Tìm hiểu bản chất của cái đẹp trong nghệ thuật Ấn Độ truyền thống

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Tìm hiểu bản chất của cái đẹp trong nghệ thuật Ấn Độ truyền thống
MỞ ĐẦU
Cái Đẹp là một trong bốn phạm trù cơ bản của Mỹ học, giữ vị trí trung
tâm trong đời sống thẩm mỹ, được hình thành do sự kết hợp các yếu tố khách
quan - chủ quan, tạo nên thực thể hoàn thiện Chân - Thiện Mỹ, gây nên ảnh
hưởng toàn vẹn, sinh động, đầy xúc cảm lành mạnh và tiến bộ. Trong thế giới
bao la rộng lớn với muôn ngàn hiện tượng, lĩnh vực, phạm vi khác nhau, Cái
Đẹp đều có mặt, hiện hữu qua các sự vật với những kích thước, hình dáng, phẩm
chất… đem đến xúc cảm, rung động thẩm mỹ cho con người. Từ những cái đẹp
của tự nhiên do tạo hóa sinh ra như sông, núi, trăng, sao, cây cỏ, hoa lá đến
những thành phố, làng mạc, nhà cửa, đường sá… đều do bàn tay lao động của
con người làm ra và ngay thậm chí bản thân con người với hành động, cử chỉ,
ánh mắt, lời nói và hình thể đều chứa đựng yếu tố của Cái Đẹp, là hiện thân của
Cái Đẹp. Tuy nhiên, trên hết, tính hoàn thiện, toàn vẹn, chỉnh thể, sinh động và
hài hòa được thể hiện cao nhất trong cái đẹp nghệ thuật; vì đó là cái đẹp được
sáng tạo ra bởi những chủ thể tài năng theo mục đích của con người nhằm vươn
tới lý tưởng của loài người tiến bộ.
Cái Đẹp trong nghệ thuật là sự hòa quyện đến mức gần như tuyệt đối của
chỉnh thể tinh thần Chân - Thiện - Mỹ, của tình cảm - trí tuệ - khát vọng và ý chí
con người. C.Mác đã từng nói đại ý rằng,trong toàn bộ hoạt động sáng tạo của
con người, hoạt động nào con người cũng sáng tạo theo qui luật của Cái Đẹp
nhưng không ở đâu qui luật ấy lại được bộc lộ rõ nét như ở nghệ thuật. Tìm hiểu
bản chất Cái Đẹp, bài viết của chúng tôi tập trung đi sâu khai thác những nét đặc
trưng chủ yếu trong quan niệm và biểu hiện cụ thể Cái Đẹp ở nghệ thuật Ấn Độ
truyền thống.
Ấn Độ được coi là một trong hai nền văn minh lớn và tiêu biểu của
Phương Đông, hình thành từ rất sớm, còn tồn tại và phát triển liên tục cho đến
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
ngày nay; để lại cho nhân loại những thành tựu vô cùng giá trị, độc đáo trên

nhiều lĩnh vực: Tôn giáo, Triết học, Khoa học, Nghệ thuật…
Đất nước Ấn Độ là một quốc gia rộng lớn và đông dân ở miền Nam
Á,được ví như một tam giác khổng lồ, một cạnh phía Bắc chạy dài theo dãy
Himalaya hùng vĩ mà người ta thường gọi là “lâu đài tuyết trắng”. Đầu tận cùng
phía Tây Bắc Ấn có “con đường tơ lụa” đi qua các nước Trung Á, Tây Á để
sang Châu Âu, còn đầu tam giác phía Nam giống như mũi tàu đón sóng gió bờ
biển Ấn Độ Dương,tràn ngập ánh nắng mang hình vòng cung gần đất nước Xri-
Lanca. Nền văn hóa Ấn Độ hình thành từ sớm cùng với chiều dài của lịch sử dân
tộc,tiến triển theo hai giai đoạn: Giai đoạn văn hóa Thổ dân Đravida (khoảng
3000 năm TCN) và Giai đoạn văn hóa Arya, do người Arya (nghĩa là “Người
cao quý”) di cư từ Trung Á,tràn vào bán đảo khổng lồ này,làm nên văn hóa Ấn
Độ. Di sản văn hóa đồ sộ mà văn minh Ấn Độ để lại cho nhân loại được ghi
nhận ở những tác phẩm văn học sơ kì nổi tiếng như bộ Kinh Veda, ra đời vào
thiên niên kỉ thứ II TCN, sử thi vĩ đại như Ramajana,Mahabharata, cùng nghệ
thuật kiến trúc và điêu khắc với hàng loạt các đền, chùa, tháp cổ kính… có giá
trị to lớn và ý nghĩa thời đại cho tới ngày nay.
Tìm về bản chất Cái Đẹp với tư cách là một phạm trù mỹ học cơ bản và
trung tâm trong đời sống thẩm mỹ ở nghệ thuật Ấn Độ truyềnthống,chúng tôi
tập trung đi sâu vào ba loại hình chính,đạt nhiều thành tựu và giá trị nhất để từ
đó có cái nhìn khái quát, đầy đủ và thấu đáo hơn về văn hóa nghệ thuật Ấn Độ
nói riêng cũng như về văn minh Phương Đông, Cái Đẹp trong mỹ học Phương
Đông nói chung; đó là: Nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc và văn học.
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
NỘI DUNG
1. Nghệ thuật kiến trúc
Nghệ thuật kiến trúc cổ của các nước phương Đông nói chung đa phần
gắn liền với tôn giáo,sức mạnh của tôn giáo ảnh hưởng rất lớn đến đời sống tâm
linh của con người, do vậy họ thường tập trung của cải, sức lực vào việc xây
dựng các đền, chùa, tháp đồ sộ thờ các vị Thần như một cách bày tỏ lòng

ngưỡng vọng mời các vị Thần về quanh mình cầu mong phù hộ cho cuộc sống.
Ấn Độ là một đất nước đa thần giáo, là nơi sản sinh và nuôi dưỡng nhiều
tôn giáo lớn cùng tồn tại song song, trong đó quan trọng nhất là đạo Balam«n, về
sau là đạo Hinđu và đạo Phật. Do vậy, nghệ thuật kiến trúc của Ấn Độ chịu ảnh
hưởng sâu đậm dấu ấn của các tôn giáo lớn,được xem xét cụ thể ở: Kiến trúc
theo phong cách Ấn Độ giáo (đạo Bà la môn); Kiến trúc theo phong cách Phật
giáo và Kiến trúc theo phong cách Hồi giáo.
1.1. Kiến trúc theo phong cách Ấn Độ giáo
Đạo Bà la môn là tôn giáo ra đời sớm nhất ở Ấn Độ mà cơ sở của nó là bộ
Kinh Veda (ra đời khoảng 2000 năm TCN), có tầm ảnh hưởng sâu rộng trong xã
hội với chế độ đẳng cấp Varna, theo đó cũng để lại nhiều dấu ấn trong nghệ
thuật kiến trúc, nổi bật là các công trình đền đài:
- Đền Lingaragia (thế kỉ X) ở Bubanetvar vùng Đông-Bắc Ấn Độ.
- Khu đền Khajuraho (thế kỉ X) ở miền Trung-Bắc Ấn Độ.
- Đền Tridambarama (thế kỉ XI) ở Tanggio
- Đền Madura ở tận cùng Nam Ấn Độ (thế kỉ XVIII)
Điển hình nhất trong toàn bộ công trình trên là khu đền Kharujaho-một
quần thể kiến trúc cực kì đồ sộ bao gồm 22 ngôi đền liên kết lại. Khu đền được
xây dựng theo ước vọng của các vị vua sùng Ấn Độ giáo trong Hoàng triều
Chandella ở miền Trung Ấn Độ, khoảng thế kỉ X-XI SCN.
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Khu đền được đặt trên nền đá cao tới vài trăm mét so với mặt đất, tôn
thêm vẻ hoành tráng và thiêng liêng cho công trình. Kiến trúc của Khajuraho đạt
được thành công về nhiều mặt: về cách tạo hình, về bố cục, về quan hệ kiến trúc
với không gian tự nhiên… song nét nổi bật là kiến trúc của khu đền đã bao quát
được chủ đề chính, đó là sự giao hòa giữa thần linh và con người, giữa con
người và tạo vật, nằm trong quan niệm triết học cổ phương Đông: Thiên-Địa-
Nhân hợp nhất.
Nhìn vào nghệ thuật kiến trúc Ấn Độ ngay từ thời kì khởi nguyên, chúng

ta nhận thấy quan niệm thẩm mỹ về Cái Đẹp đã thể hiện rất rõ nét trong tính hài
hòa và cân đối, đặc biệt, kiến trúc do ảnh hưởng của tôn giáo nên Cái Đẹp cũng
mang màu sắc của thần linh nhưng không mang tính chất siêu hình mà có quan
hệ gắn bó mật thiết với con người trong mối giao hòa tuyệt đối. (điều này chúng
tôi sẽ nói rõ hơn trong phần nghệ thuật điêu khắc).
1.2. Kiến trúc theo phong cách Phật giáo.
Kiến trúc theo phong cách Phật giáo của Ấn Độ có mối quan hệ qua lại
với kiến trúc Hy-La, Iran, các công trình được hình thành từ thế kỉ I nhưng đến
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
thế kỉ VI SCN mới tạo thành một phong cách riêng; đặc biệt hưng thịnh trong
thời kỳ Gupta (thế kỉ V-VII.SCN).
Nhìn một cách tổng thể, nghệ thuật kiến trúc Phật giáo Ấn Độ trong giai
đoạn này gồm một số công trình lớn mà tiêu biểu và đồ sộ nhất là Chùa hang-
những ngôi chùa thờ Phật được làm ngầm trong hang núi như chùa Karli, chùa
Giangkhara, chùa Matkhura, đặc biệt là quần thể kiến trúc chùa hang Ajanta ở
bang Maharasta.
Tất cả 29 gian chùa hang đều được bàn tay khéo léo, tài hoa và tỉ mỉ của
người Ấn Độ cổ đại tạo tác bằng cách khoét sâu vào vách núi đá; mặt ngoài mỗi
gian có khoảng 20 cột đá được đục đẽo từ núi đá nguyên thủy rồi chạm khắc,
trang trí rất công phu.
5
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Ngoài ra, trong quần thể kiến trúc ở chùa hang còn chứa đựng cả nghệ
thuật hội họa đặc sắc ở các bức tranh đẹp về Phật giáo; dày đặc trên các mái
vòm ở vách đá chùa là những bức họa màu sặc sỡ với màu đỏ, xanh lá cây, xanh
lam trên nền đá cẩm thạch, mô tả sinh động các điển tích Phật giáo.
.

Ngoài chùa, còn có các miếu thờ rất lớn:miếu Makkhabotkha ở Botkhai…

Đặc biệt, trong kiến trúc của Phật giáo Ấn Độ còn có một loại hình đặc
biệt là Tháp (stupa) hay còn gọi là Phù đồ, đây là công trình bảo tồn các di vật
của Phật. Trong số các tháp còn giữ đến ngày nay, điển hình nhất là tháp Xansi
(Sanchi) ở Trung Ấn, xây từ thế kỉ II TCN bằng gạch, hình nửa quả cầu, cao hơn
16m, xung quanh có lan can, với bốn cửa lớn,làm bằng đá và chạm trổ rất
đẹp,tinh vi và nhiều họa tiết đặc sắc.
Trụ đá cũng là một công trình kiến trúc dung đê thờ Phật, trung bình cao
15m nặng 50 tấn, trên đó chạm một hoặc nhiều con sư tử và các hình trang trí
khác. Trong số các trụ đá còn lại nổi tiếng nhất là trụ đá ở Sarnath, trên đỉnh
chạm hình 4 con sư tử chụm đuôi nhìn ra 4 hướng trong tư thế tự vệ. Dưới sư tử
có hình bánh xe luân hồi, về sau hình tượng này được vẽ thành quốc huy Ấn Độ.
Nhìn lại kiến trúc Ấn Độ thời kì này, chúng ta thấy dấu ấn Phật giáo ảnh
hưởng vô cùng rõ nét, sâu đậm trong tâm thức của người Ấn Độ truyền thống; vì
vậy bản chất Cái Đẹp nằm ở quan niệm thẩm mỹ của họ là sự tổng hòa, sự tích
hợp của nhiều ngành nghệ thuật khác nhau, nhưng trên tất cả, Cái Đẹp nằm
trong thế tĩnh tại, sâu lắng, yên hòa; nó không gợn lên trong tâm trí con người
6
Website: Email : Tel : 0918.775.368
những đam mê, khoái lạc mà tìm về Cái Đẹp trong rung cảm sâu kín toát lên từ
nội tại. Đây cũng là phong cách nghệ thuật do ảnh hưởng của Phật giáo, tôn giáo
từ bi, hướng thiện, đưa con người đến một thế giới của cõi Niêt bàn siêu thực,
không còn tham, sân, si.
1.3. Kiến trúc theo phong cách Hồi giáo
Năm 1562, người Mông Cổ ở Trung Á đã tấn công và chiếm được Đeli,
thành lập vương triều mới gọi là Mogon. Cùng với việc Hồi giáo - tôn giáo do
người Mông Cổ đem tới - trở thành quốc giáo, ở Ấn Độ đã xuất hiện những
công trình kiến trúc mới xây dựng theo kiểu Trung - Tây Á. Đó là những nhà
thờ Hồi giáo, cung điện, lăng mộ mà đặc điểm chung của lối kiến trúc này là mái
tròn, cửa vòm, có tháp nhọn; hoặc còn kết hợp thêm phong cách truyền thống
Ấn Độ là có bao lơn lộ thiên, có cột chống thanh thoát…

Công trình tiêu biểu nhất của thời Mogon là lăng Taj Mahal, được xây
dựng thế kỉ XVII để tưởng nhớ người vợ hết mực yêu quí đã quá cố Mahal
Mumtaz của vua Sahd Jahan.
Lăng Taj Mahal được dựng trên khu đất rộng 576mx293m; toàn bộ đều
bằng đá cẩm thạch trắng.Chính diện, gác chuông, tháp, sân đều được bố trí rất
hài hòa, bên trong bên ngoài đều được chạm trổ cực kì tinh vi. Mộ của vua và
7