Thâm hụt thương mại và hướng đến cân bằng cán cân thương mại của Việt Nam Luận văn thạc sĩ

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH


NGUYN HU TUN





THÂM HT THNG MI VÀ HNG N
CÂN BNG CÁN CÂN THNG MI CA
VIT NAM







LUN VN THC S KINH T











TP. H CHÍ MINH, THÁNG 12 NM 2010

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH




NGUYN HU TUN




THÂM HT THNG MI VÀ HNG N
CÂN BNG CÁN CÂN THNG MI CA
VIT NAM




Chuyên ngành: Kinh t Tài chính – Ngân hàng
Mã s: 60.31.12



LUN VN THC S KINH T

Ngi hng dn khoa hc: PGS.TS. Nguyn Th Ngc Trang







TP. H CHÍ MINH, NM 2010



LI CM N

 hoàn thành chng trình cao hc và lun vn này, tôi
đã nhn đc s hng dn, giúp đ và góp ý nhit tình ca quý
thy cô trng i hc Kinh t Thành ph H Chí Minh, bn bè,
gia đình và các đng nghip.

Trc ht, tôi xin chân thành gi li cm n đn PGS.TS
Nguyn Th Ngc Trang - ngi đã rt tn tình hng dn tôi
trong sut quá trình thc hin lun vn.

Tôi xin c
m n anh Phm Hng Phúc, các Anh Ch Em
đng nghip phòng Lut-Kim soát ni b Công ty C Phn
Chng Khoán Sài Gòn và bn Nguyn Duy Tâm,Vin Nghiên Cu
Kinh T Phát Trin - Trng i Hc Kinh T TP.HCM đã h tr
và to điu kin thun li đ tôi hoàn thành lun vn này.

TP.H Chí Minh, tháng 10 nm 2010
Hc viên

Nguyn Hu Tun








LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cu ca tôi vi s giúp đ
ca Cô hng dn và nhng ngi mà tôi đã cm n; s liu thng kê
là trung
thc, ni dung và kt qu nghiên cu ca lun vn này cha tng đc công
b trong bt c công trình nào cho ti thi đim hin nay.

Tp.HCM, ngày 30 tháng 10 nm 2010
Tác gi




Nguyn Hu Tun


Mc Lc

M đu 1

CHNG 1. NHNG PHN NH CA CÁN CÂN THNG MI TRONG NN
KINH T 6
1.1 Cán cân thng mi phn nh nhng vn đ gì trong nn kinh t? 6
1.1.1 Cán cân thng mi di góc đ xut nhp khu 6
1.1.1.1 Phn nh ca cán cân thng mi 6
1.1.1.2 Các nhân t nh hng đn cán cân thng mi 6
1.1.2 Cán cân thng mi theo cách tip cn mi quan h gia đu t và
tit ki
m 8
1.1.2.1 Quan h cán cân thng mi vi đu t và tit kim 8
1.1.2.2 Thâm ht ngân sách và thâm ht thng mi 9
1.1.3 Thâm ht thng mi là tt hay xu? 9
1.2 Mc đ an toàn v thâm ht thng mi 11
1.3 Các nghiên cu trc đây v cán cân thng mi 12

CHNG 2. PHÂN TÍCH THC TRNG THÂM HT THNG MI
VIT NAM 16
2.1 Tng quan v cán cân thng mi Vit Nam giai đon 1999-2010 16
2.1.1 Tng quan chung 16
2.1.2 Tình hình cán cân thng mi vi mt s đi tác thng mi 18
2.2 Nguyên nhân thâm ht thng mi ca Vit Nam 20
2.2.1 Mt cân bng gia xut khu và nhp khu 21
2.2.1.1 C cu hàng hóa xut nhp khu 21
2.2.1.2 Nng lc c
nh tranh ca doanh nghip Vit Nam 26
2.2.2 Các yu t v mô tác đng đn thng mi quc t 27
2.2.2.1 T giá hi đoái 27

2.2.2.2 Tng trng kinh t 37
2.2.2.3 Lm phát (ch s CPI) 40
2.2.2.4 Quy mô vn FDI 41
2.2.2.5 Nhng quy đnh v t do hóa thng mi 44
2.2.3 Thâm ht thng mi do m
t cân đi gia đu t và tit kim 44
2.2.3.1 u t tng cao 45
2.2.3.2 Mc tit kim thp 50
2.2.3.3 Thâm ht ngân sách 53
2.3 Mc đ an toàn v thâm ht thng mi và tng trng kinh t
Vit Nam 55
2.4 Phân tích thc nghim nh hng các yu t v mô đn cán cân
thng mi Vit Nam giai đ
on 1999 - 2010 58
2.4.1 Mô hình nghiên cu 58
2.4.2 D liu nghiên cu 59


2.4.3 Kt qu thc nghim 60
2.4.3.1 Kim đnh nghim đn v 60
2.4.3.2 Kt qu phân tich hi quy ban đu 61
2.4.3.3 Phân tích cân bng dài hn 62
2.4.3.4 Kim đnh nhân qu theo phng pháp Granger 69
2.4.3.5 Phân tích cân bng ngn hn 71
2.4.3.6 Bin đng t giá: iu kin Marshall-Lerner và đng cong J 77
2.4.3.7 H s Pearson 81
2.4.3.8 Kt lun 82
2.4.4 Hn ch ca mô hình đnh lng 82

CHNG 3.  XUT BIN PHÁP HNG N CÂN BNG CÁN CÂN

THNG MI CA VIT NAM HIN NAY 83
3.1 Nhng quy đnh v cán cân thanh toán ca WTO liên quan đn
thng mi hàng hóa 83
3.2 Các bin pháp ci thin nhp siêu thông qua thng mi quc t 84
3.2.1 Các gii pháp c
i thin nhp siêu chung 84
3.2.1.1 iu hành chính sách t giá hi đoái 84
3.2.1.2 Chuyn đi c cu hàng hóa xut nhp khu 86
3.2.1.3 Tng cng vai trò ch đng ca doanh nghip 88
3.2.1.4 Các gii pháp b tr 88
3.2.2 Ci thin nhp siêu t Trung Quc 89
3.3 Các bin pháp hng đn đu t và tit kim đ c
i thin cán cân thng
mi 90
3.3.1 Ci thin hiu qu đu t 90
3.3.2 Thu hút có chn lc các d án FDI 91
3.3.3 Khuyn khích tit kim 92
3.3.4 Khuyn khích kiu hi 95
3.3.5 Nâng cao hiu qu và hoàn thin th trng tài chính 96
3.4 Gim thâm ht ngân sách và qun lý n nc ngoài 97
3.4.1 Gim thâm h
t ngân sách 98
3.4.2 Qun lý n nc ngoài 99

Kt lun 99
Tài liu tham kho 101
Ph lc 1 104
Ph lc 2 108
Ph lc 3 109

DANH MC CH VIT TT
− ACFTA: Tho thun thng mi t
do gia ASEAN vi Trung Quc
− ADB: Ngân hàng Phát trin châu Á
− ADF: Augmented Dickey-Fuller
− AFTA: Tho thun thng mi t
do trong ni khi ASEAN
− ASEAN: Hip hi các quc gia
ông Nam Á
− BOP: Cán cân thanh toán
− CNY : Nhân dân t ca Trung
Quc
− CPI: Ch s giá tiêu dùng
− DN : Doanh nghip
− DOT: Thng kê thng mi tr
c
tip (ca IMF)
− DW: Durbin-Watson
− ECM: Error correction model
− EUR: ng tin chung Châu Âu
− FDI: u t trc tip nc ngoài
− FII: u t gián tip
− GATS: Hip đnh Chung v

Thng mi Dch v
− GATT: Hip đnh Chung v thu
quan và Thng mi
− GDP: Thu nhp quc dân
− GSO: Tng cc thng kê Vit Nam
− HKD: ô la Hong Kong
−
ICOR: Incremental Capital Output
Ratio
− IFS: Thng kê tài chính
− IMF: Qu Tin t Quc t
− IRF: Impulse Response Function
− JPY: Yên Nht
− KPSS: Kwiatkowski-Phillips-
Schmidt-Shin
− KRW: Won Hàn Quc
− M hoc NK: Giá tr nhp khu
− MOF: B Tài Chính
− NHNN: Ngân hàng Nhà nc Vit
Nam
− NSNN: Ngân sách Nhà nc
− ODA: Vin tr không hoàn li
− REER: T giá hi đoái thc đa
phng
− SGD: ô la Singapore
− TB: Cán cân th
ng mi
− THB : Bt Thái Lan
− USD: ô la M
− VECM: Vector Error Correction

Model
− VN: Vit Nam
− WB: Ngân hàng Th gii
− WTO: T chc Thng mi Th
gii
− X hoc XK: Giá tr xut khu
− XNK: Xut nhp khu




DANH MC BNG
− Bng 2.1: Mc đ thâm ht thng mi Vit Nam so vi GDP giai
đon 1999-2000 17
− Bng 2.2: Thng kê các thi đim điu chnh t giá VND/USD ca
NHNN t nm 1999 30
− Bng 2.3: Tc đ tng trng GDP t nm 1999 - 2010 (%) 39
− Bng 2.4: Giá tr nhp khu thit b ca mt s
ngành t nm 2000 -
2008 39
− Bng 2.5: Xut nhp khu hàng hóa phân theo khu vc kinh t giai
đon 1999 - 2009 42
− Bng 2.6: T l tng trng vn đu t các thành phn kinh t (theo
giá thc t) giai đon 1999 - 2009 46
− Bng 2.7: Tng trng GDP và ICOR mt s quc gia ông Á 49
− Bng 2.8: ICOR Vit Nam qua các giai đon 49
− Bng 2.9: Tit kim khu vc h gia đình giai đon 2002 - 2008 51
− Bng 2.10: T trng li nhun gi li và khu hao trong tng tit
kim ca doanh nghip giai đoan 1999 - 2007 52
− Bng 2.11: Thâm ht NSNN và cán cân thng mi Vit Nam giai

đon 2000 - 2010f 54
− Bng 2.12: Thâm ht NSNN giai đon 2000 - 2010 55
− Bng 2.13: Tiêu chí đánh giá n ca IMF và các tính toán cho Vit
Nam 57
− Bng 2.14: Các ch tiêu v giám sát n nc ngoài 57
− Bng 2.15: Kt qu kim đnh nghim đn v 60
− Bng 2.16: Kt qu kim đnh đng liên kt 66
− Bng 2.17: Kt qu kim đnh tính ngoi sinh yu 69
− Bng 2.18: Tóm tt kt qu phân tích nhân qu
Granger 70
− Bng 2.19: Kt qu hi quy mô hình ECM (7a) 74
− Bng 2.20: Kt qu kim ý ngha thng kê mô hình ECM (7a) 75
− Bng 2.21: Kt qu hi quy mô hình ECM điu chnh (7b) 76




DANH MC HÌNH V
− Hình 2.1 : Cán cân thng mi Vit Nam theo quý giai đon Q1 1999 –
Q1 2010 17
− Hình 2.2: Cán cân thng mi ca mt s quc gia trong khu vc Châu
á 1999 - 2009 18
− Hình 2.3: Cán cân thng mi Vit Nam vi mt s đi tác thng mi
giai đon Q1 1999 – Q1 2010 20
− Hình 2.4: C cu mt hàng xut khu theo nhóm (trung bình) giai đon
1999 - 2010F 22
− Hình 2.5: Giá tr
mt hàng xut khu nhóm giai đon 1999 - 2010F 22
− Hình 2.6: C cu mt hàng nhp khu khu theo nhóm (trung bình)
giai đon 1999 - 2010F 25

− Hình 2.7: Giá tr mt hàng nhp khu nhóm giai đon 1999-2010F 26
− Hình 2.8: T giá thc và Cán cân thng mi Vit Nam theo quý giai
đon Q1 1999 – Q1 2010 28
− Hình 2.9: Mi liên h gia t giá VND/USD và xut khu giai đon
Q1 1999 – Q1 2010 32
− Hình 2.10: Quan h t giá th
c song phng VND/USD vi xut nhp
khu giai đon Q1 1999 - Q1 2010 34
− Hình 2.11: Quan h t giá thc song phng VND/CNY vi xut nhp
khu vi Trung Quc giai đon Q1 1999 - Q1 2010 35
− Hình 2.12: Quan h t giá CNYD vi cán cân thng mi Vit – Trung
giai đon Q1 1999 - Q1 2010 36
− Hình 2.13: GDP thc và nhp khu ca Vit Nam giai đon
Q1 1999 – Q1 2010 37
− Hình 2.14: Thu nhp bình quân đu ng
i  Vit Nam và s lng ô tô
nhp khu giai đon 2000 – 2009 38
− Hình 2.15: Din bin CPIvn, CPIw và XNK VN giai đon
Q1 1999 – Q1 2010 40
− Hình 2.16: Quy mô FDI và xut nhp khu khu vc FDI giai đon
1999 - 2009 43
− Hình 2.17: T trng đu t vào các ngành ngh khu vc FDI giai đon
2000 - 2009 43
− Hinh 2.18: S đ dòng tit kim và đu t 44
−
Hình 2.19: Vn đu t theo thành phn kinh t (giá thc t, t đng)
giai đon 1999 - 2009 46

− Hình 2.20: T l vn đu t so vi GDP tính theo giá nm 1994 giai
đon 1999-2009 47
− Hình 2.21: T l đu t so vi GDP ca các nc trên th gii giai
đon 1995 – 2005 47
− Hình 2.22: C cu đu t phân theo ngành (giá nm 1994) giai đon
1999 - 2009 48
− Hình 2.23: T l tit kim Vit Nam/GDP giai đon 1999 - 2010F 51
− Hình 2.24: T l tit kim và đu t ca doanh nghip so vi GDP
(%GDP) 52
− Hình 2.25: T l ti
t kim và đu t ca chính ph so vi GDP 53
− Hình 2.26: Quan h t l thâm ht NSNN và cán cân thng mi giai
đon 2000-2010 54
− Hình2.27: Quan h gia thâm ht thng mi và n nc ngoài ca
Vit Nam giai đon 2002-2009 56
− Hinh 2.28:  th giá tr d báo ca mô hình (4) 65
− Hình 2.29: ng biu din giá tr d báo và phn d mô mình ECM
da trên ph
n d phng pháp Engle-Granger (7a) 75
− Hình 2.30: ng biu din giá tr d báo và phn d mô mình ECM
da trên phn d phng pháp Johansen (7a) 75
− Hình 2.31: ng biu din giá tr d báo và phn d mô mình ECM
da trên phn d phng pháp Engle-Granger (7b) 76
− Hình 2.32: ng biu din giá tr d báo và phn d mô mình ECM
da trên phn d phng pháp Johansen (7b) 76
− Hình 2.33: ng biu di
n giá tr d báo và phn d mô hình (14) 79
− Hình 2.34: ng biu din giá tr d báo và phn d mô hình (15) 79
− Hình 2.35: Kt qu phân tích IRF cán cân thng mi Vit Nam 80

− Hình 2.36: Kt qu phân tích IRF cán cân thng mi Bangladesh
(2008) 80
− Hình 2.37: Kt qu phân tích IRF thng mi song phng các nc
ông Á (2003) 81
− Hình 3.1: Khuyn khích tit kim thông qua thu thu nhp cá nhân 93
− Hình 3.2: Khuyn khích tit kim thông qua thu u đãi đu t 94
1



M U

1. Lý do chn đ tài
Cân bng thng mi là vn đ mà các nhà kinh t, nhà hoch đnh chính sách rt
mong đi.  Vit Nam, cán cân thng mi trong 10 nm qua đã nghiêng hn v
nhp siêu t mc 1 triu USD trong nm 2002 đn 12-15 t USD trong nm 2010.
Trc tình hình đó đã có nhiu tác gi nghiên cu tìm kim các gii pháp đ cân
bng cán cân thng mi. Hu ht các nghiên cu đu cho rng t
giá hi đoái là
nhân t chính tác đng đn cán cân thng mi và nh vy các nghiên cu trong
nc đu tp trung vào đo lng nh hng ca t giá hi đoái đn cán cân thng
mi mà cha tp trung vào gii thích sâu các nguyên nhân dn đn mt cân bng
cán cân thng mi, cha đ cp đn mt cân đi quan h thng mi gia Vit
Nam và Trung Quc, cha thit l
p đng cong ch J cho trng hp Vit Nam,
cha có nghiên cu hoàn chnh phân tích thâm ht thng mi trong mi quan h
đu t và tit kim.  b sung vào vn đ này, tác gi đã la chn đ tài “Thâm
ht thng mi và hng đn cân bng cán cân thng mi Vit Nam” đ làm
đ tài nghiên cu.
Ngoài tp trung phân tích nguyên nhân thâm ht thng mi  hai góc đ là quan h

xut nh
p khu và quan h gia đu t và tit kim, nghiên cu còn đo lng mt
s yu t v mô nh hng đn cán cân thng mi Vit Nam bng k thut phân
tích đng liên kt và mô hình hiu chnh sai s (ECM -Error correction model).
ây là k thut đc rt nhiu nhà nghiên cu trong và ngoài nc ng dng khi
nghiên cu v cán cân thng mi, vì nó phù hp vi đc đi
m d liu chui thi
gian. Thêm vào đó, khi s dng k thut đng liên kt ta có th ng dng chc nng
hàm IRF (Impulse Response Function) đ v đng cong ch J đ thy phn ng
cán cân thng mi nu phá giá VND.


2. Tính cp thit ca đ tài
Vic xác đnh nguyên nhân gây ra thâm ht thng mi ca Vit Nam hin nay là
rt cn thit, vì thâm ht thng mi phn nh nhiu mt cân đi trong nn kinh t
2



và ch khi nào xác đnh chính xác nguyên nhân gây ra thâm ht thì mi có th đa
ra các gii pháp hp lý đ đa cán cân thng mi v trng thái cân bng.
Nh đã bit, cán cân thng mi chu nh hng ca nhiu nhân t v mô và vic
đo lng mc đ nh hng ca chúng đn cán cân thng mi cng rt cn đ các
nhà hoch đnh chính sách có th la chn công c c
n thit khi cn can thip vào
nn kinh t nhm đt đc hiu qu nh mong đi. Mt khác, hin ti Vit Nam
cha có c quan nào công b t giá thc, mt s đ tài ca mt vài nhà nghiên cu
tài chính tin t có đ cp ti vn đ này, do t giá thc có s bin đng mnh trong
bi cnh nn kinh t Vit Nam đang trong quá trình chuyn đi nên vào t
ng thi

đim khác nhau có th s có cách nhn đnh v chính sách t giá rt khác nhau. Do
đó, vic cp nht t giá thc và đánh giá li nhng tác đng ca nó đi vi nn kinh
t nói chung, đi vi hot đng xut nhp khu ca các doanh nghip Vit Nam nói
riêng và có chính sách t giá phù hp vi tng thi k là cn thit.

3. Mc tiêu ca đ tài
Nh
m đóng góp thêm mt góc nhìn, mt quan đim đi vi vn đ thâm ht cán cân
thng mi ca Vit Nam, tác gi phân tích đ xác đnh nguyên nhân dn đn thâm
ht thng mi  c hai cách tip cn là quan h xut nhp khu và quan h gia
đu t và tit kim. Tác gi đo lng nh hng ca mt s yu t v mô nh hng
đn cán cân thng mi. Tính toán t giá thc song phng, đa phng và đánh giá
tác đng ca nó lên hot đng xut nhp khu ca Vit Nam. Trên c s phân tích
tác gi đ xut mt s bin pháp hng đn cân bng cán cân thng mi Vit Nam.

4. i tng nghiên cu
 đt mc tiêu nghiên cu nh nêu trên, lun vn hng đn các đi tng nghiên
cu nh
sau:
- Cán cân thng mi Vit Nam;
- T giá tin đng so vi mt s đng tin ca các đi tác thng mi ln
vi Vit Nam;
3



- T giá ni t ca các đi tác này so vi đng USD;
- Ch s CPI ca Vit Nam và các đi tác thng mi ln, giá tr xut nhp
khu ca Vit Nam vi các đi tác thng mi ln nói trên. Tc đ tng
trng tng sn phm quc dân (GDP) ca Vit Nam và các đi tác thng

mi, quy mô vn đu t trc tip nc ngoài ti Vi
t Nam (FDI);
- Tr giá xut nhp khu và cán cân thng mi ca Vit Nam;
- Mc đu t và mc tit kim ca nn kinh t Vit Nam.

5. Phm vi nghiên cu
Phm vi nghiên cu ca đ tài là:
- Cán cân thng mi Vit Nam giai đon t Quý 1 nm 1999 đn Quý 1
nm 2010;
- T giá ca đng tin mt s nc và vùng lãnh th
vi Vit Nam đng
(tin đng) và vi đô la M. ng tin ca các nc và vùng lãnh th này
đc chn tham gia r tin t đ tính t giá thc vi tin đng và vi USD
theo quý. Trong r tin này có 9 đng tin đc chn, đó là đng SGD
(Singapore), THB (Thái Lan), KRW (Hàn Quc), JPY (Nht), CNY (Trung
Quc) HKD (Hong Kong), EUR ca c, USD (M);
- S liu xut nhp khu ca Vit Nam v
i các đi tác thng mi, ch s
CPI ca Vit Nam và các đi tác, tc đ tng trng tng sn phm quc
dân (GDP) ca Vit Nam và các đi tác thng mi, quy mô vn đu t
trc tip nc ngoài ti Vit Nam (FDI), tr giá xut nhp khu và cán cân
thng mi ca Vit Nam, mc đu t và mc tit kim ca nn kinh t
Vit Nam và t
giá ca Vit Nam đng vi các đi tác này đc thu thp
trong khong thi gian t Quý 1 nm 1999 đn Quý 1 nm 2010.

6. Phng pháp nghiên cu
Trong nghiên cu này, tác gi s dng nhiu phng pháp nghiên cu nh:
- Phng pháp so sánh đi chng: Da trên s liu thc t thu thp đc
4

tác gi so sánh vi mc tiêu, ch tiêu c th đ t đó rút ra nhng đim
đc và cha đc;
- Phng pháp mô hình hoá: Phng pháp này đc s dng đ làm rõ
nhng phân tích đnh tính bng các hình v c th đ vn đ tr nên d
hiu hn;
- Phng pháp phân tích kinh t lng: Tác gi s dng k thut hi quy
đng liên kt đ phân tích cân b
ng dài hn và mô hình ECM đ phân
tích cân bng ngn hn ca mt s yu t v mô nh hng đn cán cân
thng mi giai đoan 1999 - 2010.

7. Nguyên tc phân tích các yu t v mô nh hng đn cán cân thng mi
Khi phân tích các yu t tác đng đn cán cân thng mi, tác gi da trên nguyên
tc cetaris paribus, ngha là khi nghiên cu tác đng ca mt nhân t thì ta c đnh
nhng nhân t khác.

8. D liu nghiên cu
Trong lun vn tác gi đã s dng s liu thng kê th cp t các ngun d liu t
Tng cc thng kê (GSO), B Tài Chính (MOF), Qu Tin t quc (IMF), Ngân
hàng Th gii (WB), Ngân hàng Phát trin Châu Á (ADB) công b trong khong
thi gian t 1999 đn 2010.

9. Ý ngha khoa hc ca đ tài
Lun vn vi đ tài “Thâm ht th
ng mi và hng đn cân bng cán cân thng
mi Vit Nam” khi đt đc nhng mc tiêu nghiên cu đt ra s có mt s đóng
góp không ch cho nhng nghiên cu sau v cán cân thng mi mà còn đa ra

nhng đ xut cho vic thc hin các bin pháp ca Chính ph hng đn cân bng
cán cân thng mi Vit Nam, c th:
Lun vn h thng lý thuyt nhng ph
n nh ca cán cân thng mi trong nn kinh
t. Phân tích nguyên nhân dn đn thâm ht thng mi ca Vit Nam, trong đó có
5



đ cp đn thâm ht thng mi vi Trung Quc trong giai đon t Quý 1 nm
1999 đn Quý 1 nm 2010. ng dng kt qu phân tích đ đ xut các bin pháp ci
thin và hng đn cân bng cán cân thng mi.

10. B cc lun vn
Ngoài li m đu, kt lun và danh mc các tài liu tham kho lun vn chia làm 3
chng:
− Chng I: Nh
ng phn nh ca cán cân thng mi trong nn kinh t;
− Chng II: Thc trng thâm ht thng mi Vit Nam giai đon 1999 - 2010;
− Chng III:  xut bin pháp hng đn cân bng cán cân thng mi Vit
Nam hin nay.

6



CHNG 1

NHNG PHN NH CA CÁN CÂN THNG MI
TRONG NN KINH T

1.1 Cán cân thng mi phn nh nhng vn đ gì trong nn kinh t?
Cán cân thng mi hay còn gi là cán cân mu dch, thành phn ch yu trong tài
khon vãng lai, đây là thut ng ch chênh lnh xut khu và nhp khu hàng hóa
ca mt quc gia. Mt thâm ht trong cán cân thng mi tiêu biu mt giá tr hàng
nhp khu ln hàng xut khu. Ngc li, thng d thng m
i phn ánh giá tr
hàng xut khu ln hn giá tr hàng nhp khu.

1.1.1 Cán cân thng mi di góc đ xut nhp khu
1.1.1.1 Phn nh ca cán cân thng mi
Di góc đ xut nhp khu, cán cân này phn ánh nhng khon thu chi v xut
nhp khu hàng hoá trong mt thi k nht đnh. Khi cán cân thng mi thng d
điu này có ngha là nc đó đã thu đc t xut khu nhiu hn ph
i tr cho nhp
khu và ngc li, khi cán cân thng mi thâm ht điu này có ngha là nc đó
đã thu đc t xut khu ít hn phi tr cho nhp khu.
Cán cân thng mi (TB) = Giá tr xut khu (X) – Giá tr nhp khu (M)
Cán cân thng mi thng d khi (X – M) > 0; ngc li, cán cân thng mi thâm
ht khi (X – M) < 0.

1.1.1.2 Các nhân t nh hng đn cán cân thng mi
Nhiu quan đim nghiên cu cho rng có bn nhân t chính nh hng đn cán cân
thng mi bao gm:
- Lm phát;
- Thu nhp quc dân;
- T giá hi đoái;
- Các bin pháp hn ch ca chính ph.
nh hng ca lm phát: Nu mt quc gia có t l lm phát tng so v
i các quc

7



gia khác có quan h mu dch thì cán cân thng mi s thâm ht nu các yu t
khác không đi. Bi vì ngi tiêu dùng và các doanh nghip trong nc hu nh s
mua hàng nhiu hn t nc ngoài, trong khi xut khu sang nc khác li st
gim.

nh hng ca thu nhp quc dân: Nu mc thu nhp ca mt quc gia tng
theo mt t l cao hn t l tng c
a các quc gia khác, cán cân thng mi s thâm
ht nu các yu t khác bng nhau. Do mc thu nhp thc t tng nhu cu tiêu th
hàng hóa cng tng nht là đi vi các hàng hóa nhp khu.  minh ha, có th
xém xét nghiên cu ca Singh (2002) v trng hp ca n , nghiên cu ch ra
rng h s tng quan gia thu nhp quc dân thc ca n  vi cán cân th
ng
mi nc này là (-1,87) nu c đnh các yu t nh hng khác.

nh hng ca t giá hi đoái: Nu đng tin ca mt nc bt đu tng giá so
vi đng tin ca các nc khác thì cán cân thng mi s thâm ht nu các yu t
khác bng nhau, hàng hóa xut khu t nc này s tr nên đt hn đi vi n
c
nhp khu nu đng tin ca h mnh, kt qu nhu cu hàng hóa đó s gim. 
minh ha, Qnafowora's (2003) kim đnh nh hng ca thay đi t giá thc ti cán
cân thng mi. Nghiên cu ca Qnafowora’s điu tra ba nc ASEAN là
Malaysia, Indonesia và Thái Lan trong thng mi song phng vi Hoa K và
Nht Bn bng cách s dng mô hình sa li đng liên kt (Vector Error Correction
Model (VECM)). Kt qu
 cho thy trong dài hn t giá thc t nh hng tích cc

lên cán cân thng mi trong các trng hp, khi c đnh các yu t khác, h s
tng quan đc tìm thy nh sau: Indonesia - Nht Bn (+0,351), Indonesia - US
(+0,243), Malaysia - Nht Bn (+1,252), Malaysia - US (+0,644), Thái Lan - Nht
Bn (+1,082) và Thái Lan - US (+1,665).

nh hng ca các bin pháp hn ch ca chính ph: Nu chính ph ca mt
quc gia đánh thu trên hàng nhp khu, giá c
a hàng nc ngoài tng lên trên thc
8



t, nu không có tr đa thng mi, cán cân thng mi s đc ci thin. Ngoài
thu nhâp khu, các chính ph còn có th s dng hn ngch nhp khu đ ct gim
nhp khu hng đn ci thin cán cân thng mi.

1.1.2 Cán cân thng mi theo cách tip cn mi quan h gia đu t và tit
kim
1.1.2.1 Quan h cán cân th
ng mi vi đu t và tit kim
Theo lý thuyt kinh t hc di góc đ đu t và tit kim, thâm ht thng mi
(thành phn chính gây thâm ht tài khon vãng lai) là do s mt cân đi gia đu t
và tit kim. Chúng ta s dng mt đng thc c bn trong kinh t hc nói lên quan
h gia thâm ht thng mi, mc tit kim và đu t
nh sau: TB = S – I

Trong đó, TB (Trade banlance) là mc thâm ht/thng d ca cán cân thng mi,
S (domestic savings) là mc tit kim trong nn kinh t và I (investment) là đu t.
ng thc c bn này cho thy rt rõ mi quan h gia thâm ht cán cân thng
mi (nhp siêu) vi mc tit kim và đu t trong nc. Cng theo đng thc này,

vn đ ca thâm ht thng mi không nm  chính sách thng m
i, mà có ngun
gc  các vn đ kinh t v mô.

Xây dng mi quan h gia thâm ht thng mi, đu t và tit kim trong mt nn
kinh t:
Trong mt nn kinh t đóng, không có hot đng xut nhp khu ta có:
Y = C + I + G (i)
Trong đó, Y là thu nhp quc dân, đc chi vào các khon C là tiêu dùng, I là đu
t và G là chi tiêu ca khu vc chính ph. ng thc (i)  trên đ
c vit li là:
Y - C – G = I (ii)
Y – C – G là tit kim, gi là S. Ta s có S = I. Nh vy, trong nn kinh t đóng,
bao gi cng có s cân bng gia tit kim và đu t.

9



Trong nn kinh t m ta có các hot đng xut nhp khu, nên đng thc (i) s đc
vit nh sau:
Y = C + I + G + (X - M) (iii)
Trong đó X là xut khu, M là nhp khu, s chênh lch gia (X – M) là thâm
ht/thng d thng mi. Nu ta coi (X – M) = TB, ta s có:
TB = Y – C – G – I (iv)
Và ta bit Y – C – G chính là tit kim S. Nên ta có th vit là:
TB = S – I (v)

1.1.2.2 Thâm ht ngân sách và thâm ht thng mi
Mt trong nhng nguyên nhân gây ra thâm h

t thng mi chính là thâm ht ngân
sách nhà nc, đ thy đc mi quan h gia thâm ht ngân sách và thâm ht
thng mi, ta vit li đng thc (v)  trên nh sau:
TB = S
p

+ S
g

– I
= (Y – T – C) + (T – G) – I (vi)
Trong đó S
p

là tit kim ca khu vc t nhân, S
g

chính là chênh lch gia thu ngân
sách (T) và chi tiêu ca chính ph (G). Con s chênh lch gia thu (T) và chi ngân
sách (G) chính là thâm ht ngân sách. T đng thc trên, ta thy vic tng tit kim
ca khu vc t nhân s ci thin thâm ht thng mi. Vic tng đu t hay tng
thâm ht ngân sách s dn ti thâm ht thng mi (nguyên nhân chính làm thâm
ht tài khon vãng lai). Và nh vy, nu các yu t khác không thay đi, thì rt có
th chính thâm h
t ngân sách s dn ti thâm ht thng mi nói riêng và tài khon
vãng lai nói chung. Mt trong nhng nguy c gây ra khng hong kinh t, đó là vn
đ thâm ht kép: Va thâm ht tài khon vãng lai ln, li va thâm ht ngân sách
chính ph cng ln. Hin nay, theo các báo cáo ca Ngân hàng Th gii (WB) thì
dng nh Vit Nam đang gp phi vn đ thâm ht kép.

1.1.3 Thâm ht thng mi là tt hay xu?
Chúng ta cn đa ra câu tr li cho mt câu hi là: Nhp siêu và thâm ht tài khon
vãng lai tt hay xu?  đây, nu ch nhìn vào con s nhp siêu và thâm ht tài
10



khon vãng lai thì chc chn s không có câu tr li rõ ràng. Câu tr li tùy thuc
vào tình hình kinh t v mô, cng nh ph thuc vào tình hình tài khon vn. Tuy
nhiên, có mt đim cn nhn mnh là bn thân vic nhp siêu và thâm ht tài khon
vãng lai v nguyên tc là không tt và cng không xu. Nó ch xu khi thâm ht quá
ln và dn ti khng hong cán cân thanh toán, mt giá đng tin.  đa ra mt
nh
n xét v mc đ thâm ht cán cân thng mi ca mt quc gia là tt hay xu,
chúng ta cn phi xem xét tng trng hp c th, không th ch nhìn vào con s
thâm ht/thng d thng mi (hay thâm ht/thng d tài khon vãng lai) đ ri cho
rng thâm ht đó là xu hay tt.
Tuy nhiên, dng nh có mt quan nim ph bin (không ch  Vit Nam) là nhp
siêu và thâm h
t tài khon vãng lai là không tt và th hin mt nn kinh t yu kém
và ngc li xut siêu và có thng d trên tài khon vãng lai, thì quan nim này cho
rng thng d thng mi là điu tt và th hin mt nn kinh t có kh nng cnh
tranh tt. Mc dù trong mt s ít trng hp, quan nim nh trên không phi là
không đúng, nhng theo lý thuyt kinh t thì không hn là nh vy. Tuy nhiên,
trong m
t s trng hp thâm ht thng mi (nhp siêu) và h qu là thâm ht tài
khon vãng lai thc s gây ra nhiu vn đ cho mt s nc, nhiu nc đã lâm vào
khng hong (khng hong n, khng hong đng tin) sau khi có mc thâm ht
thng mi ln, thng xuyên và lâu dài đin hình là cuc khng hong Châu Á
nhng nm 1997 - 1998.

Trong nhiu trng hp, thì thâm h
t cán cân thng mi là th hin mt nn kinh
t đang tng trng tt. Khi mt nn kinh t có tim nng tng trng tt, có nhiu
c hi đu t vi li nhun cao, nhu cu đu t cao hn kh nng tit kim trong
nc, điu này s làm cho các dòng vn nc ngoài chy vào quc gia đó đ đáp
ng nhu cu đ
u t, tc là mt quc gia có th s dng ngun lc ca nc khác đ
phát trin kinh t trong nc. Trong nhiu trng hp khác, mt quc gia có th s
dng ngun lc ca nc khác đ phát trin kinh t trong nc, mt ví d đin hình
là tài khon vãng lai ca nn kinh t Hoa K luôn  trong tình trng thâm ht trong
nhng nm gn đây, điu này không th hin Hoa K là mt nn kinh t yu kém,
11



ngc li mt tài khon vãng lai có thng d li có th là du hiu bt n ca nn
kinh t, dòng vn trong nc chy ra nc ngoài tìm kim nhng c hi đu t tt
hn.
1.2 Mc đ an toàn v thâm ht thng mi
Thâm ht thng mi và thâm ht tài khon vãng lai thng đc hiu là nhp khu
nhiu hn xut kh
u và tiêu dùng trong nc nhiu hn kh nng sn xut, tng t
nh  mt h gia đình, đ có th tiêu dùng nhiu hn thu nhp, mt gia đình s có
hai cách đ có tin trang tri cho tiêu dùng cao hn thu nhp ca mình. ó là: (i) đi
vay; hoc (ii) bán tài sn hoc c hai.  cp quc gia khi có thâm ht thng mi và
thâm ht tài khon vãng lai, đ có tin (ngoi t) tr cho các kho
n nhp khu và
thâm ht này cn có dòng vn chy vào (FDI, đu t gián tip, vay ngn hn, dài
hn, kiu hi, ODA) nên thông thng thâm ht thng mi (và tài khon vãng lai)
thng đi cùng vi thng d trên tài khon vn, nu không có thng d trên tài

khon vn (tng t nh cp  h gia đình là không vay đ tin), thì nc nhp siêu
buc phi s dng đn d
tr ngoi hi đ đáp ng cho các nhu cu nhp khu ca
mình (bán tài sn), nu d tr ngoi hi không đ đáp ng thì chc chn s dn ti
vic đng tin buc phi mt giá.
V c bn thâm ht thng mi và thâm ht tài khon vãng lai có th đc hiu là
mt khon vay mà các nhà đu t nc ngoài cho Chính ph và ngi tiêu dùng c
a
mt nc khác vay đ thanh toán cho vic tiêu dùng quá mc, thông thng điu
này s không có vn đ gì nu nh khon thâm ht nh. Nu khon thâm ht này là
ln, đn mt mc đ hoc đn mt thi đim nào đó, các nhà đu t s mt lòng tin
vào vic là h s thu li đc khon đu t/ khon đã cho vay và khi đã mt lòng
tin, r
t có th s xy ra đ v, do tt c các nhà đu t s bán tháo và tìm cách rút
tin ra đ tránh mt thêm tin. Tuy nhiên, không ai có th d đoán đc mt cách
chính xác là khi nào thì lòng tin s b khng hong!
Cán cân thng mi v c bn vn an toàn trong dài hn, nu quc gia có đ kh
nng to ra thng d thng mi trong tng lai đ to ra tích lu d tr ngoi h
i
dùng đ tr n nc ngoài.
12



1.3 Các nghiên cu trc đây v cán cân thng mi.
Các nghiên cu ca tác gi nc ngoài
Trong nhiu nm gn đây, có nhiu nghiên cu ca các tác gi ca nhiu nc v
cán cân thng mi. Các tác gi tp trung vào vic đo lng nh hng ca các
nhân t v mô tác đng nh th nào đn cán cân thng mi , ph bin là đo lng
nh hng ca t

 giá hi đoái thc đa phng, thu nhp quc dân thc trong nc
và thu nhp quc dân thc ca các đi tác thng mi. Di đây, tác gi gii thiu
mt vài nghiên cu đin hình v cán cân thng mi ca mt s quc gia Châu Á.

Nghiên cu ca Singh (2002), bng cách s dng lý thuyt đng liên kt
(Cointegration theory) và mô hình hiu chnh sai s (ECM – Error Correction
Model) và s dng s liu thng k t nm 1960-1995 tác gi đã thc hin mt
nghiên cu nh hng ca t giá hi đoái thc (REER), thu nhp quc dân thc
trong nc và thu nhp quc dân thc ca đi tác thng mi tác đng lên cán cân
thng mi ca 
n . Kt qu nghiên cu cho thy t giá hi đoái thc và thu
nhp thc trong nc có mt nh hng đáng k, trong khi thu nhp ca đi tác
thng mi tác đng không mnh đn cán cân thng mi nc này. H s tng
quan đc tìm thy trong trng hp này là (+2,33) đi vi nh hng ca t giá
hi đoái thc và (-1,87) đi vi GDP thc ni
đa.

Nghiên cu ca Qnafowora’s (2003), tác gi đo lng cán cân thng mi ca ba
nc ASEAN là Malaysia, Indonesia và Thái Lan trong thng mi song phng
vi Hoa K và Nht Bn bng cách s dng lý thuyt đng liên kt vi mô hình sa
li đng liên kt (Vector Error Correction Model (VECM)). Tác gi s dng ngun
s liu do IMF công b t Quý 1 nm 1980 đn Quý 4 nm 2001. Kt qu nghiên
cu cho thy trong dài hn t giá thc t 
nh hng tích cc lên cán cân thng
mi trong các trng hp, khi c đnh các yu t khác, h s tng quan đc tìm
thy nh sau: Indonesia - Nht Bn (+0,351), Indonesia-US (+0,243), Malaysia -
Nht Bn (+1,252), Malaysia-US (+0,644), Thái Lan - Nht Bn (+1,082) và Thái
Lan - US (+1,665).
13

Nghiên cu ca Nusrate Aziz thuc Trng i hc Birmingham, Vng quc Anh
nghiên cu công b trong tháng 6 nm 2008, trong nghiên cu tác gi cng s dng
lý thuyt đng liên kt (Cointegration theory) và mô hình hiu chnh sai s (ECM –
Error Correction Model). Nghiên cu đo lng nh hng ca t giá hi đoái thc
đa phng, thu nhp nhp quc gia thc và thu nhp quc gia thc ca đi tác
thng mi tác đng đn cán cân th
ng mi Bangladesh nh th nào. Tác gi đã s
dng d liu hng nm t nm 1972 đn nm 2005 đ thc hin nghiên cu. Kt
qu nghiên cu cho thy t giá hi đoái thc đa phng, thu nhp quc gia thc
trong nc và thu nhp quc gia thc ca đi tác thng mi có nh hng đn cán
cân thng mi Bangladesh c trong ngn hn l
n dài hn. H s tng quan ca
các bin nh đã nêu trong dài hn ln lt là (+1,07), (-0,75) và (+0,27).

Nh vy có th thy các nghiên cu v cán cân thng mi các tác gi đu s dng
lý thuyt đng liên kt và dùng s liu do IMF công b đ phân tích hi quy. Và
theo các tác gi thì s liu thng kê theo quý s có kt qu đáng tin cy hn. T giá
hi đoái thc đa phng là y
u t quan trng nh hng đn cán cân thng mi
theo hng tích cc còn thu nhp quc dân thì có nh hng cha rõ ràng.
Các nghiên cu ca tác gi trong nc
Trong nhiu nm qua, đã có nhiu nghiên cu khác nhau v các nhân t nh hng
đn cán cân thng mi mà ph bin là nh hng ca t giá hi đoái thc đa
phng và thu nhp quc dân thc, các nghiên cu s dng phng pháp bình
phng bé nht trong mô hình đnh lng có rt ít nghiên cu s dng lý thuyt
đng liên kt. Các nghiên cu s dng s liu hàng quý đ phân tích. Di đây là
mt s nghiên cu đin hình:

PGS.TS. Trn Ngc Th (2006) nghiên cu “Phng pháp tip cn c ch điu
hành t giá  Vit Nam”, trong nghiên cu này tác gi tính toán t giá hi đoái
thc đa phng giai đ
on Q1 1999 - Q4 2005. Tác gi cng kim đnh quan h gia
t giá (VND/USD) và xut nhp khu giai đon 1995 - 2005. Theo tác gi có mi
14



tng quan khá cao gia t giá vi xut nhp khu và thâm ht thng mi, h s
tng quan tìm đc cho thy t giá VND/USD có tác đng tiêu cc đi vi cán
cân thng mi (- 0,661).

Nghiên cu ca tác gi Phan Thanh Hoàn và Nguyn ng Hào (2007) v “Mi
quan h gia t giá hi đoái và cán cân thng mi Vit Nam thi k 1995 -
2005”
1
, trong bài vit ca mình hai tác gi phân tích đnh lng mi quan h gia
t giá hi đoái và cán cân thng mi Vit Nam bng cách s dng lý thuyt ng
liên kt (Cointegration theory) và Mô hình hiu chnh sai s (ECM – Error
Correction Model), đ s dng mô hình đnh lng tác gi tính toán hai bin s này
vi s liu quý ly t ngun s liu ca Thng kê Tài chính Quc t (IFS). Thi k
nghiên cu 
đây là t Quý 1 nm 1995 đn Quý 4 nm 2005 và Quý 1-1995 là k
gc đ xác lp t giá thc đa phng. Các đi tác thng mi ln có mt trong tính
toán t giá thc đa phng gm: Singapore, Nht, M, Trung Quc, Hàn Quc,
Hng Kông, ài Loan, Úc và c. Kt qu hi quy cho thy trong dài hn t giá
thc đa phng có tác đng tích cc đn cán cân thng mi, h s tng quan
đc tìm th
y là (+0,7042). Mc đ tr trong tác đng ca t giá thc đa phng

đn cán cân thng mi là khá ln, mô hình cho thy bin đng ca t giá  quý th
3 v trc s có tác đng đn hot đng xut, nhp khu  thi đim hin ti.

Nghiên cu ca Phm Hng Phúc (2009) v “T giá hi đoái thc và cán cân
thng mi Vit Nam”
2
, trong nghiên cu này, tác gi đã tính toán t giá thc đa
phng và đo lng tác đng ca t giá thc đn hot đng xut nhp khu. Tác gi
s dng s liu t nhiu ngun khác nhau và chn k gc là Quý 1 nm 1999 đ
tính t giá thc đa phng và có 10 đng tin đc chn đa vào r tin t đ tính
t giá thc đó là
đng SGD (Singapore), THB (Thái Lan), TWD (ài Loan), KRW
(Hàn Quc), JPY (Nht), CNY (Trung Quc), EUR ca c và Pháp, USD (M).
Theo tác gi s bin đng ca t s xut khu trên nhp khu chu s tác đng tích


1
Bài nghiên cu đc đng trên Tp chí khoa hc s 43 nm 2007
2
Lun Vn Thc s chuyên ngành Tài chính Ngân hàng Trng i hc Kinh t Tp.H Chí Minh
15



cc ca t giá thc đa phng (+1,0777) trong khi thu nhp thc các quc gia đi
tác thng mi có tác đng tiêu cc (-4,7362).

Nh vy, có th thy các nghiên cu trong nc đu tp trung vào đo lng nh
hng ca t giá hi đoái đn cán cân thng mi mà cha tp trung vào gii thích
sâu các nguyên nhân dn đn mt cân bng cán cân thng mi, cha đ cp đn

mt cân đi quan h thng mi gia Vit Nam và Trung Quc, cha thit lp
đng cong ch J cho trng hp Vit Nam, ch
a có nghiên cu hoàn chnh phân
tích thâm ht thng mi trong mi quan h đu t và tit kim.