giao lưu văn hóa ở nam bộ và vai trò của nó trong sự phát triển văn hóa việt nam

TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 16, SỐ X1- 2013

GIAO LƯU VĂN HĨA
S

NAM B

VÀ VAI TRỊ C A NĨ TRONG

PHÁT TRI N VĂN HÓA VI T NAM
Tr n Ng c Thêm

Trư ng ð i h c Khoa h c Xã h i & Nhân văn, ðHQG-HCM

TÓM T T: Bài vi t m ñ u b ng vi c b sung m t s khái ni m n n t ng dùng làm cơ s lý lu n
cho vi c nghiên c u giao lưu văn hóa như m c đ giao lưu (m nh / y u), các ñi u ki n cho ñ m c a
m t n n văn hóa, c u trúc s c m nh c a m t n n văn hóa (s c m nh v t ch t, s c m nh tinh
th n),... Cơ s th c ti n là th m nh và ñ c ñi m trong giao lưu văn hóa c a ba mi n (Vi t Nam) cùng
nh ng đ c đi m v ch th , khơng gian và th i gian c a văn hóa Nam B .
Trong b i c nh Vi t Nam ñang n m trong giai ño n chuy n ti p t văn hóa nơng thơn sang văn
hóa đơ th , t văn hóa nơng nghi p sang văn hóa cơng nghi p, văn hóa Nam B có khá nhi u ưu
th . Giao lưu văn hóa

Nam B giúp phát tri n các s c m nh v t ch t, ñ c bi t là trong các lĩnh v c

văn hóa giao thơng và kinh t ; giao lưu văn hóa

Nam B cịn giúp phát tri n s c m nh tinh th n trong

các lĩnh v c văn hóa t ch c, văn hóa giáo d c, văn hóa giao ti p, văn hóa ng x , ...
V m t s m t, văn hóa Nam B có th coi là là m t xích trung gian gi a văn hóa Vi t Nam

truy n th ng và văn hóa phương Tây. V i ý nghĩa đó, văn hóa Nam B và s giao lưu văn hóa

Nam

B lâu nay đã đóng vai trị c a m t nhân t thúc đ y và tăng cư ng tính hi u qu trong s phát tri n và
hi n ñ i hóa văn hóa truy n th ng Vi t Nam.
T khóa: giao lưu văn hóa, Nam B , phát tri n văn hóa Vi t Nam.
1. Cơ s lý lu n và đ c đi m giao lưu văn hóa

h p: ho c đó là m t n n văn hóa m nh, ho c

Nam B

ch

th c a n n văn hóa đó là nh ng con

1.1. Ti p xúc văn hóa thư ng d n đ n giao

ngư i (c ng đ ng) dương tính. Văn hóa dân

giao lưu m nh/y u ph

ch , bao dung thì d ch p nh n, d chung s ng

thu c vào ñ m c a c hai n n văn hóa. ð

v i cái khác mình hơn văn hóa đ c tơn, h p

m c a m i n n văn hóa ph thu c vào hai y u

hòi.

lưu, nhưng m c ñ

t ch quan và khách quan.
V m t ch quan, ñ m c a m t n n văn hóa

V m t khách quan, ñ m c a m t n n văn
hóa ph thu c vào tương quan l c lư ng so

ph thu c vào m c ñ dương tính và m c đ

v i n n văn hóa đ i tác. M t n n văn hóa s

dân ch , bao dung c a n n văn hóa đó. Văn hóa

M

dương tính thì hư ng ngo i và d dàng ti p

đ i tác. Nó s có xu hư ng ðĨNG đ t v khi

nh n y u t ngo i l i hơn văn hóa âm tính. M t

nó th y mình y u hơn. C u trúc c a giao lưu

n n văn hóa s là dương tính trong hai trư ng

văn hóa trình bày trong hình 1.

khi nó m nh hơn ho c b ng n n văn hóa

Trang 5


Science & Technology Development, Vol 16, No.X1- 2013

Hình 1.C u trúc c a giao lưu văn hóa (Tr n Ng c Thêm 2012)

Xét trong tương quan, các n n văn hóa khơng

ch t); cũng có th là do nó có kh năng t ch c

có cao-th p, nhưng có m nh-y u. S c m nh mà

t t, kh năng ng x t t, v n nh n th c và kinh

m t n n văn hóa có đư c có th là do nó có trình

nghi m phong phú (ba ngu n g c này t o nên

ñ văn minh cao, ho c có ti m l c kinh t d i dào

s c m nh văn hóa tinh th n). C u trúc c a s c

(hai ngu n g c này t o nên s c m nh văn hóa v t

m nh văn hóa trình bày trong hình 2.

Hình 2. C u trúc c a s c m nh văn hóa (Tr n Ng c Thêm 2012)

Giao lưu văn hóa khơng nh t thi t ph i d n ñ n

B là giao lưu v i văn hóa Chăm và đ c đi m

phát tri n văn hóa. Giao lưu văn hóa ch d n đ n

ch y u là giao lưu t th i ð i Vi t, v cơ b n

phát tri n khi n n văn hóa đ i tác m nh hơn v

là trong th ch ñ ng. Th m nh c a Nam B

m t ho c m t s m t nào đó.

là giao lưu v i văn hóa Khmer, Hoa, phương

1.2. Ba mi n B c B , Trung B và Nam B ,

Tây; ñ c ñi m ch

y u là ngay t

khi hình

m i mi n đ u có nh ng đ c đi m và nh ng th

thành đã giao lưu m t cách bình đ ng v i văn

m nh riêng trong giao lưu văn hóa. Th m nh c a

hóa Khmer, Hoa, và mu n hơn m t chút, trong

B c B là giao lưu v i văn hóa Trung Hoa và đ c

th b ñ ng – v i văn hóa phương Tây (xem

ñi m ch y u là giao lưu t

B ng 1).

ñ u cơng ngun,

trong th b đ ng và kéo dài. Th m nh c a Trung
Trang 6


TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 16, SỐ X1- 2013
B ng 1.Th m nh và ñ c ñi m trong giao lưu văn hóa c a ba mi n
Mi n VH

Th m nh giao lưu

ð c ñi m giao lưu

B cB

V i văn hóa Trung Hoa

T đ u cơng ngun, trong th b ñ ng và kéo dài

Trung B

V i văn hóa Chăm

T th i ð i Vi t, ch y u trong th ch ñ ng
- Ngay t khi hình thành đã giao lưu bình đ ng v i

Nam B

V i văn hóa Khmer,

văn hóa Khmer, Hoa

Hoa, phương Tây

- Mu n hơn m t chút, trong th b ñ ng – v i văn hóa
phương Tây

B c B , văn hóa Trung Hoa m nh hơn văn
hóa Vi t

nhi u đi m nên đã góp ph n cho s

phát tri n văn hóa Vi t.

Trung B , văn hóa

t vùng ven bi n Phúc Ki n, Qu ng ðông là

vùng ch y u m nh v ñi bi n kinh doanh ch
không m nh v h c v n hay làm ru ng.

Chăm cũng có m t s m t m nh nh t ñ nh nên

Nam B là c a ngõ, nơi ti p xúc ñ u tiên v i

cũng có góp ph n phát tri n văn hóa Vi t. Nhưng

ngư i phương Tây đ n b ng đư ng bi n. Nam

Nam B thì trong s ba n n văn hóa mà Nam

B là nơi th c dân Pháp tr c ti p cai tr trong

B có th m nh giao lưu ch có hai n n văn hóa có

su t g n m t th k và sau đó l i tr c ti p ti p

nh ng m t m nh hơn văn hóa Vi t, và do v y có

nh n nh hư ng c a văn hóa M .

vai trị quan tr ng trong vi c phát tri n văn hóa

văn hóa văn minh phương Tây

Vi t là văn hóa Hoa và văn hóa phương Tây. Văn

v y, s m hơn, lâu dài hơn và sâu đ m hơn so

hóa Hoa trong giao lưu

v i B c B và Trung B .

Nam B khơng đ ng

nh t v i văn hóa Trung Hoa trong giao lưu

B c

1.3. Ngư i Vi t

nh hư ng
Nam B , vì

Nam B v n có g c là

B . B c B giao lưu v i văn hóa Trung Hoa b ng

nh ng ngư i nghèo kh nh t, nh ng k tr m

nhi u con ñư ng (do k xâm lư c mang ñ n, do

cư p tù t i b truy nã, nh ng trí th c b t ñ c

ngư i Vi t Nam ñi s mang v ho c qua h c t p,

ch y u t vùng Ngũ Qu ng di dân vào – t t c

đ c sách mà có đư c), và do v y mang tính tương

đ u là nh ng con ngư i b n lĩnh, m nh m ,

đ i tồn di n. Cịn văn hóa Hoa

ngang tàng. H là nh ng con ngư i dương tính

Nam B ch

y u giao lưu qua m t con ñư ng chính là do ngư i
Hoa di dân t n n mang đ n. Nó có hai đ c đi m:

nh t trong s nh ng ngư i Vi t Nam âm tính.
Văn hóa Vi t Nam v n có tính dân ch và

Th nh t là ngư i Hoa di dân t n n ñ n ñ t Nam

bao dung. Môi trư ng t nhiên

B v i tư cách là nương nh nên giao lưu văn hóa

phóng, lúa g o cây trái Nam B d i dào, giao

di n ra

đây hồn tồn bình đ ng ch khơng có

thơng sơng nư c Nam B thu n ti n, thôn p

cái kh nh kh ng c a nư c l n hay cái kênh ki u

Nam B t ch c theo l i m ... ñã khi n cho

c a k xâm lăng như

ngư i Nam B phát tri n tư duy m thống, có

B c B . Th hai là ngư i

Hoa di dân t n n ñ n Nam B ch y u xu t phát

tính dân ch

Nam B hào

và bao dung càng m nh [Tr n
Trang 7


Science & Technology Development, Vol 16, No.X1- 2013
Ng c Thêm 2006; 2009]. Như v y, văn hóa Nam

b c nh t như lúa g o, t o nên m t s h p tác

B có đ các đi u ki n thu n l i cho vi c giao lưu

d a trên th m nh c a m i t c ngư i, mà theo

và ti p nh n nh ng nh hư ng tích c c t văn hóa

đó thì ngư i Vi t tr ng lúa và ngư i Hoa buôn

Hoa và phương Tây ph c v cho vi c phát tri n

g o. Chính nh s h p tác này mà ngay t th

s c m nh văn hóa v t ch t và tinh th n c a mình

k XVIII,

nói riêng và c a văn hóa Vi t Nam nói chung.

bn bán s m u t như Ch L n, Biên Hòa, Hà

2. Giao lưu văn hóa

Tiên, M Tho đ i ph , thương c ng Bãi Xàu

Nam B giúp phát tri n

Nam B đã hình thành nhi u đơ th

Sóc Trăng...

s c m nh v t ch t
Như đã nói, s c m nh v t ch t mà m t n n văn

Nh Nam B có hàng hóa d i dào và giao

hóa có ñư c ph thu c vào ti m l c kinh t và

thông thu n ti n mà ngư i Vi t đã cùng ngư i

trình đ văn minh c a nó.

Hoa l p ch

búa, ph xá và phát tri n ngh

2.1. Hi n nay, theo T ng ñi u tra dân s và nhà

bn. L n đ u tiên trong l ch s

năm 2009, t ng s ngư i Hoa

ngh kinh doanh bn bán đã đư c chính th c

Vi t Nam là

823.071 ngư i, trong đó h u h t t p trung

Nam

th a nh n và phát tri n r ng rãi

Vi t Nam,
Nam B . Th

B v i s lư ng là 727.475 ngư i, chi m 88,4%

k XVIII, vai trò ch y u thu c v thương nhân

[Dân s và Nhà

ngư i Hoa, nhưng t th k XIX, thương nhân

2010: 134-146]. Trong l ch s

Nam B đã có năm nhóm ngư i Hoa t i ñ nh cư,

Vi t d n chi m lĩnh th trư ng. Trong khi vua

t t c đ u có ngu n g c t

quan nhà Nguy n v n cịn coi bn bán là “m t

các vùng ven bi n

ðông-Nam Trung Hoa, x p theo dân s và t m

nghi p” thì n n kinh t hàng hóa đã t

quan tr ng l n lư t là Tri u Châu, Phúc Ki n,

hình thành và phát tri n m nh

Qu ng ðông, Khách Gia và H i Nam.

khi ngư i Pháp ti n hành khai thác thu c ñ a.

Khác v i ngư i Khmer s ng t p trung, ngư i
Hoa s ng phân tán kh p nơi, ch y u

phát

Nam B trư c

2.2. Trong ng x v i phương Tây, văn hóa

các đơ th

Nam B có phong cách r t khác v i hai mi n

và th t . Cũng do s phân tán này mà s hòa

Trung và B c. Cách ng x truy n th ng c a

nh p văn hóa Hoa - Vi t di n ra toàn di n và sâu

m t n n văn hóa âm tính như Vi t Nam trư c

s c hơn. Nh ng nhóm ngư i Hoa t n n ch y u

lo i hình văn hóa dương tính như phương Tây

g m tồn đàn ơng nên hi n nhiên là h u h t đ u

ln là thái ñ dè d t, nghi ng , gi ng như thái

l y v

ñ c a m t ngư i ph n trư c nh ng ngư i

ngư i Vi t. S còn l i cũng l y v

l y

ch ng ngư i Vi t r t nhi u. Thông qua quan h
hơn nhân, ngư i Vi t và Hoa

đàn ơng xa l .

Nam B đã góp

Song do là m t mi n văn hóa dương tính

ph n t o s hịa nh p văn hóa đ cùng t n t i và

nh t, thống m nh t, năng đ ng nh t trong ba

phát tri n.

mi n văn hóa Vi t Nam, nên văn hóa Nam B

Mang theo thói quen bn bán c a cư dân ven

ngay t

đ u ñã khá r ch ròi: Chuy n nào ñi

bi n nam Trung Qu c ñ n Nam B , trong m t

chuy n y. Ghét cái thói xâm lư c c a Tây thì

th i gian dài ngư i Hoa là l c lư ng ch ch t

r t ghét (so sánh nh ng cu c kh i nghĩa c a

trong vi c kinh doanh các m t hàng quan tr ng
Trang 8

Trương Công ð nh, Võ Duy Dương, Nguy n


TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 16, SỐ X1- 2013
H u Huân, Nguy n Trung Tr c…), nhưng ngư i

quen sau m t cu c hát hò và cao h ng h a v i

Nam B v n nhanh chóng nh n ra ch m nh trong

cơ ta: “Hị r i ghé nhà qua chơi / T n hao qua

nh ng giá tr văn hóa văn minh c a h và h h i

ch u h t, mư n xe hơi đưa em v ”. “Cơng t

ti p thu nó m t cách nhanh chóng, d t khốt, rõ

B c Liêu” Tr n Trinh Huy s m xe hơi Ford

ràng.

Vedette ñ ñi ñòi n các t nh, dùng chi c xe hơi

Khác h n v i B c B s ng khép kín trong làng

th thao Peugeot đ đi chơi; và ngông hơn n a,

xã, Nam B là nơi con ngư i di chuy n nhi u.

s m máy bay ñ ñi thăm ñ ng (xe hơi Peugeot

Cho nên phương ti n giao thơng là cái đư c chú ý

và máy bay lúc b y gi c mi n Nam ch có hai

trư c nh t.

chi c m i lo i, chi c th hai c a vua B o ð i).

Xe kéo tay du nh p vào Nam B vào cu i th k

Nhưng phương ti n giao thông hi n ñ i ñư c

XIX. Xe ñ p (lúc ñ u g i là “xe máy”), xu t hi n

nh c ñ n v i t n s cao nh t trong ca dao Nam

Gị Cơng vào đ u năm 1917 thì ngay d p t t năm

B chính là nh ng con tàu ch y b ng máy hơi

ñây ñã t ch c cu c ñua xe ñ p đ u tiên trên

nư c có s c ch l n, t c đ nhanh. Năm 1839,

tồn vùng Tây Nam B . Ch ít năm sau, xe lơi đ p

doanh nhân ðào Trí Phú đã gi i thi u tàu hơi

ra ñ i: ngư i ta c t b g ng g xe kéo tay, b t

nư c vào Vi t Nam. Nh ng chi c tàu s t kéo

ñinh c ho c hàn ch t xe kéo vào sư n xe ñ p ñ

theo m t dãy xà lan ho c đồn ghe chài ch

ch thành xe lơi. R i sau đó đ n lư t xe hơi xu t

kh m lúa g o, than, c i… t bán ñ o Cà Mau

hi n. Chi c xe hơi ñ u tiên nh p vào Sài Gòn năm

v các đơ th và ngư c lên Sài Gịn - Ch L n

1906. Tám năm sau,

ñã gây n tư ng r t m nh. Sau xe hơi và tàu

y,

mi t vư n ngư i ta đã g p

nh ng ơng đi n ch ñ i khăn x p ñen m c áo dài,

s t, tuy n ñư ng s t ñ u tiên

ra dáng nhà nho, ng i sau tay lái xe hơi ch y băng

tuy n ñư ng xe l a Sài Gịn - M Tho đư c

băng v i t c đ 30 km/gi .

khánh thành vào năm 1885.

ðơng Dương là

Các lo i xe ñã ñi vào ñ i s ng ngư i dân Nam

2.3. Song vi c ti p thu văn minh phương Tây

B th t h h i, náo n c: “Bư c lên xe kéo, mi ng

quan tr ng nh t là trong lĩnh v c kinh t . Ta

réo xe hơi / Anh b o em v s m áo kim th i /

hãy nghe Nguy n Hi n Lê k v vi c này trong

Khăn r n ri em ñ i, Cho k p ñ i văn minh” (ca

“B y ngày trong ð ng Tháp Mư i”: “T sau

dao). Cho k p ñ i văn minh! ðó là m t tuyên

ð i chi n, m t s ngư i n p ñơn xin kh n đ t,

ngơn c a dân chúng Nam B v vi c l a ch n th

m i kho nh hàng ngàn công [m t công b ng

ng x v i phương Tây. Văn minh phương Tây

1.000 m2]. Ch ñ ñ i tư b n b t ñ u len l i

góp ph n làm cho văn hóa dân t c tr nên đ p

vào. Khơng đ y mư i năm sau, nhà g ch n n

hơn, sang hơn: “Gà nào hay b ng gà Cao Lãnh /

ñúc n i ti p nhau m c lên, ít nhi u ng khói

Gái nào b nh b ng gái Sóc Trăng / Bư c lên xe

làm ñ c m t kho ng tr i, ti ng máy xay lúa

ñ u ñ i khăn r n / Nói cư i y u đi u nhi u chàng

vang lên cùng v i ca nô trong kinh… H t th y

ph i mê”.

đ u có v v i vàng và m t s ngư i b làng lên

Dân Nam B v n r t ch u chơi. M t chàng trai

Sài Gòn. Ngư i ta b t đ u th y ngày ng n mà

nơng dân đã m i m t cơ gái mình v a m i làm

cơng vi c thì nhi u. Nh ng năm 1928-1929,
Trang 9


Science & Technology Development, Vol 16, No.X1- 2013
lúa ñư c giá, ghe hàng ngư c xuôi trên r ch này

nh t (ph n l n các khu công nghi p, khu ch

su t ngày, bán ñ ñ , t ph n son t i cà v t, t

xu t n m

máy may t i máy hát... trong mư i nhà thì b n

như qu ng cáo, giao d ch qua ATM, v.v. ph n

nhà có ti ng lách cách đ p máy Singer. Qu là

l n kh i ñ u t

m t th i c c th nh” [Nguy n Hi n Lê 1954/2002:

ngư i hương thơn đi đ n con ngư i qu c t , có

chương IX].

th th y, ñã kh i s

Ph i nh n r ng ngư i Nam B

ti p thu văn

Nam B ; các hình th c kinh doanh
Nam B ). Quá trình t

con

Nam B s m hơn, m

hơn và hi u qu hơn.

minh nhanh và có đ u óc làm ăn l n. Ơng H i

Cũng nh có tính m thống mà bên c nh h

ñ ng Tr n Trinh Tr ch (cha công t Tr n Trinh

th ng ch truy n th ng v n ñã r t phong phú,

Huy) là m t trong b n đ i gia có cơng sáng l p ra

ngư i Vi t

Nam B d dàng ti p nh n và

ngân hàng Sài Gịn Thương Tín; trong nh ng

thích nghi v i hình th c kinh doanh hoàn toàn

thương v xu t kh u lúa g o l n c a mi n Nam

m i là siêu th . Vào ñ u nh ng năm 90 c a th

lúc b y gi ln có s tham gia c a ông. Vi c

k XX, khi nh ng siêu th ñ u tiên ra ñ i

nh p nh ng phương ti n hi n ñ i như xáng xúc ñ

H Chí Minh và Nam B , nhi u ngư i đã hồi

đào kinh; máy bay đ đi thăm đ ng; m nhà máy

nghi t h i: “Li u có khách khơng?”

xay xát đ ch bi n; ca nơ, tàu s t đ chun ch ,

mà mơ hình c a hàng t ch n này ñã nhanh

v.v. ñ u là nh ng quy t ñ nh h t s c táo b o c a

chóng đư c ngư i dân ch p nh n và 3-4 năm

ngư i có đ u óc làm ăn l n. Chính nh có nh ng

sau ñã lan ra Hà N i. Trong khi m c ñ làm

con ngư i như th mà vi c s n xu t và xu t kh u

quen v i siêu th c a ngư i dân các ñ a phương

lúa g o

mi n B c di n ra r t ch m ch p thì

đ ng b ng sơng C u Long đư c nhanh

Tp.
yv y

phương

chóng phát tri n, t o nên m t n n kinh t hàng

Nam, khơng ch ngư i Sài Gịn mà ngay c

hóa ñ u tiên c a Vi t Nam. Cơ ch th trư ng v i

nh ng ngư i nông dân chân ñ t ch t phác

m t xã h i tiêu dùng

nh ng vùng quê Tây Nam B xa xôi cũng r t

quy mơ chưa t ng có đư c

hình thành. Ph m Quỳnh vào thăm Nam Kỳ năm

thích “đi chơi siêu th ”, mua hàng

1918 ñã chép r ng nh ng nhà cai t ng Nam Kỳ

ngư i ñã lý gi i r ng, nguyên nhân c a s thích

giàu đ n m c m t mình có m y cái xe hơi đi trên

nghi nhanh chóng này là do siêu th hi n nay

b , m y cái tàu máy ch y dư i nư c, nhà to như

r t gi ng v i ti m ch p phơ m t trăm năm

lâu đài, khơng có dinh quan t ng ñ c nào

trư c c a ngư i Hoa, có khác chăng “ch là

Kỳ và Trung Kỳ to b ng, cách ăn

B c

c c kỳ xa x

phong lưu, m t khơng tr c ti p nhìn th y thì
khơng th nào tư ng tư ng đư c [Ph m Quỳnh

ch

siêu th . Có

Super Market ho c Mart h t s c Tây”

[H ng H nh 2008: 61].
S giao lưu v i văn hóa Hoa và phương Tây

1919]. Bư c sang th i h i nh p toàn c u, Nam B

đã giúp nâng cao hơn trình đ văn minh

Nam

cũng h i nh p nhanh hơn v t c ñ , nhi u hơn v

B , t ng t o nên m t Sài Gòn – hòn ng c Vi n

lư ng, sâu hơn v ch t so v i B c B và Trung

ðông, t o nên m t ý th c pháp lu t, phát huy

B . Các quan h kinh doanh có y u t nư c ngồi

ti m năng kinh t nơng nghi p trư c đây

Nam B nhi u nh t, sơi n i nh t và hi u qu
Trang 10

Nam B và ti m năng kinh t công nghi p hi n

Tây


TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 16, SỐ X1- 2013
nay

ðơng Nam B ; qua đó phát tri n văn hóa ñô

dân thương h mà ngay c nh ng ngư i nơng

th , văn hóa kinh t , văn hóa tiêu dùng…

dân ch t phác, s ng

3. Giao lưu văn hóa

có ñư c ph m ch t này.

Nam B giúp phát tri n

ven các kinh r ch cũng

Ngư i Vi t vùng Tây Nam B ñã áp d ng r t

s c m nh tinh th n
S c m nh tinh th n mà m t n n văn hóa có

thành cơng t t c nh ng gì đã h c h i đư c đ

đư c có th là do nó có kh năng t ch c t t, kh

t o nên m t môi trư ng kinh doanh nh y bén,

năng ng x t t, v n nh n th c và kinh nghi m

coi tr ng khách hàng, gi đư c ch Tín, và có

phong phú.

kh năng nhanh chóng n m b t đư c nhu c u

3.1. Ti p xúc v i ngư i Hoa trong vi c làm ăn,
ngư i Vi t

Nam B ñã h c ñư c

h cách buôn

c a ngư i tiêu dùng ñ m ra nhi u lo i d ch
v

thích h p. Trong khi văn hóa Vi t Nam

bán ch u thương ch u khó và cách kinh doanh l y

truy n th ng coi ngh ph c v là h c p, cịn

ch Tín làm đ u. Khi m i t i Nam B , ph n đơng

nh ng nơi bán hàng đã gây d ng đư c ít nhi u

ngư i Hoa kh i nghi p b ng các ngh bn bán

uy tín ch t lư ng thì l i có tâm lý c a quy n,

nh như bán t p hóa, bán hàng rong, bán đ ăn,

coi thư ng khách hàng (ki u các quán “ph

thu mua “ve chai lông v t”... Các ti m ch p phô

quát, ph

c a bà con Hoa ki u bán ñ m i th , có m t kh p

ngư i Vi t ñã s m gây d ng ñư c quan ni m

đ u làng cu i ngõ trong các thơn p. H s n sàng

kinh doanh d ch v coi “khách hàng là Thư ng

bán ch u, ghi s n cho phép ngư i mua ñ n mùa

ñ ” v i tác phong ph c v nhanh l , ni m n

tr sau, mi n là ch u ch p nh n tr m t kho n ti n

chu ñáo, kiên nh n… Trong khi thương m i

lãi như vay n . Ngư i Hoa thì v a “ti p th ” gi i,

Vi t Nam truy n th ng quen kinh doanh ch p

v a ch u khó lư m b c c c nên h ñã c n cù gom

gi t thì ngư i Nam B

góp, dành d m t nh ng kho n ti n nh ñ phát

nguyên t c làm ăn c t

tri n lên kinh doanh l n. ði u c t lõi xuyên su t

nh ng bi u hi n rõ nét c a tính m

t t c m i ho t ñ ng c a ngư i bán và ngư i mua

trong vi c h c h i văn hóa kinh doanh c a

là ch tín.

ngư i Hoa và văn hóa kinh t th trư ng c a

Sau ngư i Hoa là g n 100 năm t n t i dư i s
cai tr và khai thác c a ngư i Pháp. V i tư duy m

ch i”

Hà N i), thì

Nam B ,

đã s m h c đư c
ch Tín… ðó đ u là
thống

phương Tây.
V i m t tri t lý rõ ràng, ngư i Nam B ln

thống, ngư i Nam B đã h c h i ñư c ph n nào

bi t rõ mình thi u gì đ trong giao lưu văn hóa

tư duy phân tích, l i s ng năng đ ng, văn hóa ng

s ch n ti p thu. H khơng thích l i h c khoa

x theo pháp lu t, văn hóa t ch c làm ăn theo

c , t chương nhưng r t t nguy n mày mò h c

kinh t th trư ng như nh ng s n ph m t t y u c a

h i v k thu t ñ tr thành nh ng “k sư Hai

n n văn hóa tr ng đ ng phương Tây. Trong m t

Lúa”.

môi trư ng kinh t mà ho t ñ ng thương m i, giao

Ch Hán khó h c nên ngư i Nam B chuy n

lưu buôn bán di n ra v i cư ng đ l n, tính m

sang dùng ch Qu c ng s m nh t nư c: “Gi y

thoáng và tư duy nh y bén v i th trư ng ñã th m

Tây bán m y / Mua l y m t t / ð thơ qu c

vào cách nghĩ c a không ch c a các ñi n ch hay

ng / Dán lên trái bư i / Th xu ng giang hà /
Trang 11


Science & Technology Development, Vol 16, No.X1- 2013

C kêu ngư i nghĩa trong nhà / Xu ng sơng v t

mình cịn thi u, khi n cho văn hóa c a mình

bư i lên mà xem thơ”; “Làm thơ Qu c ng đ ch

hồn thi n hơn.

tân trào / Th tư tàu l i g i vào thăm em”; “Làm

Trong các câu ca dao: “Gà nào hay b ng gà

thơ qu c ng / ñ ch Lang Sa / Mư i gi xe l i

Cao Lãnh / Gái nào b nh b ng gái Sóc Trăng /

b qua thăm chàng”.

Bư c lên xe ñ u ñ i khăn r n / Nói cư i y u

Truy n th ng văn chương Vi t Nam tồn thơ

đi u nhi u chàng ph i mê”; “Bư c lên xe kéo,

không phù h p v i cu c s ng sơi đ ng, nên ngư i

mi ng réo xe hơi / Anh b o em v s m áo kim

Nam B nhanh chóng ti p nh n ngh thu t ti u

th i / Khăn r n ri em ñ i, Cho k p ñ i văn

thuy t cũng s m nh t nư c. Trong lĩnh v c ti u

minh” ñã nh c ñ n

thuy t d ch, ngư i Nam B

b n ñ a truy n th ng v i cái hi n đ i phương

khơng chuy n ng

trên, s k t h p gi a cái

theo t ng câu t ng ch mà ch chú tr ng tìm c m

Tây r t rõ nét: Cơ gái Sóc Trăng “b nh” khi cô

h ng t

bi t “bư c lên xe” nhưng v n “ñ i khăn r n”.

nh ng c t truy n c a các ti u thuy t

phương Tây r i phóng tác đ t o nên nh ng nhân

Chàng trai b o ngư i yêu “v

v t và c nh s c mang hồn tồn tính cách và tâm

th i... cho k p ñ i văn minh” nhưng v n khơng

h n Vi t. Chính nh theo cách đó mà nhà văn Tây

quên nh c “khăn r n (ri) em đ i”.

Nam B H Bi u Chánh đã phóng tác r t thành
cơng Ng n c

gió đùa t

“Nh ng ngư i kh n

s m áo kim

Trong “B y ngày trong ð ng Tháp Mư i”,
Nguy n Hi n Lê nói đ n “nh ng ơng già búi

kh ” c a Victor Hugo, Cay đ ng mùi đ i t

tóc mà đ i nón Tây”, “có ngư i cịn m c m t

“Khơng gia đình” c a Hector Malot, Chúa tàu

chi c áo dài ta, m t chi c qu n Tây, đ u đ i

Kim Quy t

khăn đóng mà chân ñi giày ban… H n a theo

“Bá tư c Monte Cristo” c a

m i, n a theo cũ; m i thì r t m i mà cũ thì

Alexandre Duma, v.v.
nơng thơn mi n B c khép kín

cũng r t cũ”. Nguy n Hi n Lê k chuy n m t

trong lũy tre làng, trong khi v i cu c s ng “xu ng

nhà nho, m t nhà cách m ng Tây Nam B , cho

bi n lên ngu n”, ngư i Nam B r t hi u vai trò

con qua Pháp h c 8-9 năm ñ u b ng k sư v

c a ngh báo chí như m t sáng t o c a văn hóa

nư c g p lúc kh ng ho ng kinh t , khơng có

phương Tây, vì v y báo chí cũng đư c Nam B

vi c làm. Ơng b t con đi chăn bị và c u k sư

ti p nh n s m nh t nư c và ñ n nay, Tp. H Chí

khơng dám trái l i cha, ph i đ i nón lá, b n b

Minh v n là trung tâm báo chí c a c nư c.

đ bà ba đen, c m roi đi chăn bị. Cái m i

Cu c s ng

3.2. ði u ñáng chú ý là ngư i Tây Nam B ti p
thu văn minh phương Tây có th nói là khá

t,

đây là nhà cách m ng, là cho con ñi Pháp h c,
là k sư. Cái cũ

ñây là nhà nho, là tư tư ng

song không h thi u cân nh c, và ñi u quan tr ng

c ng v trách nhi m lao ñ ng, là n n n p gia

là h khơng có tâm lý “có m i n i cũ”. V n là cái

phong con khơng đư c trái l i cha. M t ơng

phong cách m nh m r ch ròi c a ngư i Tây Nam

hương c có con đã đ tú tài Tây nay ph i h c

B : “m i thì r t m i mà cũ thì cũng r t cũ”. Cái

thêm ch Hán ñ ñ c ñư c sách Tàu. Nh ng

m i khơng thay th mà ch đ b sung nh ng gì

gia đình này coi tr ng c Nho h c l n Tây h c:
Tây h c là con ñư ng ki m danh và l i, còn

Trang 12


TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 16, SỐ X1- 2013
Nho h c giúp ñào luy n nhân cách [Nguy n Hi n

nét ñ p y ñã b phá v ñ r i bây gi ta ñang

Lê 1954/2002: chương IX].

r t khó khăn trong vi c gây d ng l i…

Cơng t B c Liêu Tr n Trinh Huy tuy t ng du
h c

4. K t lu n

Tây, thuê thư ký ngư i Tây, l y v Tây, có

Vi t Nam hi n nay ñang n m trong giai ño n

ñ u b p Tây, nhưng l i khối nghe đ n ca tài t ,

chuy n ti p t văn hóa nơng thơn sang văn hóa

xem c i lương, ăn m m ba khía. Khi lên Sài Gịn,

đơ th , t văn hóa nơng nghi p sang văn hóa

c u Ba Huy

cơng nghi p, t

c nh nhà phó t ng th ng Nguy n

văn hóa tr ng tĩnh sang văn

Ng c Thơ, nh ng ngư i ñ n nhà c u Ba đ u đư c

hóa tr ng đ ng, t văn hóa thu n ðơng phương

lính bên ph phó t ng th ng xét đ , và mn l n

sang văn hóa h i nh p v i Tây phương.

như m t, khi xét gi ngư i nhà dư i B c Liêu lên

Trong b i c nh đó, văn hóa Nam B , v i

thăm c u Ba th y trong gi có m m ba khía, t i

nh ng th m nh và ñ c ñi m trong q trình

lính đ u nhăn m t: “M , cơng t th thi t gì mà

giao lưu văn hóa c a mình, có khá nhi u ưu

ăn đ thúi dz y, b h t chuy n chơi ngông h !”

th : Trong khi v n ch t l c ñư c nh ng nét tinh

[H ng H nh 2008: 115]. M t cu c ñi u tra m i

túy c a văn hóa truy n th ng, ngư i Nam B

đây c a nhóm chúng tơi khi th c hi n ñ

tài

l i s m ti p nh n ñư c nh ng ñi m t văn hóa

nghiên c u v văn hóa ngư i Vi t vùng Tây Nam

Hoa và phương Tây phù h p cho s phát tri n

B cho th y trong s 1.405 ngư i ñư c h i là

và làm tăng s c m nh văn hóa v t ch t và tinh

thích xem phim nư c nào thì có t i 71,7% ngư i

th n. V m t s m t, có th coi văn hóa Nam

Tây Nam B tr l i là thích xem phim Vi t Nam;

B là là m t xích trung gian gi a văn hóa Vi t

54,1% thích xem phim Trung Qu c / H ng Kông;

Nam truy n th ng và văn hóa phương Tây.

33,4% thích xem phim Hàn Qu c; ch có 12,9%
thích xem phim phương Tây.

văn hóa Vi t Nam truy n th ng mà chúng tơi

Chính cái tinh th n “vi c nào đi vi c y” c a
văn hóa Nam B như m t th

Dùng h th ng năm ñ c trưng b n s c c a

ng x trong th i

bu i giao lưu văn hóa đã giúp ngư i Nam B ,
trong khi ti p thu r t t t văn hóa phương Tây thì

đã xây d ng [Tr n Ng c Thêm 2001; 2011]
làm g c ñ soi vào, ta có th th y v trí c a văn
hóa Nam B như trình bày trong b ng 2.
V i ý nghĩa đó, văn hóa Nam B và s giao

v n b o t n đư c gìn gi đư c nhi u nét đ p c a

lưu văn hóa

văn hóa truy n th ng như ñ o ñ c xã h i, n n n p

c a m t nhân t thúc đ y và tăng cư ng tính

gia phong… tr i qua bao giông bão c a văn minh

hi u qu trong s phát tri n và hi n ñ i hóa văn

và hai cu c chi n tranh; khi n cho sau năm 1975,

hóa truy n th ng Vi t Nam.

Nam B lâu nay đã đóng vai trị

nh ng ngư i mi n B c vào Nam ñ u h t s c ng c
nhiên và thú v khi th y các em nh v n khoanh
tay th t trịn trư c cha m , ơng bà và khách kh a
m i khi ra kh i nhà ho c ñi ñâu v : “Thưa má con
m i ñi h c dz ”. Ti c r ng sau năm 1975 nhi u
Trang 13


Science & Technology Development, Vol 16, No.X1- 2013
B ng 2. Văn hóa Nam B trong quan h v i văn hóa truy n th ng Vi t Nam và phương Tây
(Tr n Ng c Thêm 2009)
Văn hóa VN truy n
th ng

Văn hóa Nam B

Văn hóa
phương Tây

Tính c ng đ ng

Tính c ng đ ng th p

Tính cá nhân

Tính ưa hài hịa

Tính ưa hài hịa (nhưng đơi lúc cũng c c ñoan)

Tính c c ñoan

Tính tr ng âm

Ch t dương tính cao hơn

Tính tr ng dương

Tính t ng h p

Tính t ng h p th p

Tính phân tích

Tính linh ho t

Tính năng đ ng

Tính ngun t c

CULTURAL EXCHANGE IN NAMBO AND ITS ROLE IN THE
DEVELOPMENT OF THE CULTURE OF VIETNAM
Tran Ngoc Them
University of Social Sciences and Humanities, VNU-HCM

ABSTRACT: The paper begins with the addition of some fundamental concepts used as a
theoretical basis for the study of cultural exchanges such as the level of exchanges (strong / weak), the
conditions for the openness level of a culture, the power structure of a culture (material power, mental
power), etc. Together with the characteristics of the subject, the time and space of the Nambo culture,
factual basis is the strength and characteristics of cultural exchanges of the three regions (of Vietnam).
In the context of the period of cultural transition from Vietnam’s rural culture to urban culture,
from agricultural culture to industrial culture, the Nambo culture has quite a few advantages. Cultural
exchange in Nambo helps develop physical strength, especially in the field of economic culture and
traffic culture; cultural exchange in Nambo also helps develop mental strength in the field of
organizational culture, educational culture, communicative culture, behaving culture, etc.
For some aspects, the Nambo culture can be considered the intermediary chain link between
Vietnamese traditional culture and Western culture. In this sense, the Nambo culture and cultural
exchange in Nambo have played the role of a key factor in promoting and enhancing the efficiency of
the development and modernization of Vietnam's traditional culture.
Key word: cultural exchanges, Nambo/ Mekong delta, the development of Vietnam's culture.

Trang 14


TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 16, SỐ X1- 2013
[6]. Tr n Ng c Thêm, Tính cách văn hóa

TÀI LI U THAM KH O
[1]. Dân s và Nhà
s và Nhà

2010, T ng ñi u tra Dân

Vi t Nam năm 2009: K t qu

Nam B , ð ng b ng sông C u Long:
th c tr ng và gi i pháp ñ tr

thành

vùng tr ng ñi m phát tri n kinh t giai

toàn b , T ng c c Th ng kê, 893 tr.
[2]. H ng H nh, D u xưa Nam B (ghi chép sưu kh o), tái b n có s a ch a và b sung.
- Tp. HCM: Nxb văn ngh , 195 tr. (2008).

ño n 2006-2010, NXB ðHQG Tp.
HCM, (2006).
[7]. Tr n Ng c Thêm, Tính cách văn hóa

[3]. Nguy n Hi n Lê 1954/2002: B y ngày

Nam B như m t h th ng, M t s v n

trong ð ng Tháp Mư i. - Sài Gịn, Nxb

đ l ch s vùng đ t Nam B th i kỳ c n

Ban Mai, 1954. / H.: Nxb Văn hóa Thơng

đ i” (K y u h i th o khoa h c), Nxb

tin, (2002).

Th gi i, 205-218 (2009).

[4]. Ph m Quỳnh 1919: M t tháng
T p

chí

Nam

Nam kỳ,

[8]. Tr n Ng c Thêm, S chuy n ñ i h giá

Phong,

tr văn hóa truy n th ng Vi t Nam, T p

phamquynh.wordpress.com/2009/02/20/m
t-thang- -nam-kỳ/

chí “Văn hố - ngh thu t”, s 1, 4-8 và
s 2, 4-9 (2011).

[5]. Tr n Ng c Thêm, B n s c văn hóa Vi t
Nam trư c ngư ng c a thiên niên k m i,
Văn hóa Vi t Nam – đ c trưng và cách ti p
c n” (Lê Ng c Trà Ch biên), Nxb Giáo
d c (2001).

Trang 15