Trăm năm cô đơn – tiểu thuyết đỉnh cao của Márquez

1. Trăm năm cô đơn – tiểu thuyết đỉnh cao của Márquez
Có ý kiến cho rằng muốn biết một nhà văn có vị trí như thế nào trong bản lược
đồ văn học, hãy nghĩ đến cây sồi trong rừng, vắng cây sồi rừng trống vắng bao
nhiêu thì tầm vóc của nhà văn cũng lớn bấy nhiêu. Và tôi liên tưởng đến Márquez.
Bóng trưởng lão Márquez đổ xuống một khoảng rộng, làm mái che cho biết bao thế
hệ sau. Đó vừa là một sự dẫn đường quí giá vừa là một thử thách lớn lao. Bởi nếu
không muốn bị cớm nắng, các cây non phải vươn cao hơn cây sồi cổ thụ.
Márquez được biết đến như một nhà văn bậc thầy về tiểu thuyết và truyện
ngắn, trong đó đỉnh cao là Trăm năm cô đơn. Tác phẩm được nhà xuất bản
Sudamerica xuất bản lần đầu bằng tiếng Tây Ban Nha vào năm 1967 tại Buenos
Aires (Argentina). Cho đến nay, tác phẩm đã chuyển dịch qua hơn 30 ngôn ngữ
trên thế giới được tặng giải Chianchiano của Ý, được Pháp công nhận là cuốn sách
hay nhất trong năm và được giới phê bình văn học Mỹ đánh giá là một trong 12
cuốn sách hay nhất trong thập niên 1960. Cùng với những tác phẩm Ngài đại tá chờ
thư (El coronel no tiene quien le escriba, 1959), Mùa thu của ngài trưởng lão (El
otoño del patriarca, 1975), Trăm năm cô đơn đã mang đến cho tác giả giải Nobel
Văn học danh giá năm 1982.
18 tháng làm việc cật lực trong căn phòng đầy khói thuốc, căn phòng mafia,
với sự ra đi của vô số đồ đạc trong nhà, với món nợ lên tới 10 ngàn đô, Márquez đã
tạo nên một kiệt tác văn chương nhân loại. Nó đã vượt lên trên tất cả giới hạn về
không gian, thời gian, về cả định kiến xã hội để trở thành huyền thoại. Bởi hơn tất
cả, Trăm năm cô đơn đã chạm đến những cội rễ sâu xa trong mỗi con người, phản
ánh những xáo trộn trong cuộc sống và cảnh tỉnh con người về một bức tranh tận
thế có thật, tức là nó thâu tóm cả quá khứ, hiện tại và tương lai, nó tái hiện sâu sắc
bản thể và tâm thể con người. Đây là một tiểu thuyết huyền thoại đã đi vào huyền
thoại.
2. Tổng thuật các công trình nghiên cứu Trăm năm cô đơn
Trăm năm cô đơn là một trong những tuyệt tác của văn học Châu Mỹ La tinh
nói riêng và văn học thế giới nói chung. Vì vậy không có gì ngạc nhiên khi có một
lượng lớn các công trình với qui mô khác nhau bàn về tác phẩm này. Do giới hạn
1

ngôn ngữ nên chúng tôi không thống kê được đầy đủ tất cả các công trình mà chỉ
khảo những trang viêt tiêu biểu viết bằng tiếng Anh và tiếng Việt.
Về những bài nghiên cứu viết bằng tiếng Anh, chúng tôi nhận thấy có một số
những điểm sáng nổi bật sau.
Gabriel García Márquez do Harold Bloom (Giáo sư khoa Nhân học trường Đại
học Yale) hiệu đính và giới thiệu, nhà xuất bản Chealsea. Đây là một cuốn sách tập
hợp nhiều bày nghiên cứu công phu về Márquez. Trong đó có một số bài viết về tác
phẩm nổi danh Trăm năm cô đơn: Gabriel García Márquez từ Aracata đến
Macondo, Những sản phẩm khoa học của José Acardio Buendía- con người đi tìm
bản thể của Floyd Merrell, Trăm năm cô đơn - huyền thoại và lịch sử của Roberto
González Echevarría …
Một cuốn sách khác khảo sát trên diện rộng về tác phẩm này là Trăm năm cô
đơn: những phương thức thâm nhập của Regina Janes, nhà xuất bản Twayne, 1991.
Regina Janes cung cấp một phân tích toàn diện, hấp dẫn về Trăm năm cô đơn của
Gabriel García Márquez, bàn đến nhiều "phương thức đọc", giải thích tác phẩm này
theo các phương cách khác nhau, đây cũng là một cuốn sách bestseller của Mỹ
Latinh. Janes tiếp cận tác phẩm này qua bình diện văn học và lịch sử, bình luận
theo nhiều hướng: chính trị, tiểu sử học , liên văn bản, và từ góc độ của huyền thoại
và hiện thực huyền ảo. Trong quá trình đó, Janes cung cấp một cuộc khảo sát có
sức thuyết phục về tiểu thuyết, và kết luận, "Nếu García Márquez có bước đi riêng,
tạo ra huyền thoại hiện đại, thì dường như đó là mong muốn giữ gìn, bồi dưỡng,
nuôi dưỡng ý thức của chúng ta về cõi không thực. Không chỉ thế giới thực mà
chúng ta đang sa lầy mà cả những cuốn sách chúng ta đọc cũng đang phủ nhận
chính chúng ta, một cách tạm thời, cần có một thế giới tốt hơn để có thể xác tín
được.”
Định hình rõ nét hơn về lí thuyết ứng dụng trong nghiên cứu Trăm năm cô đơn
là cuốn sách mang nhan đề: Phê bình hậu hiện đại về Trăm năm cô đơn của
Marquuez, cuốn sách của tác giả Jofer Serapio (A Postmodernist Critique of One
Hundred Years of Solitude by Gabriel Garcia Márquez) đăng tải trên trang web:
. Theo tác giả bài viết, yếu tố thể hiện rõ nhất tính

2
hậu hiện đại trong tác phẩm này là hiện thực huyền ảo. Và nhà văn đã có sự pha
trộn nhiều thể loại, lãng mạn, lịch sử, kì ảo.
Tiếp cận tác phẩm ở góc độ phương pháp dạy dạy học, Maria Elena de Valdés
và Mario J.Valdés đã xuất bản cuốn sách Những phương hướng giảng dạy tác phẩm
trăm năm cô đơn của Márquez (Approaches to teaching Garcia Márquez’s One
hundred years of solitude). Cuốn sách này được thiết kế dành cho giáo viên, tập
hợp những bài luận nghiên cứu đánh tin cậy. Phân 1: Dẫn nhập tư liệu giới thiệu về
những tiểu thuyết của ông, lịch sử nghiên cứu, tiểu sử. Phân 2: các hướng tiếp cận
bao gồm những bài viết như:
 Trăm năm cô đơn với thuyết nhân văn (Tác giả Hanna Geldrich-
Leffman).
 Nghiên cứu Trăm năm cô đơn từ lí thuyết văn học so sánh ( Lois
Parkinson Zamora).
 Nghiên cứu Trăm năm cô đơn theo lịch sử học, chính trị và văn minh
( Chester S. Halka).
 Trăm năm cô đơn từ lí thuyết liên ngành, ( Sandra M. Boschetto)
 Trăm năm cô đơn trong văn học Mỹ La Tinh ( Walter D. Mignolo).
Các hướng diễn giảng ở lớp học
 Tiếp cận qua hệ tư tưởng và lịch sử của Gabriela Moar
 Tiếp cận qua lịch sử, huyền thoại và siêu hư cấu của Isabel Alvarez
Borlan
 Một hướng tiếp cận từ góc độ tâm lý học phân tích ( Gary Eddy)
 Tiếp cận theo hướng trần thuật học (Amarryll Chanady)
Tập chuyên luận này mở ra cho chúng ta nhiều đường hướng khác nhau để có
thể tiếp cận tác phẩm. Tùy theo mục đích, đối tượng giảng dạy mà có thể lựa chọn
một phương thức giảng dạy tối ưu. Trên cơ sở đó cũng có thể tổng hợp nhiều
hướng tiếp cận khác nhau để có thể đưa ra sự tiếp nhận có tính phổ quát và toàn
diện hơn.
Những công trình nghiên cứu tiếng Anh mà chúng tôi tổng hợp trên đây tuy

không nhiều nhưng khá đa dạng và phong phú. Nó là một bức tranh thu nhỏ thể
3
hiện chiều dài và chiều rộng của những công trình nghiên cứu về tác phẩm nổi danh
của nhà văn Columbia này. Qua đó ta có thể nhìn nhận khái quát về những hướng
nghiên cứu, tiếp nhận nổi bật về tác phẩm này.
Ở Việt Nam, Trăm năm cô đơn được dịch và xuất bản năm 1983. Bài giới thiệu
của dịch giả Nguyễn Trung Đức ở phần đầu của cuốn tiểu thuyết được xem là một
trong những bài viết có tính khai đường trong nghiên cứu tiểu thuyết này. Từ đó
đến nay đã có hàng chục những công trình nghiên cứu với những qui mô khác nhau
bàn đến tiểu thuyết này. Bởi sự hạn chế về điều kiện và thời gian nên chúng tôi
không thống kê đầy đủ và chi tiết tất cả những công trình đó, chúng tôi chỉ tổng
thuật những bài tiêu biểu.
Trước hết là bài nghiên cứu : Nhân vật và thông điệp của Nguyễn Trung Đức
đăng trên trang web Nguyễn
Trung Đức đã chỉ ra những bức thông điệp gắn với tên của nhân vật trong sáng tác
của nhà văn đạt giải Nobel 1982. Ông xác định những vòng tròn đan lồng trong
truyện, vòng tròn cuộc đời của đại tá Aureliano, vòng trong xoay quanh hai người
sinh đôi, sự quẩn quanh của những số phận, sự nhầm lẫn trong cách nhìn nhận của
Ursula và bao trùm lên tất cả là sự xoay vòng của thế giới, cuộc sống. Nhà nghiên
cứu khái quát bằng bức thông điệp của chính tác giả Trăm năm cô đơn từng tuyên
bố cuốn sách mà ông để cả đời sáng tác là cuốn sách về cái cô đơn và thông qua cái
cô đơn ông kêu gọi mọi người đoàn kết, đoàn kết để đấu tranh, đoàn kết để chiến
thắng tình trạng chậm phát triển của Mỹ Latinh, đoàn kết để "sáng tạo ra một thiên
huyền thoại khác hẳn. Một huyền thoại mới, hấp dẫn của cuộc sống, nơi không ai bị
kẻ khác định đoạt số phận mình ngay cả cái cách thức chết, nơi tình yêu có lối thoát
và hạnh phúc là cái có khả năng thực sự, và nơi những dòng họ bị kết án Trăm năm
cô đơn cuối cùng và mãi mãi sẽ có vận may lần thứ hai để tái sinh trên mặt đất này".
Trong bài viết này, Nguyễn Trung Đức đã đi sâu tìm hiểu những bức thông điệp mà
nhà văn gửi gắm trong tác phẩm, đặc biệt là qua số phận của nhân vật. Đó là một
phương thức thâm nhập sâu để tìm hiểu tư tưởng của nhà văn. Nhưng chúng tôi cho

rằng ngoài những điều nêu trên còn có một bức thông điệp khác quan trọng là sự dự
báo. Nhà văn của nỗi cô đơn đang dự báo và cảnh báo về một ngày tận thế ngoài
4
thánh kinh. Một dòng họ có thể bị tuyệt diệt, vùng đất huyền thoại có thể bị nhấm
chìm, loài người cũng có thể biến mất như chưa từng tồn tại nếu con người vẫn cứ
xây cất cho mình những tòa tháp cô đơn.
Một bài báo khác khảo về một hình tượng trung tâm của tác phẩm, Hình tượng
Macondo trong Trăm năm cô đơn ( Phan Tuấn Anh, Tạp chí Sông Hương 259/9-
10). Trong bài viết này, tác giả Tuấn Anh đã kiến giải về hình tượng làng Macondo
– hình tượng xuyên suốt nhiều sáng tác tác quan trọng của Márquez, từ vấn đề
nguồn cội tên gọi, tần suất đến ý nghĩa biểu trưng. Người viết đưa ra nhận xét khá
táo bạo: “Có thể nhận định rằng, nếu “nỗi cô đơn” là chủ đề lớn nhất mà
G.G.Márquez dành cả cuộc đời để theo đuổi, thì hình tượng trung tâm nhất, có tính
xuyên suốt các tác phẩm của nhà văn người Colombia lại không phải là một nhân
vật cụ thể, mà chính là hình tượng về vùng đất Macondo.” Bằng sự đối chiếu với
những cứ liệu lịch sử, văn hóa, Tuấn Anh đã chỉ ra mối liên hệ mật thiết giữa sự
phát triển của làng Macondo với tiến trình phát triển của Châu Mỹ La Tinh. Những
cứ liệu này soi sáng và chứng minh rõ hơn ý nghĩa biểu trưng của Macondo: xã hội
Mỹ La Tinh thu nhỏ. Đây là thế mạnh cũng là hạn chế của bài viết này. Bởi quá tập
trung vào những tài liệu mang tính tổng quát ấy mà người viết bỏ qua yếu tố huyền
thoại. Vẻ đẹp của hình tượng Macondo là vẻ đẹp hiện thực huyền ảo, là kết tinh của
những giá trị thực và ảo, là biểu trưng cho cả hiện thực và linh hồn của Mỹ La
Tinh. Vi vậy nếu như tác giả bài viết dành một dung lượng lớn hơn cho phần này
thì bài viết sẽ cân đối và chuẩn xác hơn.
Nghiên cứu về tác phẩm này còn phải kể đến những đề tài khoa học các cấp,
các sách chuyên luận nghiên cứu … Trước hết chúng tôi xin điểm qua một số khóa
luận, luận văn Ngữ Văn.
Khóa luận tốt nghiệp Khảo sát tình yêu, nhục thể, nỗi cô đơn trong hai tiểu
thuyết Trăm năm cô đơn và Tình yêu thời thổ tả của García Márquez (Nguyễn Thị
Tuyết Lan- Đại học Sư phạm Huế, 2005). Khóa luận tập trung vào 2 vấn đề: khảo

sát tình yêu, nhục thể, nỗi cô đơn trong Trăm năm cô đơn và Tình yêu thời thổ tả,
Những phương thức nghệ thuật thể hiện tình yêu, nhục thể, nỗi cô đơn trong tác
phẩm này. Tình yêu, nhục thể, nỗi cô đơn là 3 yếu tố quan trọng, có mối quan hệ
5