Tìm hiểu Hát sinh ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, huyện Sơn La, tỉnh Tuyên Quang

Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
1
LI M U
1. Lí DO CHN TI
Trờn di t hỡnh ch S ca Vit Nam vi s chung sng ca 54 dõn tc
anh em, mi mt vựng min,mi mt tc ngi li mang nhng sc thỏi v c
trng vn húa riờng v chớnh nhng sc thỏi, c trng riờng ú li to cho Vit
Nam mt nn vn húa a dng v phong phỳ. õy l mt li th du lch Vit
Nam ngy cng phỏt trin.
Hin nay du lch hng ti cỏc vựng dõn tc thiu s ( Ethnic tourism)
ang c quan tõm v coi ú nh l mt chin lc phỏt trin du lch quc gia.
Vit Nam cú ti 53 dõn tc thiu s cỏc dõn tc ny thng sng khụng tp
trung v xen k vi ngi kinh,nhng mi dõn tc li cú mt bn sc vn húa
riờng nú c th hin trong li sng, thúi quen canh tỏc, phong tc tp quỏn,
nghi l tụn giỏo v vn húa ngh thut dõn gian c bit nhng yu t vn húa
ú li c hũa ln trong 1 khụng gian sinh thỏi t nhiờn hp dn du khỏch c
bit l du khỏch nc ngoi,t nhng thnh ph ln,t nhng khu cụng nghip
vi ỏp lc cụng vic, s ngt ngt bi cht chi ụng ỳc,s n o ca xe c v
mỏy múc h mun tr v vi cỏc vựng thụn quờ ni ú h c yờn tnh, ngh
ngi c n thm cỏc lng ngh c truyn, c tham gia cỏc l hi v tỡm
hiu cỏc phong tc tp quỏn,bn sc vn húa ca cỏc tc ngi.
Khi núi ti vn húa tc ngi chc hn trong mi ngi u ngh ti 1 s
tc ngi tiờu biu nh : ngi thỏi, ngi ty, ngi dao, ngi mng,
nhng ngoi nhng tc ngi ny thỡ Vit Nam cũn cú rt nhiu tc ngi
khỏc mang nhng c trng, bn sc vn húa riờng, phong phỳ v a dng m
ngay c ti bn thõn nhng ngi lm du lch vn cha khỏm phỏ ht c. Cỏc
tc ngi ú ch yu tp chung sinh sng cỏc tnh min nỳi phớa bc nh :
Thỏi nguyờn, h giang, tuyờn quang, cao bng, bc cn
Dõn tc Cao lan l 1 trong nhng tc ngi nh vy, h sng tp chung cỏc

tnh min nỳi phớa bc v tp chung ụng nht Tuyờn Quang,trong quỏ trỡnh
sinh sng Vit Nam ngi Cao Lan ó sỏng to ra vn hoỏ riờng cho mỡnh vi
phong tc tp quỏn v li sng riờng ca h
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
2
Cao Lan l mt trong 22 dõn tc anh em ó v ang sinh sng t rt lõu i
trờn mnh t Tuyờn Quang,ng bo Cao Lan l 1 trong 5 dõn tc cú s dõn
ụng ca tnh Tuyờn Quang : ú l ngi kinh, ngi Ty, ngi Mụng, ngi
Dao, ngi Sỏn Dỡu v ngi Cao Lan. n vi ngi Cao Lan l n vi ln
iu Sỡnh Ca - linh hn ca vn hoỏ Cao Lan. õy l mt loi hỡnh sinh hot vn
hoỏ tinh thn vụ cựng c sc v cú ý ngha ln i vi ngi Cao Lan cng nh
vi ngi dõn Vit Nam. Nhng nhng nh hng ca tc ụ th hoỏ v li
sng cụng nghip ang tng gi, tng ngy tỏc ng lờn mi mt ca i sng
kinh t - xó hi, vn hoỏ ca dõn tc Cao Lan ó lm mai mt v bin dng
nhng nột vn hoỏ truyn thng, c bit l ln iu Sỡnh Ca hin ang cú nguy
c b bin mt.
L mt ngi con c sinh ra v ln lờn cựng vi dõn tc Cao Lan xó i
Phỳ, huyn Sn Dng, tnh Tuyờn Quang em cú nhiu c hi tip xỳc, ho
nhp vi cuc sng ca h, phong tc tp quỏn,li sng ca h v chớnh diu ú
khin em nhn ra rng ng bo Cao Lan õy cũn lu gi c khỏ nhiu
nhng di sn vn hoỏ vt th v phi vt th quý bỏu, c bit l Ln iu Sỡnh
Ca - mt th dõn ca nhp tõm v mờ mui.
Ngi Cao Lan cú tc hỏt Sỡnh t khi no khụng ai bit, ch bit trong tõm
khm ca rt nhiu th h ngi Cao Lan Sỡnh Ca ó c sinh ra khi loi ngi
cũn cha cú cỏi ch v iu nhc, Sỡnh Ca l 1 õn hu m thng ban tng
cho ngi Cao Lan, th nhng khi cuc sng mi vi nhng bn rn v thỳ
thng thc mi i vo cỏc bn lng Cao Lan Sỡnh Ca cht tr thnh cõu ca ca
nhng ngi hoi c, nhng õm iu trong tro ca li hỏt giao duyờn i ỏp

nm no gi ó tr nờn trm c vỡ s ly hi di ó khú hn, Sỡnh Ca lỳc ny
cht thoỏng nhng nột bun. Cũn vi nhng ngi c i yờu caau hỏt sỡnh ca
n da dit nh lp ngi gi trong xó i Phỳ thỡ s truyn li nhng tinh tuý
ca cõu ca dõn tc cha bao gi ht trn tr. Bn thõn em l mt sinh viờn ngnh
vn hoỏ du lch em t nhn thy rng mỡnh phi cú trỏch nhim nghiờn cu, tỡm
hiu v nhng nột vn hoỏ c sc ca cỏc dõn tc thiu s, v cng l gúp
thờm ting núi trong c vng ca dõn tc Cao Lan v bo tn, gỡn gi, phỏt
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
3
huy nột vn hoỏ dõn gian ca dõn tc mỡnh. Bờn cnh ú vic thc hin khoỏ
lun ny s giỳp em cú nhng hiu bit sõu hn v vn hoỏ dõn gian ca dõn tc
Cao Lan, trau di thờm nhng kin thc kinh nghim thc t phc v cho cụng
vic sau ny ca mỡnh, ú chớnh l xõy dng c nhng tour du lch v vi vn
hoỏ dõn gian ca dõn tc Cao Lan Tuyờn Quang.
Vi nhng lớ do trờn em ó mnh dn ch ti Tỡm hiu hỏt Sỡnh Ca ca
dõn tc Cao Lan xó i Phỳ, huyn Sn Dng, tnh Tuyờn Quang lm
khoỏ lun tt nghip cho mỡnh.
2 MC CH NGHIấN CU V NHIM V
a. Mc ớch
Nghiờn cu ln iu Sỡnh Ca nhm cung cp mt s thụng tin v c s ra i,
quỏ trỡnh hỡnh thnh, nhng c im v nhng phng thc hỏt Sỡnh Ca ng
thi khng nh c mt s giỏ tr tiờu biu ca loi hỡnh dõn ca giao duyờn c
ca dõn tc Cao Lan
Trờn c s ú xut mt s bin phỏp bo tn, khai thỏc phc v du
lch,a Sỡnh Ca vo trong cỏc tour du lch v vi X Tuyờn.
b.nhim v
trong quỏ trỡnh nghiờn cu v hỏt Sỡnh, i thu thp cỏc ngun t liu, ng
thi ỏnh giỏ, phõn tớch a ra c nhng kt qu tt nht phc v ti.

3. I TNG V PHM VI NGHIấN CU
i tng
Cng ng dõn tc cao Lan vi ln iu Sỡnh Ca ca h xó i Phỳ, huyn
Sn Dng, Tnh Tuyờn Quang
Phng thc t chc hỏt Sỡnh Ca v nột vn húa truyn thng ca ngi Cao
Lan qua li hỏt.
Phm vi
Do hn ch v thi gian v kh nng chuyờn mụn cỏ nhõn chỳng tụi ch tp
chung nghiờn cu ln iu Sỡnh Ca ca tc ngi Cao Lan khu vc xó i
Phỳ, huyn Sn Dng, tnh Tuyờn Quang. Vic so sỏnh s thay i cng nh
s khỏc bit ca hin tng vn húa cựng th loi ny cỏc vựng khỏc nhau,
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
4
chỳng tụi cha th gii quyt c trong khuõn kh khúa lun ny.
4. C S Lí LUN V PHNG PHP NGHIấN CU
Trong quỏ trỡnh thc hin khúa lun ny chỳng tụi tuyt i tuõn th quan
im ca Ch Ngha Mỏc - Lờ nin, t tng H Chớ Minh, ng li lónh o
ca ng, nh nc v dõn tc, vn húa xó hi, vic tỡm hiu ln iu Sỡnh Ca
ca dõn tc Cao Lan xó i Phỳ, huyn Sn Dng, tnh Tuyờn Quang luụn
luụn tuõn th phng phỏp tip cn ca ch ngha duy vt lch s.
Phng phỏp ch o hon thnh khúa lun ny l dõn tc hc in dó,
bng cỏc k thut phng vn, quan sỏt, ghi õm, chp nh thụng qua cỏc t
in dó ti a bn tỡm hiu v ln iu ny.
Ngoi ra chỳng tụi cũn s dng thờm mt s phng phỏp khỏc nh: thng
kờ, Phõn tớch, so sỏnh nhm a ra kt qu tt nht phc v cho vic hon thnh
khúa lun ny.
5. ểNG GểP CA KHểA LUN
B xung thờm t liu v ln iu sỡnh ca ca dõn tc cao lan xó i Phỳ

Huyn Sn Dng, tnh Tuyờn Quang
Kt qu nghiờn cu cng nh cỏc gii phỏp bo tn, khai thỏc tim nng du
lch i vi ln iu ny ca khúa lun s l c s cho nhng ngi lm du lch
tham kho khi thc thi cụng v xó min nỳi ny
õy l cụng trỡnh mang tớnh tng th u tiờn tỡm hiu v ln iu Sỡnh Ca,
a Sỡnh Ca vo du lch,giỳp du lch Tuyờn Quang cú nhng im mi v ngy
cng thu hỳt khỏch du lch v vi x Tuyờn.
B CC CA KHểA LUN
Ngoi phn m u, kt lun, ti liu tham kho v ph lc thỡ ni dung
chớnh ca khúa lun c trỡnh by trong 3 chng :
Chng 1: Khỏi quỏt chung v xó i Phỳ, huyn Sn Dng, Tnh Tuyờn
Quang
Chng 2 : Sỡnh Ca v t chc hỏt sỡnh ca xó i Phỳ, huyn Sn Dng,
Tnh Tuyờn Quang.
Chng 3 : giỏ tr ca ln iu Sỡnh Ca, bo tn, phỏt trin, phc v du lch
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
5
Chng 1
KHI QUT CHUNG V X I PH V NGI CAO
LAN X I PH, HUYN SN DNG,
TNH TUYấN QUANG
1.1 Vi nột v Sn Dng
Núi ti Sn Dng, tnh Tuyờn Quang ai cng bit õy l ni cú khu di tớch
lch s Tõn Tro vi mỏi ỡnh Hng Thỏi,cõy a Tõn Tro, cỏch õy 65 nm ni
õy Bỏc H ó chn l th ụ lõm thi ca nc Vit Nam Dõn Ch Cng Ho,
ni õy ó tng che ch, giỳp , bo v an ton cho cỏc ng chớ lónh o
ng, nh nc, cỏc c quan trung ng ch o thnh cụng cuc cỏch mng
thỏng 8 nm 1954 v 9 nm trng k khỏng chin chng thc dõn Phỏp thng

li
Sn Dng l huyn min nỳi nm phớa nam tnh Tuyờn Quang, t th xó
Tuyờn Quang i dc theo quc l 37 khong 30 km s n huyn Sn Dng.
trc nm 1976 Sn Dng thuc tnh Tuyờn Quang, sau nm 1976 H Giang
v Tuyờn Quang nhp thnh H Tuyờn, lỳc ny Sn Dng Tr thnh huyn ca
tnh Tuyờn Quang. phớa ụng Sn Dng giỏp vi tnh Thỏi Nguyờn,phớa tõy
giỏp tnh Phỳ Th, phớa nam giỏp tnh Vnh Phỳc, phớa bc giỏp huyn Yờn Sn.
Sn Dng vi tng din tớch t nhiờn l 789,25 km2 trong ú t nụng nghip
chim 24,8%, t lõm nghip chim 50,27% , cũn li l cỏc loi t khỏc, t
ai õy khỏ mu m rt thớch hp cho vic trng cỏc loi cõy nh : chố, mớa,
cõy nguyờn liu giy, cỏc loi cõy n qu : vi, nhón, v chn nuụi cỏc loi gia
xỳc Bờn cnh tim nng v t ai, ng thc vt, Sn Dng cng l ni tp
trung cỏc c s ch bin cỏc loi khoỏng sn, vt liu xõy dng nh: qung,
thic, barit,volfam, cao lanh, chỡ, khai thỏc ỏ, si sn xut gch, t sột nung,
sn xut vụi bt ngoi ra cũn cú cỏc c s ch bin chố, ng, cỏc ngnh tiu
th cụng nghip nh: may mc, Gũ hn, sn xut mc gia dng.
Trờn a bn huyn cú 2 tuyn ng quc l quan trng l quc l 37 t
Thỏi Nguyờn i qua huyn Sn Dng v quc l 2 t th xó Vnh Yờn i lờn
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
6
Sn Dng, núi chung mng li giao thụng ó tng bc phỏt trin ng ụtụ
n c 33/33 xó, th trn, ng liờn xó, liờn thụn, ng dõn sinh ó c
m rng, nõng cp phc v cho phỏt trin kinh t - xó hi - du lch.
Huyn Sn Dng cú trờn 17 vn dõn vi 10 dõn tc anh em sng xen k ti
33 xó, th trn 242 thụn bn. mi mt dan tc li mang 1 nột vn hoỏ c sc
riờng th hin trong phong tc tp quỏn, thúi quen canh tỏc nh ngi Ty,
Dao thng lm nh bng thõn cõy mai, cõy vu, cõy tre,mỏi nh khỏ dc kộo
di t nh núc xuụi kớn gn ht nh chớnh,nh ca ngi dõn tc thng lm l

nhng ngụi nh sn vi kin trỳc khỏ c ỏo phự hp vi iu kin sinh sng
ca ng bo vựng nỳi,nhng nh sn ca mi tc cú nhng nột rt khỏc nhau,
ngoi ra mi dõn tc cũn cú kho tng vn hc ngh thut dõn gian nh: hỏt ng
giao, k truyn,tc ng, thnh ng,cõu , phong phỳ v th loi v ni dung,
mang sc thỏi riờng c ỏo giu tớnh nhõn vn v giỏo dc sõu sc. dõn tc Ty
cú iu hỏt quan lng (hỏt a cụ dõu v nh chng), hỏt ci, hỏt sli, hỏt ln,
hỏt then, v 1 s iu mỳa: mỳa nún, mỳa qut, mỳa gieo ht.. Dõn tc Dao
cú iu hỏt Pỏo Dung ( hỏt i ỏp giao duyờn nam v n), cỏc iu mỳa nh :
tt nhy, cu mựa, bt ba ba, Dõn tc Sỏn Dỡu cú iu hỏt song cụ( hỏt i
ỏp giao duyờn nam v n) v iu mỳa kộo chi. dõn tc Cao Lan cú ln iu
Sỡnh Ca( hỏt i ỏp gia nam v n), v cỏc iu mỳa nh: nhy tam thanh,
mỳa xỳc tộp, mỳa chim gõu, mỳa khai ốn
n vi Sn Dng du khỏch cũn cú th thng thc cỏc mún n truyn
thng mang tớnh vn hoỏ m thc c sc ca tng tc ngi nh : mm cỏ
rung, tht p, cm lam, tht m mui, bỏnh trng kin( dõn tc Ty), cỏ thớnh
( dõn tc Sỏn Dỡu)vi nhng nột vn hoỏ c sc ny gn vi lch s cỏch
mng truyn thng Sn Dng xng ỏng l 1 im n lớ tng cho du khỏch
bn phng ti thm.
1.2 Khỏi quỏt chung v xó i Phỳ
1.2.1 iu kin t nhiờn
V trớ a lý.
Xó i Phỳ l mt xó vựng cao ca huyn Sn Dng, thuc khu trung
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
7
huyn, cỏch th trn Sn Dng khong 34 km v phớa nam, cú danh gii tip
giỏp vi cỏc n v hnh chớnh nh sau : phớa Bc giỏp xó Tuõn L, phớa ụng
giỏp xó Sn Nam, phớa tõy giỏp xó Phỳ Lng, phớa nam giỏp huyn Lp Thch
(Vnh Phỳc).

Tng din tớch t t nhiờn ton xó theo kt qu thng kờ nm 2005 l
3.396,13 ha, trong ú t nụng nghip cú 779,73 ha chim 23%, t lõm nghip
1.803,49 ha chim 53,2%, t chuyờn dng cú 120,56 ha chim 3,56%, t th
c 62,31 ha chim 1,83%, t cha s dng 623,91 ha chim 18,41%. Xó cú
tuyn ng liờn huyn i qua ni vi quc l 2C cỏch trung tõm xó khong
5km. õy l vựng t nm gia thung lng, xung quanh c bao bc bi 2 dóy
nỳi l : nỳi Bu phớa Bc v nỳi Sỏng Sn phớa nam. Hai dóy nỳi ny chy
dc theo chiu di ca xó. chiu di nht t giỏp xó Sn Nam n xó Phỳ Lng
l 7 km, chiu rng nht t nỳi Bu n nỳi Sỏng Sn l 4 km. Xó khụng cú h
thng sụng chy qua nhng cú h thng sui, h cú tr lng nc di do, h
thng i, nỳi õt nhiu l iu kin thun li phỏt trin kinh t.
a hỡnh, a mo.
L mt xó thuc huyn min nỳi ca huyn Sn Dng, i Phỳ cú cỏc kiu
a hỡnh sau:
- Kiu a hỡnh i, nỳi thp, cao t 300m 700m, cao trung bỡnh
400m 500m, dc trung bỡnh t 25 28. kiu a hỡnh ny chim khong
10% din tớch t nhiờn ca xó, phõn b khu vc giỏp ranh vi tnh Vnh Phỳc.
- Kiu a hỡnh i, cao trung bỡnh t < 300 m, chim khong 30 % din
tớch t t nhiờn.
- Kiu a hỡnh thung lng l phn din tớch cũn li chim khong 49% tng
din tớch t t nhiờn ca ton xó. t ai khu vc ny khỏ bng phng v mu
m, thun tin cho ngi dõn sn xut nụng nghip.
Nhỡn chung a hỡnh ca xó cú chiu dc dn v phớa ụng, b chia ct nhiu
bi h thng sui, khe, v h thng i, nỳi, do cú s chờnh lch v cao,
dc gia cỏc vựng. Tuy nhiờn din tớch t bng khỏ ln, cht t tt nờn rt
thun li cho vic sn xut nụng nghip, nht l cõy trng hng nm.
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
8

Khớ hu.
Xó i Phỳ thuc tiu khu khớ hu phớa nam, nm trong vựng khớ hu nhit
i giú mựa. khớ hu trong nm c chia thnh 2 mựa rừ rt: Mựa ma t thỏng
5 n thỏng 10, mựa khụ t thỏng 11 n thỏng 4 nm sau. Nhit trung bỡnh
trong nm khong 22 C, nhit cao nht trong nm khong 38 C, nhit
thp nht trong nm khong 6 C , m bỡnh quõn l 80%.
Thu vn.
i Phỳ khụng cú h thng sụng chy qua, nhng cú nhiu sui v cỏc h
cha nc ln cng vi h thng kờnh, mng, thu li, ú l ngun nc chớnh
ti cho ng rung, v cng l h thng tiiờu nc trờn a bn. ch thu
vn ca cỏc con sui v cỏc h thay i thng xuyờn theo mựa. Nc sinh hot
ca ngi dõn thng l ging t o song tr lng nc luụn thay i theo
mựa, iu ny ó nh hng rt ln n sn xut v siinh hot ca ngi dõn
trờn a bn xó.
Ti nguyờn t:
t dc t trng lỳa nc, phõn b gia cỏc khu i, nỳi t, cỏc thung lng
nh. õy l loi t dc hỡnh thnh do s tớch t cỏc sn phm phong hoỏ trờn
cao a xung. Cú phỡ khỏ rt thớch hp cho trng lỳa, din tớch loi t ny
khỏ ln nm ri rỏc trờn khp a bn xó. t feralit bin i do trng lỳa, c
hỡnh thnh do quỏ trỡnh ci to trng lỳa nc, loi t ny phõn b ch yu
vựng tip giỏp vi i nỳi, v cỏc thung lng ven sui, loi t ny thớch hp
cho vic trng lỳa nc v cỏc cõy nụng nghip. t vng nõu phỏt trin trờn
phin sa thch, tp chung cỏc khu vc i nỳi a hỡnh i nỳi bỏt ỳp thp
thoi, tng t dy, õy l loi t thớch hp cho nhiu loi cõy trng, ch yu l
cõyh lõu nm c bit l cõy chố v cõy lõm nghip.
Xó cú iu kin v th nhng khỏ phự hp rt thun li cho phỏt trin cỏc
loi cõy cụng nghip ngn ngy, cõy lõm nghip, cõy trng hng nmDo ú
trong thi gian quy hoch cn u t phỏt trin tn dng tt ngun ti nguyờn
t ai, s dng v bo v t bn vng, c bit l din tớch t i nỳi thp cú
rng, t trng cõy hng nm.

Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
9
Ti nguyờn nc
Vi h thng ao, h, p nuụi trng thu sn cú din tớch l 14,34 ha,v h
thng cỏc con sụng sui, mt nc chuyờn dựng khỏc cú din tớch 197,73 ha,
õy l nhng ngun nc mt vụ cựng phong phỳ, to iu kin cho phỏt trin
sn xut nụng nghip v cõn bng mụi trng sinh thỏi. cng vi ngun nc
ma trung bỡnh hng nm khong 1.500mm/nm ó b sung mt khi nc
quan trng cho sinh hot v sn xut.
Ti nguyờn rng.
Xó i Phỳ cú tng din tớch t rng(2009) l 1.734,22 ha chim 57,54%
din tớch t nụng nghip, trong ú din tớch t rng sn xut l 487,23 ha
chim 28,10% tng din tớch t lõm nghip. in tớch t rng c khoanh
nuụi bo v, kt hp vi cỏc chớnh sỏch giao t, giao rng, cỏc khu vc i nỳi
trng ó c ph xanh, din tiớch rng khụng ngng c nõng lờn, din tớch
t rng phũng h nm 2009 l 1.246,99 ha chim 71,90% tng din tớch t
lõm nghp.
Nhỡn chung din tớch t rng ca xó i Phỳ hin nay ang c phỏt trin
tt gúp phn bo v mụi trng sinh thỏi, gi nc u ngun, trỏnh xúi mũn,
ra trụi, bo v t v cnh quan mụi trng. Do din tớch t rng ngy cng
c khụi phc ó to iu kin cho cỏc thm thc vt trc õy cú nguy c
bin mt, gi phỏt trin tr li lm a dng cho s phỏt trin ca t nhiờn. c
bit l hin nay rng v t rng ca xó i Phỳ ó gúp phn quan trng trong
vic chuyn dch c cu cõy trng theo hng nụng lõm kt hp to thờm cụng
n vic lm cho nhieeuf lao ng a phng .
Ti nguyờn nhõn vn.
Xó i Phỳ cú tng s nhõn khu nm 2009 l 10. 349 ngi vi 2. 143 h
gia ỡnh. Bao gm 3 dõn tc anh em cựng sinh sng gm: Kinh, Cao Lan, Hoa

h tp trung trờn 27 thụn bn,mi mt tc ngi li cú mt kho tng vn hoỏ
truyn thng riờng rt phong phỳ v a dng . Ngi dõn cn cự chu khú, tip
thu nhanh chúng cỏc kin thc k thut mi trong phỏt trin sn xut. Ngh
nghip chớnh ca ngi dõn trong xó l lm nụng nghip v thu nhp cng t cỏc
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
10
sn phm nụng nghip.
Vi iu kin t nhiờn khỏ thun li v v trớ a lý, thu vn, khớ hu, t
ai, ngun nc, ti nguyờn rng cựng vi ngun ti nguyờn nhõn vn phong
phỳ a dng, xó i Phỳ cú iu kin phỏt trin nn kinh t nụng nghip a
dng.
1.2.2 Dõn c, dõn tc v t chc hnh chớnh
Cỏc dõn tc trờn a bn
L mt vựng t nm gia thung lng, xung quanh cú nỳi non bao bc, cú
trc ng chớnh ni lin cỏc xó, iu kin t nhiờn thun li nờn mnh t i
Phỳ c la chn l ni an c lp nghip ca 3 tc ngi: ngi Kinh, ngi
Hoa v ngi Cao Lan vi tng s dõn ton xó l 10.451 ngi ( 2009), vi tng
s h l 2.227 h. Trong ú dõn tc Cao Lan chim khong 70%,h thng sng
tp trung cỏc thụn giỏp chõn nỳi, c th l chõn nỳi bu v nỳi Sỏng Sn nh:
thụn Món Hoỏ, Dung Giao, ng Xoay, Lng Hoa, ng Ging, Cõy Thụng.
Dõn tc Kinh chim 25% v dõn tc Hoa chim khong 5% v cú 58 dũng h
tp trung 27 thụn bn, ngun gc t 15 tnh thnh trong c nc v xõy dng
cuc sng bn b sut hng ngn nm lch s, bong sc lao ng cn cự, tinh
thn on kt, thng yờu ựm bc ln nhau, nhõn dõn cỏc dõn tc i Phỳ
khụng ngng ci to t nhiờn, bin nhng i nỳi hoang, gũ bói, m ly thnh
nhng tha rung, h cỏ, i cõy cú giỏ tr kinh t cao phc v i sng con
ngi. quỏ trỡnh tỏc ng quyt lit vo t nhiờn ó hỡnh thnh 27 khu dõn c
trong ton xó, thun tin cho giao lu, sinh hot v hot ng xó hi.

ng bo ni õy sng ch yu bng ngh trng trt v chn nuụi. vi phong
tc tp quỏn v bn sc vn hoỏ dõn tc, cỏc gi lng ó lu truyn li bao i
nay nh cỏc loi v khớ, cỏc tm vi chm cú ng nột hoa vn tinh so, nhng
chic khn, chic gi, chic dõy dao, chic mn ca ng bo Cao Lan v Hoa.
i sng vn hoỏ tinh thn ca nhõn dõn ó hỡnh thnh, phỏt trin v lu truyn
qua bao th h, c th hin qua cỏc ln iu Sỡnh Ca, iu mỳa dõn ca Cao
Lan c gi lng Sm Ngc Vn v ngh nhõn Sm Vn Dn dy cụng su
tm, luyn tp v truyn li cho con chỏu.
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
11
T chc hnh chớnh ca xó
i Phỳ l mt trong nhng xó tp trung ụng dõn c nht ca huyn Sn
Dng vi tng s 27 thụn bn cựng s an c, lp nghip ca 3 tc ngi, vi
truyn thng cn cự trong lao ng sn xut, bt khut trong u tranh chng
gic ngoi xõm. di s lónh o ca ng b, nhõn dõn cỏc dõn tc ó vt qua
khú khn th thỏch dnh c nhng thng li quan trng trong cụng cuc u
tranh gii phúng dõn tc trc õy, cng nh trong s nghip xõy dng i mi
hin nay.
Vi tng s nhõn khu nm 2009 l 10. 451 ngi vi 2. 227 h gia ỡnh
Ngi dõn cn cự chu khú, tip thu nhanh chúng cỏc kin thc k thut mi
trong phỏt trin sn xut. Ngh nghip chớnh ca ngi dõn trong xó l lm nụng
nghip v thu nhp cng t cỏc sn phm nụng nghip.
Di õy l biu tng kt s liu dõn s k cui thỏng 12 nm 2009 ca Xó
i Phỳ :
TT Thụn Tng S h
Tng S
Khu
H Dõn Tc

1 Lý Su 85 363 67
2 ng Na 93 436 89
3 Hu V 63 323 63
4 ng Chựa 121 567 97
5 ng Co 52 229 1
6 Dung Vi 130 628 115
7 Cu Li 110 481 50
8 Hi Mụ ng 90 383 74
9 Hi Mụ 80 420 79
10 Yờn Phỳ 125 535 104
11 Dung Giao 64 300 56
12 ng Xay 53 254 52
13 Tõn Phỳ 66 303 58
14 Món Hoỏ 86 524 86
15 ng Sm 57 268 19
16 Hip Trung 94 515 0
17 ng o 78 378 78
18 Thch Khuõn 89 359 88
T×m hiÓu H¸t S×nh ca cña d©n téc Cao Lan ë x· §¹i Phó, HuyÖn S¬n D-¬ng,
TØnh Tuyªn Quang
Sinh Viªn : NguyÔn H-¬ng Giang . Vh 1001
12
19 Cây Thông 109 562 89
20 Đồng Giếng 104 492 96
21 Vinh Phú 46 208 0
22 Tứ Thể 59 258 0
23 An Mỹ 71 318 1
24 Lũng Hoa 104 402 104
25 Hoa Lũng 71 368 70
26 Thái Sơn Tây 58 255 0

27 Thái Sơn Đông 69 322 2
Tổng 2.227 10.451 1.538
Bảng tổng hợp số liệu dân số cuối kỳ (12/2009)
1.2.3 Đặc điểm kinh tế
Đại Phú là một xã có điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế - xã hội, có thể
khai thác được các thế mạnh phát triển về lâm nghiệp, nông nghiệp, xây dựng
các mô hình nông - lâm kết hợp, quy hoạch khoanh vùng để phát triển thành các
vùng nguyên liệu phục vụ cho ngành công nghiệp, sử dụng nguồn nguyên liệu
lâm sản, vùng nguyên liệu là cây công nghiệp ngắn ngày như: cây mía, chè…
Hiện tại nền kinh tế Đại Phú là nền kinh tế nông nghiệp, các ngành tiểu thủ
công nghiệp và dịch vụ của xã chưa phát triển, chưa có quy hoạch phát triển các
ngành; sản xuất phi nông nghiệp chủ yếu là tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ
buôn bán nhỏ.
Trong những năm qua dưới sự lãnh đạo của đảng uỷ, uỷ ban nhân dân xã
Đại Phú đã có những chuyển biến tích cực, sản lượng lương thực trong những
năm gần đây tăng rất nhiều so với những năm trước, cơ cấu giữa các ngành đã
được chú trọng phát triển đồng đều, bộ mặt nông thôn đã có nhiều thay đổi đáng
kể, với phương châm trong thời gian tới tiếp tục phát triển đa dạng các ngành,
nghề, chú trọng đến phát triển thương mại, dịch vụ…, đáp ứng các mặt hàng
thiết yếu và nhu cầu tiêu dùng của nhân dân trong xã.
Về sản xuất nông nghiệp :
Sản xuất nông nghiệp là ngành chính đem lại thu nhập cho nhân dân, đó là
các hoạt động như: cấy lúa, gieo trồng các loại cây lấy lương thực cho người và
vật nuôi. trong những năm gần đây, xã Đại Phú đã chủ động đưa các giống cây
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
13
trng cú nng xut, giỏ tr kinh t cao vo sn xut, ng dng khoa hc k thut
tiờn tin trong thõm canh, luõn canh tng v, tng giỏ tr sn xut trờn n v

din tớch, to iu kin cho s chuyn dch c cu kinh t ngy cng phự hp
theo nh hng phỏt trin ca huyn, tnh.
Cựng vi s phỏt trin ca ngnh cụng nghip trờn a bn huyn, hin nay
i Phỳ ó lm tt cụng tỏc quy hoch vựng nguyờn liu phc v cho nh mỏy
ng Sn Dng. do ỏp dng cỏc bin phỏp k thut v cỏc loi ging mi nờn
nng xut v sn lng cõy trng ngy cng c nõng cao. Sn lng cõy mớa
nm 2005 mi ch t 14.304 tn thỡ nm 2009 sn lng tng lờn 22.704 tn.
Theo thng kờ nm 2008 ton xó cú 1.265,59 ha t sn xut nụng nghip
chim 41,99% din tớch t nụng nghip, trong ú t trng lỳa l 443,61 ha, t
trng cõy hng nm khỏc 603,74 ha, t trng cõy lõu nm 218,24 ha.
Cú c kt qu nh vy l do cp u ng v cỏc cp ngnh a phng tin
hnh tp trung ch o nhõn dõn cỏc dõn tc trong ton xó tn dng tt ngun
vn v qu t, mnh dn ỏp dng khoa hc k thut, tớch cc u t, a cỏc
loi ging mi vo trong sn xut nụng nghip theo hng chuyn giao khoa
hc k thut ca trung tõm khuyn nụng
V lõm nghip:
Theo kt qu thng kờ t ai nm 2008 din tớch t lõm nghip ca xó l
1.734,22 ha chim 57,54% tng din tớch t nụng nghip. Cụng tỏc trng, chm
súc, khoanh nuụi v bo v rng c chớnh quyn v nhõn dõn trong xó thc
hin y v nghiờm tỳc, nht l cụng tỏc ch o , vn ng nhõn dõn trng
rng nguyờn liu giy theo k hoch. Cỏc v vic cht phỏ trỏi phộp ó gim so
vi nhng nm trc õy, cụng tỏc phũng chỏy rng trong mựa khụ hanh c
thc hin theo k hoch, thng xuyờn kim tra, phi hp vi lc lng kim
lõm, dõn quõn phũng cha kp thi. Hin nay i Phỳ cú h thng rng khỏ
phong phỳ v a dng, l ngun thu ln cho nhõn dõn trong ton xó, ng thi
gúp phn tng doanh thu ca ton xó.
Chn nuụi:
Tỡnh hỡnh sn xut chn nuụi cha thc s phỏt trin mnh, cỏc h gia ỡnh
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang

Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
14
ch yu chn nuụi gia sỳc, gia cm. Cỏc ngun thc n ch yu do tn dng
ngun nụng sn sn cú. Mt phn gia sỳc nh trõu, bũ c s dng ly sc kộo
trong sn xut nụng nghip, mt phn lm sn phm phc v cho nhu cu sinh
hot ca ngi dõn, sn phm tiờu th ch yu ti a phng, nờn sn phm t
chn nuụi cha mang tớnh hng hoỏ.
Theo thng kờ nm 2009, tng n gia sỳc, gia cm ca xó l 97.177 con
trong ú : n trõu, bũ 3.748 con; n ln 9.109 con, cũn li l s gia cm. Tuy
nhiờn ngi dõn cha thc s quan tõm nhiu n tớnh kinh t m ngnh chn
nuụi mang li.
Trong tng lai cn phỏt trin mnh n gia sỳc, gia cm tn dng tt cỏc
iu kin hin cú, gúp phn nõng cao thu nhp cho ngi dõn t chn nuụi.
Cụng nghip v tiu th cụng nghip:
Cỏc ngnh cụng nghip v tiu th cụng nghip phỏt trin cũn chm V mang
tớnh nh l, cỏc c s sn xut tiu th cụng nghip cha cú s a dng ch yu
tp chung cỏc lnh vc nh: may mc c s sa cha mỏy múc, gia cụng c
khớ cụng c lao ng sn xut.
Nhỡn chung ngnh tiu th cụng nghip ca xó i Phỳ cũn chm phỏt trin
v mang tớnh nh l, tuy nhiờn ó gii quyt ó gii quyt vic lm cho nhiu lao
ng, c bit l lao ng ph thụng, gúp phn tng thu nhp cho ngi dõn
trong xó.
V dch v v thng mi:
i Phỳ l mt xó min nỳi nờn hot ng thng mi kộm hỏt trin ch yu
l cỏc hot ng buụn bỏn hng tp húa ca cỏc h dõn phc v cho nhu cu ca
nhõn dõn a phng trong phm vi nh. õy hot ng buụn bỏn c thc
hin thụng qua hỡnh thc ch phiờn c m vo; ngy 2, ngy 5, ngy 7 hng
thỏng. trc õy trong nhng ngy ch phiờn tt c nhõn dõn cỏc tc ngi
trong ton xó nụ nc kộo nhau i ch h trao i buụn bỏn thm chớ cũn t chc
vui chi, nhng hin nay do nn kinh t tỏc ng hỡnh nh ch phiờn ó i vo

ký c, h ch tranh th th gian ch mua sm nhng ũ dựng cn thit m
khụng cũn dnh thi gian cho hot ng vui chi na.
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
15
Trong nhng nm gn õy cn y mnh cỏc hot ng dch v buụn bỏn
hng nụng sn, dch v thng mi v mt s dch v cn thit khỏc ỏp ng
cho mc tiờu phỏt trin kinh t a phng, chỳ trng a cỏc sn phm nụng,
lõm nghip thnh sn phm hng hoỏ trờn th trng.
Nhỡn chung s phỏt trin kinh t ca xó i Phỳ ang cú bc phỏt trin
tng i tt nh vo s u t ci tin phng tin sn xut v ỏp dng khoa
hc k thut lm cho nng xut lao ng ngy cng nng cao v dn i vo n
nh. Nhng do nhu cu phỏt trin ngy cng cao ca xó hi ũi hi phi cú s
sp xp li lao ng v phõn b mt cỏch hp lý to ra mt bc phỏt trin
ton din. ng u, chớnh quyn xó phi xõy dng c chin lc phỏt trin
kinh t xó hi gn vi vic s dng t ai trc mt v lõu di. ng thi chỳ
trng ti vic phỏt trin cỏc loi cõy trng, cõy lõm nghip nhm nõng cao ct
lng cuc cụng cho ngi dõn.
1.3 Khỏi quỏt v dõn tc Cao Lan xó i Phỳ
1.2.4 Lch s c trỳ v phỏt trin
Truyn thuyt núi khi thu nc v t u khụng cú, nhng t v nc
u khụng ri nhau. Du vy ó cú bn Vng, Bn Vng xung bin mn
v mang v mt con k Lõn lờn tri. Bng hi th ụng y ó lm ra 9 mt tr
bao quanh mt t, song v sau Thớch Ca ó tiờu dit i 7 mt tri chiu
sỏng nhng khụng t chỏy. nm Vnh Chinh th 3 cú nn hng thu lm ngp
trỏi t ch cũn l dnh nỳi Cụn Lụn nc khụng ngp n, nn hang Thy din
ra lm ngp cõy ci, vn vt u cht ht ch cú Phc Huy v em gỏi sng sút
trong qu bu. Chn lờn nh nỳi ny gp con Rựa en hin lờn bo h phi ly
nhau, hai ngi ỏnh Rựa v ct ra tng mnh v vn khụng cht, Rựa sng li

v tip tc khuyờn h ly nhau, h khụng nghe v tip tc i mói, lỳc y cõy
hin lờn bo h ly nhau, h ly dao cht cõy v t thnh 2 ng la, khúi ca 2
n la bay lờn v qun vo nhau to thnh hỡnh trụn c.
Hai ngi hiu rng tri cho h ly nhau, sau 1 ờm ngi con gỏi cú mang,
sau 10 thỏng trờn nh nỳi Cụn Lụn h sinh ra mt khi tht v mỏu hỡnh con
Rựa, khi tht c phõn thnh 300 mnh v tr nờn nhng h ca loi ngi, cú
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
16
50 h tr thnh cỏc dũng h ca chỳa t v thn thỏnh. Vy nờn cỏc vua chỳa,
thn thỏnh u cựng mt ngun gc.
Nhng v sau cú nhiu n ụng hn n b, h khụng cú qun ỏo, khụng cú
tht lng, khụng bit lm nh, gieo ht, h n sng nut ti khụng hc hnh gỡ,
h giao cu ba bói vi c ngi trong dũng h. Ri Phc Huy tr li trờn trỏi
t dy h bit lm n, n mc, L Ban dy h xõy nh lm n, Ngc Hong dy
h bit dựng la nu chớn thc n, Chu Hong dy h lun hụn nhõn v quan h
vi nhng ngi thõn, Thn Nụng dy h gieo trng cy lỳa, Bn C cp lỳa
ging cho h.
Truyn thuyt k rng Bn C cú 2 con trai v 12 con gỏi. ngi con trai c
l t tiờn ca ngi Hỏn, ngi con trai th l t tiờn ca ngi Kinh. Cũn 12 cụ
con gỏi nh vua khụng g chng ht c do vy mt cụ con gỏi t tiờn ca
ngi Mỏn i Bn ly chng ngi kh uụi di, nờn ph n ca h mc trang
phc ỏo vt di ging uụi kh . mt cụ khỏc ly chng chú t tiờn ca ngi
Cao Lan, nờn ph n mc ú thờu hỡnh thang trờn b vai tng trng nhng vt
cn ca chú. Di cỏnh tay khõu nhng ming vi xanh, trng tng trng cho
nhng vt chõn chú.
Theo cỏc ngun th tch v nhng li k ca nhng ngi gi trong lng i
Phỳ thỡ t tiờn ca tc ngi Cao Lan trc õy vựng tõy Hng Sn thuc
tnh Qung ụng Trung Quc. Do quỏ trỡnh lm n sinh sng gic gió tc ngi

Cao Lan ri b quờ hng vo thi nh Minh i n Qung Tõy Trung Quc ri
n Nam Ninh vo bc Vit Nam( ngy nay). chớnh vo bc Vit Nam c trỳ
lm n sinh sng, ngi Cao Lan c vua nam u quyn cho chi huyn cp vn
bng c phộp lm n lp nghip cỏc a phng ca Vit Nam, tớnh n nay
ó c 4 i, ngi Cao Lan vo vit nam ụng nht nm 1791, song cng cú
b phn vo sm hn nm 1743.
Nh vy cú th núi tc ngi Cao Lan cú ngun gc t Trung Quc, Ri di
c vo Vit Nam i nh Minh vi 02 tc ngi chớnh : Cao Lan San Chớ.
Ngi dn dt di c ca ngi Cao Lan - San Chớ l tự trng Ninh Vn Bớnh,
sau khi tự trng Bớnh qua i tự trng Hong Vn Thõn l ngi Cao Lan
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
17
thay th, i sng khú khn h di c n Lc Ngn, Bc Giang, Thỏi Nguyờn,
Phỳ Th, Tuyờn Quang. Nhng ch cai qun ca tng tc ngi cỏc tnh
núi trờn li mt ln na nghe li tự trng ri c vo cỏc tnh: Ho Bỡnh,
Ninh Bỡnh, Thanh Hoỏ lm n nh c. Nhng vỡ ngi Cao Lan l tc ớt ngi
ngi mng ụng nờn vua mng kiờn quyt khụng cho ngi Cao Lan v vua
Cao Lan sinh sng õy, vua mng ui vua Cao Lan i, nờn tc ngi Cao
Lan li tr v quờ c nh c sinh sng phớa ụng bc Vit Nam, tp trung s
lng ụng nht Tuyờn Quang cỏch õy 300 400 nm( khong th k 17,
18). V i Phỳ l mt trong nhng ni ngi Cao Lan la chn, t õy h bt
u an c, lp nghip.
Tuy cuc sng mi cũn gp nhiu khú khn nhng h sng vi mt tinh thn
lc quan, yờu i. trong quỏ trỡnh nh c, tớch lu kinh nghim,hc hi cỏc cng
ng khỏc, nờn cnh tỏc ó c ci tin. Khai phỏ t ai lm rung,cy lỳa
nc, trng ngụ, bụng vi, cõy n qu chn nuụI gia xỳcv chớnh quỏ trỡnh lao
ng sn xut ú h ó sỏng to ra c mt kho tng vn hoỏ dõn gian cho dõn
tc mỡnh. Hin nay thỡ cuc sng ca ng bo Cao Lan i Phỳ ó khỏ hn

rt nhiu, nhng h tc lc hu ó b loi b thay vo ú l tip thu nhng nột
vn hoỏ ca cỏc tc ngi khỏc lm phong phỳ thờm vn vn hoỏ ca dõn tc
mỡnh.
1.3.2 Nột ni bt trong t chc - xó hi
Do di c vo Vit Nam mun hn cỏc tc ngi khỏc nờn ngi Cao Lan
sng xen k vi ngi Ty- Nựng - Dao, ng bo thng sng tp trung mt
hay nhiu lng, ngi Cao Lan c trỳ khỏ rừ nột, a im c trỳ ca h ph
thuc vo t ai mu m, rng nỳi, sụng sui, cú iu kin sn xut, i
sng sinh hot ca ngi dõn.
i Phỳ ngi Cao Lan sng xen k vi ngi Kinh Hoa, ch yu tp
chung ti cỏc thụn giỏp chõn 2 con nỳi l nỳi sỏng v nỳi Bu nh ; thụn Món
hoỏ, thụn Dung Giao, thụn ng Xay,thụn ng Na, thụn Cõy Thụng...
Danh gii i sng ca tc ngi Cao Lan c phõn chia mc, cỏnh rng,
dũng chy ngn nỳi, dc, khu i, v rt cú ý thc tụn trng ngi n trc
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
18
v quyn s hu. mi bn lng c phõn chia ra khu, khu c trỳ khu canh tỏc,
khu th cỳng ỡnh chựa miu mo
Cu trỳc truyn thng ca ngi Cao Lan i Phỳ l c trỳ theo dũng h,
sng quõy qun thnh tng cm, ngi Cao Lan khụng cú ngha a vỡ h quan
nim ngi Cao Lan cht i hn s tr v Dng Chõu, ú cú ngụi nh tng
dũng h chụn ct ngi quỏ c ca cỏc dũng h, nờn khi trong nh cú ngi
qua i h thng chn t theo hng ca h mỡnh cho phự hp, ch khụng cú
ngha a chung ca lng nh ngi Kinh.
V lut tc: truyn thng ca ngi Mỏn Cao Lan mang nhiu du n
cụng xó nụng thụn bn a nờn mi lng thng cú mt ngi cú uy tớn, am
hiu, v giu kinh nghim c cng ng kớnh n bu lm Khỏm Th v Th
T qun lý lng bn iu hnh mi cụng vic ca lng v kinh t - xó hi, an

ninh, xó giao
V hụn nhõn: c cng ng lng rt coi trng, chuyn g con gỏi ly
dõu u c lng chng kin. Nh m cú con gỏi cha hoang phi bỏo cỏo lng
lm l xin tha
Ni th cỳng l hi: ngoi khu vc c trỳ ca tc ngi Cao Lan mi
lng u bn nhau mt khu t rng, bng phng lm miu, dng ỡnh
chựa cú ngi cai qun, lng no cng gúp thng l 1-2 so rung cho
ngi cai qun canh tỏc, din tớch ú gi l lng tr thự lao, ngi cai qun ú
thng l ụng Khỏm Th hay ễng Th T, hng nm c vo tt nguyờn ỏn dõn
lng t choc cỳng chung vo ngy cui ca nm tc l t ngy 23 26 thỏng
chp, v thp nhang vo ngy 30,mựng mt tt. i Phỳ ú l ngụi n Hp
Chung, C khi xuõn sang tt n c lng li m hi, vui chi v lm l xung
ng t ngy 02 n 10 thỏng giờng, cu cho mựa mng tt ti, c lng an
thnh, ngi dõn trong lng nụ nc kộo nhau i hi v tham gia cỏc trũ chi dõn
gian ca dõn tc mỡnh.
Khụng nh ngi kinh Ngi Cao Lan thng cú 4 tt chớnh: tt nguyờn ỏn,
tt thanh minh v tt oan ng, tt vu la 15/7 v 3 tt ph : 15/1 õm lch tt
nguyờn tiờu( n tt li), ngy mựng 8 õm lch tt cm mi, ngy mựng 10/10 õm
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
19
lch : ụng chớ( tt ra hỏi). ngi Cao Lan c bit coi trng tt vu lan 15/7 vỡ
h quan nim õy l tt m,nú rt quan trng trong nm.
Kt hụn : trc õy ngi Cao Lan thng kt hụn tui ; n 15 - 16,
nam 17 - 18 nhng ngy nay ó tuõn theo lut hụn nhõn v gia ỡnh ca nh
nc. dan tc Cao Lan cú tc r bi h da vo hai lý do: nh ton con gỏi
hoc gia ỡnh kinh t cũn khú khn. r t 1 n 3 nm thỡ mi xin ra riờng,
hoc tr v nh quờ ni,song cng cú ngi nguyn chm lo cho b m v ti
khi qua i. ngi Cao Lan thng t ra 2 nguyờn tc trong hụn nhõn nh sau:

Nguyờn tc th nht: vic hụn nhõn phi tớnh theo dũng h, ngi cú
cựng dũng h k c cỏch nhau 5 i cng khụng c phộp ly nhau.
Nguyờn tc th hai: cú chung th cỳng t tiờn, hng ho thỡ khụng
c kt hụn.
Ngi ph n Cao Lan chu nhiu rng buc bi theo quan nim quan h
nng dõu trong gia ỡnh nh chng, vỡ vy khi con dõu v nh chng phi thc
hin rt nhiu quy nh l tc ca nh chng: khụng c núi to, i li phi khộp
nộp cú ý t, bui sỏng dy sm nu cm, dn dp nh ca, pha nc ung, bng
nc cho B M chng ra mt. Con dõu tuyt i khụng c nm hay ngi
lờn ging b m chng, khụng c qua li bn th cỳng t tiờn, hng ho .
b chng cng phI cú nhng quy nh riờng khi cú con dõu nh: khụng c
vo bung con dõu, khi mun a vt gỡ cho con dõu thỡ phi thụng qua ngi
khỏc hoc t xung nh a con cho b chng b. n ba n cm dự ch cú 2
b con thỡ cng ph dn 2 mõm ch khụng ngi chung mt mõm,con dõu khụng
c phộp nghe nhng chuyn dũng h bn, gi chn vc tt xu trong nh
chng khụng c k cho ngi khỏc.
V quan h gia ỡnh: trong mi gia ỡnh ngi Cao Lan khụng phõn bit
cnh trờn cnh di theo v trớ vai v tớnh i th 4 tr i, ch phõn bit i
th 3, ngi Cao Lan dũng h khụng chia thnh cnh, th bc v khụng cú
ngi ng u dũng h, vỡ khụng cú nh th chung, mi gia ỡnh ch th b m
mỡnh l chớnh, bờn ngoi khi ch nh qua i thỡ khụng cỳng th bờn ngoi na
vi quan nim con gỏi ch th mt i. tc ngi ny cú hỡnh thc dũng h
T×m hiÓu H¸t S×nh ca cña d©n téc Cao Lan ë x· §¹i Phó, HuyÖn S¬n D-¬ng,
TØnh Tuyªn Quang
Sinh Viªn : NguyÔn H-¬ng Giang . Vh 1001
20
là tiểu gia đình bởi họ quan niệm ai sinh ra trước là anh chị, bất kể người đó là
con anh hay con cô, chỉ lập bàn thờ cúng tổ tiên.
Người Cao Lan rất coi trọng ngày lễ tết, dù con trai hay con gái, con cháu về
lễ tết ông bà phải có quà cho “bố mẹ”, ngược lại ông bà, bố mẹ cũng chuẩn bị

quà cho cháu như: áo, khăn, tiền. Ngày xưa con trai, con rể đi lễ tết bằng gà
thiến, bánh, nhưng ngày nay đi lễ tết chủ yếu bằng tiền tù lòng hảo tâm
Về đám cưới của người Cao Lan đều phải có trình tự như : lễ giạm hỏi, lễ giá
bạc, lễ cưới.
 Lễ giạm hỏi : (được gọi là đánh tiếng) nam nữ Cao Lan láy nhau thường
thông qua bố mẹ định đoạt, nhưng họ cũng đã tìm hiểu nhau qua câu hát Sình
Ca, sau đó được sự đồng ý của cha mẹ, anh chị mới thực hiện lễ nghi cưới hỏi.
Người con trai nhờ ông bà, anh chị đến hỏi, lễ chỉ có trầu cau rồi xin hà gáI
mệnh của người con gái, rồi bố mẹ của người con trai đi nhờ thầy xem tuổi gì,
mệnh gì hợp hay không và tháng nào thì cưới được. Sau khi xem xong nếu được
nhà trai xin ăn hỏi.
 Lễ ăn hỏi : ( gọi là giá bạc) nhà trai xem được ngày tốt tháng tốt và
thông qua bên nhà gái xin ăn hỏi, nhà gái đồng ý, nhà trai về chuẩn bị và nhờ
ông bác, ông mối cùng 1 cháu trai 10 -12 tuổi đi cùng gánh lễ. Lễ vật gồm: một
đôi gà thiến, 12 cái bánh dầy, 1 chai rượu, trầu cau, lúc này đại diện hai bên
cùng nói chuyện giá. 2 cái bánh dày gửi nhà trọ “ người đánh tiếng hỏi nhờ”
 Lễ ăn cưới: (đón dâu) sau khi nhận được ý kiến thách cưới của nhà gái,
nhà trai sắp xếp chuẩn bị lễ vật và định ngày cưới và bỏ cho nhà gái nhận lễ : 2
con gà, 1 con nộp cheo, 1 con hẹn ngày và tiền mặt. Nhà trai nói rõ ngày đón
dâu, nhà gái đồng ý thì 2 bên gia đình chuẩn bị cỗ mời anh em, họ hàng, làng
xóm, bạn bè đến mừng cùng hai gia đình.
Sau lễ cưới 3 hoặc 7 ngày gia đình nhà chồng cùng cô dâu về nhà mẹ đẻ
(thông gia)chơi ăn một bữa cơm, sau đó để nàng dâu ở lạ chơi và hôm còn người
đưa đi trở về, khi hết thời gian chơI bên nhà mẹ đẻ thì gia đình nhà gái lại đưa
con gái sang nhà thông gia và ăn cơm ở đó, nếu xa thì ngủ lại 1 đêm hôm sau về.
Tộc người Cao Lan xem việc mời nhận ông bà mối là cực kỳ quan trọng vì
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
21

ụng b mi cú nhim v bo ban ho gii ụi v chng tr trong sut thi gian
tip theo. K t khi nhn l con ca ụng b mi, hai v chng cú trỏch nhim
chm súc b m mi khi v gi, khi h cht phi tang nh b m .
Núi chung trong t chc - xó hi ca ngui Cao Lan cú rt nhiu im khỏc
bit v chớnh s khỏc bit ú ó to nhng c trng vn hoỏ mang bn sc riờng
khỏ phong phỳ v a dng. nhng hin nay vi s tỏc ng ca nn kinh t th
trng ó tỏc ng v lm mai mt i nhiu.
1.2.5 c im ni bt v vn hoỏ vt cht - tinh thn
i vi mi dõn tc u cú nhng nột c trng v vn hoỏ vt cht cng
nh tinh thn c sc riờng cú ca mỡnh. Vi dõn tc Cao Lan cng vy, h luụn
cú mt nột riờng trong i sng t cỏch lm nh sinh sng n nhng nột sinh
hot vn hoỏ cng ng.
Nh
Chỳng ta cú th thy cỏc loi hỡnh v nh , núi chung v truyn thng nh
ca ca ngi Cao Lan thng l nh sn nhiu hỡnh th: 1 gian 2 trỏi; 3 gian 2
trỏi ; 4 gian 2 trỏi ; hoc nh trt dng nh bng g khụng mi mt, tt c o
trũn, vuụng, thng, c l xuyờn vn trụng cng v chc chn, ra mt trỏi
lm cu thang lờn xung hoc b trớ i sau : nh 3 gian 2 trỏi
1 - trỏi lin vi 1 gian dựng trang trớ ni bp nc, i li, tm ra,
dựng sinh hot un nu
2 Gian n cm tip khỏch
3 Gian bn th t tiờn
Chớnh iu kin sng ca h nờn ó to cho ngi Cao Lan phong tc lm
nh sn, h phi lm nh cao lờn cú th sng trong rng nỳi,sụng sui,trỏnh
thỳ d phỏ phỏch nh : h, cp, hn na h lm nh sn nht gia sỳc va
trỏnh thỳ d li khụng mt trm.
Ngi Cao Lan rt khộo tay, k c nam ln n h an nhng tm m
phi lỳa, Lp nh bng gianh tc l h kt nhng cõy c gianh thnh nhng
phờn ri lp lờn mỏi nh khỏ k cụng v mt nhiu thi gian. lm c mt
ngụi nh ngi Cao Lan phi chun b rt nhiu cụng on : chun b nguyờn vt

Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
22
liu, xem t, chn hng, chn ngy khi cụng, ngydng, cụng vic chun
b cú th kộo di ti vi ba nm, cú khi cũn ti hng chc nm tu theo kh nng
kinh t ca gia ch bi chun b nguyờn vt liu l quan trng hn c. chớnh iu
ny ó to cho h mt nột vn hoỏ vụ cựng quý giỏ,gúp phn trong vn hoỏ Vit
Nam. Nhng cựng vi quỏ trỡnh ụ th hoỏ thỡ hin nay s nh sn c cũn rt ớt,
h ó dn dn chuyn sang dng nh t v nh xõy nh ngi Kinh. Vi nm
ti nh sn ca tc ngi Cao Lan s ch cũn trong ký c, trong vin bo tng,
phim nh nu chỳng ta khụng cú k hoch v nhng phng phỏp tụn to,
bo tn.
Cụng c sn xut v dựng sinh hot:
Ngi Cao Lan i Phỳ sng v canh tỏc ch yu a hỡnh i nỳi trung
du, min nỳi ca Huyn Sn Dng, nờn h sng bng ngh nụng trng lỳa, cú
c lỳa nng v lỳa nc. Vỡ vy cụng c ch yu canh tỏc phi c ch to
phự hp vi cụng vic va lm rung li lm nng.
Cụng c ch yu lm nng õy l dao v rỡu tay, cỏc cụng c ny u
do ngi CaoLan t ch, rt tin li v bn chc. khi I rng lờn nng h
thng mang theo mt chic tỳi dt cú quai eo c tt bng dõy gai hoc dõy
rng(xụng) vo mt chic st nh an bng na (teo) ng n v cỏc th
hỏi c trờn rng mang v nh. Nu phi tra ht thỡ ph n Cao Lan thng
eo bờn hụng mt chic gi gi l chic inh ng ht ging. Chic inh
c an bng tre, hỡnh bu dc, quai eo mt bờn, cao khong 15 cm, ỏy hỡnh
ch nht, dng c ny khỏ thun li cho vic tra ht trờn nngDng c mang
theo lm nng thng l mt chic quc tay( li quc nh, cỏn quc ngn)
nh d s dng, v mt con dao da va phi c ỳt trong bao g cú dõy eo
ngang hụng, chic bao õy c phõn bit n ụng v n b khỏ rừ nột thụng
qua nột trang trớ trờn v bao, c bit vi ngi ph n thỡ chic bao dao c

trm tr rt cu k v chic dõy eo c dt bng th cm vi nhiu ha tit
.chic bao dao v con dao ca ngi ph n Cao Lan khỏ tin dng nú va l
cụng c lm nng li nh mt mún trang sc lm tụn thờm v p ca thiu
n vựng cao.
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
23
Dng c thu hoch v ch bin lng thc ca dõn tc Cao Lan xó i Phỳ
cng cú nhng nột khỏc bit: dng c thu hoch lỳa nng l chic li hỏi v
chic ũn gỏnh nhn 2 u gi l ũn xúc gỏnh lỳa nng. hin nay xó i
Phỳ dõn tc Cao Lan khụng cũn trng lỳa nng vỡ vy cỏc dng c ny ó c
cỏc cỏn b su tm trng by v phc v cụng tỏc nghiờn cu, tuyờn truyn
Mt s trang phc tiờu biu ca dõn tc Cao Lan i Phỳ
Cú th núi dõn tc Cao Lan l mt dõn tc cú truyn thng dt vi bng bụng
t rt lõu i t nhng tm vi dt bng bụng, h nhum chm en hoc xanh
sm, ri t ct khõu thnh nhng b qun ỏo rt c trng ca ng bo Cao Lan
i Phỳ.
Nh ó trỡnh by trờn thỡ ta thy t ai i Phỳ rt thớch hp vi quỏ
trỡnh sinh trng v phỏt trin ca cõy bụng,nờn h ó tn dng li th ny
trng bụng lm nguyờn liu dt vi v may qun ỏo, lm thnh nột p bn sc
vn hoỏ ca dõn tc mỡnh. Mc dự k thut sn xut vi cũn thụ s, mu sc cũn
n gin, nhng nh nhng bn tay khộo lộo ca ngi h n Cao Lan m h ó
to ra nhng b qun ỏo vi nhiu kiu dỏng phong phỳ cựng nhng trang trớ
c sc, tiờu biu mang tớnh thm m cao.
Trang phc truyn thng ca ngi Cao Lan i Phỳ cú nhiu loi, c
trng nht ú l : qun ỏo mc thng ngy v qun ỏo mc trong ngy l tt.
Qun ỏo mc trong ngy thng ca n ụng v n b ging nhau ch u
ci khuy trc ngc, cú hai tỳi di may bng vi mu chm khụng cú hoa vn
trang trớ. H thng mc trong ngy thng v ngay c khi ra ng.

Cũn qun ỏo mc trong ngy l tt l chic ỏo di may theo kiu c ng,
ngn, ci khuy bờn nỏch phi, cú x t, t ỏo phớa trc di hn t ỏo phớa sau.
ỏo di ca n ụng khỏc ỏo di ca n b l ch ỏo di ca n b thng
mc di hn ca n ụng, ỏo di ca n ụng ch mc n di u gi mt
chỳt, cũn ỏo di ca n b phi mc n sỏt gút chõn th hin s kớn ỏo ca
ngi ph n Cao Lan.
Qun ca ngi Cao Lan cú ng v ng rng hn, cú cp nhng khụng
dựng dõy rỳt m dựng dõy ai buc. Ngi ph n dựng khn i u thay
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
24
cho chic nún che nng che ma ca ngi kinh. Ngi Cao Lan khi i lm u
dựng x cp ( kộo co), may bng vi trng mi u cú hai si dõy buc. X
cp qun quanh bp chõn cú tỏc dng va gi m v mựa ụng, li bựn khụng b
vt cn, rn c cn hay dõy rng co sõy sỏt. chic tht lng ( chp sn), ch
yu ph n thng dựng bng vi chm nhum chm en, kh rng 40 cm,
chiu di qun 2 vũng quanh bng v b tha ra my chc phõn phớa trc
bng.
Khi i lm hay i chi nam, n thng eo trờn vai mt chic tỳi khoỏc gi
l cỏi sung, chic sung cú nhiu loi to, nh khỏc nhau, phn tỳi ng cú hỡnh
ch nht, phn quai eo c tt thnh si, dõy dựng an sung l ly t dõy
sn rng( sn ma) se li, dng c an v k thut an gin nh ng kinh an
li, cụng vic ny ch yu do ng ph n tranh th lỳc rnh ri, cú khi l c
thi gian ban ngy ln ban ờm ch cn ú l thi gian rnh. Chic sung l mt
vt dng rt gn gi v cn thit mang nhng vt khi i lm nng hay i
chi, ph n Cao Lan cũn mang theo nhng trang sc nh : vũng bc,
nhn eo tay, chõm ci u, vũng bc cng cú nhiu loi; loi eo tay, loi
eo c, eo taiRiờng vũng eo c ch eo khi i l hi, cũn cỏc trang
sc khỏc thỡ eo hng ngy. ph n Cao Lan cũn thng xuyờn dựng ym buc

mt dõy vũng qua c v mt dõy buc ngang tht lng, ym may bng vi chm
cú thờu hoa vn bng ch mu hỡnh qu chỏm, hỡnh chim, hoa sen vi y
mu sc.
C n ụng v n b ngi Cao Lan thng i guc g t o t cõy thng
mc, trc khi i ng h thng ra chõn v i guc.
Ngy nay, trang phc ca ng bo Cao Lan cng ó cú nhiu thay i, h ó
s dng vi v may mc theo kiu trang phc ca ngi kinh,ỏnh mt nhng
trang phc truyn thng ca dõn tc mỡnh. Vic khụi phc nhng qun ỏo truyn
thng ca ngi Cao Lan ang l vn cn thit bo lu truyn thng trang
phc v nhng nột vn hoỏ trong sinh hot i sng ca dõn tc Cao Lan. Nhm
gỡn gi mt bn sc vn hoỏ c sc ca ng bo Cao Lan xó min nỳi ca
Huyn Sn Dng.
Tìm hiểu Hát Sình ca của dân tộc Cao Lan ở xã Đại Phú, Huyện Sơn D-ơng,
Tỉnh Tuyên Quang
Sinh Viên : Nguyễn H-ơng Giang . Vh 1001
25
Ngoi ra n vi dõn tc ny chỳng ta cũn cú th thng thc nột vn hoỏ m
thc vi nhiu mún n v ung riờng mang m bn sc ca dõn tc mỡnh
nh : sụi cm, sụi ( ỏm ci), sụi xanh ( tt ụng 9/11), cm lam, mún bỳn
bng go t, v cỏc loi bỏnh.
Núi ti dõn tc Cao Lan chỳng ta khụng th b qua nột p trong i sng
tinh thn ca h. Ngi Cao Lan cú l nghi tớn ngng, tụn giỏo. quan nim ca
tc ngi Cao Lan cho rng th gii cú 3 tng. Tng trờn l tng tri ú cú v
Thng Thn cú uy quyn hn c Ngc Hong. Tng gia l mt t ni c trỳ
ca muụn loi chỳng sinh, l th gii hin ti. tng õm ph l th gii tng lai
nI trỳ ng ca cỏc sinh linh ó lỡa b trn th. Quan nim ny c th hin rừ
nột qua cỏc bc tranh bi cỳng.
Ngi Cao Lan ly vic th cỳng tu theo tng dũng h, mi h cú th cú
ban Th, cỏnh th cỳng riờng, chng hn h trn ny th cỳng khỏc h trn kia,
h Dng ny th khỏc h Dong kia v hng ho.

Vi dõn tc Cao Lan khi ngiỡ cht thỡ c tm bng nc lỏ thm. qun
ỏo mc cho ngi cht l qun ỏo mi nhng ớt nht ó c mc qua mt ln,
bi h quan nim nu mi nguyờn mc cho ngi cht i xung õm ph, s
b ngi khỏc di õm tranh mt, nờn ỏo c mc ct b cỳc, v xộ dc t
mt on. ngi cht dựng by ng xu cng buc li vi nhau: ú l mt, tai,
mi, mm, tng trng cho 7 ngụi sao dn ng i v th gii sinh linh.
Cao Lan cũn cú tc lm nh xe (nh tỏng) cho ngi cht, nu ngi bỡnh
thng khi cht con chỏu phi dng v lm nh 3 núc, nu ngi cht l ngi
thy trong bn thỡ khi cht phi c lm nh 9 núc v mt mờnh kờnh tng
trng cho vng gỏc
V hnh l : nh thy, con chỏu mc trang phc mu trng ; con trai, con
r mc ỏo trng khụng cú cỳc cú di vn khn xp ; con gỏi, con dõu mc ỏo
trng khụng cú cỳc, cú di khn i di ti gút chõn ; cũn chỏu, anh em dũng h
i khn trng buc. Riờng con nuụi khụng mc ỏo trng nhng vn khn xp.
Ngi Cao Lan cú nhiu l nghi, l hi: nh l cu mựa cu ma thun giú
ho, L cm mi, trong cỏc l hi ca lng c t chc vo thỏng giờng : hi