Không gian nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu - Một không gian tồn tại trong những đối cực

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Lời cảm ơn!
Đợc làm khóa luận tốt nghiệp đối với em là một may mắn, một vinh
dự, một dịp để học hỏi thêm nhiều kiến thức bổ ích và hấp dẫn. Tuy nhiên,
với năng lực và kiến thức còn rất hạn chế, chắc chắn khoá luận tốt nghiệp
của em sẽ còn nhiều thiếu sót. Em xin chân thành mong mỏi đợc các thầy, cô
và các bạn chỉ bảo. Nhân dịp này, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với
nhà trờng, Khoa Văn học, Bộ môn Lý luận Văn học, các thầy cô đã dạy bảo
em trong suốt khoá học. Đặc biệt, em xin cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của thầy
giáo hớng dẫn TS. Nguyễn Văn Nam và cô giáo phản biện PGS.TS. Lý Hoài
Thu.

1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Mở đầu
Xuân Diệu là một trong những gơng mặt tiêu biểu nhất, nổi bật nhất
của phong trào thơ mới 1932 - 1945. Thơ Xuân Diệu đắm say, rạo rực một
tình yêu mãnh liệt, yêu con ngời, yêu cuộc đời, yêu trần thế Với cá tính
độc đáo và mạnh mẽ, Xuân Diệu đã đem đến góp vào cho thơ Mới một phong
cách nghệ thuật thật tiêu biểu, thật nổi bật và cũng thật riêng t, thật khác biệt.
Thơ ông là cả một thế giới nghệ thuật rộn ràng thanh sắc, say đắm tình đời.
Không gian nghệ thuật là một bộ phận, một yếu tố hợp thành, là diện mạo
của cái thế giới nghệ thuật đó.
Thời gian và không gian đều là những thuộc tính phổ biến, những điều
kiện tất yếu, những hình thức tồn tại của thế giới. Cùng tơng tự nh vậy, trong
nghệ thuật, thời gian và không gian nghệ thuật là hình thức nội tại của hình t-
ợng nghệ thuật. Thời gian nghệ thuật và không gian nghệ thuật chịu tác động
có ý nghĩa quyết định của quan niệm về thế giới và con ngời của nhà văn và
phong cách sáng tạo của nhà văn. Đồng thời, chúng phản ánh, bộc lộ, thể
hiện các đặc trng của chính cái phong cách đó. Tìm hiểu thời gian và không
gian nghệ thuật giúp ta hiểu sâu sắc hơn, từ những góc độ đặc biệt, cá tính

của nhà văn và những đặc sắc của thế giới nghệ thuật mà nhà văn đã sáng tạo
nên.
Từ trớc đến nay, nói đến thơ Xuân Diệu ngời ta thờng nghĩ ngay đến
cảm hứng thời gian, nỗi ám ảnh thời gian, những âu lo, hãi hùng, phiền muộn
của nhà thơ trớc những bớc đi không gì chống lại đợc của thời gian kéo theo
bao nhiêu là tàn phai, úa héo, phôi pha Có thể nói sự than vãn về sức tàn
phá của thời gian là một trong những cảm hứng chủ đạo của thơ Xuân Diệu
trớc cách mạng tháng Tám.
Nhng không gian nghệ thuật cũng là một phơng diện thể hiện theo
cách khác những cảm hứng và bản sắc sáng tạo của nhà thơ. Trong khuôn
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
khổ của một khoá luận tốt nghiệp, em xin tập trung vào nhiệm vụ tìm hiểu
những đặc điểm nổi bật của không gian nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu.
Khoá luận đợc chia làm 2 chơng chính, cùng lời mở đầu và kết luận.
Chơng I có tiêu đề là: "Không gian nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu
- một không gian trần thế xinh đẹp, đầy sức sống:.
Chơng II: Không gian nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu - Một không
gian tồn tại trong những đối cực.
Để tránh những từ lặp lại nhiều lần, em xin phép đợc dùng cụm từ "thơ
Xuân Diệu" trong khoá luận này để chỉ thơ Xuân Diệu trớc cách mạng tháng
Tám 1945.
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Chơng I
Không gian nghệ thuật trong thơ
xuân diệu - một không gian trần thế
xinh đẹp, đầy sức sống
Nh chúng ta đã biết, trên nền chung của Phong trào thơ mới, của văn
học lãng mạn Việt Nam 1932 - 1945, Xuân Diệu chiếm một vị trí đặc biệt.

Về quan niệm nghệ thuật, về cách hiểu mối quan hệ giữa các nhà thơ, thơ ca
và cuộc đời, Xuân Diệu đều có những cách ứng xử riêng biệt, độc đáo. Thơ
của ông thể hiện rõ lòng yêu cuộc sống, thiên nhiên và ham muốn tận hởng
hạnh phúc. Ông là một nhà thơ tình yêu số một của Việt Nam và là ngời đầu
tiên đem đến cho văn chơng Việt Nam quan niệm tình yêu mới mẻ của con
ngời hiện đại.
Quan điểm của các nghệ sĩ lãng mạn đối với thực tại chủ yếu là phủ
nhận, khớc từ. Sự phủ nhận khớc từ đó đợc thể hiện rằng những khát vọng và
toan tính li khai, thoát ly trên nhiều hớng. Trong thơ mới 1932 - 1945, Huy
Thông làm sống dậy những hình bóng hào hùng của một quá khứ xa mờ.
Nguyễn Nhợc Pháp hồi tởng lại thủa xa trong trẻo và vô t. Vũ Đình Liên cảm
thán trớc những tàn phai của một thời đại, một lớp ngời đẹp một vẻ đẹp cổ
kính và héo úa. Chế Lan Viên dựng lên cả một thế giới đổ nát, chết chóc,
tang thơng, đầy sầu hận... Các nhà thơ đó đều là những nhà thơ hoài cổ theo
cách riêng của mình, đều tìm ở quá khứ những ánh hồi quang huy hoàng để
đối lập với hiện tại đắng cay và xám ngắt.
Không chìm sâu vào quá khứ lịch sử xa xăm, Huy Cận lại thoát lên
không gian vũ trụ bao la và rợn ngợp:
"Một chiếc linh hồn nhỏ
Mang mang thiên cổ sầu"
(Ê Chề)
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Còn Vũ Hoàng Chơng, Đinh Hùng thì thả hồn trong những thú vui có
phần trụy lạc, siêu thoát chờ làm khói đê mê của "nàng tiên nâu".
Hàn Mặc Tử lại thành kính tìm thấy ở tôn giáo một sự hứa hẹn giải
thoát cho mình khỏi những đớn đau xé buốt khổ đến cả hình hài.
Maria linh hồn tôi ớn lạnh
Run nh run thần tử thấy long nhan
Run nh run hơi thở chạm tơ vàng

Nhng lòng vẫn thấm nhuần ơn trìu mến
Chỗ khác của Xuân Diệu so với những thi sĩ lãng mạn ấy chính là ở cái
cách mà ông xác định vị trí của mình trong đời, ở quyết tâm của ông gắn bó
với "vờn trần" và hơn thế nữa, ở quan niệm của ông coi trần gian nh là cội
nguồn của vẻ đẹp vô tận và vĩnh cửu. Xuân Diệu tìm thấy trong cái thực tại "
ở đây" và "bây giờ" một nguồn cảm hứng sáng tạo bất tuyệt cho thi ca.
Nhà thơ Thế Lữ đã coi Xuân Diệu là " một ngời của đời, một ngời ở
giữa loài ngời. Lầu thơ của ông xây dựng trên đất của một tấm lòng trần
gian. Ông đã không trốn tránh mà còn quyến luyến cõi đời".
Phong cách khá điển hình cho tình yêu vô biên của Xuân Diệu đối với
cõi đời đợc thể hiện đầy đủ qua những câu thơ thật mạnh mẽ và nồng nàn:
Ta ôm bó cánh tay ta làm rắn
Làm dây da quấn quít cả mình xuân
Không muốn đi mãi mãi ở vờn trần
Chân hoá rễ để hút mùn dới đất
(Thanh niên)
Tình yêu đời của Xuân Diệu thật mãnh liệt. Thi sĩ khao khát tận hởng
cuộc đời trần thế bằng cờng độ sống mãnh liệt.
Sống toàn tâm, toàn trí, sống toàn hồn
5
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Sống toàn thân và thức nhận giác quan
Và thức cả trong giấc nồng phải ngủ
Sống, tất cả sống, chẳng bao giờ đủ
(Thanh niên)
Những đam mê đến cuồng nhiệt, những khao khát đến bỏng cháy của
nhà thơ hiện hình qua từng động tác " trữ tình" mạnh mẽ; những "ôm" "ôm
bó","riết", "say", "thâu", "cắn", "hút", "quấn quít"...
" Ta muốn ôm cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn
Ta muốn riết mây đa và gió lợn

Ta muốn say cánh bớm với tình yêu
Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều
Và non nớc, và cây và cỏ rạng
Cho chếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng
Cho no nê thanh sắc của thời tơi
Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngơi !"
(Vội vàng)
Trong tốc độ và trong cờng độ, từ quan niệm đến t thế và động tác, tâm
hồn Xuân Diệu luôn luôn trẻ trung, sôi nổi, rạo rực. Thơ ông say đắm tình
yêu đời, cuồn cuộn, bỏng cháy nỗi khát khao hởng thụ đến tuyệt đỉnh, đến
tận cùng hơng sắc muôn màu của trần gian. Tấm lòng yêu đời mãnh liệt ấy,
tâm hồn trẻ trung và cờng tráng ấy không thể không in đậm dấu ấn trong
những hình ảnh không gian của thơ Xuân Diệu. Không gian nghệ thuật trong
thơ Xuân Diệu là sự phản chiếu tuyệt vời tình yêu cuộc sống của nhà thơ.
Không gian nghệ thuật là diện mạo của thế giới. Ngời ta cảm thụ về
không gian chính nhờ bởi những vật thể lấp đầy nó. Mong muốn và chờ đợi
gì ở cuộc đời, nhà thơ sẽ nhìn thấy một không gian tơng xứng.
6
Website: Email : Tel : 0918.775.368
"Không gian trần thế trong thơ Xuân Diệu la sự đối lập hoàn toàn với
thế giới h vô, thiên đờng và địa ngục. Ông đã tự tay dựng lấy phần không
gian của mình sao cho thật vui tơi, chan hoà. Đó là nơi gặp gỡ của những tình
cảm yêu đời, yêu ngời tha thiết, nơi con ngời có quyền "cảm xúc", "hẹn hò",
"yêu" "tơng t", "thở than", "sầu" là thế giới kỳ diệu của thiên nhiên với
những "nụ cời xuân", những đêm trăng "huyền diệu", những "sơng mờ"
Đọc thơ và gửi hơng cho gió ngời ta rất dễ hình dung ra mặt bằng ấm áp và
vui tơi trong thơ Xuân Diệu".
(Lý Hoài Thu. Sđd, tr-102)
Trong không gian thơ Xuân Diệu luôn vằng vặc một vầng trăng. "Thơ
Xuân Diệu là cả một thế giới trăng với đủ mọi hình hài, dáng vẻ và mọi trạng

thái cảm xúc "Trăng ngà", " trăng ngần", "trăng vàng", " trăng sáng", "
trăng xa", "trăng rộng", " trăng ngẩn ngơ", " trăng đẹp", " trăng thánh
thót", " trăng thâu", " trăng tàn", " trăng thơng", " trăng nhớ":.... có thể nói
rằng trong hằng hà sa số những câu thơ viết về thiên nhiên của thơ mới, Xuân
Diệu đã góp vào đó nhiều câu thơ vô cùng sáng giá về trăng " (Lý Hoài Thu.
Sđđ. Tr 45)
Trăng, vú mộng đã muôn đời thi sĩ
Giơ hai tay mơn trớn vẻ tròn đầy
Trăng, hoa vàng lay lắt cạnh bờ mây
Trăng, đĩa ngọc giữa mâm trời huyền bí;
.... Trăng, nguồn sơng làm ớt cả giá hây,
Trăng, võng rợu khiến đêm mờ chếnh choáng,
Ngời ám ảnh hơng thơm bằng ánh sáng,
Ru màu êm mà gọi thức lòng ngây........."
Vầng trăng trong thơ Xuân Diệu không xa thẳm, cách vời mà sinh
động, mà phập phồng sự sống. Trong cái nhìn âu yếm của nhà thơ, trăng gần
7
Website: Email : Tel : 0918.775.368
lại với con ngời, hiển hiện hữu hình hơn. Trăng gợi nhắc đến những biểu tợng
của sự sống, thức dậy ở con ngời tình yêu trần thế, khát vọng tận hởng những
vẻ đẹp trời ban, cái tuyệt mỹ và diệu huyền của tạo hoá. Những cảm xúc
thẩm mỹ thức dậy từ vầng trăng tròn đầy trong thơ Xuân Diệu nh thế thật
khác với những tình cảm u ẩn, những tâm trạng sầu thơng hay những ám ảnh
có phần nghiêng về nhục cảm kiểu nh:
" Ngoài kia trăng sáng chảy bao la
Ta nhảy vào quay cuồng thôi lăn lộn
Thôi ngụp lặn trong ánh vàng hỗn độn
Cho trăng ghì, trăng riết cả làn da.....
(Tắm trăng - Điêu tàn)
"Trăng nằm sõng xoài bên cành liễu

Đợi gió thu về để lả lơi"
"Ô kìa bóng nguyệt trần truồng tắm
Lộ cái khuôn vàng dới đáy khe"
(Hàn Mặc Tử)
Vờn là khoảng không gian tràn đầy hơng và sắc của trần gian.
Giữa vờn ánh ỏi tiếng chim vui
Thiếu nữ nhìn sơng chói mặt trời
Sao buổi đầu Xuân êm ái thế!
Cánh hồng biếc những nụ cời tơi
ánh sáng ôm trùm những ngọn cao
Cây vàng rung nắng, lá xôn xao;
Gió thơm phơ phất bay vô ý
8
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Đem đụng cành mai sát nhánh đào.
Tóc liễu buông xanh quá mỹ miều
Bên màu hoa mới thắm nh kêu;
Nỗi gì âu yếm qua không khí
Nh thoảng đa mùi hơng mến yêu....
(Nụ Cời Xuân)
Vờn cời bằng bớm, hót bằng chim;
Dớt nhánh, không còn một chút đêm
Những tiếng tung hô bằng ánh sáng
Ca đời hng phục trẻ trung thêm....
(Lạc Quan)
Vờn là điểm hội tụ của gió, nắng, chim, hoa, ong, bớm, ánh sáng long
lanh và âm thanh náo nức. Tất cả đều tơi rói, sáng rực, phơi phới, rạng ngời
trong vẻ hân hoan ban mai và điều này mới là quan trọng, là đặc trng cho
thiên nhiên, cho các vật thể không gian của thơ Xuân Diệu: ở đó muôn vật
đều " vừa tầm với bắt của tay ngời " (Lạc Quan)

Không gian nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu thờng đợc cảm nhận trong
buổi bình minh, trong ánh ban mai, ở đó, tất cả tạo vật đều đẹp một vẻ đẹp
tinh khôi, thanh tân, trinh bạch của "buổi ban đầu" của thủa "ban sơ" của
mối "tình thứ nhất" của " mùa xuân đầu".... không gian ấy luôn tràn ngập
ánh sáng. "Nếu không gian vờn ấy đợc mô tả dới ánh sáng ban ngày thì tất cả
đều long lanh, rực rỡ vô ngần:
Tóc liễu buông xanh quá mỹ miều
Bên màu hoa mới thắm nh kêu:
(Nụ cời xuân)
9
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Son sẻ trời nh mời sáu tuổi
Má hồng phơn phớt mắt long lanh
(Rạo rực)
Một tổ hợp từ đợc huy động để diễn tả sự phát sáng và khả năng khúc
xạ của mặt trời:
" Nhìn sơng chói mặt trời", "tung hô bằng ánh sáng", "ánh sáng ca",
"một luồng ánh sáng", "ánh dơng vui", "hoa ngang ngửa thắm", "thắm tơi",
" vàng tơi", "ửng rạng", "đắm sắc", " trồi biếc", "má hây hây"...(Lý Hoài
Thu. Sđd. tr 104).
Nhng ngay cả bóng đêm cũng không hề kéo về cùng nó những ma,
quỷ, vong hồn từ âm thế nh trong thơ của nhiều thi sĩ lãng mạn khác. Vờn kết
hợp với trăng trong thơ Xuân Diệu tạo thành một không gian rất lung linh,
huyền ảo, nửa thực, nửa mơ nhng vẫn tràn đầy nhựa sống và náo nức lòng
trần. Không gian đêm có khi còn nồng nàn hơng tình ái hơn cả dới ánh sáng
ban ngày.
" Gió canh khuya nh nghìn ngón tay ôm
Trăng mối lái phủ màng tơ mơ mộng..."
(Hoa Đêm)
Thơ Xuân Diệu đầy hoa. Trong không gian vờn đời lộng lẫy nhan sắc

thắm tơi của đủ các loài hoa.
" Cánh hồng kết những nụ cời tơi"
(Nụ cời xuân)
Vàng tơi, thợc dợc cánh hơi xoà
ửng rạng phù dung nghiêng mặt hoa
(Lạc Quan)
10
Website: Email : Tel : 0918.775.368
" Chen lá lục, những búp lài mở nửa
Hớp bóng trăng đầy miệng nhỏ xinh xinh;
Hoa lài xanh dới ánh nguyệt tuôn trời
ánh nguyệt trắng trên hoa lài đúc sữa"
(Hoa đêm)
" Gió thu hoa cúc vàng lng dậu
Sắc mạnh huy hoàng áo trạng nguyên
(Thu)
Trong số các loài cây mà Xuân Diệu đa vào không gian thơ ông thì
hình nh liễu đợc chú ý nhiều hơn cả. Liễu đợc nhìn nhận nh là một biểu tợng
của mùa, xanh thắm tốt tơi hay bơ phờ, ủ rủ cùng trời đất và lòng ngời. Khi
thì:
"Tóc liễu buông xanh quá mĩ miều"
Khi thì:
"Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang
Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng
Liễu đợc chú ý đặc tả có lẽ một phần vì dáng nét của liễu tha thớt, yêu
kiều, rất phù hợp với quan niệm về một vẻ đẹp mong manh sơng khói của
nghệ sĩ lãng mạn. Nhng có lẽ một phần còn là vì liễu rất gần với những gì
thuộc về thế giới của tình yêu, của ái ân, của phụ nữ. Trong thơ Xuân Diệu
liễu gắn bó nhiều hơn cả chính là với ngời đàn bà cả xa lẫn nay.
"Gót sen vàng liễu yếu chạy về đâu"

(Mơ xa)
"Bớc đẹp em vừa gởi tới đây
Chim hoa ríu rít, liễu vui vầy.
11
Website: Email : Tel : 0918.775.368
(Dâng)
Lá liễu dài nh một nét mi
(Nhị hồ)
Cho liễu ngời khô, ngọc mắt phai
(Kẻ đi đày)
Tóc liễu gợi nhắc đến tóc ngời đàn bà:
"Tóc liễu buông xanh "
"Tóc buồn buông xuống.."
Không gian trong thơ Xuân Diệu là một thế giới náo nức âm thanh và
ánh sáng. Đó là một không gian dào dạt gió, tng bừng muôn khúc nhạc thần
tiên của trời đất và lòng ngời. Không gian ấy cũng tràn ngập "tiếng chim
vui", tiếng nổ giòn lách tách của hoa đêm, tiếng gió xinh thì thào.... Mơ hồ
hơn nhng cũng không kém phần rạo rực bồi hồi là những khúc nhạc thầm lên
tiếng "say mê", "tiếng tung hô bằng ánh sáng", là "d âm giọng nói đã lâu
ngày, một sớm tím bỗng dịu dàng đồng vọng". Đó là cả một bản tấu của
những thanh âm dìu dặt, du dơng, yên bình và mê đắm.
Đó là một không gian ửng rạng ban mai, bừng sáng nắng nhng cũng
nhiều khi mông lung trong sơng và mơ hồ huyền diệu dới ánh trăng. Những
luồng ánh sáng đó, những mầu sắc trần gian đó chủ yếu thể hiện sức sống,
nét thanh tân, vẻ tơi tắn, dung mạo kiều diễm của tạo vật.
"Giữa vờn ánh ỏi tiếng chim vui
Thiếu nữ nhìn sơng chói mặt trời
Sao buổi đầu xuân êm ái thế
Cánh hồng kết những nụ cời tơi
(Nụ cời xuân)

12
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Có một điều khá lý thú là trong không gian thơ Xuân Diệu, thấp
thoáng một số gơng mặt tuổi trẻ, nhng chủ yếu là gơng mặt thiếu nữ. Ngời ta
có thể hiểu vì đây là thơ của một thi sĩ đàn ông, một chàng trẻ tuổi đa tình.
Và sự lấn át hẳn về số lần xuất hiện của dung nhan thiếu nữ so với hình bóng
nửa kia của nhân loại chứng tỏ rất rõ ràng một lần nữa là tình yêu chiếm một
vị trí quan trọng nhất trong tâm hồn nhà thơ Xuân Diệu. Đến mức chỉ còn đối
tợng của ái tình là hiện ra thật rõ rệt còn những gơng mặt khác, ngoài tầm
chú ý cao độ của chủ thể thì nhoè phai, mờ nhạt hẳn.
Gơng mặt đó khi thì bừng sáng long lanh nh buổi bình minh:
"Thiếu nữ nhìn sơng chói mặt trời"
Khi tơi tắn trong niềm vui
"Em vui đi răng nở ánh trăng rằm"
"Thiếu nữ làm duyên đứng mỉm cời"
Khi bâng khuâng
"Thiếu nữ bâng khuâng đợi một ngời"
Khi rầu rĩ, mơ màng
"ít nhiều thiếu nữ buồn không nói
Tựa cửa nhìn song nghĩ ngợi gì"
Nhng đều nhận đợc những nâng niu, âu yếm của nhà thơ. Và dờng nh
cả tạo vật cũng đẹp một cách đầy nữ tính trong thơ Xuân Diệu. Cả không
gian thơ Xuân Diệu tràn ngập những duyên dáng, tình tứ, tha thớt, yêu kiều,
tơi thắm, dịu dàng vốn là những đặc tính của một nhan sắc yêu kiều đầy nữ
tính. Trăng đợc hình dung nh "vú mộng tràn đầy". Liễu đợc nhìn nh suối tóc
dài thiếu nữ:
"Tóc liễu buông xanh quá mĩ miều"
Và cả trời đất có khi cũng tràn ngập sức quyến rũ của tuổi trăng tròn lẻ:
13
Website: Email : Tel : 0918.775.368

"Son sẻ trời nh mời sáu tuổi
Má hồng phơi phới mắt long lanh"
(Rạo rực)
Nhìn chung có thể nhận rõ những đặc điểm sau đây của không gian
nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu trớc cách mạng:
1. Trong không gian ấy, những hiện tợng và sự vật chủ yếu là trăng,
hoa, cây, lá, vờn, nắng, ma, mây, gió, sơng, những con đờng những dòng
sông, những dẫy núi và thấp thoáng một ít gơng mặt tuổi trẻ.
Đó chủ yếu là những gì thuộc về thiên nhiên, là một không gian đợc
nhìn từ góc độ của những hiện tợng và sự vật tự nhiên, thiên tạo.
Trong không gian ấy hình bóng của con ngời cụ thể không rõ lắm (trừ
một đôi gơng mặt tuổi trẻ nh đã nói trên). Đó cũng không phải là một không
gian gồm chứa những dấu vết, những chứng tích, những thành quả của văn
hoá, của lịch sử kiểu nh không gian nghệ thuật trong thơ Nguyễn Khoa Điềm
sau này
"Ôi đất nớc đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta "
(Đất nớc)
Đặc điểm này vốn bắt nguồn từ một quy luật chung của nghệ thuật
lãng mạn: chủ nghĩa lãng mạn lý tởng hoá thiên nhiên, tìm thấy ở thiên nhiên
một nơi chốn lý tởng cho cái đẹp c ngụ, đặt thiên nhiên trong thế đối lập với
xã hội, với loài ngời, với đô thị. Xã hội loài ngời là xấu xa và nguy hiểm. Đô
thị phồn hoa là nơi dung chứa tội ác và tội lỗi, là sa mạc tinh thần giam hãm
những cá nhân cô độc. Ngợc lại thiên nhiên là trong sạch và thánh thiện, " là
lý tởng đã hoá đá", là cội nguồn của cái đẹp và là sức mạnh xoa dịu, cứu vớt,
an ủi con ngời bị thơng từ xã hội, từ đô thị trở về.
14
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Nghiêng hẳn về phơng diện thiên nhiên trong tạo dựng không gian
nghệ thuật, thơ Xuân Diệu đã thể hiện thật rõ nét một quy luật của văn học

lãng mạn.
2. Không gian nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu tràn ngập âm sắc
quyến rũ của trần gian, phản chiếu một cách sinh động nỗi đam mê lớn
lao đối với cuộc đời và khát vọng sống mãnh liệt của thi sĩ.
Đây là một không gian của sức sống, của niềm vui, của những giá trị
tích cực, của thế giới đợc nhìn từ phơng diện đáng yêu nhất, sung mãn
nhất...Không gian nghệ thuật ấy đợc xây dựng bởi những chất liệu của thực
tại, là không gian của những cái " ở đây" và " bây giờ". Thơ Xuân Diệu là
một bài ca về trần gian hiện tại trong dung mạo yêu kiều nhất của nó. Đây
chính là điểm phân biệt thơ Xuân Diệu với thơ nhiều thi sĩ lãng mạn khác
cùng thời, cùng trào lu với ông.
Không gian nghệ thuật hân hoan, tơi rói trong thơ Xuân Diệu thật khác
so với không gian tĩnh lặng, cao rộng đến rợn ngợp trong thơ Huy Cận mà ở
đó con ngời chỉ là những chấm nhỏ đơn côi.
" Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu..."
(Tràng Giang)
Xét về phơng diện này. Xuân Diệu ở vào thế hoà hợp " hữu nghị", tơng
giao thân ái với không gian. Còn Huy Cận lại thờng rợn ngợp, khắc khoải với
mặc cảm bị chìm đi, bị khuất lấp, bị bỏ mặc, bị tan biến trong một không
gian khổng lồ ở tầm vũ trụ và trống vắng đến mức đe doạ.
Không gian nghệ thuật thơ Xuân Diệu bao giờ cũng đợc cảm nhận từ
thời điểm hiện tại, đợc tạo dựng bởi những vật liệu thực có thể cảm nhận và
kiểm chứng rằng các giác quan. Đó là một thế giới sinh động và hiện hữu.
Trái lại, trong thơ của một thi sĩ nổi tiếng hoài cổ là Chế Lan Viên, không
15
Website: Email : Tel : 0918.775.368
gian nghệ thuật lại đợc lấp đầy bởi những đầu lâu và xơng cốt, oan hồn và ma

quỷ, những đổ vỡ và hoang phế.
" Đây những tháp gầy mòn vì mong đợi
Những đền xa đổ nát dới thời gian
Những sông vắng lê mình trong bóng tối
Những tợng chàm lở lói rỉ rên than
Đây những cảnh ngàn sâu cây lả ngọn
Muôn ma hời sờ soạng dắt nhau đi......"
( Trên đờng về)
Đó là một không gian của khổ đau và hờn oán, một không gian đợc
nhìn từ phơng diện tan rữa, lụi tàn với những sắc màu tàn khốc nhất.
" Chiều hôm nay bỗng nhiên ta lạc bớc
Vào nơi đây thế giới vạn cô hồn
Hơi ngời chết toả đầy trong gió lớt
Tiếng gió kêu dung chuyển cỏ xanh non
Trên một nấm mồ tàn ta nhặt đợc
Khớp xơng ma trắng tựa não con ngời
Tuỷ đã cạn, nhng vẫn đầm hơi ớt
Máu tuy khô, còn đợm khí tanh hôi"
( Xơng Khô)
Đó là một không gian " rờn rợn khí yêu ma" đợc xây dựng lên bởi
những chất liệu chắt ra từ hồi ức, từ hoài niệm và chủ yếu là từ tởng tợng. Đó
là một không gian hoang đờng và kỳ ảo, khác rất xa với cái cõi đời tơi tắn,
nõn nà và ấm nóng, nồng nàn của Xuân Diệu.
Ngợc lại, cảm hứng chủ đạo ca ngợi vờn trần, xng tụng sự sống sẽ còn
xuyên suốt cuộc đời Xuân Diệu, qua tất cả những chặng đờng sáng tạo về sau
của nhà thơ.
16