CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC NHẰM ĐÁP ỨNG NHU CẦU XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG

i

L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi.
Các k t qu nghiên c u trong lu n án là trung th c, các s
li u trong lu n án có ngu n g c rõ ràng.

Tác gi

Bùi S Tu n


ii

M CL C

TRANG PH BÌA
L I CAM ðOAN ...................................................................................................... I
M C L C................................................................................................................ II
DANH M C CÁC CH

VI T T T...................................................................VII

DANH M C CÁC B NG, BI U, SƠ ð

VÀ H P....................................... VIII

M ð U.....................................................................................................................1
Chương 1 CƠ S
ðÁP

LÝ LU N V CH T LƯ NG NGU N NHÂN L C NH M

NG NHU C U XU T KH U LAO ð NG....................................................8

1.1 NGU N NHÂN L CVÀ XU T KH U LAO ð NG.....................................8
1.1.1 Khái ni m v ngu n nhân l c .................................................................................8
1.1.2 Ngư i ñi xu t kh u lao ñ ng và ho t ñ ng xu t kh u lao ñ ng......................10
1.1.2.1 Các khái ni m c a qu c t v ngư i ñi xu t kh u lao ñ ng:........................10
1.1.2.2 Khái ni m ngư i Vi t Nam ñi xu t kh u lao ñ ng.......................................13
1.1.2.3 N i dung ho t ñ ng xu t kh u lao ñ ng ......................................................13
1.1.2.4. M t s ngành ngh ch y u c a lao ñ ng Vi t Nam ñi xu t kh u...............14
1.1.3 Ngu n nhân l c ñáp ng nhu c u xu t kh u lao ñ ng.....................................15
1.1.4 Ch t lư ng ngu n nhân l c...................................................................................16
1.1.4.1 Ch t lư ng ngu n nhân l c ..........................................................................16
1.1.4.2 Ch t lư ng ngu n nhân l c trong b i c nh toàn c u hoá..........................21
1.1.5 Th trư ng xu t kh u lao ñ ng.............................................................................23
1.1.5.1 ð c ñi m c a th trư ng xu t kh u lao ñ ng ..............................................23
1.1.5.2 Cung - c u lao ñ ng xu t kh u ....................................................................25
1.1.5.3 Phát tri n th trư ng xu t kh u lao ñ ng.....................................................28
1.2 N I DUNG LIÊN QUAN ð N CH T LƯ NG NGU N NHÂN L C ðÁP
NG NHU C U XU T KH U LAO ð NG .......................................................28
1.2.1 Ch t lư ng ngu n nhân l c ñáp ng nhu c u xu t kh u lao ñ ng ...............28
1.2.2 Các y u t c u thành và tiêu chí đánh giá ch t lư ng ngu n nhân l c nh m
ñáp ng nhu c u xu t kh u lao ñ ng............................................................................30
1.2.2.1 Y u t v th l c và các tiêu chí đánh giá tr c ti p .....................................31
1.2.2.2 Y u t v giáo d c, đào t o và tiêu chí đánh giá tr c ti p...........................32
1.2.2.3 Y u t v ý th c xã h i và tiêu chí đánh giá tr c ti p...................................33

iii

1.2.2.4 M t s tiêu chí đánh giá gián ti p.................................................................35
1.2.3 Các nhân t ch y u nh hư ng ñ n ch t lư ng ngu n nhân l c ñáp ng
nhu c u xu t kh u lao ñ ng............................................................................................37
1.2.3.1 Công tác tuy n ch n lao ñ ng.......................................................................38
1.2.3.2 Trình đ phát tri n c a giáo d c - ñào t o chung và

ñ a phương...........40

1.2.3.3 Th ch , chính sách .......................................................................................40
1.2.3.4 Văn hố ngh ................................................................................................41
1.2.3.5 Y t , chăm sóc s c kho c ng đ ng...............................................................42
1.2.3.6 Trình đ phát tri n kinh t c a ñ a phương .................................................42
1.2.3.7 V trí ñ a lý nơi ngư i lao ñ ng cư trú .........................................................43
1.3 HI U QU TRONG XU T KH U LAO ð NG ..........................................44
1.3.1 Chi phí cơ h i và m t s r i ro ñ i v i ngư i ñi xu t kh u lao đ ng ............44
1.3.1.1 Chi phí cơ h i................................................................................................44
1.3.1.2 M t s r i ro có th g p

nư c ngoài .........................................................45

1.3.2 ðánh giá hi u qu c a lao ñ ng ñi xu t kh u lao ñ ng...................................46
1.4 KINH NGHI M M T S
NHÂN L C ðÁP

NƯ C V ð M B O CH T LƯ NG NGU N

NG NHU C U XU T KH U LAO ð NG VÀ BÀI H C

ð I V I VI T NAM ..............................................................................................49
1.4.1 Kinh nghi m c a Philippin....................................................................................49
1.4.2 Kinh nghi m c a Hàn Qu c.................................................................................52
1.4.3 Kinh nghi m c a n ð .........................................................................................55
1.4.4 Bài h c kinh nghi m có th v n d ng cho Vi t Nam .......................................59
Tóm t t chương 1 .............................................................................................................62
Chương 2 PHÂN TÍCH TH C TR NG CH T LƯ NG NGU N NHÂN L C
ðÁP

NG NHU C U XU T KH U LAO ð NG C A VI T NAM TRONG

TH I GIAN QUA............................................................................................................63
2.1 T NG QUAN V CH T LƯ NG NGU N NHÂN L C C A VI T NAM
VÀ XU T KH U LAO ð NG..............................................................................63
2.1.1 ð c ñi m kinh t - xã h i nh hư ng ñ n ch t lư ng ngu n nhân l c .........63
2.1.2 Th c tr ng v ch t lư ng ngu n nhân l c Vi t Nam ......................................66
2.1.2.1 V y u t th l c ............................................................................................66
2.1.2.2 V y u t giáo d c – ñào t o.........................................................................68


iv

2.1.2.3 V y u t ý th c xã h i ..................................................................................69
2.1.3 Khái quát v xu t kh u lao ñ ng c a Vi t Nam ...............................................69
2.1.3.1 Xu t kh u lao ñ ng c a Vi t Nam th i kỳ 1980 ñ n 1990............................69
2.1.3.2 Xu t kh u lao ñ ng t năm 1991 ñ n nay ...................................................71
2.2 TH C TR NG CH T LƯ NG NGU N NHÂN L C VI T NAM ðÁP
NG NHU C U XU T KH U LAO ð NG .......................................................75
2.2.1 Nhu c u nh n lao ñ ng và th c tr ng lao ñ ng Vi t Nam t i m t s th
trư ng ch y u ..................................................................................................................75

2.2.1.1 Th trư ng ðài Loan .....................................................................................75
2.2.1.2 Th trư ng Malaysia.....................................................................................80
2.2.2.3 Th trư ng Hàn Qu c...................................................................................85
2.2.2.4 Th trư ng Nh t B n .....................................................................................90
2.2.2 Phân tích ch t lư ng ngu n nhân l c nh m ñáp ng nhu c u xu t kh u lao
ñ ng và các nhân t

nh hư ng .....................................................................................94

2.2.3.1 Phân tích ch t lư ng ngu n nhân l c ñáp ng nhu c u xu t kh u lao đ ng....95
2.2.3.2 Phân tích các nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng ngu n nhân l c ñáp ng

nhu c u xu t kh u lao ñ ng ....................................................................................108
2.2.3 Th c tr ng v cơng tác đào t o lao đ ng trư c khi xu t c nh ......................111
2.3 HI U QU TRONG XU T KH U LAO ð NG .......................................115
2.3.1 Phịng ng a và tránh đư c r i ro c a lao đ ng Vi t Nam

nư c ngồi góp

ph n nâng cao hi u qu trong xu t kh u lao ñ ng...................................................115
2.3.2 ðánh giá hi u qu kinh t - xã h i c a ngư i ñi xu t kh u lao ñ ng ...........117
2.3.2.1 S lao ñ ng và vi c làm ñư c t o ra qua xu t kh u lao ñ ng góp ph n gi m
s c ép vi c làm trong nư c .....................................................................................117
2.3.2.2 C i thi n thu nh p c a ngư i lao ñ ng và ngu n thu ngo i t c a nhà nư c ..118
2.3.2.3 Hình thành l c lư ng lao đ ng có, tay ngh và l i s ng cơng nghi p ......120
2.3.2.4 Qu ng bá hình nh lao đ ng Vi t Nam trên th trư ng lao ñ ng qu c t ......122
2.4 NH NG ƯU ðI M, H N CH VÀ NGUYÊN NHÂN V CH T LƯ NG
NGU N NHÂN L C ðÁP

NG NHU C U XU T KH U LAO ð NG

NƯ C TA ..............................................................................................................122
2.4.1 Nh ng ưu ñi m.....................................................................................................122
2.4.2 M t s h n ch .......................................................................................................124


v

2.4.3 Nguyên nhân c a nh ng h n ch .......................................................................126
Tóm t t chương 2 ...........................................................................................................130
Chương 3 GI I PHÁP NÂNG CAO CH T LƯ NG NGU N NHÂN L C
NH M ðÁP

NG NHU C U XU T KH U LAO ð NG C A VI T NAM

ð N NĂM 2020..............................................................................................................132
3.1 XU HƯ NG PHÁT TRI N C A DI CƯ LAO ð NG QU C T ............132
3.1.1 Xu hư ng di cư lao ñ ng qu c t .......................................................................132
3.1.1.1 Tình hình chung...........................................................................................132
3.1.1.2 ð c đi m ....................................................................................................132
3.1.1.3 Xu th phát tri n.........................................................................................134
3.1.1.4 ð c ñi m lu t pháp v di cư lao ñ ng qu c t c a m t s nư c ...............135
3.1.2 Xu hư ng nh n lao ñ ng c a m t s nư c .......................................................141
3.1.2.1 Xu hư ng chung ..........................................................................................141
3.1.2.2 Xu hư ng m t s th trư ng nh n lao ñ ng ................................................142
3.2 QUAN ðI M VÀ M C TIÊU XU T KH U LAO ð NG........................146
3.2.1 Quan ñi m c a ð ng và Nhà nư c ....................................................................146
3.2.2 Quan ñi m c a tác gi trong phát tri n ho t ñ ng XKLð ............................146

3.2.3 M c tiêu ho t ñ ng xu t kh u lao ñ ng trong th i gian t i ..........................147
3.3 GI I PHÁP NÂNG CAO CH T LƯ NG NGU N NHÂN L C NH M
ðÁP

NG NHU C U XKLð C A VI T NAM ð N NĂM 2020 ....................148

3.3.1 Nhóm gi i pháp nâng cao ch t lư ng tuy n ch n và đào t o lao đ ng........150
3.3.2 Nhóm gi i pháp v cơ ch chính sách c a Nhà nư c ......................................155
3.3.3 Nhóm gi i pháp phát tri n th trư ng xu t kh u lao ñ ng............................162
3.3.4 Nhóm gi i pháp v tuyên truy n, nâng cao nh n th c v yêu c u ch t lư ng
k năng ngh trong ho t ñ ng xu t kh u lao đ ng ..................................................166
3.3.5 Nhóm gi i pháp ñ y m nh phát tri n – kinh t xã h i và nâng cao ch t lư ng
y t , chăm sóc s c kho c ng ñ ng...............................................................................169
3.4 ðI U KI N ð M B O TH C HI N CÁC GI I PHÁP NÂNG CAO
CH T LƯ NG LAO ð NG XU T KH U C A VI T NAM........................170
3.4.1 Ki n ngh v i Qu c h i.........................................................................................171
3.4.2 Ki n ngh v i Chính ph ......................................................................................171
3.4.3 Ki n ngh v i B Lao ñ ng Thương binh và Xã h i ......................................172


vi

3.4.4 Ki n ngh v i các B , Ngành liên quan..............................................................173
3.4.5 Ki n ngh v i các c p chính quy n đ a phương.............................................173
3.4.6 ð i v i ngư i lao đ ng ........................................................................................174
Tóm t t Chương 3 ..........................................................................................................175
K T LU N ............................................................................................................176
NH NG CƠNG TRÌNH NGHIÊN C U ðà CÔNG B .................................179
C A TÁC GI LIÊN QUAN ð N ð TÀI LU N ÁN ...................................179
DANH M C TÀI LI U THAM KH O.............................................................180

PH L C


vii

DANH M C CÁC CH

VI T T T

Ch vi t t t

Ch vi t ñ y ñ

BLðTBXH

B Lao ñ ng – Thương binh và Xã h i

CNH-HðH

Cơng nghi p hố, Hi n đ i hố

HðLð

H p đ ng lao đ ng

HTLð

H p tác lao ñ ng

IOM

T ch c Di cư Qu c t (International Organization
for Migration)

ILO

T ch c Lao ñ ng Qu c t (International Labour
Organization)

Lð

Lao ñ ng

LLLð

L c lư ng lao ñ ng

NNL

Ngu n nhân l c

NLð

Ngư i lao ñ ng

SLð

S c lao ñ ng

TTLð

Th trư ng lao ñ ng

XHCN

Xã h i ch nghĩa

XKLð

Xu t kh u lao ñ ng

UNIFEM

Qu Phát tri n Ph n Liên h p qu c (United
Nations Development Funds for Women)


viii

DANH M C CÁC B NG, SƠ ð , BI U VÀ H P
CÁC B NG
B ng 1.1: M t s so sánh v yêu c u ch t lư ng Lð xu t kh u và lao ñ ng trong nư c ......29
B ng 2.1: Các ch s phát tri n con ngư i c a Vi t Nam qua các năm .........................................67
B ng 2.2: S lao ñ ng ñi làm vi c

các nư c XHCN t 1980 - 1990 ...........................................70

B ng 2.3: S lư ng lao ñ ng ñi làm vi c nư c ngoài t 1991-1995 ...................................................71
B ng 2.4: S lư ng lao ñ ng ñưa ñi XKLð t
B ng 2.5: S lư ng Lð ñưa ñi làm vi c

năm 1996 - 2000 .....................................................72

nư c ngoài t 2001 - 2010 ...........................................73

B ng 2.6 : M t s ñơn hàng ðài Loan nh n lao ñ ng Vi t Nam .......................................................78
B ng 2.7: M t s h p ñ ng c a Malaysia ti p nh n lao ñ ng Vi t Nam .......................................84
B ng 2.8: M t s h p ñ ng c a Nh t B n ti p nh n lao ñ ng Vi t Nam ......................................93
B ng 2.9: ðánh giá v ch t lư ng lao ñ ng xu t kh u c a Vi t Nam .............................................95
B ng 2.10: ðáp ng yêu c u th trư ng XKLð c a lao ñ ng Vi t Nam .......................................96
B ng 2.11 : Trình đ chun mơn k thu t c a lao đ ng đư c kh o sát ......................................97
B ng 2.12: ðánh giá c a Lð v n i dung h c trư c khi ñi XKLð...................................................99
B ng 2.13: T ñánh giá v b n thân so v i yêu c u c a th trư ng ..................................................99
B ng 2.14: Khó khăn đ i v i NLð khi đi làm vi c

nư c ngồi .................................................100

B ng 2.15: M t s nh n xét c a Lð Vi t Nam so v i Lð các nư c ..............................................103
B ng 2.16: Lý do ch s d ng Malaysia tuy n d ng lao ñ ng Vi t Nam ...................................105
B ng 2.17: ðánh giá ch t lư ng lao ñ ng Vi t Nam c a 30 nhà máy Malaysia (t ng ñi m
t i ña là 300 ñi m) ..................................................................................................................................................106
B ng 2.18: Các nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng NNL ñi XKLð...............................................109

B ng 2.19: Ý ki n v phương th c tuy n ch n lao ñ ng....................................................................110
B ng 2.20: N i dung t ng quát và phân ph i th i gian .......................................................................112
B ng 2.21: T ng h p phát sinh liên quan ñ n lao ñ ng Vi t Nam

m t s nư c trong th i

gian v a qua ...............................................................................................................................................................115
B ng 2.22: T tr ng c a XKLð trong t ng s vi c làm hàng năm.............................................117
B ng 2.23: S ti n ngư i lao ñ ng ñi xu t kh u g i v

......................................................................119

so v i kim ng ch xu t kh u hàng năm (2000 - 2010)............................................................................119
B ng 2.24: S lư ng Lð ñưa ñi theo th trư ng tr ng ñi m (2000-2010)..................................123


ix

CÁC SƠ ð
Sơ ñ 1.1: Các y u t c u thành ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð.............31
Sơ ñ 1.2: Các nhân t ch y u nh hư ng ñ n ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u
XKLð .....................................................................................................38
Sơ ñ 1.3: H th ng qu n lý lao đ ng

ngồi nư c c a Hàn Qu c.........................52

Sơ đ 1.4: Quy trình xu t kh u lao ñ ng c a Hàn Qu c ..........................................54
CÁC BI U ð
Bi u ñ 2.1: T ng GDP tăng trư ng trung bình hàng năm 2000-2008 .................63
Bi u ñ 2.2: H s co giãn vi c làm v i GDP các nư c, 2004, 2008 ....................64
Bi u ñ

2.3: Lao ñ ng Vi t Nam ñưa ñi làm vi c t i ðài Loan hàng năm t năm

2000-2010 ................................................................................................................77

Bi u ñ 2.4: S li u th ng kê v Lð nư c ngoài làm vi c t i ðài Loan (tính đ n
tháng 4/2010) ...........................................................................................................79
Bi u đ 2.5: Cơ c u ngành ngh lao ñ ng Vi t Nam làm vi c t i ðài Loan tính đ n
tháng 4/2010..............................................................................................................80
Bi u ñ 2.6: Lð Vi t Nam ñưa ñi làm vi c hàng năm t i Malaysia 2000-2010 .....83
Bi u ñ 2.7: Lð Vi t Nam ñi làm vi c t i Hàn Qu c 2000-2010 ..........................88
Bi u ñ 2.8: Lð Vi t Nam ñưa ñi làm vi c t i Nh t B n (2000-2010) ....................94

CÁC H P
H p 2.1 : Xu t kh u lao ñ ng Hưng Yên ....................................................................118
H p 2.2 : Xã s ng b ng... ngo i t ..........................................................................120
H p 2.3 : 'Ôsin' x ðài thành bà ch chè s ch........................................................121


1

M ð U
1. Lý do ch n ñ tài
Ho t ñ ng xu t kh u lao ñ ng (XKLð) ñư c ð ng và Nhà nư c ta xác ñ nh là
lĩnh v c kinh t ñ i ngo i quan tr ng, m t b ph n c a chính sách gi i quy t vi c
làm, ch tiêu XKLð ñư c Qu c h i ñưa vào k ho ch hàng năm. Ch trương này ñã
ñư c th hi n c th

Báo cáo v phương hư ng, nhi m v phát tri n kinh t - xã

h i 5 năm (2006 - 2010) t i ð i h i đ i bi u tồn qu c l n th X c a ð ng là:“ Ti p
t c th c hi n chương trình XKLð, tăng t l lao ñ ng xu t kh u ñã qua ñào t o,
qu n lý ch t ch và b o v quy n l i chính đáng c a ngư i lao ñ ng”. Trong nh ng
năm qua ho t ñ ng XKLð ñã thu ñư c m t s k t qu kh quan, góp ph n t o vi c
làm, xố đói, gi m nghèo, c i thi n ñ i s ng cho ngư i lao ñ ng và gia ñình h .

M t b ph n lao ñ ng ñã ti p thu kinh nghi m, k thu t, công ngh tiên ti n trong
s n xu t c a nư c b n. Theo th ng kê chưa ñ y ñ , hi n có trên 500.000 lao đ ng
Vi t Nam đang làm vi c có th i h n

nư c ngồi (t i hơn 46 qu c gia và vùng lãnh

th ) v i nhi u lo i ngành ngh và trình ñ khác nhau. H ng năm s lao ñ ng này
chuy n v nư c g n 2 t USD, nâng cao thu nh p cho b n thân, gia ñình và xã h i,
tăng ngu n v n ñ u tư phát tri n s n xu t. So v i m t s ngành khác, thu nh p c a
ngư i lao ñ ng ñi làm vi c

nư c ngồi có hi u qu cao, v n đ u tư ít, đem l i l i

ích nhi u m t… Tuy nhiên l c lư ng lao ñ ng (LLLð) Vi t Nam ñi XKLð ph n
l n xu t thân là nơng dân. H đư c g i là nh ng lao đ ng “3 khơng” : không ngh ,
không ngo i ng , không tác phong cơng nghi p và k lu t lao đ ng. Cho ñ n nh ng
năm g n ñây, dù ñã có chuy n bi n nhưng t l ngư i ñi XKLð có ngh v n r t
th p so v i yêu c u th c t , hơn n a tác phong công nghi p và k lu t lao ñ ng,
cũng như hi u bi t v phong t c t p quán và pháp lu t c a nư c s t i còn r t kém,
t l lao ñ ng vi ph m k lu t và ph i v trư c th i h n thư ng cao hơn so v i các
nư c phái c khác, ví d như s vi c hơn 200 công nhân n ngành may c a Vi t
Nam đình cơng khơng đúng quy đ nh

Jordan năm 2008, t l lao ñ ng Vi t Nam

b h p ñ ng ra ngoài làm ăn cư trú b t h p pháp

m t s th trư ng cịn tương đ i

2

cao như ðài Loan hơn 10%, Nh t B n có lúc lên đ n hơn 50%, Hàn Qu c có th i
đi m hơn 30%....
Trong nh ng năm t i, n n kinh t th gi i ph c h i sau kh ng ho ng, xu
hư ng nh p kh u lao ñ ng c a các nư c trên th gi i v n r t cao, ñ c bi t là nh ng
nư c khu v c Trung ðông, các nư c khu v c châu Âu, Nh t B n, Hàn Qu c... . các
th trư ng đ u có nhu c u v lao ñ ng có tay ngh , ngay c nh ng nư c nh n nhi u
lao ñ ng như Malaysia, ðài Loan, Trung ðông... Nh t là, nh ng th trư ng có thu
nh p cao và nhi u ti m năng (Nh t B n, Hàn Qu c, M , Australia, ðơng Âu) thì
ngồi có tay ngh ngư i lao đ ng cịn ph i có m t trình ñ ngo i ng nh t ñ nh.
Nhu c u tuy n d ng lao ñ ng Vi t Nam t i th trư ng nư c ngồi cũng đang
có chi u hư ng tăng, nh t là lao ñ ng ch t lư ng cao. Ch t lư ng ngu n nhân l c là
y u t quy t ñ nh năng l c c nh tranh trên th trư ng lao ñ ng qu c t , m r ng th
ph n và tăng thu nh p cho ngư i lao đ ng. Trong khi đó ch t lư ng ngu n nhân l c
(NNL) c a Vi t Nam cịn th p - ðó là thách th c l n nh t đ i v i cơng tác XKLð
trong th i gian t i.
T i kho n 5 ði u 5 Lu t Ngư i lao ñ ng Vi t Nam đi làm vi c

nư c ngồi

theo h p đ ng nêu rõ: “ Khuy n khích đưa nhi u ngư i lao đ ng có trình ñ chuyên
môn, k thu t ñi làm vi c

nư c ngồi, đưa ngư i lao đ ng đi làm vi c

th trư ng

có thu nh p cao…”. M c tiêu ñưa ngư i lao ñ ng (NLð) có ngh ñi làm vi c
nư c ngoài là 95 % vào năm 2015 và 100% vào năm 2020. ð th c hi n quy ñ nh

c a Lu t và m c tiêu trên c n có s chu n b và ph i có chi n lư c nâng cao ch t
lư ng NNL nói chung – đó cũng là ngu n cho XKLð.
Do v y, vi c nghiên c u nâng cao ch t lư ng NNL c a nư c ta ñi XKLð
trong th i gian t i là r t c n thi t, mang tính th c ti n và lý lu n cao, vì v y tác
gi l a ch n ñ tài: "Nâng cao ch t lư ng ngu n nhân l c nh m ñáp ng nhu
c u xu t kh u lao ñ ng c a Vi t Nam ñ n năm 2020" làm ñ tài lu n án ti n s
c a mình.
2. ð i tư ng nghiên c u
Ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð.


3

3. Ph m vi nghiên c u
N i dung: Ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð c a Vi t Nam.
Không gian: Trên ph m vi c nư c, trong đó t p trung ch y u

Hà N i, TP

H Chí Minh và H i Phịng là các đ a phương có nhi u doanh nghi p XKLð. V th
trư ng nghiên c u ch y u là Malaysia, ðài Loan, Hàn Qu c và Nh t B n – ðây là
nh ng th trư ng XKLð ch y u c a Vi t Nam, chi m kho ng 70% s lư ng lao
ñ ng ñưa ñi xu t kh u hàng năm c a nư c ta. Lu n án ch nghiên c u lao đ ng xu t
kh u ra nư c ngồi, khơng nghiên c u ñ i tư ng ñư c coi là xu t kh u lao ñ ng t i
ch . Lu n án ch t p trung phân tích ñ i v i lao ñ ng (lao ñ ng ph thơng và lao
đ ng có ngh ) lo i tr đ i tư ng chun gia, tuy nhiên có h i c u giai ño n h p tác
lao ñ ng, lu n án có ñ c p ñ n đ i tư ng chun gia đ có nh n xét t ng th .
Th i gian: Th c tr ng ñ n h t năm 2010 và ñ xu t gi i pháp cho th i kỳ
2011-2020.
4. M c tiêu nghiên c u

M c tiêu t ng quát c a lu n án là trên cơ s nghiên c u th c tr ng v ch t
lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð c a nư c ta trong th i gian v a qua ñ ñ xu t
nâng cao ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð c a nư c ta trong th i gian t i,
do đó lu n án s hư ng ñ n các m c tiêu c th sau:
- Làm rõ các n i dung v ch t lư ng ngu n nhân l c nh m ñáp ng nhu c u
XKLð, cung - c u c a th trư ng lao đ ng nói chung và XKLð nói riêng.
- Phân tích các v n đ th c ti n c a ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð
c a nư c ta trong th i gian v a qua. Phân tích nh ng h n ch v ch t lư ng NNL
ñáp ng nhu c u XKLð c a nư c ta và nguyên nhân c a nh ng h n ch ñó.
- ð xu t gi i pháp nâng cao ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð c a
Vi t Nam ñ n năm 2020 và các ñi u ki n ñ tri n khai, ng d ng trong th c ti n.
5. T ng quan nghiên c u
Trư c đây, đã có m t s cơng trình nghiên c u liên quan đ n XKLð như:
(1) Lu n án c a ti n s Tr n Văn H ng (1996) “Các gi i pháp nh m ñ i m i
qu n lý nhà nư c v xu t kh u lao ñ ng

Vi t Nam trong giai ño n 1995-2010”.


4

Lu n án thu c chuyên ngành kinh t , qu n lý và k ho ch hóa qu c dân ñã làm rõ
v n ñ liên quan ñ n qu n lý nhà nư c v XKLð theo cơ ch th trư ng, phân tích
th c tr ng qu n lý nhà nư c v XKLð và nh ng bài h c kinh nghi m t th c ti n
c a XKLð Vi t Nam ñ ng th i ñ xu t quan ñi m, gi i pháp ñ i m i qu n lý Nhà
nư c v XKLð.
(2) Cơng trình c a PGS. TS Tr n Th Thu (2006): “Nâng cao hi u qu qu n lý
xu t kh u lao ñ ng c a các doanh nghi p trong đi u ki n hi n nay”. Cơng trình
nghiên c u đư c PGS.TS Tr n Th Thu ti n hành trên cơ s th c ti n XKLð t i
Công ty Cung ng nhân l c qu c t và Thương m i (SONA) và m t s doanh

nghi p v i m c đích làm rõ khái ni m và s c n thi t nâng cao hi u qu qu n lý
XKLð t i các doanh nghi p XKLð c a Vi t Nam, ñưa ra m t s ch tiêu ñánh giá
hi u qu qu n lý XKLð c a các doanh nghi p XKLð Vi t Nam và ki n ngh các
gi i pháp nâng cao hi u qu qu n lý XKLð c a các doanh nghi p XKLð.
(3) Lu n văn chuyên ngành kinh t thương m i c a th c s Thái Th H ng
Minh (2003): “Hoàn thi n qu n lý d ch v XKLð c a B Lao ñ ng - Thương binh
và Xã h i”. Lu n văn đã phân tích cơ s lý lu n v qu n lý d ch v XKLð, ñánh giá
th c tr ng c a ho t ñ ng qu n lý d ch v XKLð c a B LðTBXH giai ño n 19962002 và ñ xu t các gi i pháp hồn thi n cơng tác qu n lý d ch v XKLð c a B
LðTBXH.
(4) Lu n văn chuyên ngành kinh t lao ñ ng c a th c s Bùi S Tu n (2007):
“M t s gi i pháp tăng cư ng công tác qu n lý nhà nu c v XKLð c a nư c ta
trong giai ño n hi n nay”. Lu n văn ñã khái quát lý lu n qu n lý nhà nư c v
XKLð, phân tích t ng khâu trong qu n lý nhà nư c ñ i v i XKLð như ho ch đ nh
chính sách, ban hành văn b n quy ph m pháp lu t, hư ng d n th c hi n đ n cơng
tác thanh tra, ki m tra trong XKLð. ð ng th i phân tích th c tr ng công tác qu n lý
nhà nư c v XKLð c a nư c ta giai ño n t năm 2000-2006 và ñưa ra các gi i
pháp tăng cư ng qu n lý ñ n năm 2010.
(5) ð tài c a TS Nguy n Th H ng Bích (2007): Xu t kh u lao đ ng c a m t
s nư c ðông Nam Á: Kinh nghi m và bài h c…ð tài đã phân tích s d ch chuy n


5

qu c t v s c lao ñ ng, kinh nghi m c a các nư c: Philippines, Indonesia, Thái
Lan và Malaysia theo b i c nh kinh t , th c tr ng XKLð và th trư ng XKLð, tác
ñ ng c a XKLð c a t ng nư c ñ rút ra bài h c cho XKLð c a Vi t Nam.
(6) Ngày 19 và 20/7/2010, t i Hà N i, B Lao ñ ng – Thương binh và Xã h i
ñã t ch c Di n ñàn lao ñ ng di cư ASEAN l n th 3 v i s h tr v tài chính và
k thu t c a T ch c Lao ñ ng qu c t (ILO), T ch c Di cư qu c t (IOM) và
Nhóm cơng tác (TAFW). Ch đ c a Di n ñàn lao ñ ng di cư l n th 3 là “Nâng

cao nh n th c và d ch v thông tin nh m b o v quy n c a lao ñ ng di cư”, di n
ñàn quy t nhi u chuyên gia ñ n t các t ch c qu c t và các nư c trong khu v c
ASEAN v i n i dung c a di n ñàn là: thúc ñ y di cư an toàn và h p pháp cho vi c
làm b n v ng; Tăng cư ng vi c làm b n v ng cho Lð di cư thông qua D ch v
thơng tin nơi đ n và thơng qua các chương trình đào t o trư c phái c và Tăng
cư ng d ch v thông tin t i ch nh m nâng cao nh n th c v Vi c làm b n v ng và
di cư an toàn nh m b o v quy n c a lao ñ ng di cư.
(7) M i ñây, nghiên c u v "Tình hình và xu hư ng xu t kh u lao ñ ng Vi t
Nam - Situation and Trends of Vietnamese Labor Export" tác gi
Angsuthanasombat đã phân tích th c tr ng XKLð
Vi t Nam

Kannika

Vi t Nam trong đó nêu rõ, Lð

nư c ngồi tương đ i thơng minh, năng ñ ng, chăm ch làm thêm, tuy

nhiên tác phong cơng nghi p kém, nh ng ngư i đi XKLð ch y u t nơng thơn và
nghèo, trình đ văn hố th p, ngo i ng khơng đ đ giao ti p và làm vi c

nu c

ngoài. Tác gi cũng nêu khuy n ngh là Vi t Nam c n nâng cao ch t lu ng Lð ñi
làm vi c

nu c ngoài – tăng kh năng c nh tranh XKLð c a Vi t Nam, ñ c bi t là

tăng s lư ng Lð k thu t, Lð có ngh .
Các nghiên c u nêu trên ñã khái quát lý lu n v xu t kh u lao ñ ng và th c

tr ng ho t ñ ng XKLð và qu n lý nhà nư c v XKLð, qu n lý ho t ñ ng xu t kh u
lao ñ ng c a các doanh nghi p

nư c ta và ñưa ra m t s gi i pháp nh m hồn

thi n và đ i m i h th ng t ch c và cơ ch qu n lý ho t ñ ng XKLð c a nư c ta
như gi i pháp hồn thi n pháp lu t và chính sách, phát tri n th trư ng lao đ ng
ngồi nư c, ch n ch nh, s p x p, t ch c l i các doanh nghi p XKLð, tăng cư ng


6

cơng tác thanh tra, ki m tra ho t đ ng XKLð, c n thi t ph i nâng cao ch t lư ng
ngu n nhân l c ñi làm vi c

nư c ngồi. ð ng th i, cũng đúc rút m t s kinh

nghi m c a các nư c trong khu v c ðông Nam Á trong ho t đ ng XKLð nói
chung. Tuy nhiên, đ phát tri n ho t ñ ng XKLð trong tương lai, nâng cao s c
c nh tranh c a lao ñ ng Vi t Nam trên th trư ng lao ñ ng qu c t , theo tác gi thì
đi u ki n tiên quy t

ñây là ph i nâng cao ch t lư ng NNL c a Vi t Nam ñáp ng

nhu c u XKLð, v n đ này chưa có cơng trình nghiên c u nào đ c p đ n m t cách
có h th ng và phân tích ñ tìm gi i pháp nâng cao ch t lư ng NNL nh m ñáp ng
nhu c u XKLð c a nư c ta.
6. Phương pháp nghiên c u
Lu n án s d ng m t s phương pháp sau ñây:
- Phương pháp lu n duy v t bi n ch ng, xem xét NNL ñáp

ng nhu c u

XKLð trong xu th v n ñ ng c a di cư lao ñ ng qu c t và xu th phát tri n c a th
trư ng lao ñ ng Vi t Nam và ñi u ki n phát tri n kinh t - xã h i c a nư c ta;
- Phương pháp t ng h p, phân tích, so sánh: T ng h p s li u lao ñ ng Vi t
Nam ñi XKLð qua các th i kỳ ñ so sánh s tăng trư ng và phân tích xu th phát
tri n chung cũng như phát tri n riêng ñ i v i t ng th trư ng;
- Phương pháp ñi u tra xã h i h c (ñư c th c hi n t tháng 6 ñ n tháng 9 năm
2010): kh o sát v ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð t i 21 doanh nghi p,
lao ñ ng ñang làm vi c và ch s d ng lao ñ ng t i 4 th trư ng chính là Malaysia,
ðài Loan, Hàn Qu c và Nh t B n, thông qua b ng h i đ i v i 4 nhóm đ i tư ng
g m; Cán b xu t kh u lao ñ ng (bao g m: cán b qu n lý Nhà nư c, cán b th
trư ng c a doanh nghi p XKLð, cán b ñào t o c a doanh nghi p): 190 ngư i;
Ngư i lao ñ ng chu n b đi làm vi c

nư c ngồi: 355 ngư i; Ngư i lao đ ng

nư c ngồi (Malaysia, ðài Loan, Nh t B n): 20 lao ñ ng; Ch s d ng lao đ ng
nư c ngồi (Malaysia, Nh t B n): 31 ch s d ng lao đ ng nư c ngồi.
- T ng k t kinh nghi m th c ti n thông qua tr c ti p ph ng v n, các h i ngh ,
h i th o chuyên ñ ñ trao ñ i v i m t s cá nhân, t ch c có liên quan như: cán b
qu n lý các c p, các doanh nghi p trong nư c và ngồi nư c, các đ a phương, ngư i


7

lao đ ng đã đi làm vi c

nư c ngồi; H c t p kinh nghi m c a m t s nư c v

nâng cao ch t lư ng NNL đáp ng nhu c u XKLð.
7. ðóng góp c a lu n án
7.1. V lý lu n:
- T p h p m t cách có h th ng các v n ñ liên quan ñ n ch t lư ng NNL đáp
ng nhu c u XKLð;
- Phân tích nh ng nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u

XKLð, kh o sát ñ ch ng minh s

nh hư ng và m c ñ

nh hư ng c a các nhân

t ñ n ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð;
- Phân tích bài h c kinh nghi m c a m t s nư c trong vi c nâng cao ch t
lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð.
7.2. V th c ti n:
- Phân tích tình hình th c tr ng c a ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð
c a Vi t Nam.
- Phân tích nh ng h n ch v ch t lư ng NNL ñáp ng nhu c u XKLð c a
nư c ta và nh ng nguyên nhân c a h n ch đó;
- Ki n ngh m t s gi i pháp góp ph n nâng cao ch t lư ng NNL c a Vi t
Nam ph c v XKLð.
8. C u trúc c a Lu n án
Lu n án g m các ph n: M ñ u; n i dung; k t lu n, danh m c các cơng trình
c a tác gi , tài li u tham kh o, ph l c, n i dung chính c a lu n án có 3 chương:
- Chương 1: C s lý lu n v ch t lư ng ngu n nhân l c nh m ñáp ng nhu

c u xu t kh u lao ñ ng
- Chương 2: Phân tích th c tr ng ch t lư ng ngu n nhân l c ñáp ng nhu c u
xu t kh u lao ñ ng c a Vi t Nam trong th i gian v a qua
- Chương 3: Gi i pháp nâng cao ch t lư ng ngu n nhân l c nh m ñáp ng
nhu c u xu t kh u lao ñ ng c a Vi t Nam ñ n năm 2020


8

Chương 1
CƠ S LÝ LU N V CH T LƯ NG NGU N NHÂN L C
NH M ðÁP NG NHU C U XU T KH U LAO ð NG
1.1 NGU N NHÂN L CVÀ XU T KH U LAO ð NG
1.1.1 Khái ni m v ngu n nhân l c
Theo ñ nh nghĩa c a Liên hi p qu c, ngu n nhân l c là trình đ lành ngh , là
ki n th c và năng l c c a toàn b cu c s ng con ngư i hi n có th c t ho c ti m
năng ñ phát tri n kinh t - xã h i trong m t c ng ñ ng.
Ngu n nhân l c theo nghĩa h p và đ có th lư ng hố đư c trong cơng tác k
ho ch hố,

nư c ta ñư c quy ñ nh là m t b ph n c a dân s , bao g m nh ng

ngư i trong ñ tu i lao ñ ng có kh năng lao đ ng theo quy đ nh c a B lu t Lao
ñ ng Vi t Nam (nam ñ 15 ñ n h t 60 tu i, n ñ 15 ñ n h t 55 tu i).
Theo GS.VS Ph m Minh H c (2001), NNL là t ng th các ti m năng Lð c a
m t nư c hay m t ñ a phương s n sàng tham gia m t công vi c Lð nào đó. [47,
tr.78]
Ngu n nhân l c (human resources) là ngu n l c con ngư i, là y u t quan
tr ng, năng ñ ng nh t c a tăng trư ng và phát tri n kinh t - xã h i. Ngu n nhân
l c có th xác ñ nh cho m t qu c gia, vùng lãnh th , ñ a phương (t nh, thành ph )

và nó khác v i các ngu n l c khác (tài chính, đ t đai, cơng ngh )

ch ngu n l c

con ngư i v i ho t ñ ng lao ñ ng sáng t o, tác ñ ng vào th gi i t nhiên, bi n
ñ i gi i t nhiên vào trong q trình lao đ ng n y sinh các quan h lao ñ ng và
quan h xã h i. C th hơn, ngu n nhân l c c a m t qu c gia bi u hi n

các khía

c nh sau đây:
- Trư c h t v i tư cách là ngu n cung c p s c lao đ ng (SLð) cho xã hơi,
nghĩa r ng nh t thì NNL bao g m tồn b dân cư có kh năng Lð, khơng phân bi t
ngư i đó đang đư c phân b vào ngành ngh , lĩnh v c, khu v c nào và có th coi
ñây là NNL xã h i.
- V i tư cách là kh năng đ m đương Lð chính c a xã h i thì NNL đư c hi u
theo nghĩa h p hơn, bao g m nhóm dân cư trong đ tu i Lð có kh năng Lð (do


9

pháp lu t Lð quy ñ nh). Hi n nay, trong lĩnh v c Lð cịn có khái ni m "ngu n Lð"
là tồn b dân s trong đ tu i Lð có kh năng Lð. do đó, v i khái ni m này thì
NNL tương đương v i khái ni m ngu n Lð.
- NNL th hi n toàn b nh ng con ngư i c th tham gia vào quá trình Lð,
v i cách hi u này NNL bao g m nh ng ngư i t gi i h n dư i c a ñ tu i Lð tr
lên và có kh năng Lð ( nư c ta hi n nay là nh ng ngư i ñ 15 tu i tr lên có kh
năng lao đ ng – theo quy ñ nh c a B Lu t lao ñ ng hi n hành). [65, tr.7-8].
Theo quan ni m m i, NNL ñư c coi là m t ngu n l c, cũng như ngu n l c v t
ch t khác, nhưng có ý nghĩa r t đ c thù.

Theo Begg, Fischer và Dornbusch, khác v i ngu n l c v t ch t khác, NNL
ñư c hi u là: tồn b trình đ chun mơn mà con ngư i tích lu đư c, nó đư c
đánh giá cao vì ti m năng đem l i thu nh p trong tương lai. Gi ng như ngu n l c
v t ch t, NNL là k t qu ñ u tư trong quá kh v i m c ñích t o ra thu nh p trong
tương lai. Theo Mc Shane, NNL khác v i ngu n l c v t ch t khác là

ch m i con

ngư i trong lao đ ng có nh ng năng l c (bao g m tư ch t, ki n th c và k năng),
tính cách, nh n th c vai trị và s khác bi t v kinh nghi m, ñ ng cơ và s cam k t,
mà ngu n l c v t ch t khác khơng có [20, tr 11-12].
Theo Giáo trình kinh t ngu n nhân l c c a Trư ng ð i h c kinh t qu c dân
thì NNL là ngu n l c con ngư i, có quan h ch t ch v i dân s , là b ph n quan
tr ng trong dân s , đóng vai trị t o ra c a c i v t ch t và tinh th n cho xã h i. Tuỳ
theo cách ti p c n khái ni m NNL có th khác nhau, do đó quy mơ NNL cũng khác
nhau.
V i cách ti p c n d a vào kh năng Lð c a con ngư i: NNL là kh năng Lð
c a xã h i, c a toàn b nh ng ngư i có cơ th phát tri n bình thư ng có kh năng
lao đ ng.
Trong tính tốn và d báo NNL c a qu c gia ho c c a ñ a phương g m hai b
ph n: nh ng ngư i trong đ tu i Lð có kh năng Lð và nh ng ngư i ngồi đ tu i
Lð th c t có tham gia Lð.


10

V i cách ti p c n d a vào tr ng thái ho t ñ ng kinh t c a con ngư i: NNL
g m toàn b nh ng ngư i ñang ho t ñ ng trong các ngành kinh t , văn hoá, xã
h i...
V i cách ti p c n d a vào kh năng Lð c a con ngư i và gi i h n tu i Lð:

NNL g m toàn b nh ng ngư i trong đ tu i Lð, có kh năng Lð khơng k đ n
tr ng thái có vi c làm hay không. V i khái ni m này quy mô NNL chính là ngu n
Lð.
V i cách ti p c n d a vào ñ tu i lao ñ ng và tr ng thái khơng ho t đ ng kinh
t ta có khái ni m NNL d tr g m nh ng ngư i trong ñ tu i Lð nhưng chưa tham
gia Lð vì nh ng lý do khác nhau; bao g m nh ng ngư i làm công vi c cho chính
gia đình mình (n i tr ), h c sinh, sinh viên, ngư i th t nghi p, b ñ i xu t ngũ, Lð
ñi XKLð ñã h t h n h p ñ ng v nư c, ngư i hư ng l i t c và nh ng ngư i khác
ngồi các đ i tư ng trên.
Như vây, m c dù có các bi u hi n khác nhau nhưng NNL m t qu c gia ph n
ánh các ñ c ñi m quan tr ng nh t sau ñây:
- NNL là ngu n l c con ngư i;
- NNL là b ph n c a dân s , g n v i cung Lð;
- NNL ph n ánh kh năng Lð c a m t xã h i.
1.1.2 Ngư i ñi xu t kh u lao ñ ng và ho t ñ ng xu t kh u lao ñ ng
1.1.2.1 Các khái ni m c a qu c t v ngư i ñi xu t kh u lao ñ ng:
Ngư i ñi xu t kh u lao ñ ng - thư ng ñư c g i b ng thu t ng "lao ñ ng di cư
– migrant worker" khơng ph i v n đ m i n y sinh mà ñã xu t hi n t lâu và g n
li n v i l ch s phát tri n c a lồi ngư i, đ c bi t là di cư lao ñ ng qu c t . Có
nhi u ngun nhân d n đ n tình tr ng di cư lao ñ ng qu c t , nhưng lý do kinh t
v n là nguyên nhân ch y u. Di cư lao ñ ng qu c t thư ng đư c th hi n

hai

hình th c là di cư t do và di cư có t ch c. ði m m i trong di cư lao ñ ng qu c t
th i kỳ hi n ñ i là hình th c di cư có t ch c, ho c g i là ngư i ñi XKLð, có s can
thi p và qu n lý c a Chính ph các qu c gia.


11

Hi n tư ng qu c t hoá s n xu t và ñ u tư bùng n vào nh ng th p k g n đây
đi đơi v i vi c qu c t hoá th trư ng s c lao ñ ng. Di cư lao ñ ng qu c t tr thành
m t b ph n không th tách kh i c a h th ng kinh t th gi i hi n nay. Theo
th ng kê c a T ch c di cư th gi i (IOM), trong nh ng năm ñ u c a th p k 80
c a th k XX, s ngư i di cư m i ñ t ñ n 25 tri u ngư i thì đ n nay có kho ng
192 tri u ngư i ñang làm vi c

nhi u nư c khác nhau, chi m 3% t ng dân cư trên

toàn th gi i [81]. Ư c tính c a ILO, trung bình c 25 ngư i trên th gi i thì có 1
ngư i đang làm vi c

nư c ngồi. Như v y s lư ng lao ñ ng ñi làm vi c

nư c

ngoài là r t l n và gia tăng nhanh chóng, s nư c ti p nh n lao ñ ng cũng ngày
càng nhi u.
Theo ñ nh nghĩa c a Liên h p qu c, thu t ng "lao ñ ng di cư" ñư c dùng cho
b t c ai làm vi c bên ngồi đ t nư c c a h . Thu t ng này cũng có th đư c s
d ng đ mơ t m t ngư i di chuy n trong m t nư c, đ theo đu i cơng vi c
như cơng vi c th i v . Tuy nhiên

ñây chúng ta ch nghiên c u hi n tư ng lao

ñ ng làm vi c bên ngồi đ t nư c c a h .
Theo ñ nh nghĩa t i ði u 2 công ư c c a Liên h p qu c v quy n c a NLð di
cư và các thành viên trong gia đình h , thì: " Lao ñ ng di cư là m t ngư i ñã, đang
và s làm m t cơng vi c có hư ng lương t i m t qu c gia mà ngư i đó khơng ph i

là cơng dân".
Xét v ngh nghi p, ph m vi nh ng ñ i tư ng ñư c coi là Lð di cư khá r ng,
bao g m 8 d ng sau đây:
- "Nhân cơng vùng biên" - ch nh ng Lð di cư thư ng trú t i m t nư c láng
gi ng nơi h thư ng tr v hàng ngày ho c ít nh t m i tu n m t l n;
- "Nhân công theo mùa" - ch nh ng Lð di cư làm nh ng cơng vi c có tính
ch t th i v và ch làm m t th i gian nh t ñ nh trong năm;
- "Ngư i ñi bi n" - ch nh ng Lð di cư ñư c tuy n d ng làm vi c trên m t
chi c tàu ñăng ký t i m t qu c gia mà h không ph i là công dân, bao g m c ngư
dân;


12

- "Công nhân làm vi c t i m t cơng trình trên bi n" - ch nh ng Lð di cư ñư c
tuy n d ng làm vi c trên m t cơng trình trên bi n thu c quy n tài phán c a m t
qu c gia mà h không ph i là công dân";
-"Công nhân lưu ñ ng" - ch nh ng Lð di cư s ng thư ng trú

m t nư c ph i

ñi ñ n m t ho c nhi u nư c khác nhau trong nh ng kho ng th i gian do tính ch t
cơng vi c c a ngư i đó;
- "Công nhân theo d án" - ch nh ng Lð di cư ñư c nh n vào qu c gia nơi có
vi c làm trong m t th i gian nh t ñ nh ñ chuyên làm vi c cho m t d án c th
ñang ñư c ngư i s d ng Lð c a mình th c hi n t i qu c gia đó;
- "Nhân cơng lao ñ ng chuyên d ng" - ch nh ng Lð di cư mà ñư c ngư i s
d ng Lð c a mình c đ n qu c gia nơi có vi c làm trong m t kho ng th i gian h n
ch nh t ñ nh ñ ñ m nhi m m t công vi c ho c nhi m v c th mang tính chun
mơn k thu t

qu c gia nơi có vi c làm;

- "Nhân cơng t ch " – ch nh ng lao ñ ng di trú tham gia làm m t cơng vi c
có hư ng lương không ph i dư i d ng h p ñ ng lao ñ ng (hðLð) mà thư ng là
b ng cách làm vi c ñ c l p ho c cùng v i các thành viên gia ñình c a mình, ho c
dư i các hình th c khác mà đư c coi là nhân cơng t ch theo pháp lu t c a qu c
gia nơi có vi c làm ho c theo các hi p ñ nh song phương và ña phương.
ði u 3, Công ư c nêu trên cũng li t kê nh ng ñ i tư ng không ñư c coi là Lð
di cư (d a trên tiêu chí ngh nghi p), bao g m:
- nh ng ngư i ñư c c ho c tuy n d ng b i các cơ quan và t ch c qu c t ,
ho c b i m t nư c sang m t nư c khác ñ th c hi n các ch c năng chính th c;
- Nh ng ngư i đư c c ho c tuy n d ng b i m t nư c ho c ngư i thay m t
cho nư c đó

nư c ngồi tham gia các chương trình phát tri n và các chương trình

h p tác khác;
- Nh ng ngư i s ng thư ng trú

m t nư c không ph i qu c gia xu t x ñ

làm vi c như nh ng nhà ñ u tư;
- Nh ng ngư i t n n và khơng có qu c t ch;
- Sinh viên và h c viên;


13

- Nh ng ngư i ñi bi n hay ngư i làm vi c trên các cơng trình trên bi n khơng

đư c nh n vào đ cư trú và tham gia vào m t cơng vi c có hư ng lương

qu c gia

nơi có vi c làm.
1.1.2.2 Khái ni m ngư i Vi t Nam ñi xu t kh u lao ñ ng
nư c ta, ngư i ñi XKLñ (ngư i đi làm vi c

nư c ngồi theo h p ñ ng)

ñư c quy ñ nh t i kho n 1 ði u 3 Lu t Ngư i lao ñ ng Vi t Nam ñi làm vi c
nư c ngồi theo h p đ ng, như sau:
" Ngư i lao đ ng đi làm vi c

nư c ngồi theo h p đ ng là cơng dân Vi t

Nam cư trú t i Vi t Nam, có đ các đi u ki n theo quy ñ nh c a pháp lu t Vi t Nam
và pháp lu t c a nư c ti p nh n ngư i lao ñ ng, đi làm vi c

nư c ngồi theo quy

đ nh c a Lu t này".
Hi n nay, Lð ñi XKLð theo m t trong các hình th c sau đây:
(i) H p ñ ng ñưa NLð ñi làm vi c
d ch v đưa NLð đi làm vi c

nư c ngồi v i doanh nghi p ho t ñ ng

nư c ngồi, t ch c s nghi p đư c phép ho t ñ ng

ñưa ngư i lao ñ ng ñi làm vi c

nư c ngồi;

(ii) H p đ ng đưa ngư i lao ñ ng ñi làm vi c

nư c ngoài v i doanh nghi p

trúng th u, nh n th u ho c t ch c, cá nhân ñ u tư ra nư c ngồi có đưa ngư i lao
đ ng đi làm vi c

nư c ngồi;

(iii) H p ñ ng ñưa ngư i lao ñ ng ñi làm vi c

nư c ngồi theo hình th c

th c t p nâng cao tay ngh v i doanh nghi p ñưa ngư i lao ñ ng ñi làm vi c dư i
hình th c th c t p nâng cao tay ngh ;
(iv) H p ñ ng cá nhân. [52]
1.1.2.3 N i dung ho t ñ ng xu t kh u lao ñ ng
Lu t Ngư i lao ñ ng Vi t Nam ñi làm vi c
ñưa NLð ñi làm vi c

nư c ngồi quy đ nh ho t đ ng

nư c ngoài (XKLð) g m các n i dung:

(1) Ký k t các h p ñ ng liên quan ñ n vi c NLð ñi làm vi c

nư c ngồi;

(2) tuy n ch n lao đ ng;
(3) D y ngh , ngo i ng cho NLð; t ch c b i dư ng ki n th c c n thi t cho
NLð trư c khi ñi làm vi c

nư c ngoài;


14

(4) Th c hi n H p ñ ng ñưa NLð đi làm vi c

nư c ngồi;

(5) Qu n lý, b o v quy n và l i ích h p pháp c a NLð đi làm vi c

nư c

ngồi;
(6) Th c hi n các ch đ , chính sách ñ i v i NLð ñi làm vi c

nư c ngồi;

(7) Thanh lý h p đ ng gi a doanh nghi p, t ch c s nghi p và NLð ñi làm
vi c

nư c ngoài;
(8) Các ho t ñ ng khác c a t ch c, cá nhân có liên quan ñ n ngư i lao ñ ng

ñi làm vi c

nư c ngoài.

1.1.2.4. M t s ngành ngh ch y u c a lao ñ ng Vi t Nam ñi xu t kh u
Lao ñ ng làm vi c trên bi n (thuy n viên): ðây là lo i lao ñ ng có cư ng ñ
làm vi c cao, ti m n nhi u y u t r i ro l n t lúc r i b n ñ n lúc tàu v . Do v y,
công vi c này địi h i thuy n viên ph i có th l c t t, ch u đư c sóng gió, có tay
ngh và kinh nghi m, có tác phong s n xu t cơng nghi p, có v n ngo i ng khá ñ
th c hi n chu n xác m nh l nh c a thuy n trư ng.
Công nhân xây d ng: là lo i lao ñ ng n ng nh c, ph n l n th i gian lao đ ng
di n ra ngồi tr i. Cơng ngh xây d ng và máy móc mà có lao ñ ng Vi t Nam ñ n
làm vi c khá hi n đ i, các khâu c a q trình làm vi c đư c chun mơn hố cao, t
ch c thi công trên công trư ng r t khoa h c và ch t ch , k lu t lao đ ng nghiêm
kh c, tuy nhiên ti n cơng l i khơng cao bình qn 250USD/ngư i/tháng.
Cơng nhân nhà máy: ch y u là các lo i th làm vi c trong các nhà máy có
trình đ t đ ng và chun mơn hố cao, các cơng nhân trong q trình s n xu t
đư c b trí h t s c ch t ch , địi h i ngư i lao đ ng ph i có s c b n b ñ ch u ñ ng
cư ng ñ lao đ ng cao, tinh thơng ngh nghi p và ý th c k lu t cao đ hồ nh p
v i công nhân các nư c khác. Ph n l n s lao ñ ng này ñư c ch s d ng tuy n
ch n tr c ti p v i quy trình ch t ch . Thu nh p bình qn c a lo i lao đ ng này vào
kho ng 500 - 600USD/ngư i/tháng.
Lao ñ ng giúp vi c gia đình: Ch y u u c u lao đ ng n , đây là cơng vi c
h t s c d c thù, địi h i ngư i lao đ ng ph i có ngo i ng t t ñ giao ti p h ng ngày


15

v i ñ i tư ng ph c v , ph i s d ng thành th o các d ng c sinh ho t, ngoài ra ph i
trung th c và t n tu v i công vi c.

Lao ñ ng chăm sóc ngư i b nh t i gia đình ho c tr i dư ng lão: Thư ng yêu
c u lao ñ ng n , lao ñ ng ph i có ngo i ng t t đ giao ti p v i ngư i b nh, có m t
kinh nghi m nh t ñ nh v y tá, h lý, s d ng thành th o các d ng c sinh ho t c a
ngư i b nh, c n cù, kiên nh n v i công vi c.
Ngồi các lo i hình lao đ ng nêu trên thì m t s nư c như: Nh t B n hi n nay
và Hàn Qu c trư c năm 2004, nh n lao ñ ng dư i d ng tu nghi p sinh, t c là ñi h c
t p, nâng cao tay ngh . Tuy nhiên ñư c coi như là lao ñ ng t i nư c ti p nh n do
các nư c này không khuy n khích nh n lao đ ng nư c ngồi, nh t là lao đ ng ph
thơng.
1.1.3 Ngu n nhân l c ñáp ng nhu c u xu t kh u lao ñ ng
NNL ñáp ng nhu c u XKLð là m t b ph n c a NNL nói chung và cịn c n
có m t s u c u nh t đ nh như có đ năng l c hành vi dân s , t nguy n, có ý
th c và tư cách đ o đ c t t, đ s c kh e, có ngo i ng , chuyên môn..... và quan
tr ng nh t là lu t pháp cho phép xu t c nh, cho phép đi làm vi c có th i h n

nư c

ngoài.
T khái ni m chung v NNL và khái ni m v ngư i đi XKLð, chúng ta có th
khái quát v NNL ñáp ng nhu c u XKLð, như sau:
NNL ñáp ng nhu c u XKLð là m t b ph n c a c a NNL, có đ các ñi u
ki n theo quy ñ nh c a nư c phái c (nư c mà NLð hi n ñang cư trú) và nư c ti p
nh n (nư c mà NLð d ki n ñ n làm vi c).
Khi so sánh gi a NNL nói chung và NNL ñáp ng nhu c u XKLð, ñi m khác
cơ b n là ñi u ki n xu t c nh ra nư c ngồi làm vi c. Các đi u ki n khác như s c
kh e, năng l c, ngo i ng , chuyên môn....v cơ b n là ñi u ki n ñ ñ ñáp ng yêu
c u c a th trư ng lao đ ng ngồi nư c.


16

1.1.4 Ch t lư ng ngu n nhân l c
1.1.4.1 Ch t lư ng ngu n nhân l c
Ch t lư ng NNL là khái ni m t ng h p v nh ng ngư i thu c NNL ñư c th
hi n

các m t sau:
- S c kho ;
- Trình đ văn hố;
- Trình đ chun mơn - k thu t (c p trình đ đư c đào t o);
- Năng l c th c t v tri th c, k năng ngh nghi p (kh năng sáng t o, thích

ng, linh ho t, nhanh nh y v i cơng vi c và xã h i; m c đ s n sàng tham gia
Lð...);
- Ph m ch t ñ o ñ c, tác phong, thái ñ ñ i v i công vi c và môi trư ng làm
vi c...;
- Hi u qu ho t ñ ng Lð c a NNL;
- Thu nh p, m c s ng và m c ñ tho mãn nhu c u cá nhân (nhu c u v t ch t
và tinh th n) c a NLð.
Ch t lư ng NNL là tr ng thái nh t ñ nh c a NNL, là t ch t, b n ch t bên
trong c a NNL, nó ln có s v n đ ng và ph n ánh trình đ phát tri n kinh t - xã
h i cũng như m c s ng, dân trí c a dân cư. Trong b i c nh nh ng thành t u đ t
đư c khơng ng ng c a khoa h c – cơng ngh và tồn c u hố di n ra m nh m có
tác đ ng thúc đ y phát tri n nhanh q trình kinh t - xã h i thì ch t lư ng NNL
ln có s v n đ ng, phát tri n đi lên theo hư ng tích c c và cũng có nhi u thách
th c đ t ra đ i v i NNL. S v n đ ng tích c c c a NNL

trình đ ngày càng cao

hơn mang tính quy lu t, là cơ s đ c i bi n xã h i và không ng ng nâng cao ñ i

s ng v t ch t – tinh th n và hoàn thi n ngư i Lð.
Theo sách Qu n lý và phát tri n NNL xã h i c a GS.TS Bùi Văn Nhơn – NXB
Tư Pháp năm 2006 kh ng ñ nh Ch t lư ng NNL là tr ng thái nh t ñ nh c a NNL
th hi n m i quan h gi a các y u t c u thành nên b n ch t bên trong c a NNL.
ðó là các y u t v tinh th n, th l c, trí l c.