho người học
tự trang bị PP tự học và
lòng ham học, sau khi ra đời vẫn muốn học và có thể tiếp tục tự
học mãi. Để làm đựơc
điều này người thầy giáo phải có đủ trình độ nắm vững đối tượng
biết cách tổ chức và
điều khiển, khơi gợi, phát triển tư duy cho người học.
Trường Đại học An Giang, 06/2007
14
Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Giảng dạy lấy người học làm trung
tâm”
Trong phạm vi bài viết này chúng tôi xin trình bày một số cố
gắng của bản thân trong
việc vận dụng PP tình huống - một trong những PPDH tích cực
lấy người học làm trung
tâm vào việc dạy - học môn Giáo dục học ở một số bài cụ thể.
2. Vận dụng PP tình huống trong dạy - học môn Giáo dục học
Mục tiêu của khoa sư phạm là đào tạo đội ngũ những người giáo
viên có đầy đủ phẩm
chất và năng lực sư phạm cần thiết đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo
dục hiện nay. Năng lực
sư phạm được tạo nên bởi nhiều hoạt động, nhiều môn học, trong
đó giáo dục học có vai
trò quan trọng. Vì vậy phải lấy việc rèn kỹ năng sư phạm
(KNSP), năng lực sư phạm làm

mục tiêu chủ yếu của việc dạy và học môn Giáo dục học. Kỹ
năng xử lý tình huống phạm
(THSP) là một thành tố rất quan trọng tạo nên năng lực sư phạm
của người giáo viên. Để
đạt được mục tiêu của môn học, giảng viên (GV) phải vận dụng
phối hợp nhiều PPDH, cả
các PPDH hiện đại và các PPDH truyền thống được cải tiến theo
hướng phát huy tính tích
cực, tự giác, sáng tạo của sinh viên (SV). Một trong những PP
cần vận dụng để rèn KNSP
cho SV là PP giảng dạy và học tập theo những THSP.
Khi áp dụng PPDH theo THSP, có thể chia người học thành từng
nhóm nhỏ (từ 5 đến 7
SV). GV đưa THSP nảy sinh trong thực tiễn và yêu cầu các nhóm
phân tích, đưa ra kết
luận, sau đó GV tổng kết đánh giá chung trên cơ sở kết luận của
mỗi nhóm, chỉ ra cái
được cái chưa được của mỗi nhóm. Có thể cử hai nhóm cùng giải
quyết một vấn đề, mỗi
bên tham gia phải bảo vệ quan điểm và lợi ích của mình cho đến
khi cả hai bên thống nhất
đựơc ý kiến chung. Đây thường là những THSP giả định hoặc
những tình huống có thật,
mà người GV đã sưu tầm hoặc đã chứng kiến trong thực tiễn.
Những tình huống này
được chọn lọc và đưa vào từng bài cụ thể với những yêu cầu phù
hợp mục tiêu bài học.
PP tình huông có thể còn được giao cho SV tự xây dựng tình
huống dựa trên những vấn
đề thực tiễn đã xẩy ra trong giáo dục hiện nay. SV tự phân tích và

xây dựng các phương
án giải quyết đưa ra những kết luận và kiến nghị.
THSP là những tình huống có vấn đề trong hoạt động sư phạm là
toàn bộ những sự
việc, hiện tượng, sự kiện bất ngờ, những nghịch lý nảy sinh trong
hoạt động sư phạm đòi
hỏi tập thể hay cá nhân nhà sư phạm phải suy nghĩ tìm kiếm sử
dụng các phương tiện,
cách thức mới để giải quyết chúng một cách tối ưu.
Điều kiện để có được THSP có vấn đề: Tập thể Sư phạm và cá
nhân nhà sư phạm phải
nhận thức đựơc những khó khăn (mâu thuẫn nhận thức) chứa
đựng trong tình huống đó ;
Phải tìm tòi cách lý giải và xử lý tìmh huống đó; phải có những tri
thức đáp ứng nội dung
cụ thể của tình huống, có KNSP, kinh nghiệm SP tương ứng làm
phương tiện xử lý tình
huống đó.
Mục đích của PP dạy - học theo THSP nhằm làm cho SV phát
huy tính chủ động, sáng
tạo, độc lập suy nghĩ tìm tòi phương án giải quyết, nhờ đó tăng
cường đựơc các KNSP
cần thiết. Khi đánh giá kết quả của SV theo PP này chủ yếu đánh
giá ở kỹ năng phân tích
vấn đề, đưa ra các phương án, lựa chọn các cách xử lý THSP. PP
này hướng SV vào
những cái đã biết rồi dẫn dắt họ, thông qua sự phân tích các ý
kiến tranh luận của nhóm
mà có những nhận thức và tiếp thu kiến thức mới. Như vậy, nêu
THSP mới chỉ cung cấp

nguyên liệu với những nguyên liệu này SV phải tự tìm lấy cách đi
cho mình, tự đi tới
quyết định hành động. PP Tình huống còn tạo ra bầu không khí
tâm lý cởi mở, tôn trọng,
tin cậy hợp tác với nhau, mọi người có thể học tập kinh nghiệm
của nhau, giúp đỡ nhau
cùng tiến bộ.
Trường Đại học An Giang, 06/2007
15
Một số ví dụ cụ thể :
Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Giảng dạy lấy người học làm trung
tâm”
PPDH theo THSP đựoc sử dụng nhiều khi tiến hành giảng dạy và
học tập học phần
Giáo dục học 2 , phần lý luận giáo dục .
*/ Dạy - học bài “nguyên tắc giáo dục”, GV yêu cầu SV nghiên
cứu tài liệu trước ở
nhà.Trọng tâm của bài này SV phải nắm nội dung và biện pháp
thực hiện 8 nguyên tắc
giáo dục, biết vận dụng lý luận phân tích đánh giá thực tiễn giáo
dục. Bằng các phương
pháp thyết trình nêu vấn đề, đàm thoại, hợp tác nhóm, SV có thể
tự trình bày phần lý luận,
GV tổng kết, kêt luận dựa trên những ý kiến đúng của SV và bổ
sung, mở rộng tri thức
mới gắn với ví dụ thực tiễn. Phần tiếp theo các nhóm làm việc
giải quyết THSP do GV
nêu ra, đồng thời yêu cầu mỗi nhóm phải xây dựng được từ 2 đến
3 THSP. Mỗi THSP
nêu ra, phải có những phương án giải quyết và thảo luận tìm ra

được phương án hay nhất
Những THSP có thể như :
1/ Có một học sinh trong lớp chủ nhiệm hay gây gổ với bạn, lực
học lại yếu. Một hôm
em dũng cảm cùng người khác bắt kẻ gian trả lại xe đạp cho một
bạn trong lớp.
2/ Khi sắp hết giờ học, một học sinh làm giáo viên bực mình vì
một câu hỏi thắc mắc
“hóc búa”ngoài sự chuẩn bị của giáo viên.
3/ Trong giờ chữa bài tập toán, có một học sinh đưa ra cách giải
ngắn và độc đáo hơn
cách giải của giáo viên.
Yêu cầu : SV làm việc nhóm tìm ra cách giải quyết hay nhất và
giải thích tại sao ứng
xử như vậy ? Phân tích cách ứng xử đó đã phù hợp như thế nào
với các nguyên tắc giáo
dục?
GV cần chuẩn bị thật nhiều THSP đa dạng, điển hình, phù hợp
với từng ngành học từ
đó giúp SV củng cố tri thức rèn KNSP, gây hứng thú học tập,
không khí lớp học sôi nổi,
khai thác được vốn kinh nghiệm sống của SV
*/ Dạy - học bài “Phương pháp giáo dục”. Mục tiêu rèn KNSP ở
bài này có phần nâng
cao hơn bài trước. Bằng PP tình huống, GV giúp SV không
những tìm ra cách xử lý
THSP hay, mà còn biết phối hợp hợp lý các PPGD để thực hiện
tốt các nguyên tắc giáo
dục, hợp từng đối tượng giáo dục, từng hoàn cảnh cụ thể THSP
giảng viên nêu ra có thể

phức tạp hơn, yêu cầu SV phân tích đánh giá ở mức độ phải vận
dụng tổng hợp những tri
thức đã học.
Giảng viên có thể đưa ra THSP như :
- Tình huống sư phạm : Ở trường trung học phổ thông A, một cô
giáo đã hơn 40 tuổi
chưa có gia đình dạy bộ môn sinh học nổi tiếng khó tính.Cô dạy
lớp nào là học sinh rất
sợ. Một hôm cô đang dạy ở lớp 11A2, vì đi đôi dép cao không
may cô trượt chân té nằm
dài trên bục giảng. Nhiều học sinh muốn đến đỡ cô dậy nhưng vì
sợ, cô đau đớn nhăn mặt
tự ngồi dậy, bỗng nhiên cả lớp phá lên cười
- Cách xử lý của giáo viên :
+ Các anh các chị cười xong chưa ? Gần hai chục năm dạy học,
tôi chưa thấy lớp học
nào tệ như lớp các anh các chị !
+ Nói xong cô xách cặp ra khỏi lớp tuyên bố không dạy lớp 11A2
nữa, mặc dù lớp
trưởng đã chạy theo cô xin lỗi.
16
Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Giảng dạy lấy người học làm trung
tâm”
+ Cô đã nghỉ dạy lớp này hai tuần liền, sau đó có sự can thiệp của
hiệu trưởng và giáo
viên chủ nhiệm lớp 11A2 cô mới tiếp tục dạy.
- Câu hỏi : Hãy phân tích đánh giá cách xử lý của giáo viên trên,
rút ra bài học sư phạm
? Nếu là bạn, bạn sẽ phối hợp những PPGD nào để xử lý THSP
trên ? Chỉ rõ mục tiêu

cần đạt và nội dung giáo dục cần thực hiện trong cách giải quyết
của bạn.
Như vậy, để thực hiện nhiệm vụ học tập SV phải biết huy động
các thao tác tư duy ở
mức cao, đòi hỏi vận dụng tri thức tổng hợp của nhiều bài học.
Với PPDH theo THSP,
KNSP của SV sẽ dần dần đựơc nâng cao đáp ứng yêu cầu của
mục tiêu đào tạo.
3. Kết luận
Đặc điểm lao động sư phạm của người GV vừa mang tính khoa
học vừa có tính nghệ
thuật. Đổi mới PPDH theo quan điểm lấy người học làm trung
tâm là hoàn toàn mang tính
khoa học, việc vận dụng các PPDH tích cực theo quan điểm trên
lại mang tính nghệ thuật,
linh hoạt, sáng tạo ở từng bộ môn, từng GV. Dạy học ở đại học
đòi hỏi người GV phải có
sự hiểu biết sâu sắc về nội dung dạy học của từng môn, từng học
phần và nhiều lĩnh vực
tri thức có liên quan đến phần mình giảng dạy. Không thể đổi
mới, cải tiến PPDH khi
chưa nắm vững nội dụng dạy học. Phương pháp tình huống là
một trong những phương
pháp “tập trung vào người học” đã phát huy được tính tích cực,
chủ động, sáng tạo của
SV”. Việc đưa các PPDH mới vào dạy học ở trường Đại học đòi
hỏi có sự quyết tâm cao
của các cấp lãnh đạo nhà trường, đặc biệt cần có
sự quyết tâm nỗ lực cao của mỗi
giảng viên.

17