Sơ đồ hóa kiến thức và sử dụng kênh hình trong dạy học môn Địa lí THPT

B¸o c¸o chuyªn ®Ò Nhãm §Þa LÝ – Trêng thpt §ång Léc
BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ
Tên đề tài:
Sơ đồ hóa kiến thức và sử dụng kênh hình trong dạy học môn Địa lí THPT qua bài
“Một số quy luật của lớp vỏ địa lý” ở môn Địa lý lớp 10 theo quan điểm lấy học sinh
làm trung tâm.
Lý do chọn đề tài:
Khuyến khích tự học phải “ áp dụng những phương pháp giáo dục hiện đại để
bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”.
NQTW2 khoá VIII tiếp tục khẳng định “đổi mới phương pháp giáo dục đào tạo, khắc
phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp
dụng các phương pháp tiên tiến và hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện
thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh. Với nghị quyết này giáo viên dạy bộ
môn Địa lý cần tập trung giảm tới mức tối đa những yêu cầu cần ghi nhớ máy móc,
đồng thời rèn luyện cho học sinh những kĩ năng phân tích, giải thích sự vật hiện tượng
địa lý trong quá trình dạy và học.
Đồng thời trong mấy năm qua giáo dục môi trường đã được đưa vào nhà trường
phổ thông, riêng môn Địa lý ở trường THPT là môn ĐLTN – KTXH. Nội dung
chương trình cũng đã chú ý đến vấn đề cấu trúc của lớp vỏ địa lý và các quy luật
thống nhất hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lý giúp học sinh có ý thức bảo vệ tự nhiên phù
hợp với quy luật của nó Vì vậy môn ĐLTN – KTXH ở trường THPT có rất nhiều
thuận lợi để giáo dục học sinh, nhưng làm như thế nào để các em say mê bộ môn địa
lý nói chung và nghiên cứu quy luật thống nhất của lớp vỏ địa lý mới là một vấn đề
mà giáo viên bộ môn địa lý chúng tôi cần quan tâm, vì bình thờng môn địa lý là môn
học thuộc và là
môn phụ nên các em không quan tâm và say mê như nhiều môn khác
Do đó để gây hứng thú cho học sinh học tập và nghiên cứu cần có phương pháp
dạy và học dễ nhớ dễ hiểu bài Nên giảng dạy địa lý theo phương pháp sử dụng
“kênh hình và quan sát vi deo”đó là một trong những đặc thù của bộ môn địa lý. Việc
thực hiện phương pháp này cũng là thực hiện quan điểm giáo dục “lấy học sinh làm
trung tâm”. Trong quá trình dạy học tôi luôn lấy phương pháp này làm phương pháp

chủ đạo trong giảng dạy, trong bài viết kinh nghiệm giảng dạy địa lý tôi xin trình bày
cụ thể trong bài “Lớp vỏ địa lý – quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lý”
ở chương trình địa lý lớp 10 thuộc chương IV “Một số quy luật của lớp vỏ địa lý”
nhằm mục đích giúp học sinh nắm được kiến thức cơ bản của bài học, vừa rèn luyện
kĩ năng phân tích qua các hình ảnh, video và biết đánh giá nhận xét các biểu hiện của
quy luật địa lý, ý nghĩa của chúng.
• Phạm vi thời gian thực hiện: Năm học 2010-2011
1. Những biện pháp thực hiện ( các nội dung chủ yếu của đề tài )
Ngêi thùc hiÖn NguyÔn Quang Trung
1
B¸o c¸o chuyªn ®Ò Nhãm §Þa LÝ – Trêng thpt §ång Léc
* Lý luận: Hiện nay theo chương trình cải cách giáo dục đã được pháp chế hoá trong
luật giáo dục, điều 24.2 “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực,
tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn
học, bồi dưỡng kĩ năng tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tế, tác
động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.Trong bài giảng
các kiến thức về quy luật địa lý và các nội dung giáo dục môi trường đã trở thành nội
dung mà giáo viên phải truyền thụ cho học sinh. Như ta biết ĐLTN – KTXH là hai
yếu tố gắn bó với nhau có tác động qua lại với nhau.
a.Học sinh cần phải nắm được:
- Biết được cấu trúc của lớp vỏ địa lý
- Nắm được nội dung của một số thuật ngữ, KN lớp vỏ ĐL và KN về quy luật thống
nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lý , nguyên nhân, biểu hiện của quy luật, mối quan
hệ giữa các thành phần tự nhiên trong lớp vỏ địa lý
- có ý thức bảo vệ môi trường TN phù hợp với quy luật.
b.Rèn luyện cho học sinh các kĩ năng:
- Phân tích mối liên hệ qua lại giữa các thành phần tự nhiên
- Phân tích tranh ảnh, Bản đồ
- Vận dụng kiến thức đã học vào thực tế để đưa ra những VD nhằm minh hoạ cho các
quy luật

c. Trên cơ sở đó làm cho học sinh có khả năng tự nhận thức được những vấn đề
của quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lý. Hậu quả của các thành phần
tự nhiên thay đổi thì các thành phần khác cũng thay đổi theo.
Từ những nhận thức đó giúp học sinh có thái độ hành vi đúng đắn trước các vấn đề
đang thay đổi theo thời gian với một số khu vực trên thế giới, một số tỉnh miền núi ở
Việt Nam cũng như tại địa phương mà các em đang sinh sống.
d. Tất cả các kiến thức và kĩ năng trên cần được phối hợp vào bài giảng sao cho
hợp lý và quan trọng là phải truyền thụ đến học sinh như thế nào để các em tiếp thu
ngay trên lớp, về nhà có hứng thú học bài và làm bài tập.
Để thực hiện tốt việc giáo dục này tôi luôn lựa chọn “ phương pháp giảng dạy theo
hướng tích cực và sử dụng nhiều tranh ảnh,trong suốt quá trình giảng dạy ”
Trong bài “Lớp vỏ địa lý – quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lý ” để
giáo dục cho các em lớp 10 cũng như truyền thụ kiến thức cơ bản về quy luật thống
nhất của lớp vỏ địa lí, khi giảng bài này giáo viên cần phải đạt các mục tiêu sau:
+ Cung cấp kiến thức về bề mặt của trái đất có sự xâm nhập và tác động lẫn nhau giữa
các quyển. Về MQH của quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lý, nguyên
nhân tạo lên quy luật này, các biểu hiện, ý nghĩa của quy luật
+ Rèn luyện kĩ năng phân tích, nhận xét bản đồ, tranh ảnh, video
Để đạt được những điều đó tôi luôn thực hiện phương pháp giảng dạy sử dụng
phương tiện trực quan “kênh hình” trong quá trình lên lớp. Phương pháp sử dụng
“kênh hình”
Ngêi thùc hiÖn NguyÔn Quang Trung
2
B¸o c¸o chuyªn ®Ò Nhãm §Þa LÝ – Trêng thpt §ång Léc
là phương pháp “dạy học lấy học sinh làm trung tâm ”là một tư tưởng, một quan
điểm, một cách tiếp cận mới về hoạt động dạy học, phương pháp đó được thể hiện ở
các khâu sau:
- Tiến hành giảng dạy trên lớp để tạo điều kiện phát huy tính chủ động sáng tạo và
năng lực tư duy ở học sinh. Trong quá trình giảng dạy tôi đã chú ý xây dựng hệ thống
các câu hỏi phát huy tính tích cực tự làm việc của học sinh, giáo viên chỉ là người

hướng dẫn
- Luôn tiến hành kiểm tra việc thực hiện tự nghiên cứu ở học sinh bằng các phiếu học
tập, các câu hỏi đã được tiến hành trong suốt bài giảng. Trên cơ sở đó giáo viên đặt
câu hỏi dựa trên bản đồ, tranh ảnh, vi deo có trong sách giáo khoa và các tranh ảnh
mà giáo viên đã sưu tầm để sử dụng làm phương tiện dạy học. Học sinh trình bày kết
quả đã nghiên cứu, giáo viên giúp học sinh chuẩn kiến thức bằng kiến thức cơ bản cần
phải nhớ trong bài học.
- Sử dụng đồ dùng dạy học:
+ Sơ đồ lớp vỏ địa (phóng to theo sgk)
+ Sơ đồ lớp vỏ trái đất (phóng to theo sgk)
+ Tranh bề mặt TĐ bị rửa trôi, xói mòn sau khi rừng bị tàn phá (phóng to theo sgk)
+ Một số tranh ảnh khác
Để nhằm phát huy tối đa tính chủ động của học sinh trong giờ học, tôi đã tiến hành và
hướng dẫn để học sinh hiểu về lớp vỏ địa lý – quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của
lớp vỏ địa lý ở các phương tiện trực quan.
2. Những biện pháp thực hiện ( nêu rõ biện pháp từng phần ):
Cụ thể bài giảng: Chương IV: Một số quy luật của lớp vỏ địa lý
Tiết 23 – bài 20: Lớp vỏ địa lý - Một số quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ
địa lý.
( phần mục tiêu bài học và phương tiện dạy học đã ghi ở phần trên )
Hoạt động của HS và GV Nội Dung
HĐ1: cá nhân / nhóm
B1: quan sát H20.1 và nội dung SGK
hoàn thiện phiếu học tập sau:
B2:- HS lên bảng dán vào ô kẻ sẵn
Lớp vỏ
ĐL
Khái
niệm
Độ dày Đặc

điểm
- GV: chuẩn kiến thức
GV: cho quan sát H 20.1 (Sơ đồ lớp vỏ
ĐL của trái đất);
H 7.2 (Lớp vỏ trái đất và lớp vỏ địa lí),
nội dung SGK
I. Lớp vỏ địa lý
- Khái niệm: là lớp bề mặt của TĐ ở đó
có sự xâm nhập và tác động lẫn nhau giữa
các quyển
- Độ dày: 30 – 35 km
- Những hiện tượng và quá trình xẩy ra
trong lớp vỏ địa lý đều do các quy luật tự
nhiên chi phối
II. Quy luật thống nhất và hoàn chỉnh
Ngêi thùc hiÖn NguyÔn Quang Trung
3
B¸o c¸o chuyªn ®Ò Nhãm §Þa LÝ – Trêng thpt §ång Léc
So sánh lớp vỏ trái đất và lớp vỏ địa lý
- HS trình bày
- GV chuẩn kiến thức
HĐ2: cá nhân
B1: HS nghiên cứu nội dung trong SGK
? Hiểu như thế nào về quy luật thống nhất
và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lý
? Có những nguyên nhân nào tạo lên quy
luật này.
B2: - HS trình bày
- GV chuẩn kiến thức
- GV lấy VD về sự tác động qua lại để

hs dễ hiểu về khái niệm
* Nước, khí và chất khoáng thường xuyên
xâm nhập vào cơ thể sinh vật qua quá
trình dinh dưỡng và quang hợp, đồng thời
TV cũng thường xuyên trả về MT những
chất đó qua sự bốc hơi, hô hấp và sự phân
huỷ xác của chúng. Những tác động qua
lại đó đã tạo nên một hệ thống vật chất
thống nhất và hoàn chỉnh.
quang hợp
VD:CO2 + H2O gluxit + O2
AS MT
gluxit: là thức ăn cho người và ĐV qua
hô hấp
quá trình CO2
nội bào
( Hoạt động theo quy luật )

HĐ3: nhóm (3 nhóm)
B1: quan sát tranh ảnh và nội dung SGK
N1: nghiên cứu ví dụ 1 và lập sơ đồ
N2: nghiên cứu ví dụ 2 và lập sơ đồ
N3: nghiên cứu ví dụ 3 và lập sơ đồ
B2:- HS trình bày- GV chuẩn kiến thức
- GV treo bảng 3 VD để HS nhận xét
- GV lấy thêm VD
+ Nói đến Hà giang, Cao Bằng
+ Hoang mạc Atacama
của lớp vỏ địa lý
1. Khái niệm

- Là quy luật về MQH quy định lẫn nhau
giữa các thành phần và của mỗi bộ phận
lãnh thổ nhỏ của lớp vỏ ĐL
- Nguyên nhân: do tất cả những thành
phần của lớp vỏ ĐL đều đồng thời tác
động trực tiếp hay gián tiếp của ngoại lực
và nội lực. Như vậy không tồn tại và PT
một cách độc lập.
2. Biểu hiện của quy luật
- Chỉ cần một thành phần thay đổi các
thành phần khác sẽ thay đổi theo
VD: ( hs tự ghi )
Ngêi thùc hiÖn NguyÔn Quang Trung
4
B¸o c¸o chuyªn ®Ò Nhãm §Þa LÝ – Trêng thpt §ång Léc
+ Biển Aran
* VD về sự thay đổi dây chuyền của các
thành phần tự nhiên
Hoang mạc Atacama nằm dọc theo bờ tây
LĐ Nam Mỹ, tại đây có dòng biển lạnh
Pê ru chảy gần bờ. Vào mùa hạ ở BCB
dòng biển này chảy lên xích đạo, vào mùa
đông dòng biển Pê ru yếu đi; cùng thời
điểm đó dòng biển nóng En-Nhi-Nô từ
XĐ tiến xuống phía nam. Cứ khoảng 12
năm một lần thường vào tháng 2 – tháng
3 dòng En-Nhi-Nô tiến sâu tới 12
0
– 13
0

N lúc đó những trận mưa rào đổ xuống
phía nam, các thung lũng biến thành dòng
sông, đất đai trở lên ẩm ướt, nhiều loà
TV- ĐV phát triển tình trạng đó chỉ kéo
dài trong thời gian ngắn khoảng 2 – 4
tháng sau đó dòng En-Nhi-Nô lùi lên phía
bắc dòng Pêru trở lại vị trí bình thường
của nó. Trong hoang mạc lúc này không
còn những trận mưa, TV khô cháy, sâu bọ
biến mất Atacama trở về trạng thái HM
vốn có của nó.
HĐ4: tập thể / cá nhân
B1: qsát tranh ảnh(có ở phần phụ lục) và
nêu nguyên nhân, hậu quả của chúng?
Hình 1: Rừng đầu nguồn bị chặt phá ở
TDMN Bắc Bộ
Hình 2: Hiện tượng xói mòn đất ở Tây
Nguyên
Hình 3: Hạn hán ở Nghệ An
? Việc phá rừng đầu nguồn sẽ gây những
hậu quả gì đối với đời sống và MTTN?
Cách khắc phục?
? Hãy nêu nguyên nhân và hậu quả của
hiện tượng xói mòn đất? ảnh hưởng ntn
đến đời sống sản xuất con người? Cách
khắc phục?
? Nêu nguyên nhân và hậu quả của vấn đề
hạn hán ở Châu Phi? Cách khắc phục?
B2: - HS trình bày

3. ý nghĩa

Cần phải nghiên cứu kĩ càng và toàn diện
điều kiện Địa lí tự nhiên của bất cứ lãnh
thổ nào trước khi sử dụng chúng.
Từ đó nhằm đưa ra biện pháp xử lí và
ngăn chặn kịp thời và có hiệu quả nhất.
Ngêi thùc hiÖn NguyÔn Quang Trung
5
B¸o c¸o chuyªn ®Ò Nhãm §Þa LÝ – Trêng thpt §ång Léc
- GV chuẩn kiến thức
- Lấy VD liên hệ
? Cuộc sống của nhân dân địa phương sẽ
ra sao nếu như rừng bị chặt phá bừa bãi
? Con ngời có vai trò quyết định trong sự
thay đổi MTTN như thế nào?
- HS trình bày
- GV chuẩn kiến thức
- Đưa ra VD ( nguyên nhân – hậu quả)
* Đánh giá:
Bài tập1: Chúng ta năm vững quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ ĐL (lớp
vỏ cảnh quan) nhằm:
a. Biết cách bảo vệ tự nhiên
b. Hiểu rằng diện tích rừng sẽ bị ngập khi đắp đập ngăn sông
c. Hiểu được MQH giữa tự nhiên với tự nhiên và giữa tự nhiên với hoạt động kinh
tế của con người
d. Cả a,b,c đều đúng
e.
Bài tập2: Hãy điền vào chỗ trống
Quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ ĐL là quy luật

và của mỗi bộ phận lãnh thổ nhỏ của
Bài tập3: Lớp vỏ ĐL mang tính thống nhất và hoàn chỉnh khi ta tác động vào bất cứ
thành phần nào của lớp vỏ ĐL cũng kéo theo sự biến đổi của các thành phần khác
a. Đúng b. Sai

* Củng cố - dặn dò: - GV củng cố lại toàn nội dung
- Về nhà làm bài tập trong sgk

3. Kết Luận
Qua việc thực hiện phương pháp giảng dạy lấy học sinh làm trung tâm và sử dụng
nhiều hình ảnh, bản đồ, video áp dụng vào bài học tôi thấy các em đã thay đổi nhiều
khi tự làm việc với tranh ảnh, bản đồ từ chỗ không thích học thì nay nhiều em đã
hăng say, hứng thú học tập và xung phong trả lời các câu hỏi phát vấn mỗi khi giáo
viên đưa ra câu hỏi.
Ngêi thùc hiÖn NguyÔn Quang Trung
6
B¸o c¸o chuyªn ®Ò Nhãm §Þa LÝ – Trêng thpt §ång Léc
4. NHỮNG KIẾN NGHỊ VÀ ĐỀ NGHỊ SAU QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN ĐỀ
TÀI
- Cần bổ sung phương tiện dạy học ( nhìn chung phương tiện dạy học trong chương
trình ĐL lớp 10 chưa có các sơ đồ, tranh ảnh trong các bài học phóng to - đó cũng là
một trong những khó khi giáo viên bộ môn ĐL lên lớp )
VD ( trong bài 20 cần phải có một số tranh ảnh sau ):
- Tranh ảnh về sự thay đổi của các thành phần tự nhiên in phóng to
- Tranh ảnh về hiện tượng lũ lụt ở vùng đồng bằng, lũ quét ở miền núi
- Tranh ảnh về hiện tượng chặt phá rừng
- Một số bản đồ của nhà trường chưa đầy đủ.

PHỤ LỤC
Thông tin phản hồi phiếu học tập ( phần I )

Lớp vỏ Địa lý Khái niệm Độ dày Đặc điểm
Là lớp bề mặt của
TĐ ở đó có sự xâm
nhập và tác động
lẫn nhau giữa các
quyển
30 – 35 km
Những hiện tượng và
quá trình xẩy ra trong
lớp vỏ ĐL đều do các
quy luật tự nhiên chi
phối
Thông tin phản hồi ( mục 2. phần II )
Ví dụ 1 Ví Dụ 2 Ví Dụ 3
- Thay đổi lượng của sông
vào mùa lũ:
- Kết quả: lượng nước mưa
tăng, lưu lượng nước sông,
lượng phù sa, tốc độ dòng
chảy, mức độ sói lở đều
bị thay đổi.
- Sự biến đổi của KH từ
khô hạn – ẩm ướt
Kết quả: chế độ dòng chảy
thay đổi, tăng quá trình xói
lở, xói mòn, TV phát triển,
quá trình hình thành đá và
đất nhanh.
- Thảm TV bị phá

huỷ.
Kết quả: đất bị xói
mòn, KH bị biến đổi
( đất Feralit bị xói
mòn và trơ sỏi đá ).

Ngêi thùc hiÖn NguyÔn Quang Trung
7
VD Minh Họa PhầnBiểu Hiện:
Ví D ụ 1:
B¸o c¸o chuyªn ®Ò Nhãm §Þa LÝ – Trêng thpt §ång Léc

Ví Dụ 2:
Ví Dụ 3
Chặt phá rừng đầu nguồn ở TDMN Bắc Bộ
Xói mòn đất ở Tây Nguyên
Hạn hán ở Nghệ An
Ngêi thùc hiÖn NguyÔn Quang Trung
Nguyên Nhân
Nước sông dâng
lên
v o mùa là ũ
Kết quả
1- Lưu lượng nước sông tăng
2- Phù sa tăng
3- Tốc độ dòng chảy tăng
4- Xói lỡ tăng
Nguyên Nhân
sự biến đổi của khí
hậu từ khô hạn sang

ẩm ướt
Kết
quả
Chế độ dòng chảy thay đổi
Quá trình xói mòn tăng
Thực vật phát triển mạnh
Qua trình phá hủy đá và hình
th nh à đất nhanh hơn
8
Nguyên Nhân
Thảm thực vật
bị phá hủy
Kết quả
1- Đất bị xói mòn
2- Khí hậu bị biến đổi
3- Đất bị biến đổi
B¸o c¸o chuyªn ®Ò Nhãm §Þa LÝ – Trêng thpt §ång Léc

Ngêi thùc hiÖn NguyÔn Quang Trung
9