Bài giảng Xã hội học đại cương Chương 4 - ThS. Đỗ Hồng Quân

1
BÀI 4:
QUÁ TRÌNH XÃ HỘI HÓA
VỊ TRÍ VÀ VAI TRÒ XÃ HỘI
1. Hiểu được quá trình xã hội hóa.
2. Phân biệt khái niệm xã hội hoá
thông thường (xã hội hoá giáo dục,
xã hội hoá kinh tế, xã hội hoá y tế).
3. Hiểu được định nghĩa nhân cách và
các khía cạnh hình thành nên nhân
cách.
MỤC TIÊU MÔN HỌC
2
MỤC TIÊU MÔN HỌC
4. Hiểu được các lý thuyết về sự phát
triển nhân cách và quá trình xã hội
hoá
5. Hiểu được các giai đoạn và môi
trường xã hội hóa
6. Hiểu được các khái niệm về khuôn
mẫu hành vi, vị trí vai trò.
7. Các lý thuyết về vai trò và cơ cấu xã
hội
3
4
5
QUÁ TRÌNH XÃ HỘI HÓA
Câu hỏi
1.Làm thế nào để một đứa trẻ có thể trở thành một người tốt,
biết tuân thủ luật pháp, chuẩn mực của xh ?
2.Có thể xảy ra quá trình xã hội hóa nếu tách cá nhân ra

khỏi đời sống xã hội?
3.Tại sao cũng cùng một môi trường xã hội hóa nhưng lại có
người trở thành người tốt, có người lại trở thành tội phạm?
6
I. Quá trình xã hội hóa:
I.1 Định nghĩa về xã hội hóa và các khái niệm có liên quan
1. Xã hội hóa là gì?
2. Xã hội hóa theo nghĩa xã hội học khác gì so
với khái niệm xã hội hóa thường được dùng
trong văn phong báo chí?
7
I. Quá trình xã hội hóa:
I.1 Định nghĩa về xã hội hóa và các khái niệm có liên quan

Xã hội hóa là những cách mà con người học
hỏi, tuân thủ các giá trị, chuẩn mực, các vai trò
mà xã hội đặt ra.

Trong thực tế cuộc sống, có các khái niệm xã
hội hóa: xã hội hóa báo chí, kinh tế, giáo dục

Xã hội hóa kinh tế: kêu gọi sự tham gia của tư
nhân vào hoạt động kinh tế

Xã hội hóa giáo dục: sự tham gia của các tổ chức
giáo dục ngoài nhà nước


8
CÁC GIAI ĐOẠN CỦA QUÁ TRÌNH XÃ HỘI HÓA

1. Xã hội hóa trước: tiến trình xã hội hóa mà trong đó người ta
diễn tập các vị trí, nghề nghiệp và quan hệ xã hội trong
tương lai.
2. Tái xã hội hóa: tiến trình loại bỏ các cấu trúc hành vi trước
đó và thu nhận những cái mới như một phần cuộc biến đổi
trong cuộc đời của con người.
9
CÁC GIAI ĐOẠN CỦA QUÁ TRÌNH XÃ HỘI HÓA
3. Nhân cách: là một hệ thống có tổ chức, là toàn bộ suy
nghĩ, cảm nghĩ, ứng xử của con người và được hình
thành trên những nền tảng, những giá trị và những chuẩn
mực nhất định.
4. Nhân cách được hình thành từ 3 khía cạnh chủ yếu: sinh
học, giáo dục xã hội, tiểu sử cá nhân.
10
11
2. Các lý thuyết và quan điểm giải
thích về quá trình xã hội hóa
12
2.1 Hai lý thuyết cực đoan
2.1.1 Khuynh hướng cho rằng hành vi con người là sản phẩm
của yếu tố di truyền và do cấu tạo về gen
VD: Nghiên cứu của Lombroso về vấn đề tội phạm

Cĩ mối quan hệ gì giữa yếu tố sinh học và hành vi tội phạm?

Lombroso phát triển LT tội phạm sinh học

Đặc điểm của tội phạm?


Trán thấp

Cằm, gị má thơ

Tai vểnh

Nhiều râu tĩc

Cánh tay dài bất thường
13
Lombroso
(1835-1909)
2.1 Hai lý thuyết cực đoan
2.1.2 Một khuynh hướng khác cho rằng là do quá trình
học hỏi
14
I. Quá trình xã hội hóa
2. Các lý thuyết và quan điểm giải thích về quá trình xã hội hóa
2.2 Caùc lyù thuyeát khaùc:
2.2.1 Quan niệm của S. Freud: Yếu tố sinh lý đóng vai
trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách, đó
là ba yếu tố sau:

Bản năng xung động
 Bản ngã (cái tôi)

Siêu ngã

15
2. Các lý thuyết và quan điểm giải thích về quá

trình xã hội hóa
2.2 Các lý thuyết khác:
2.2.2 Lý thuyết tương tác biểu trưng của G.H. Mead: cái
tôi (self)

Trong tương tác với người khác

Tương tác biểu tượng

Đặt mình vào vị trí người khác

Con người tác động ngược trở lại với quá trình xã hội
hóa
16
2. Lý thuyết về quan điểm giải thích về quá
trình xã hội hóa
2.2 Các lý thuyết khác:
2.2.3 Lý thuyết nhận thức của J. Piaget (1896-1980): quá trình
nhận thức của con người thông qua 4 giai đoạn:
1. Giai đoạn cảm giác: (2-4 tuổi) tương ứng với giai đoạn khi
đứa trẻ nhận biết thế giới bên ngoài thông qua các giác quan
2. Giai đoạn tiền thao tác: (-7 tuổi): là giai đoạn con người có
thể sử dụng các biểu tượng
17
2. Lý thuyết về quan điểm giải thích về quá trình xã
hội hóa
2.2 Các lý thuyết khác:
2.2.3 Lý thuyết nhận thức của J. Piaget (1896-1980): quá
trình nhận thức của con người thông qua 4 giai đoạn
(tt):

3. Giai đoạn thao tác cụ thể: lý luận dựa trên các sự vật, hiện
tượng cụ thể chứ không dựa trên lý luận một cách trừu
tượng
4. Giai đoạn thao tác trừu tượng: tưởng tượng ra các khả năng
thực tế
18
3. Giai đoạn và môi trường (tác nhân) của quá trình xã
hội hóa
3.1 Các giai đoạn của quá trình xã hội hĩa
3.2 Các tác nhân của quá trình xã hội hĩa:
1. Gia đình: nơi xã hội hóa cá nhân đầu tiên

gia sản của gia đình

nhận thức về mình (self concept);

học cả bằng quan sát;

bầu khí gia đình;

vai trò xhh về giới;

cách nuôi của từng dân tộc,
- VD: Gia đình lao động chân tay ở Mỹ dạy con tính cách như
tuân thủ, kỷ luật. Trong khi gia đình trung lưu dạy con
tính khoan dung, sáng tạo
19
3.2 Các tác nhân của quá trình xã hội hóa
3.2.2 Nhà trường
1. Quan hệ khách quan

2. Chức năng của nhà trường trong chế độ
3. Xã hội hóa về giới
4. Kiến thức về kỹ năng và nghề nghiệp
20
3.2 Các tác nhân của quá trình xã hội hóa
3.2.3 Bạn bè (peer group):
Độc lập
Áp lực bạn bè
Sở thích ngắn hạn
Khoảng cách thế hệ
21
3.2 Các tác nhân của quá trình xã hội hóa
3.2.4 Ph ng ti n truyeàn thoâng ñaïi chuùngươ ệ
22
3.2 Các tác nhân của quá trình xã hội hóa
3.2.5 Các đoàn thể, tổ chức xã hội
23
3.2 Các tác nhân của quá trình xã hội hóa
3.2.6 Môi trường làm việc
24
KHUÔN MẪU HÀNH VI, VỊ TRÍ VÀ VAI TRÒ
1. Xã hội hóa và văn hóa có những tác động đến sự
hình thành nhân cách của cá nhân.
2. Xã hội hóa chính là việc cá nhân đóng những vai
trò trong xã hội
25