Bình luận về các điều kiện chi ngân sách nhà nước (qui định pháp luật và thực tiễn áp dụng)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
LUẬT TÀI CHÍNH – BÀI TẬP HỌC KÌ
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
A – MỞ BÀI
Như chúng ta đã biết , sự ra đời và tồn tại của nhà nước và sự xuất hiện của nền
sản xuất hàng hóa bao giờ cũng gắn liền với sự ra đời và tồn tại của ngân sách nhà
nước. Đó là hệ thống các mối quan hệ kinh tế phát sinh giữa nhà nước và các chủ thể
khác trong nền kinh tế thông qua quá trình hình thành, phân phối và sử dụng quỹ tiền
tệ tập trung quan trọng nhất của nhà nước nhằm đáp ứng cho việc thực hiện các chức
năng nhiệm vụ của nhà nước về mọi mặt. Ngân sách nhà nước cũng đã trở thành công
cụ quan trọng nhất được nhà nước sử dụng để khắc phục những khuyết tật của nền
kinh tế thị trường, huy động nguồn tài chính, điều tiết vĩ mô nền kinh tế, cũng như
điều tiết thu nhập nhằm đảm bảo công bằng xã hội. Những việc đó được thực hiện
thông qua hoạt động thu, chi ngân sách nhà nước. Thu để định hướng đầu tư , kích
thích hoặc hạn chế sản xuất,kinh doanh…chi để nâng cao chất lượng y tế, giáo dục,
nâng cao đời sống nhân dân…Tuy nhiên trong điều kiện ngân sách nhà nước còn eo
hẹp ,thì việc thu, chi ngân sách thế nào cho hiệu quả và tiết kiệm , tránh được tình
trạng thất thoát, thâm hụt ngân sách luôn là bài toán khó đặt ra cho nhà nước ta. Chi
ngân sách phải được tiến hành trên cơ sở pháp luật và theo kế hoạch chi ngân sách
cũng như phân bổ ngân sách do cơ quan quyền lực nhà nước quyết định. Mọi khoản
chi ngân sách phải phù hợp với các quy định của pháp luật về các điều kiện chi ngân
sách.
Với mục đích đi sâu tìm hiểu về các điều kiện chi ngân sách nhà nước cũng
như thực trạng áp dụng các quy định đó trong quá trình chi ngân sách của nước ta, em
xin được lựa chọn Đề tài số 06 : Bình luận về các điều kiện chi ngân sách nhà
nước (qui định pháp luật và thực tiễn áp dụng).
Trong quá trình làm bài tập thể nhóm đã cố gắng nhiều, song với trình độ hiểu
biết vấn đề còn hạn chế nên bài viết khó thể tránh khỏi những thiếu sót. Bởi vậy,
chúng em rất mong có thể nhận được sự đóng góp ý kiến từ phía thầy cô cũng như
các bạn để bài làm của chúng em được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn !

B – NỘI DUNG
I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
1. Khái niệm chi ngân sách nhà nước
Ngân sách nhà nước được coi là một hiện tượng kinh tế - xã hội gắn liền với
Nhà nước và mang tính lịch sử. Nói đến ngân sách nhà nước là đề cập đến hai loại
hình hoạt động tài chính cơ bản của Nhà nước, đó là hoạt động thu ngân sách và hoạt
động chi ngân sách. Chi ngân sách nhà nước là một bộ phận trong cơ cấu NSNN.
Theo Từ điển giải thích thuật ngữ luật học thì chi NSNN là hoạt động của cơ quan
NGUYỄN VĂN HẢI : N06 – TL2 – NHÓM 1
1
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
LUẬT TÀI CHÍNH – BÀI TẬP HỌC KÌ
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
nhà nước có thẩm quyền phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhà nước. Mục đích
của chi NSNN là thực hiện chức năng và nhiệm vụ của nhà nước. Chi NSNN là nội
dung của chấp hành ngân sách nhà nước nên thuộc trách nhiệm và quyền hạn của hệ
thống cơ quan chấp hành và hành chính nhà nước các cấp. Căn cứ để thực hiện chi
ngân sách nhà nước là dự toán ngân sách hàng năm, quy định của pháp luật và định
mức, tiêu chuẩn chi ngân sách. Nếu hoạt động thu ngân sách nhà nước là nhằm thu
hút các nguồn vốn tiền tệ để hình thành nên quỹ ngân sách nhà nước thì chi ngân sách
nhà nước là chu trình phân phối, sử dụng các nguồn vốn tiền tệ đã được tập trung vào
quỹ tiền tệ đó. Do hoạt động thu ngân sách nhà nước vừa là tiền đề, vừa là cơ sở thực
hiện hoạt động chi ngân sách nhà nước nên phạm vi và quy mô của hoạt động chi
ngân sách nhà nước phụ thuộc một phần vào kết quả của hoạt động thu ngân sách nhà
nước.
Luật ngân sách nhà nước 2002 cũng đã đưa ra khái niệm chi ngân sách nhà
nước nhưng ở dạng liệt kê, tại Khoản 2 Điều 2. Theo đó, chi ngân sách nhà nước bao
gồm các khoản chi phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo đảm
hoạt động của bộ máy nhà nước; chi trả nợ của nhà nước; chi viện trợ và các khoản
chi khác theo quy định của pháp luật. Khái niệm trên đã chỉ ra một cách khá đầy đủ

những nội dung chi cơ bản, mang tính then chốt cho việc đảm bảo các hoạt động của
bộ máy nhà nước, thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước trong các lĩnh vực
khác nhau.
Như vậy, ta có thể hiểu chi ngân sách nhà nước là phân phối và sử dụng quỹ
ngân sách nhà nước theo dự toán ngân sách đã được chủ thể quyền lực quyết định
nhằm duy trì sự hoạt động của bộ máy nhà nước và bảo đảm thực hiện các chức năng
của Nhà nước. Chi ngân sách nhà nước là một nội dung quan trọng cơ cấu nên đạo
luật thường niên ngân sách nhà nước. Vậy chi ngân sách nhà nước mang những đặc
điểm gì?
2. Đặc điểm chi ngân sách nhà nước
Dựa trên những khái niệm về chi ngân sách nhà nước đã được đưa ra, ta có thể
thấy chi ngân sách nhà nước mang những đặc điểm sau:
- Chi ngân sách nhà nước là hoạt động phân phối và sử dụng quỹ ngân sách
nhà nước, hoạt động này chỉ có thể thực hiện trên cơ sở quy định pháp luật và dự toán
ngân sách do cơ quan quyền lực nhà nước quyết định. Nội dung chi ngân sách phải
nằm trong bản dự toán ngân sách hàng năm. Bản dự toán ngân sách này do Quốc hội
thông qua. Quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền quyết định tổng số chi NSNN bao
gồm chi ngân sách trung ương và chi ngân sách địa phương, tổng số chi và mức chi
từng lĩnh vực… Chi ngân sách là một nội dung quan trọng quyết định đến hiệu quả
NGUYỄN VĂN HẢI : N06 – TL2 – NHÓM 1
2
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
LUẬT TÀI CHÍNH – BÀI TẬP HỌC KÌ
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
quản lý Nhà nước của bộ máy nhà nước vì vậy nó phải được thông qua theo nguyên
tắc tập thể, tập trung trí tuệ tập thể và qua một quy trình luật định nghiêm ngặt. Trước
tiên, Thủ tướng Chính phủ quyết định lập dự toán NSNN năm sau, trong đó có nội
dung chi ngân sách. Căn cứ vào quyết định đó, Bộ Tài chính ra quyết định hướng dẫn
về yêu cầu, nội dung, thời hạn lập dự toán NSNN…Trên cơ sở quyết định của Chính
phủ và hướng dẫn của Bộ tài chính, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh hướng dẫn lập dự toán

ngân sách các cấp ở địa phương. Các cơ quan, đơn vị có trách nhiệm trong việc thu
chi phải tổ chức lập dự toán ngân sách trong phạm vi nhiệm vụ được giao, báo cáo cơ
quan quản lý cấp trên, cơ quan quản lý cấp trên xem xét, tổng hợp báo cáo cơ quan tài
chính cùng cấp. UBND cấp tỉnh lập dự toán ngân sách địa phương báo cáo Thường
trực Hội đồng nhân dân cấp tỉnh xem xét, cho ý kiến, gửi Bộ tài chính và các cơ quan
có liên quan để tổng hợp, lập dự toán NSNN trình Chính phủ. Chính phủ trình Quốc
hội bản dự toán đó. Quốc hội xem xét và quyết định. Trong quy trình trên, còn một
chủ thể nữa đó là Hội đồng nhân dân được giao quyền quyết định dự toán chi ngân
sách địa phương và quyền quyết định phân bổ ngân sách cấp mình. Như vậy, mọi
hoạt động chi ngân sách phải được thực hiện trên cơ sở dự toán do Quốc hội và Hội
đồng nhân dân các cấp quyết định.
- Chi ngân sách nhà nước là hoạt động được tiến hành bởi các chủ thể quyền
lực gồm hai nhóm:
+ Nhóm chủ thể đại diện cho Nhà nước thực hiện việc quản lý, cấp phát, thanh
toán các khoản chi ngân sách nhà nước. Đó là các cơ quan đại diện cho nhà nước thực
thi quyền hạn có liên quan tới việc xuất quỹ NSNN cho các mục tiêu đã được phê
duyệt. Nhóm chủ thể này gồm Bộ tài chính, Sở tài chính – vật giá tỉnh, thành phố trực
thuộc trung ương, Phòng tài chính quận, huyện, thị xã thuộc tỉnh, thành phố, Sở kế
hoạch và đầu tư và Kho bạc nhà nước.
+ Nhóm chủ thể sử dụng ngân sách nhà nước. Đây là nhóm chủ thể được
hưởng kinh phí từ ngân sách nhà nước để trang trải các chi phí trong quá trình thực
hiện hoạt động của mình. Nhóm chủ thể này rất đa dạng nhưng có thể phân thành ba
loại chủ yếu gồm:
• Các cơ quan nhà nước, kể cả các cơ quan hành chính thực hiện khoán
biên chế và kinh phí quản lý hành chính.
• Các đơn vị, kể cả đơn vị sự nghiệp có thu.
• Các chủ dự án sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước.
- Mục tiêu cơ bản của chi ngân sách nhà nước là đáp ứng nhu cầu về tài chính
cho sự hoạt động của bộ máy nhà nước, bảo đảm cho nhà nước thực hiện được chức
năng và nhiệm vụ của mình. Chi ngân sách nhà nước luôn gắn liền với bộ máy nhà

NGUYỄN VĂN HẢI : N06 – TL2 – NHÓM 1
3
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
LUẬT TÀI CHÍNH – BÀI TẬP HỌC KÌ
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
nước. Nhà nước thông qua hoạt động chi ngân sách đảm bảo hoạt động của mình trên
các lĩnh vực kinh tế, xã hội, an ninh và quốc phòng. Ngoài ra, thông qua việc thể chế
hóa bằng pháp luật đối với hoạt động chi ngân sách, Nhà nước còn hướng đến những
mục tiêu khác, trong đó bao gồm mục tiêu quản lý hiệu quả việc sử dụng công quỹ và
tăng cường kỷ luật ngân sách, đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho việc xử lý các hành vi
vi phạm pháp luật về ngân sách nói chung và pháp luật về chi ngân sách nói riêng,
góp phần hạn chế tình trạng tham hang, lãng phí tài sản nhà nước.
3. Phân loại chi ngân sách nhà nước
Chi ngân sách nhà nước gồm nhiều loại: chi phát triển kinh tế - xã hội, bảo
đảm quốc phòng, an ninh, bảo đảm hoạt động của bộ máy nhà nước; chi trả nợ của
Nhà nước; chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật (Khoản 2
Điều 2 Luật NSNN 2002). Tuy nhiên, nếu căn cứ vào tiêu chí mục đích kinh tế - xã
hội của các khoản chi ngân sách nhà nước thì ta có thể phân chia các khoản chi
NSNN thành hai loại:
- Chi đầu tư phát triển: là khoản chi phản ánh việc Nhà nước sử dụng một bộ
phận ngân sách nhà nước để đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội, phát triển
sản xuất nhằm bảo đảm thực hiện các mục tiêu ổn định và tăng trưởng kinh tế. Đây là
khoản chi mang tính tích lũy. Theo Khoản 1 Điều 3 NĐ 60/2003/NĐ-CP thì các
khoản chi được xếp vào loại chi đầu tư phát triển gồm: chi đầu tư xây dựng các công
trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội không có khả năng thu hồi vốn; chi đầu tư và hỗ
trợ cho các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế, tổ chức tài chính Nhà nước; chi bổ sung dự
trữ nhà nước; chi đầu tư phát triển thuộc các mục tiêu quốc gia, dự án nhà nước…Chi
đầu tư phát triển phải đảm bảo cấp đủ và đúng tiến độ thực hiện trong phạm vi dự
toán được giao.
- Chi thường xuyên: là khoản chi nhằm thực hiện nhiệm vụ thường xuyên của

Nhà nước về quản lý các mặt của đời sống xã hội. Đây là những khoản chi mang tính
ổn định, định kỳ, lặp đi lặp lại và là khoản chi mang tính tiêu dùng, vì vậy nó không
có tính tích lũy. Những khoản chi này gồm: chi cho các hoạt động sự nghiệp giáo
dục, đào tạo, y tế, xã hội, văn hóa thông tin, văn học nghệ thuật, thể dục thể thao,
khoa học và công nghệ; chi cho hoạt động của các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị
- xã hội; chi cho các hoạt động sự nghiệp kinh tế; chi cho quốc phòng an ninh, trật tự
an toàn xã hội…Chi thường xuyên theo định kỳ được bố trí kinh phí đều trong năm
để chi.
Ngoài ra, ta còn có thể thấy các loại chi ngân sách khác như chi trả nợ gốc và
lãi các khoản tiền do Chính phủ vay, chi viện trợ của Ngân sách trung ương cho các
NGUYỄN VĂN HẢI : N06 – TL2 – NHÓM 1
4
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
LUẬT TÀI CHÍNH – BÀI TẬP HỌC KÌ
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Chính phủ và tổ chức ngoài nước, chi cho vay của ngân sách trung ương, chi bổ sung
ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dưới…
4. Phương thức chi ngân sách nhà nước
Phương thức chi ngân sách nhà nước có thể hiểu là cách thức Nhà nước sử
dụng để chuyển giao nguồn kinh phí từ ngân sách nhà nước cho các chủ thể thụ
hưởng ngân sách nhà nước. Trong pháp luật hiện hành, có hai phương thức chi ngân
sách nhà nước, đó là chi theo hạn mức (theo dự toán kinh phí) và chi theo lệnh chi
tiền.
- Phương thức chi theo hạn mức (theo dự toán kinh phí): đây là phương thức áp
dụng đối với khoản chi mà cơ quan tài chính không cấp phát trực tiếp. Đối tượng áp
dụng phương thức này là các đối tượng thường xuyên sử dụng kinh phí từ ngân sách
nhà nước để thực hiện nhiệm vụ được giao, là đối tượng có quan hệ thường xuyên với
ngân sách nhà nước. Do các đối tượng sử dụng thường xuyên kinh phí từ NSNN đáp
ứng nhu cầu chi của đơn vị là phổ biến nên phương thức chi theo hạn mức cũng được
áp dụng rộng rãi. Trình tự thực hiện phương thức này như sau: Cơ quan tài chính ra

hạn mức chi đối với từng đơn vị sử dụng ngân sách. Khi có nhu cầu thực tế, đại diện
hợp pháp của đơn vị sử dụng ngân sách phát hành “Giấy rút dự toán NSNN” cùng các
chứng từ hợp pháp yêu cầu Kho bạc Nhà nước chi trả. Kho bạc Nhà nước sau khi
kiểm tra điều kiện theo quy định thực hiện chi trả cho đơn vị sử dụng ngân sách.
Phương thức chi này tạo điều kiện cho Kho bạc nhà nước dễ dàng, chủ động trong
quá trình kiểm soát chi, tuy nhiên cũng có thể dẫn đến tình trạng đơn vị sử dụng ngân
sách không chủ động trong quá trình sử dụng kinh phí, tận hưởng dự toán đã được
phân bổ. Từ đó làm hiệu quả sử dụng NSNN không cao.
- Phương thức chi theo lệnh chi tiền: đây là phương thức áp dụng đối với
những khoản chi do cơ quan tài chính cấp phát trực tiếp cho đơn vị sử dụng ngân
sách. Đối tượng áp dụng phương pháp chi này là những đối tượng không có quan hệ
thường xuyên với ngân sách nhà nước trong hoạt động nhận kinh phí hoặc các khoản
chi mang tính đặc thù phát sinh từng lần. Do đó, phạm vi áp dụng của phương thức
này cũng hẹp hơn phương thức chi theo hạn mức. Tuy nhiên, phương thức này lại tạo
được sự chủ động tối đa cho các đơn vị sử dụng ngân sách, thêm vào đó nâng cao
trách nhiệm của cơ quan tài chính trong quá trình cấp phát kinh phí. Điểm mạnh này
có được là nhờ trình tự thực hiện phương thức này: Cơ quan tài chính phát hành lệnh
chi tiền yêu cầu Kho bạc nhà nước chi trả một số tiền cho đơn vị sử dụng ngân sách
theo đúng nội dung lệnh chi. Nhận được lệnh chi tiền, Kho bạc nhà nước xuất quỹ
thanh toán cho đơn vị sử dụng ngân sách theo yêu cầu của cơ quan tài chính.
NGUYỄN VĂN HẢI : N06 – TL2 – NHÓM 1
5
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
LUẬT TÀI CHÍNH – BÀI TẬP HỌC KÌ
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Trên đây là những trình bày về các vấn đề khái quát liên quan đến hoạt động
chi ngân sách nhà nước. Vậy, để đảm bảo cho hoạt động chi tiêu của Nhà nước được
thực hiện có hiệu quả, chi ngân sách nhà nước cần đảm bảo những điều kiện gì? Pháp
luật Việt Nam đã có những quy định như thế nào về những điều kiện đó?
II. ĐIỀU KIỆN CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC THEO QUY ĐỊNH CỦA

PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH – MỘT SỐ BÌNH LUẬN
1. Sự cần thiết phải có những điều kiện luật định đối với hoạt động chi ngân sách
nhà nước
- Hơn bất kỳ lĩnh vực nào, chi ngân sách nhà nước luôn được xem là lĩnh vực
chứa đựng nhiều nguy cơ tham nhũng và lãng phí nhất. Quan niệm “tiền công” là tiền
không của riêng ai khiến cho các đối tượng thụ hưởng ngân sách nhà nước đều có xu
hướng chi tiêu thoải mái, lãng phí, không tính đến hiệu quả của nguồn vốn mà Nhà
nước đầu tư. Điều này khiến cho Nhà nước luôn phải tính đến khả năng kiểm soát
việc chi tiêu ngân sách như thế nào cho hiệu quả và tiết kiệm, trong đó việc sử dụng
công cụ pháp luật để điều chỉnh hoạt động chi ngân sách là vấn đề then chốt, góp
phần đảm bảo tính minh bạch, ngăn chặn tệ tham nhũng, lãng phí trong quá trình sử
dụng công quỹ.
- Thêm vào đó, quỹ ngân sách nhà nước hình thành chủ yếu từ sự đóng góp của
đông đảo quần chúng nhân dân, Nhà nước là chủ thể đại diện thay mặt nhân dân
quyết định việc sử dụng cụ thể như thế nào. Vì vậy, Nhà nước phải đảm bảo làm sao
sử dụng cho thật hiệu quả nguồn vốn đó, tránh để mất lòng tin của nhân dân đối với
Nhà nước. Công cụ hữu hiệu để đảm bảo cho hoạt động sử dụng nguồn tài chính đó
chính là pháp luật. Nhà nước đã quy định những điều kiện cụ thể mà chỉ khi đáp ứng
đủ những điều kiện đó, hoạt động chi ngân sách nhà nước mới được thực hiện. Những
quy định này đã tạo nên một giới hạn pháp lý đối với các đối tượng sử dụng ngân
sách nhà nước, đảm bảo các chủ thể này sử dụng đúng mục đích và có hiệu quả
nguồn tài chính do Nhà nước đầu tư.
- Quy định các điều kiện chi ngân sách cụ thể góp phần nâng cao nhận thức, ý
thức chấp hành luật của các đơn vị sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước, đồng thời
tạo điều kiện cho các đơn vị sử dụng ngân sách, cơ quan tài chính, cơ quan kho bạc
có đủ căn cứ pháp lý để chấp hành chi.
- Do tính đặc thù của các khoản chi NSNN là mang tính chất không hoàn trả
trực tiếp nên đối tượng thụ hưởng ngân sách thường có xu hướng sử dụng thiếu cân
nhắc, không tính toán đến hiệu quả sử dụng nguồn vốn. Vì vậy, Nhà nước phải đưa ra
các điều kiện chi để đảm bảo chi đúng, chi đủ, chi hợp pháp.

NGUYỄN VĂN HẢI : N06 – TL2 – NHÓM 1
6