Xây dựng mô hình Sàn giao dịch hàng hóa tại Việt Nam Luận văn thạc sĩ

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C KINH T TP.HCM
-------------------------

PHAN THÀNH NHÂN

XÂY D NG MƠ HÌNH
SÀN GIAO D CH HÀNG HĨA T I VI T NAM

Chuyên Ngành:
Mã s :

TÀI CHÍNH DOANH NGHI P
60.31.12

LU N VĂN TH C SĨ KINH T
Ngư i hư ng d n khoa h c:

TS. NGUY N TH UYÊN UYÊN

TP. H Chí Minh – Năm 2009


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a tơi, có s h tr và giúp ñ c a
ngư i hư ng d n khoa h c: TS. Nguy n Th Uyên Uyên. Các s li u và thông tin s
d ng trong lu n văn này đ u có ngu n g c, trung th c và đư c phép cơng b .
Tp. H Chí Minh – Năm 2009

Phan Thành Nhân

M CL C

L I CAM ðOAN
M CL C
DANH M C T

VI T T T

DANH M C CÁC B NG , ð
PH N M

TH

ð U

CHƯƠNG 1: CƠ S LÍ LU N CHUNG V SÀN GIAO D CH HÀNG HĨA
VÀ CÁC CƠNG C PHÁI SINH TRÊN SÀN GIAO D CH ...............................1
1.1
T ng quan v giao d ch hàng hóa t p trung ................................................1
1.1.1 Khái ni m v giao d ch hàng hóa t p trung .............................................1
1.1.2 S c n thi t c a giao d ch hàng hóa t p trung ........................................1
1.2
T ng quan v Sàn giao d ch hàng hóa..........................................................1
1.2.1 Khái ni m v Sàn giao d ch hàng hóa.......................................................1
1.2.2 M t s nguyên t c áp d ng trên Sàn giao d ch hàng hóa .......................2
1.2.3 Vai trị c a Sàn giao d ch hàng hóa ..........................................................5
1.2.4 Thu n l i và b t l i c a vi c giao d ch hàng hóa qua Sàn giao d ch.....7
1.2.5 Các đi u ki n cơ b n đ hình thành Sàn giao d ch hàng hóa.................9
1.3

T ng quan v các công c phái sinh trên Sàn giao d ch hàng hóa ..........12
1.3.1 H p đ ng kỳ h n ......................................................................................12
1.3.2 H p ñ ng giao sau ....................................................................................13
1.3.3 H p ñ ng quy n ch n ..............................................................................14
1.3.4 Vai trò c a các công c phái sinh trên Sàn giao d ch hàng hóa...........15
1.4
T ng quan v nhà t o l p th trư ng..........................................................17
1.4.1 Khái ni m v nhà t o l p th trư ng ......................................................17
1.4.2 Ho t ñ ng c a nhà t o l p th trư ng ....................................................18
1.4.3 L i ích c a t ch c làm ch c năng t o l p th trư ng..........................19
1.5
M i quan h gi a Sàn giao d ch hàng hóa, các cơng c phái sinh và nhà
t o l p th trư ng.....................................................................................................21
1.6

Kinh nghi m ho t ñ ng c a m t s Sàn giao d ch hàng hóa trên th gi i .
........................................................................................................................22


1.6.1 Ho t ñ ng c a Sàn giao d ch hàng hóa trên th gi i ............................22
1.6.2 Bài h c kinh nghi m c a các Sàn giao d ch hàng hóa trên th gi i và
bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam. ...................................................................24
CHƯƠNG 2: TH C TR NG TH TRƯ NG HÀNG HÓA VI T NAM VÀ
NHU C U THÀNH L P SÀN GIAO D CH HÀNG HĨA ................................28
2.1
Phân tích th c tr ng th trư ng hàng hóa c a Vi t Nam hi n nay.........28
2.1.1 ðánh giá th c tr ng ho t ñ ng trên th trư ng hàng hóa Vi t Nam ...
....................................................................................................................28
2.1.2 ðánh giá nh ng thành t u, t n t i và h n ch c a th trư ng hàng hóa
Vi t Nam...............................................................................................................38

2.2
Phân tích th c tr ng m t s mơ hình kinh doanh hàng hóa hi n nay
Vi t Nam...................................................................................................................43
2.2.1 ðánh giá th c tr ng m t s mơ hình kinh doanh hàng hóa hi n nay
Vi t Nam...............................................................................................................43
2.2.2 ðánh giá nguyên nhân th t b i c a m t s Sàn giao d ch đã hình
thành Vi t Nam.................................................................................................46
2.3
S c n thi t c a vi c thành l p Sàn giao d ch hàng hóa ..........................49
2.3.1 S phát tri n c a th trư ng ti n t Vi t Nam - Ti n đ cho s hình
thành và phát tri n Sàn giao d ch hàng hóa Vi t Nam.................................49
2.3.2 S c n thi t ñ i v i vi c thành l p Sàn giao d ch hàng hóa Vi t Nam.
....................................................................................................................52
2.4
ðánh giá m c ñ áp d ng cơng c tài chính phái sinh trên th trư ng
ti n t và kh năng áp d ng trên th trư ng hàng hóa Vi t Nam ...................53
CHƯƠNG 3: XÂY D NG MƠ HÌNH SÀN GIAO D CH HÀNG HĨA VÀ
CÁC NHÓM GI I PHÁP ð SÀN GIAO D CH PHÁT TRI N HI U QU 59
3.1
ð nh hư ng thành l p Sàn giao d ch hàng hóa nư c ta ........................59
3.1.1 M c đích thành l p và ý nghĩa kinh t - xã h i .....................................59
3.1.2 Nguyên t c t ch c và ho t ñ ng ............................................................60
3.1.3 Hàng hóa đưa vào giao d ch trên Sàn giao d ch hàng hóa ...................62
3.1.4 T ch c đi u hành Sàn giao d ch hàng hóa ...........................................64
3.1.5 ð i tư ng tham gia Sàn giao d ch hàng hóa ..........................................64
3.2

L trình xây d ng Sàn giao d ch hàng hóa...............................................64

3.3. Xây d ng mơ hình Sàn giao d ch hàng hóa Vi t Nam...........................65

3.3.1 Mơ hình ho t ñ ng ...................................................................................65
3.3.2 Cơ c u t ch c ..........................................................................................66


3.3.3
3.3.4
3.3.5
3.3.6
3.3.7

Trung tâm thanh tốn..............................................................................72
Trung tâm giao nh n hàng hóa ...............................................................73
Cơng ty ki m đ nh hàng hóa....................................................................75
Thành viên c a Sàn giao d ch..................................................................75
Ho t ñ ng giao d ch hành hóa qua Sàn giao d ch hàng hóa.................76

3.4
Các nhóm gi i pháp đ mơ hình Sàn giao d ch hàng hóa phát tri n hi u
qu . ........................................................................................................................85
3.4.1 Gi i pháp v thi t l p khung pháp lý cho Sàn giao d ch ......................85
3.4.2 Gi i pháp v vi c th c hi n s n xu t hàng hóa theo h p đ ng............88
3.4.3 Gi i pháp nh m qu n lý nh ng r i ro trên Sàn giao d ch hàng hóa ..90
3.4.4 Gi i pháp v tri n khai s n ph m phái sinh trên Sàn giao d ch hàng
hóa ....................................................................................................................96
3.4.5 Gi i pháp nâng cao vai trò nhà t o l p th trư ng và khuy n khích các
nhà đ u tư ho t ñ ng trên Sàn giao d ch hàng hóa..........................................98
3.4.6 Gi i pháp nh m đa d ng hóa s n ph m trên Sàn giao d ch ................99
3.4.7 Gi i pháp nh m hoàn thi n h th ng thơng tin...................................100
3.4.8 Gi i pháp v đào t o ngu n nhân l c cho Sàn giao d ch hàng hóa ...101

K T LU N
DANH M C TÀI LI U THAM KH O
PH L C
Ph l c 1
Ph l c 2
Ph l c 3
Ph l c 4


DANH M C CÁC B NG, ð

B ng 2.1 :

TH

Giá niêm y t g o tr ng 5% t m giao d ch t i th trư ng Thái Lan
t năm 1999 ñ n năm 2008

B ng 2.2 :

33

Phân ph i v t n su t bi n ñ ng bình quân c a giá thép giao d ch
trên th gi i trong 1 tháng

34

B ng 2.3 :

Phân ph i t n su t v ñ bi n ñ ng c a giá vàng

36

B ng 3.1:

ð xu t ñơn v chu n c a t ng lo i hàng hóa

83

B ng 3.2:

Ví d v kho n ký qu khi giao d ch h p ñ ng giao sau

98

ð th 2.1:

Kim ng ch xu t kh u t năm 2005 ñ n năm 2009

28

ð th 2.2:

Nh p kh u m t s m t hàng chính năm 2009 so v i năm 2008

29

ð th 2.3:

Cơ c u t ng m c lưu chuy n hàng hố phân theo lo i hình

kinh t

30

ð th 2.4 : S n lư ng xu t kh u g o năm 1989-2008

32

ð th 2.5:

Giá tr xu t kh u g o năm 1989-2008

32

ð th 2.6:

T c ñ tăng trư ng tiêu th thép các năm c a Vi t Nam

34

ð th 2.7 : Bi n ñ ng giá phôi thép th gi i và giá thép trong nư c

35

ð th 2.8 : Bi u ñ bi n ñ ng giá vàng giao d ch trên th gi i t 2003-2008 36
ð th 2.9 : Di n bi n giá cà phê qua các năm t 1988-2006

37

DANH M C T

VI T T T

1. GDP:

T ng thu nh p qu c dân

2. ASEAN:

Hi p h i các qu c gia ðơng Nam Á

3. APEC:

Di n đàn h p tác kinh t Châu Á – Thái Bình Dương

4. USBTA:

Hi p ñ nh thương m i song phương v i Hoa Kỳ.

5. WTO:

T ch c thương m i th gi i

6. FDI:

Ngu n v n ñ u tư tr c ti p nư c ngoài

7. AFTA:

Khu v c m u d ch t do ASEAN

8. Techcombank:

Ngân hàng thương m i c ph n K Thương

9. Vietcombank:

Ngân hàng thương m i c

10. BIDV:

Ngân hàng ñ u tư và phát tri n Vi t Nam

11. LIFFE:

Sàn giao d ch hàng hóa Luân ðôn

12. NHNN:

Ngân hàng Nhà nư c

13. NHTM:

Ngân hàng Thương m i

14. TMCP:

Thương m i c ph n

15. TCTD:

T ch c tín d ng

ph n ngo i thương Vi t Nam


PH N M

ð U

1. S c n thi t c a ñ tài
Qua hơn 20 năm ñ i m i, n n kinh t Vi t Nam ñã ñ t ñư c m t s thành
t u ñáng k , t c đ tăng trư ng GDP bình qn đ t 7 – 8% trong su t hơn m t th p
k qua, s lư ng và ch t lư ng các doanh nghi p tham gia th trư ng ngày càng
tăng, thu hút ñư c nhi u ngu n v n đ u tư t bên ngồi, đ i s ng ngư i dân ñư c
nâng lên, xã h i có nh ng đ i m i tích c c. Bên c nh đó, vi c ký k t và th c thi các
hi p ñ nh khu v c như ASEAN, APEC, AFTA, hay USBTA, và g n ñây nh t là
vi c gia nh p WTO ñã ñ t Vi t Nam trư c nh ng cơ h i và thách th c m i m t khi
các rào c n thương m i ñư c h th p và vi c c nh tranh trên th trư ng gia tăng.
Như ta ñã bi t, Vi t Nam có l i th đ i v i nhi u lo i khống s n và nơng
s n, trong ñó ph i k ñ n các m t hàng có s lư ng s n xu t và xu t kh u hàng ñ u
th gi i như cà phê, ñi u, tiêu …. Kim ng ch xu t kh u cũng như vi c thu hút
ngu n v n ñ u tư tr c ti p nư c ngồi (FDI) càng đư c c i thi n khi n n kinh t
nư c ta d n m c a và h i nh p sâu vào n n kinh t th gi i.
Song song đó v n cịn m t s t n t i ñ i v i s n xu t, kinh doanh hàng hóa
t i Vi t Nam. Ch ng h n, quy trình s n xu t và tiêu th hàng hóa v n theo ki u
truy n th ng, s n xu t hàng hóa chưa b t nh p v i nhu c u th trư ng nên ñi p khúc
"ñư c mùa - m t giá" v n t n t i. Bên c nh đó, do s n xu t cịn t phát, quy mơ
nh , manh mún và r i ro thiên tai, tiêu chu n m t s lo i hàng hóa chưa th ng nh t

nên ch t lư ng khơng đ ng đ u.
Vi c này d n đ n tiêu chu n hàng hóa c a Vi t Nam thư ng khơng đư c
cơng nh n r ng rãi nên hàng hóa ph i xu t kh u theo tiêu chu n c a th gi i, ch ng
h n như tiêu chu n c a Sàn giao d ch hàng hóa châu Âu, London…. Vi c này gây
thi t thòi cho các doanh nghi p trong nư c, ñ c bi t là ngư i dân. Các nhà xu t
kh u Vi t Nam ln

th b t l i, vì h u như khơng có cơng c d phịng và h n

ch bi n ñ ng giá. Còn v i ngư i s n xu t, ngu n tài chính ch y u d a vào tín


d ng c a các ngân hàng ho c các chương trình h tr c a Chính ph . Tuy nhiên,
v i ho t đ ng lưu thơng hàng hóa, các ngân hàng cũng ch c p tín d ng mang tính
ch t ng n h n… Nhìn chung, chúng ta chưa có th trư ng th c p t p trung ñ
ngư i s n xu t huy ñ ng đư c v n, ngư i kinh doanh có th mua đi bán l i hàng
hóa và nhà đ u tư cá nhân có th tham gia đ u tư.
Hi n t i, giao d ch c a các doanh nghi p ch y u v n theo cách truy n th ng
là mua hàng sau đó phân lo i và th c hi n giao nh n. Các nhà phân tích cho r ng,
c n chuy n đ i vi c s n xu t hàng hóa t s n xu t ñ n th trư ng và s n xu t theo
h p ñ ng ph i là m t xu hư ng t t y u s m đư c hình thành. ði u đó có nghĩa là,
trư c khi s n xu t ph i có h p đ ng tiêu th , sau đó m i ñ n khâu lưu tr và giao
hàng, nh m ch ñ ng ñ u ra cho s n ph m. Vì th , c n thi t ph i thành l p Sàn giao
d ch hàng hóa t p trung.
2.

M c tiêu nghiên c u
Làm sáng t m t s v n ñ cơ b n v cơ s lí lu n c a Sàn giao d ch

hàng hóa t p trung, nêu lên s c n thi t c a vi c thành l p Sàn giao d ch hàng hóa.

Làm sáng t m t s v n đ cơ b n v cơng c phái sinh ng d ng trên
Sàn giao d ch hàng hóa.
Nghiên c u th c tr ng c a th trư ng hàng hóa Vi t Nam đ th y
đư c nh ng thu n l i cũng như khó khăn c a th trư ng hàng hóa hi n t i.
T ñó ñ xu t nh ng phương hư ng cho vi c thành l p Sàn giao d ch
hàng hóa t i Vi t Nam ti n t i ng d ng các công c phái sinh.
3.

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
ð i tư ng nghiên c u: th trư ng hàng hóa Vi t Nam, Sàn giao d ch

hàng hóa tiêu bi u trên th gi i, kh năng thành l p Sàn giao d ch hàng hóa t i Vi t
Nam và các s n ph m trên Sàn giao d ch.
Ph m vi nghiên c u: tr ng tâm nghiên c u chính là th c tr ng và
phương th c ho t ñ ng c a m t s Sàn giao d ch hàng hóa tiêu bi u trên th gi i.
ð ng th i cũng nghiên c u th c tr ng th trư ng hàng hóa Vi t Nam và kh năng
thành l p Sàn giao d ch hàng hóa t i Vi t Nam cùng v i vi c ng d ng các s n phái


sinh. Qua đó đ xu t gi i pháp nh m thành l p Sàn giao d ch hàng hóa nh m hồn
thi n th trư ng hàng hóa Vi t Nam.
4.

Phương pháp nghiên c u
Phương pháp nghiên c u ch y u c a lu n văn này là phương pháp phân tích

- th ng kê, phương pháp so sánh, phương pháp mơ hình hóa - đ th … ñi t cơ s
lý thuy t ñ n th c ti n nh m gi i quy t và làm sáng t m c tiêu nghiên c u c a lu n
văn. Bên c nh đó, nh m mang l i giá tr th c ti n c a lu n văn, tác gi đã thu th p
thơng tin v các Sàn giao d ch hàng hóa tiêu bi u trên th gi i ñ ñúc k t kinh

nghi m cho vi c thành l p Sàn giao d ch hàng hóa t i Vi t Nam. ð ng th i ti p thu
nh ng ý ki n ph n bi n c a nhi u chuyên gia, cán b qu n lý đi u hành có liên
quan đ hồn thi n gi i pháp.
5.

K t c u c a lu n văn
Ngồi ph n m đ u và ph n k t lu n c a lu n văn ñư c chia làm 3 chương,

c th như sau:
Chương 1: Cơ s lí lu n chung v Sàn giao d ch hàng hóa và các cơng c
phái sinh trên Sàn giao d ch.
Chương 2: Th c tr ng th trư ng hàng hóa Vi t Nam và nhu c u thành l p
Sàn giao d ch hàng hóa.
Chương 3: Xây d ng mơ Sàn giao d ch hàng hóa và các nhóm gi i pháp đ
Sàn giao d ch phát tri n hi u qu


1

CHƯƠNG 1: CƠ S

LÍ LU N CHUNG V

SÀN GIAO D CH HÀNG HĨA

VÀ CÁC CƠNG C PHÁI SINH TRÊN SÀN GIAO D CH
1.1

T ng quan v giao d ch hàng hóa t p trung

1.1.1

Khái ni m v giao d ch hàng hóa t p trung
Giao d ch hàng hóa t p trung là m t q trình ho t đ ng có t ch c trong

đó ngư i mua và ngư i bán tác ñ ng qua l i ñ xác đ nh giá c và s lư ng hàng
hóa di n ra t i m t ñ a ñi m ñã ñư c quy ñ nh trư c. ðây là hình th c g n li n v i
th trư ng t p trung có t th i xa xưa và phát tri n qua t ng th i kỳ. (xem l ch s
phát tri n c a giao d ch hàng hóa t p trung
1.1.2

ph l c 1)

S c n thi t c a giao d ch hàng hóa t p trung
Giao d ch hàng hóa t p trung s giúp xóa b b t kho ng cách gi a ngư i

mua và ngư i bán trên th trư ng hàng hóa t p trung. Ngư i mua có th mua đư c
hàng hóa v i m t m c giá th p nh t và ngư i bán có th bán hàng hóa v i m t m c
giá cao nh t. Ngư i mua và ngư i bán bi t đư c chính xác nơi mà mình có th mua
hay bán hàng hóa mà mình c n. Vì đây là m t ho t đ ng có t ch c nên các bên khi
tham gia ph i tuân th t t c các nguyên t c ñ t ra cho cu c giao d ch này. Bên c nh
đó, chúng ta s tránh đư c hi n tư ng ñ u cơ khi giao d ch t p trung vì m i ngư i
s bi t ñư c m c giá h p lý nh t cho t ng hàng hóa giao d ch. ði u này mang l i
l i ích khơng ch cho nhà s n xu t, ngư i nơng dân mà cịn mang l i l i ích cho c
nhà tiêu th . ð ng th i, chúng ta s ti t ki m đư c chi phí trong q trình lưu thơng
hàng hóa trên th trư ng khi mà kho ng cách c a ngư i mua và ngư i bán ñã ñư c
xóa b b t.
1.2

T ng quan v Sàn giao d ch hàng hóa

1.2.1

Khái ni m v Sàn giao d ch hàng hóa
Sàn giao d ch là m t trung tâm giao d ch t n t i c hai hình th c giao d ch

thơng thư ng và giao d ch ñi n t ñư c c p phép b i các cơ quan có th m quy n
liên quan. Sàn giao d ch s cung c p nh ng cơng c , nh ng ti n ích c n thi t nh m


2

ñem t i nh ng s n ph m tài chính cũng như nh ng hàng hóa c th cho c ngư i
mua và ngư i bán

th i ñi m giao hàng trong tương lai. Sàn giao d ch s khơng áp

đ t giá bán và cũng khơng tham gia vào quá trình mua bán c a các thành viên c a
Sàn mà h ch ñơn gi n cung c p cơ s h t ng, công c c n thi t cho vi c quy t
ñ nh giá c giao d ch. Sàn giao d ch hàng hóa là trung tâm giao d ch các lo i hàng
hóa khác nhau như các s n ph m nông nghi p (ngũ c c, g o, các lo i s n ph m t
s a …), các lo i th c u ng (cà phê, coca, ca cao, ñư ng …), các lo i tài s n (g xây
nhà, hóa ch t), năng lư ng (xăng, d u, gas, ñi n…) và m t s lo i khác.
1.2.2

M t s nguyên t c áp d ng trên Sàn giao d ch hàng hóa
Hàng hóa đư c mua bán t i các Sàn giao d ch ph i qua giám ñ nh ñ t các

tiêu chu n chung, g i là chu n nh t. Giá c giao d ch theo nguyên t c đ u giá cơng
khai, đ u giá mua và c ñ u giá bán. M i giao k t trong các thương v t i ñây là

nh ng th a thu n b t bu c th hi n b ng văn b n – các h p ñ ng mua bán. Nơi ñây
t p trung t t c nh ng ñ u m i mua bán v i kh i lư ng giao d ch l n v lo i m t
hàng đó. T t c nh ng ngư i mua bán hay còn g i là ngu n c u, ngu n cung s
thông qua b ph n mơi gi i đ có th giao d ch các hàng hóa c a mình c n mua hay
c n bán (đóng vai trị trung gian trong m i cu c mua bán) nh m ñ m b o tính trung
th c hàng hóa trong m i thương v cũng như vi c b o ñ m thanh tốn. Phương
th c thanh tốn cũng đư c xúc ti n thơng qua cơ quan bù tr (giao hốn). Sàn giao
d ch có gi ho t đ ng đ nh trư c - gi đóng c a, m c a, có nguyên t c cho nh ng
giao d ch di n ra t i đó d a trên nh ng nguyên t c chung trong ho t ñ ng thương
m i c a qu c gia s t i và thông l qu c t . M t s nguyên t c chung c a Sàn giao
d ch như sau:
Nguyên t c trung gian: Nh ng ngư i mua bán cu i cùng không giao
d ch tr c ti p v i nhau, không c n bi t nhau, h ch c n bi t ngư i môi gi i c a h ,
m i ho t ñ ng mua bán đ u ph i thơng qua trung gian c a nhà mơi gi i.
Ngun t c cơng khai hóa thơng tin: t t c các ho t đ ng t i Sàn
giao d ch hàng hóa đ u ph i đư c cơng khai hóa. ði u này đ m b o cho nh ng


3

ngư i mua bán có th d dàng tìm hi u các hàng hóa và tình hình th trư ng, t đó
có cơ s phân tích đưa các quy t ñ nh mua bán theo nh n ñ nh c a mình. Sàn giao
d ch có nghĩa v cơng khai s cung c u t ng lo i hàng hóa giao d ch; cơng khai v
giá đ t mua, giá chào bán và kh i lư ng giao d ch; cơng khai cu c đ u giá hình
thành giá c trong t ng phiên giao d ch; trang b các thi t b thông tin, t ch c công
b r ng rãi các thơng tin b o đ m cho ngư i
l i th hơn ngư i

ngay trong Sàn giao d ch cũng không

cách xa Sàn giao d ch. Ngư i bán cũng ph i có nghĩa v cơng

khai thơng tin như khi bán hàng cung c p ñ nh ng thông tin v chu n ch t hàng
cũng như s lư ng hàng hóa.
Ngun t c đ u giá: giá hàng hóa trên th trư ng ph i đư c hình
thành t do, hồn tồn tùy thu c vào l c lư ng cung c u, khơng ai có quy n ñ nh
giá ho c can thi p vào vi c hình thành giá hàng hóa. Trên th trư ng hàng hóa t p
trung, giá c a m i lo i hàng hóa đư c hình thành t i m i phiên giao d ch ph i d a
vào tình tr ng cung c u hàng hóa th t s t i th i đi m đó đ đ t ñ n m c giá t t
nh t.
T t c nh ng nguyên t c cơ b n nêu trên ñ u ñư c th hi n b ng các văn
b n pháp lý t ñ ng c p cao nh t là lu t thương m i cho ñ n các văn b n th p nh t
như ñi u l , quy ch

m i Sàn giao d ch hàng hóa, nh m b o v cho cơng chúng

ñ u tư và ràng bu c các thành viên tham gia t i ñây.
Bên c nh các nguyên t c ho t ñ ng chung là m t ho t ñ ng giao d ch cơ
b n c n có nh ng nguyên t c như:
ðăng ký hàng hóa: Hàng hóa đ có th mua bán t i Sàn giao d ch
c n ph i có đăng ký t i b ph n đăng ký hàng hóa. Ngồi vi c hàng hóa c n n m
trong danh m c hàng hóa đư c trao đ i t i Sàn giao d ch, các ch tiêu như khác c n
kê khai như s lư ng, ch ng lo i, ch t lư ng, ngu n g c, th i gian giao hàng,
phương th c giao nh n,... Nh ng m t hàng ñư c mua bán theo các h p ñ ng giao
sau thì nh ng tiêu chu n này s đư c chính Sàn giao d ch đưa ra như nh ng h
th ng tiêu chu n b t bu c khi các bên tham gia giao k t h p ñ ng.


4

Giám đ nh hàng hóa: B ph n này ho t đ ng có tính ch t đ c l p.
Nó là m t t ch c giám đ nh n m ngồi Sàn giao d ch ho c có tham gia đăng ký m
văn phịng đ i di n t i Sàn giao d ch. Nhưng dù là pháp nhân có đăng ký t i Sàn
giao d ch hay khơng thì h ph i hồn tồn ch u trách nhi m trư c pháp lu t v
nh ng ch t lư ng hàng hóa mà h ch ng nh n giám ñ nh theo nh ng h th ng tiêu
chu n mà Sàn giao d ch đưa ra (có tính ch t qu c t ). Thơng thư ng do tính ch t
quan tr ng đ c bi t c a v n đ là uy tín v ch t lư ng c a hàng hóa đư c giao d ch
t i Sàn giao d ch nên ho t đ ng mu n th c hi n khơng gì khác pháp nhân kinh
doanh lãnh v c này c n ph i có đăng ký m văn phịng đ i di n t i Sàn giao d ch,
ñ thu n l i trong vi c nh n khách hàng cũng như gi i quy t nh ng s c khác có
th x y ra b t c lúc nào trong m i phiên giao d ch.
ðăng ký bán - ñ u giá bán và ñăng ký mua - ñ u giá mua:
Như m i nơi mua bán thông thư ng, m i hàng hóa bày bán đ u có ngư i
có nhu c u mua và có ngư i có nhu c u bán. Tuy nhiên c n lưu ý là ho t đ ng mua
và bán thư ng khơng cùng x y ra m t lúc t i m t ch . Như v y, ho t ñ ng di n ra
t i m t ch thông thư ng có th chia làm hai lo i: ch chuyên bán s và ch chuyên
bán l .
T i Sàn giao d ch, có th coi là m t cái ch s . Nh ng hàng hóa đư c trao
đ i có s lư ng theo t ng lô r t l n. Song t i ñây, ngư i mu n bán hàng cũng như
ngư i mu n mua hàng ñ u s tham d nh ng phiên ñ u giá bán ho c ñ u giá mua
ñ tùy nghi ñưa ra quy t đ nh sau cùng có bán - có mua hay khơng. T i đây, s có
s p x p l ch giao d ch cho t ng lo i m t hàng mà ngư i ta quen g i là nh ng phiên
giao d ch. Nh ng hàng hóa tu n t theo l ch đã s p x p, s có nh ng cu c rao giá to
cơng khai đ nh ng ngư i tham d đưa giá cũng cơng khai. Hàng s đư c bán cho
ngư i tr giá cao nh t, cũng như hàng s ñư c mua n u giá bán ñưa ra th p nh t,
trên cơ s giao k t b ng m u h p đ ng và hình th c thanh tốn đã đ nh trư c.
Giao k t h p ñ ng: Khi các th a thu n mua bán ñã ñư c ñư c thu
x p xong sau nh ng phiên giao d ch, thì bư c ti p theo là nh ng giao k t mua bán

5

trên ph i đư c th hi n tồn b thành văn b n. Nh ng h p ñ ng mua bán này theo
d ng th c c a các d ng như: h p ñ ng giao ngay (spot contract), h p ñ ng kỳ h n
(forward contract), h p ñ ng giao sau (futures contract), h p ñ ng quy n ch n
(option contract)…
Thanh toán: Nh ng h p ñ ng trên sau khi ñã ñư c ký k t, thư ng
các vi c giao nh n hàng di n ra như qui ñ nh c a h p ñ ng. Tuy nhiên, ñ i v i lo i
h p đ ng giao sau thì vi c giám sát t giai ño n ký k t ñ n th c hi n h p ñ ng di n
ra r t chu ñáo. Và vi c mua bán sang tay nh ng h p ñ ng giao sau di n ra thư ng
xuyên hơn, ph i thông qua cơ quan thanh tốn bù tr (giao hốn). T i đây, h s
ñ ng ra mua l i nh ng h p đ ng giao sau t ngư i có nhu c u bán nó, và s là nơi
bán các h p đ ng giao sau này n u có ngư i có nhu c u mua nó, khi chưa đ n h n
h p đ ng. Nó gi ng như m t trung tâm ñ u m i c a t t c nh ng mua bán các h p
ñ ng này. Các bên tham gia ký k t h p đ ng khơng c n thi t ph i ghi nh nhau n a,
h ch c n bi t là h có cịn nghĩa v gì v i cơ quan này khơng, nh ng vi c cịn l i
s do nơi ñây qu n lý. Khi ñ n h n h p ñ ng, n u c n ph i thanh tốn h p đ ng
nghĩa là có vi c giao nh n hàng x y ra, nơi ñây s thơng báo cho ngư i sau cùng
cịn n m gi b n h p đ ng đó bi t vi c nh n hàng ñ h chu n b .
Sàn giao d ch ti n hành tiêu chu n hóa các h p đ ng tài chính và kinh
doanh trên Sàn, giá tr c a h p ñ ng s tùy thu c vào t ng lo i hàng hóa. Giá tr c a
h p đ ng phái sinh s lên hay xu ng ph thu c vào vi c lên hay xu ng c a giá tr
c a hàng hóa căn c vào cung và c u c a th trư ng.
1.2.3

Vai trò c a Sàn giao d ch hàng hóa
ð c đi m giao d ch t i Sàn n i tr i lên b i vai trị c a nhà mơi gi i nh m

đ m b o cơ ch tác nghi p t i sàn là tuân th nguyên t c trung gian. T t c nh ng
thương v di n ra t i Sàn giao d ch hàng hóa bao g m: vi c l a ch n r i y nhi m

cho nhà môi gi i và ký k t các h p ñ ng. H p ñ ng t i Sàn giao d ch có s khác
bi t l n so v i các ch thông thư ng khác là ngư i bán và ngư i mua không nh t
thi t ph i quen bi t g p g nhau. V n đ đưa ra vai trị nhà mơi gi i k c n bên nhà


6

s n xu t cũng như thương nhân ñ ph i h p ñáp ng nh ng cung - c u theo m t tr t
t nh t ñ nh trên ngun t c bình đ ng, đơi bên cùng có l i, gi m thi u đ n m c
th p nh t nh ng r i ro trong giao k t. S ki m soát th t ch t ch ho t đ ng c a các
nhà mơi gi i t phía Sàn giao d ch là m t gi i pháp gi i t a nh ng s c trong kinh
doanh thư ng di n ra

các ch không t p trung như ki u này. Nhà môi gi i mu n

hành ngh ph i th a nh ng ñi u ki n r t nghiêm ng t. Tùy lo i hình d ch v ph c
v , ñ i di n cho khách hàng mà h s ph i ch u nh ng ñi u kho n ch tài khác
nhau, t pháp lu t và qui ch c a Sàn giao d ch đưa ra. V phía khách hàng, n u
mu n mua hàng dù tham gia dư i hình th c h p đ ng giao d ch nào cũng ph i có
tài kho n đ t c c (ký qũy) ñ b o ñ m s th c hi n h p đ ng. Phía Sàn giao d ch
ki m sốt ch t tình hình tài chính theo t ng phiên giao d ch, t ng thương v x y ra
c a t ng nhà mơi gi i, t ng khách hàng mua bán đ b o ñ m s chi tr . V i m i
h p ñ ng giao d ch, n u tài kho n b o chi khơng đáp ng u c u ph n trăm (%)
giá tr h p ñ ng c n ph i ký qu theo qui ñ nh c a Sàn giao d ch thì coi như giao
k t h p đ ng trên s b đình ch hay h y b vì khơng đ đi u ki n giao d ch.
Tuy nhiên, c n ph i th y đư c vai trị nịng c t c a các ch t p trung hay
các Sàn giao d ch là nó ph c v cho ai, ai s ñ n ñây s d ng các phương ti n này
và ai s ñi u hành các ho t ñ ng này. ðó chính là các thành viên tham gia th
trư ng. Th trư ng hàng hóa t p trung ñ u tiên ra ñ i ñ ph c v nhu c u tiêu th
nông s n c a nhà nơng, giúp cho h tránh đư c các r i ro t nh ng đ c tính c a

hàng hóa nơng s n. Sau d n, nó tr thành m t cơng c cho nh ng nhà kinh doanh
và đ u cơ hàng hoá. Thành ph n này c a th trư ng ñ n giai ño n sau l i tr thành
nhân t ti n ñ ñ thi t l p nên nh ng Sàn giao d ch khác, t o thành m t chu i c a
nh ng Sàn giao d ch t p trung trên th gi i. H là nh ng nhà buôn chuy n, nh ng
nhà thu mua hàng, nh ng ngư i t p trung ngu n hàng l i ñ ch và ñ nh m t m c
giá cao nh t bán ra. Vi c thu mua hàng và t p trung hàng khơng ch là hàng hóa v t
ch t có th c, mà h s mua là làm giá bán trư c (mua kỳ h n hay giao sau, bán kỳ
h n ho c giao sau) khi có hàng hóa v t ch t th c trong tay. Th th c kinh doanh này
là m t cơ ch giúp bình n giá nông s n c c kỳ h u hi u. Nó khơng đ x y ra tình


7

tr ng kh ng ho ng các m t hàng ñư c niêm y t v i nh ng m c giá có th gây lũng
đo n – t n h i đ n th trư ng nói chung. M t khác, v i phương th c làm giá là ñ u
giá công khai theo các phiên giao d ch ñ nh kỳ ñư c lên l ch trư c hàng năm, s
tránh đư c m i hình th c mua bán gian l n hay ép giá. V i hai ưu đi m trên, ngư i
kinh doanh hàng hố trong cơ ch th trư ng, ñư c cung c p cho m t phương ti n
đ phịng ch ng các r i ro c a th trư ng.
1.2.4

Thu n l i và b t l i c a vi c giao d ch hàng hóa qua Sàn giao d ch.
Vi t Nam lâu nay n ng v mua bán truy n th ng, có gì bán n y, c n gì mua

đ y dù có h p đ ng cũng

m c r t ñơn gi n. Bên c nh đó, do s n xu t cịn t phát,

quy mơ nh , manh mún nên ch t lư ng th p và khơng đ ng đ u. Nhưng n n kinh t
nư c ta cũng đã có m t s ngành hàng s n xu t ñư c m t s hàng hóa l n cho tiêu

dùng và xu t kh u nên tôi cho r ng giao d ch qua Sàn là phương th c giao d ch c n
thi t và s mang l i nhi u l i ích, v l i đây là phương th c mua bán ph bi n trên
th gi i (ñ c bi t là ñ i v i các m t hàng nơng s n - v n đư c coi là th m nh xu t
kh u c a Vi t Nam).
1.2.4.1 Thu n l i
Th nh t, giao d ch hàng hóa giao sau thì ngư i s n xu t ký h p ñ ng bán
hàng trư c khi giao hàng m t th i h n dài hàng tháng. Hành vi thương m i này m
ñư ng cho s n xu t, ñ nh hư ng và t o ñi u ki n cho nhà s n xu t tính tốn tri n
khai k ho ch s n xu t. ð c bi t, ñ i v i các s n ph m nông s n v i nh ng h p
ñ ng ñã ký s khi n ngư i bán - nông dân - v a khơng lo đ u ra cho s n ph m, l i
v a tính tốn đư c kh năng giá c , nhu c u c a v t i. ði u này s làm gi m t i ña
nh ng câu chuy n bu n ñư c mùa m t giá, m t mùa ñư c giá do quy trình s n xu t
và tiêu th hàng hóa theo ki u truy n th ng mang l i.
Th hai, khơng ch có l i cho ngư i s n xu t mà cũng có l i cho ngư i
mua - doanh nghi p ch bi n ho c doanh nghi p xu t kh u ký ñư c h p đ ng thì
cũng đã d tính đư c kh i lư ng, ph m c p và giá c hàng hóa s thu mua đáp ng
nhu c u s n xu t và kinh doanh c a mình. Trong các h p đ ng giao sau, hàng hóa


8

ñ u ñư c quy chu n v kh i lư ng, ch t lư ng, bao bì, đóng gói theo chu n m c
c a Sàn và cũng phù h p v i tiêu chu n qu c t nên kh năng chuy n như ng và
th c hi n các giao d ch ti p v hàng hóa trong các h p đ ng đó là r t thu n l i,
ngay c trên th trư ng qu c t . Trái l i, giao d ch theo ki u cũ thì ngư i s n xu t
chưa ti p c n sát v i nhà ch bi n, nhà xu t kh u, ñ ng th i các nhà ch bi n, xu t
kh u không qu n lý ñư c ch t lư ng s n ph m nên thông thư ng ch t lư ng s n
ph m làm ra không cao.
Th ba, làm gi m đư c các khâu trung gian trong q trình giao d ch giúp
giá c sát v i th trư ng hơn, tránh đư c tình tr ng làm giá. Trong khi giao d ch

theo ki u cũ ch a ñ ng m t s khâu trung gian làm thay đ i hình thái hi n v t,
khơng nâng cao ch t lư ng s n ph m, nhưng v n tăng giá ch y u do ñ ñ m b o
l i nhu n c a các nhóm tác nhân trung gian.
Th tư, làm tăng kh năng vay v n c a ngư i s n xu t. ðương nhiên khi đã
có h p đ ng mua bán, ngư i s n xu t ho c doanh nghi p có th l p h sơ vay v n
c a ngân hàng m t cách thu n l i. ði u này r t khó th c hi n trong giao d ch theo
ki u cũ.
Th năm, Nhà nư c s thơng qua Sàn đ qu n lý có hi u qu qua thông tin
công khai, minh b ch v ho t ñ ng c a Sàn giao d ch, có s li u th ng kê tin c y đ
có th d báo kinh t chính xác hơn. Như hi n nay, nhà nư c ta khơng th có ñư c
ngu n thông tin hi u qu ñ ñưa ra các d báo chính xác. ði n hình là vi c ngưng
xu t kh u g o trong khi giá g o đang

m c cao do khơng d báo ñư c s n lư ng

và d tr g o c a nông dân.
Th sáu và là quan tr ng nh t, giao d ch qua Sàn s giúp ngư i s n xu t có
thêm m t cơng c th trư ng ñ b o hi m r i ro giá c c a hàng hóa và t o ñi u ki n
ñ tăng giá bán hàng nông s n xu t kh u nh k t n i ñư c v i th trư ng qu c t .
ði u này s r t có l i cho Vi t Nam vì lâu nay do khơng có m t Sàn giao d ch đúng
nghĩa và liên thơng v i sàn qu c t nên nhi u m t hàng nông s n xu t kh u ch l c
c a chúng ta luôn ph i bán dư i giá bình quân c a th gi i, như giá cà phê xu t


9

kh u c a chúng ta th p hơn hàng trăm USD/t n so v i giá c a th trư ng Luân ðôn,
ho c giá g o xu t kh u c a Vi t Nam luôn th p hơn nhi u so v i giá g o Thái Lan,
dù ph m c p, ch t lư ng g o tương ñương.
1.2.4.2 B t l i

Th nh t, ñ i v i hàng hóa khơng đư c s n xu t theo m t tiêu chu n nh t
ñ nh hay lư ng hàng hóa manh mún, nh l thì khơng th ti n hành giao d ch trên
Sàn. Khi đó giao d ch hàng theo ki u truy n th ng s phát huy ñư c hi u qu .
Th hai, Sàn giao d ch hàng hóa s có nh ng quy đ nh ch t ch v ñi u
ki n tham gia hay giao d ch nên ch có nh ng thành viên đáp ng m t cách ñ y ñ
nh t nh ng quy ñ nh ñó m i có th giao d ch trên Sàn. Nh ng doanh nghi p, cá
nhân khơng đáp ng nh ng quy đ nh đó ph i ti n hành giao d ch theo ki u truy n
th ng.
Th ba, do thói quen và nh n th c c a nhà s n xu t và các nhà ñ u tư thích
giao d ch theo ki u truy n th ng cũng như ng i các quy ñ nh r c r i cũng như vi c
báo các minh b ch trên Sàn giao d ch. ði u này s không giúp cho h h n ch m t
ph n r i ro cũng như t i ña l i nhu n trong q trình mua bán.
1.2.5

Các đi u ki n cơ b n đ hình thành Sàn giao d ch hàng hóa.
ð m t sàn giao d ch hàng hóa hình thành và phát tri n thành cơng c n

ph i h i ñ các ñi u ki n như v trí đ a lý thu n l i, hàng hóa ph i đa d ng v s
lư ng, ch t lư ng và đã có m t th trư ng hoàn ch nh mua bán giao ngay các s n
ph m này, khung pháp lý và quy ch giao d ch ph i ch t ch nhưng linh ho t và
minh b ch, h t ng k thu t t t có kh năng k t n i v i các th trư ng khác trong
nư c và trên th gi i, nh n th c, kinh nghi m và nhu c u c a các ch th tham gia
vào th trư ng, t ch c và mô hình ho t đ ng c a Sàn, h th ng các kho bãi ph c v
vi c lưu tr , quy ñ nh v qu n lý r i ro…
N u nói v v trí thu n l i như n m
trung chuy n hàng hóa, b n c ng, sân bay…ho c

m t thành ph l n hay trung tâm
g n vùng nguyên li u (vùng s n

10

xu t hàng hóa l n). Có th nói Thành ph H Chí Minh h i đ nh ng đi u ki n này
vì là m t trong nh ng thành ph l n c a c nư c, là trung tâm kinh t và tài chính
l n, là trung tâm trung chuy n hàng hóa l n, g n vùng ngun li u, có h th ng
giao thơng thơng su t ñ n các t nh cũng như h th ng c ng bi n và sân bay hi n đ i.
Hàng hóa đa d ng v s lư ng, ch t lư ng, ch ng lo i và có th trư ng giao
ngay. Vi t Nam có r t nhi u s n ph m nông nghi p v i s n lư ng l n không nh ng
đáp ng nhu c u trong nư c mà cịn xu t kh u sang các nư c khác như g o cà phê,
tiêu, ñi u ... ñây là ñi u ki n thu n l i c a nư c ta. Các hàng hóa đó ph i đ t ñư c
nh ng quy ñ nh v ch t lư ng, ph m cách, đóng gói và bao bì đ phù h p v i yêu
c u c a th trư ng cũng như thông l qu c t . V th trư ng mua bán giao ngay, thì
nhìn chung ho t ñ ng mua bán và xu t kh u hàng hóa c a nư c ta cũng tương ñ i
n ñ nh v i m t h th ng các h nông dân, nhà s n xu t, các đ i lý, cơng ty thu mua
ch bi n và xu t kh u tương đ i hồn ch nh.
V

khung pháp lý và quy ch

giao d ch, nư c ta có Ngh đ nh

158/2006/Nð-CP c a Chính ph là khung pháp lý cho ho t ñ ng giao d ch hàng
hóa qua S giao d ch, tuy nhiên chúng ta v n chưa có nh ng thơng tư hư ng d n c
th vi c tri n khai. M i đây vào ngày 10/02/2009 B Cơng Thương đã ban hành
Thơng tư 03/2009/TT-BCT hư ng d n h sơ, trình t , th t c c p gi y phép thành
l p và quy ñ nh ch ñ báo cáo c a Sàn giao d ch hàng hóa đ hư ng d n th c hi n
ngh ñ nh trên. Thêm vào đó, Sàn giao d ch ph i c n xây d ng m t quy ch ho t
ñ ng ch t ch , minh b ch, rõ ràng d a vào kinh nghi m ho t ñ ng c a các Sàn giao
d ch trên th gi i, d a vào ñi u ki n c th c a Vi t Nam, quy ñ nh pháp lu t c a

Vi t Nam cũng như thông l qu c t . ðây ñư c xem là m t trong nh ng ñi u ki n
quan tr ng giúp các Sàn giao d ch hàng hóa phát tri n b n v ng.
V h t ng công ngh , tuy trình đ phát tri n cơng ngh c a Vi t Nam so
v i th gi i v n còn m t kho ng cách khá xa, song chúng ta v n có nhi u l i th
trong vi c “đi t t đón đ u” nh ng cơng ngh hi n ñ i nh t ñang ñư c ng d ng trên
th gi i. Chúng ta có th tranh th s h tr v m t k thu t c a các t ch c nư c


11

ngoài như Cơ quan Phát tri n Pháp (AFD) trong vi c xây d ng h th ng giao d ch
và thông tin cho sàn giao d ch cà phê

Buôn Ma Thu t.

V tiêu chí nh n th c, kinh nghi m và nhu c u c a các ch th tham gia thì
ch c ch n

Vi t Nam khơng cịn xa l v i các hình th c giao d ch kỳ h n, giao d ch

giao ngay và giao sau, ñ c bi t là trong kinh doanh cà phê, cao su. Vì trong th i
gian qua, đã có r t nhi u ngư i Vi t Nam ñã tham gia giao d ch t i các Sàn giao
d ch nông s n l n c a th gi i như LIFFE ho c Chicago… M c dù v y, chúng ta
v n ph i có hi u bi t, có ki n th c đúng đ ng hơn v th trư ng giao sau và Sàn
giao d ch hàng hóa, ph i đ u tư khoa h c, đào t o cán b chun mơn cho doanh
nghi p, cho cơ quan qu n lý, cho các Sàn giao d ch; nghĩa là ñào tào ngu n nhân
l c và chuyên gia trong lĩnh v c này.
V t ch c c a Sàn giao d ch cũng ph i ñ ng b , ñ y ñ các b ph n ch
ch t, ñư c ñ u tư ñúng m c. Vi c qu n lý ch ñ o nh ng sàn giao d ch ñ u tiên ph i
r t đư c coi tr ng, khơng phó m c cho b t kỳ t ch c hay ñ a phương. Ví d như

Thái Lan ban hành lu t năm 1999 cho vi c thành l p Sàn giao d ch hàng hóa đ u
tiên và h l p m t

y ban Giao d ch kỳ h n nông s n do B trư ng Thương m i

làm trư ng v i các thành viên là ñ i di n B Tài chính, B Nơng nghi p và Ngân
hàng Trung ương. ð n tháng 3/2004 m i th c hi n giao d ch ñ u tiên v i hàng hóa
là cao su m t hun khói s 3 (RSS3). Các nhà qu n lý cũng c n ng i l i cùng các
cơ quan khoa h c ñ xác đ nh mơ hình ho t đ ng c a sàn giao d ch phù h p v i
ñi u ki n c a Vi t Nam và thông l qu c t .
ð Sàn giao d ch hàng hóa ho t đ ng t t, chúng ta c n xây d ng h th ng
kho bãi tương ñ i t t, hi n ñ i ñ ph c v cho vi c lưu tr , b o qu n hàng hóa trong
q trình giao d ch. Chúng ta có h th ng kho bãi r ng kh p, phân tán và khơng
đư c hi n đ i gây khó khăn trong q trình giao d ch, c n ph i quy ho ch l i m t
cách t t hơn.
Bên c nh đó, đ Sàn giao d ch hình thành và phát tri n chúng ta c n ph i
có ngư i kinh doanh, ph i có doanh nghi p, s lư ng doanh nghi p ph i ñ l n, c


12

bên mua và bên bán. Doanh nghi p ph i ñ t m t năng l c nh t ñ nh, t năng l c
kinh t , tài chính, đ n năng l c kinh doanh và c năng l c pháp lý. Chúng ta cũng
ph i nh n ñ nh ñư c các r i ro s g p ph i trong quá trình giao d ch trên Sàn và xây
d ng ñư c các gi i pháp ñ kh c ph c các r i ro đó.
1.3

T ng quan v các công c phái sinh trên Sàn giao d ch hàng hóa
Cơng c phái sinh có r t nhi u lo i khác nhau nhưng chúng ta ch t p trung

tìm hi u v h p đ ng kỳ h n, h p ñ ng giao sau và h p đ ng quy n ch n. Vì đây là
nh ng cơng c phái sinh đư c s d ng ch y u trên Sàn giao d ch hàng hố trên th
gi i.
1.3.1

H p đ ng kỳ h n
H p ñ ng kỳ h n là m t tho thu n trong đó m t ngư i mua và m t ngư i

bán ch p thu n th c hi n m t giao d ch hàng hoá v i kh i lư ng xác ñ nh, t i m t
th i ñi m xác ñ nh trong tương lai v i m t m c giá ñư c n đ nh vào ngày hơm nay
(1 tu n, 1 tháng, 3 tháng, 6 tháng …). Hàng hố

đây có th là b t kỳ th hàng hố

nào; t nơng s n, các ñ ng ti n, cho t i các ch ng khốn.
Theo h p đ ng này thì ch có hai bên tham gia vào vi c ký k t, giá c do
hai bên t tho thu n v i nhau, d a theo nh ng ư c tính mang tính cá nhân. Giá kỳ
h n đư c tính d a trên m c giá giao ngay và m t s thơng s khác ph ng đốn v
m c tăng gi m c a giá c hàng hóa này tính cho đ n th i đi m hàng s th c s
ñư c giao nh n. Vào th i ñi m giao nh n hàng hoá giá hàng hoá ñó trên th trư ng
giao ngay có th thay ñ i, tăng lên ho c gi m xu ng so v i m c giá ñã ký k t trong
h p đ ng. Khi đó, m t trong hai bên mua và bán s b thi t h i do ñã cam k t m t
m c giá th p hơn (bên bán) ho c cao hơn (bên mua) theo giá th trư ng.
Như v y b ng vi c tham gia vào m t h p ñ ng kỳ h n, c hai bên ñ u gi i
h n ñư c r i ro ti m năng cũng như h n ch l i nhu n ti m năng c a mình. Và ch
có hai bên tham gia vào h p ñ ng, cho nên m i bên ñ u ph thu c duy nh t vào bên
kia trong vi c th c hi n h p ñ ng. Khi có thay đ i giá c trên th trư ng giao ngay,
r i ro thanh toán s tăng lên khi m t trong hai bên không th c hi n h p đ ng. Ngồi

13

ra, v i m c giá ñ t ra mang tính cá nhân và ch quan nên r t có th khơng chính
xác.. Do đó, v i phương th c giao d ch này, ngư i mua hàng ph i có đ t c c (ký
qu ) ho c th ch p m t kho n tài s n nh t ñ nh ñ b o ñ m cho vi c th c hi n h p
ñ ng. Ti n ký qu trong ph m vi t i thi u theo th a thu n và khơng đư c hư ng lãi
nhưng ngư i mua có th đư c hư ng ph n l i t c (trong trư ng h p th ch p tài s n
tài chính) phát sinh t tài s n th ch p.
1.3.2

H p ñ ng giao sau
H p ñ ng giao sau là m t lo i h p ñ ng ñư c ký k t gi a ngư i mua và

ngư i bán v vi c mua bán m t lo i hàng hóa c th vào m t th i đi m trong tương
lai. Giá c c a h p ñ ng s thay ñ i theo th trư ng nhưng s ch t l i vào th i ñi m
th c hi n giao d ch. H p ñ ng này cũng s đư c tiêu chu n hóa v s lư ng, ph m
cách hàng, ch ng lo i m t hàng, ñi u ki n v n chuy n và giao hàng… theo chu n
c a Sàn giao d ch.
Giá c sau khi ñư c quy t ñ nh t i phiên giao d ch, g i là giá giao sau. ðó
là m c giá đư c tính tốn g n gi ng như giá giao trong tương lai. Tuy nhiên, do
tính ch t đ c thù c a lo i h p ñ ng này, hai bên mua bán khơng h có thêm b t kỳ
th a thu n nào khác tr giá c . Nên hàng hóa mua bán theo lo i h p ñ ng này
thư ng ñư c quy ñ nh giao nh n

m t vài th i ñi m nh t ñ nh trong năm mà thơi,

khi đó giá giao sau s là giá giao kỳ h n v i th i ñi m kỳ h n chính là m c đã đ nh
s n.
Th th c này m i ñư c s d ng ph bi n t nh ng năm 60 – 70 th k th
XIX trên th trư ng hàng hóa và nh ng năm 70 – 80 c a th k XX trên th trư ng

ti n t . T năm 2001, h u h t các sàn giao d ch ñi n t qu c t ñ u th ng nh t các
quy chu n chung c a h p đ ng này, tùy theo hàng hóa cơ s mua bán (g o, cà phê,
cao su,…, vàng, b c, platin,…, USD,…) mà s có nh ng đ c t chi ti t hàng hóa
riêng. ðây là cơng c chính cung c p cho nhà nh ng nhà ñ u cơ m t phương ti n
kinh doanh và nh ng ngư i ng i r i ro m t phương ti n phòng ch ng r i ro.
(Xem s so sánh h p đ ng có kỳ h n và h p ñ ng giao sau

ph l c 2)


14

1.3.3

H p ñ ng quy n ch n
H p ñ ng quy n ch n là m t lo i h p ñ ng cho phép ngư i mua h p đ ng

này có quy n mua hay quy n bán

m t m c giá và th i h n ñư c xác ñ nh trư c,

nhưng không b t bu c th c hi n quy n này. Có hai lo i quy n ch n đó là quy n
ch n mua và quy n ch n bán. Chúng ta có th mua hay bán quy n ch n mua và
mua hay bán quy n ch n bán.
Lo i h p đ ng này ra đ i có th kh c ph c như c ñi m c a h p ñ ng kỳ
h n và h p ñ ng giao sau là b t bu c ph i th c hi n h p ñ ng khi ñ n h n. Chúng
ta có th ngăn ng a đư c r i ro nhưng không th ki m l i hơn khi giá trên th
trư ng có bi n ñ ng l n theo chi u hư ng có l i hơn. Có hai d ng h p đ ng quy n
ch n: h p ñ ng quy n ch n ki u 1 (American Option) – cho phép ngư i mua có
quy n th c hi n h p ñ ng

b t kỳ th i ñi m nào trư c khi h p ñ ng ñ n h n và

h p ñ ng quy n ch n ki u 2 (European Option) - ch cho phép ngư i mua nó có
quy n th c hi n h p ñ ng khi ñ n h n h p ñ ng.
Giá tr c a quy n ch n tùy thu c vào giá c th c hi n và s bi n đ ng c a
giá c hàng hóa trên th trư ng. Giá c bi n đ ng có th làm cho quy n ch n tr nên
sinh l i, hịa v n, ho c l v n.
Có r t nhi u lo i quy n ch n nhưng s d ng ph bi n nh t là quy n ch n
giao sau. ðây là m t d ng mua bán quy n ch n d a trên tiêu chu n c a d ng h p
ñ ng giao sau, mua bán quy n ch n v i tiêu chu n giao hàng theo h p ñ ng giao
sau. Khi ñư c th c hi n quy n c a mình, ngư i c m gi nó nh n m t v trí ng n
h n ho c dài h n trong h p ñ ng giao sau mua bán hàng hóa nào đó mà hi u l c
ch m d t m t tu n sau kỳ h n ghi trên h p ñ ng. M t khi h p ñ ng quy n ch n
ñư c th c hi n và h p ñ ng giao sau ñã giao hàng, ngư i c m gi có th bán h p
ñ ng cho Sàn giao d ch

m c giá mà có th mang l i cho ngư i c m gi m t m c

lãi chính xác như anh ta ñã tin tư ng s d ng th ng quy n ch n. Vi c gi i thi u
d ng th c h p ñ ng này là m t bư c quan tr ng cung c p cho nh ng nhà kinh


15

doanh và nh ng nhà ñ u tư thêm m t cơng c r t khác bi t đ gi m ñi nh ng r i ro
ñi kèm trong thương m i và ñ u tư qu c t .
1.3.4

Vai trị c a các cơng c phái sinh trên Sàn giao d ch hàng hóa

1.3.4.1 Cơng c phái sinh dùng trong qu n tr r i ro
Th trư ng s n ph m phái sinh cho phép nh ng ngư i mu n làm gi m r i
ro c a mình b ng cách chuy n giao r i ro cho nh ng ngư i s n sàng ch p nh n nó,
đó là nh ng nhà đ u cơ. Vì v y, th trư ng này r t có hi u qu trong vi c phân ph i
l i r i ro gi a các nhà ñ u tư, khơng có ai c n ph i ch p nh n m t m c r i ro không
phù h p v i b n thân mình. Và cũng vì th mà h s n sàng cung c p nhi u v n hơn
cho th trư ng tài chính, đi u này t o ñi u ki n cho n n kinh t phát tri n, phát huy
kh năng huy ñ ng v n và gi m chi phí s d ng v n. Bên c nh đó, th trư ng các
s n ph m phái sinh cũng là m t cơng c hi u qu cho ho t đ ng đ u cơ. B i ngư i
mu n phịng ng a r i ro ph i tìm đư c m t ngư i khác có nhu c u đ i l p hồn
tồn v i mình, t c là r i ro c a ngư i mu n phòng ng a r i ro ph i ñư c h p th
b i các nhà ñ u cơ. T i sao các giao d ch này l i có th ñư c th c hi n, khi mà th c
t rõ ràng là khi m t bên có l i thì t t y u bên cịn l i s không th tránh kh i nh ng
thi t h i? B i m i nhà đ u tư có m t “kh u v r i ro” khác nhau, kh năng ch p
nh n r i ro cũng khác nhau. Tuy nhiên, ai cũng có mong mu n là gi cho các kho n
đ u tư c a mình

m t m c r i ro có th ch p nh n ñư c. Và th là h g p nhau và

ti n hành vi c chuy n giao m t ph n r i ro c a mình cho đ i tác.
Và cũng không gi ng như ngư i ta thư ng nghĩ, th trư ng phái sinh không
d n v n trong n n kinh t vào nh ng âm mưu ñ u cơ kh ng khi p. Nh ng nhà đ u
cơ khơng ph i là nh ng tay c b c. Ch ñơn gi n là thay vì giao d ch c phi u, h
giao d ch các s n ph m phái sinh và chính vi c đ u tư vào cơng c tài chính phái
sinh l i t o ñi u ki n cho vi c phịng ng a các r i ro ít t n kém hơn và hi u qu
hơn. B i c n kh ng ñ nh ch c ch n r ng, th trư ng phái sinh không h t o ra mà
cũng ch ng th phá h y ñư c tài s n, chúng ch là nh ng phương ti n chuy n giao
r i ro trên th trư ng, nh ng r i ro s n có c a th trư ng tài s n, chuy n nh ng