ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ THI PHÁP ĐỒNG DAO ĐỐI VỚI THƠ TRẦN ĐĂNG KHOA TUỔI ẤU THƠ

Tiểu luận: Ảnh hưởng của thi pháp đồng dao trong thơ trần Đăng Khoa tuổi ấu thơ.
ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ THI PHÁP ĐỒNG DAO
ĐỐI VỚI THƠ TRẦN ĐĂNG KHOA TUỔI ẤU THƠ
A. PHẦN MỞ ĐẦU:
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Nói đến thơ thiếu nhi không thể không nói đến thơ của nhà thơ tí hon Trần
Đăng Khoa, người nổi lên như một thần đồng thơ của những năm thập kỷ 60.
Nhà văn Đình Kính đã nhận xét về thơ Trần Đăng Khoa: “Thơ Trần Đăng Khoa
không là loại cô-nhắc pha nhiều hợp chất nhằm đánh lừa dân nghiền, đến nỗi
thoảng ngửi hơi đã thèm, cuống quýt muốn uống ngay. Thơ Trần Đăng Khoa
hấp dẫn như loại vang nho, nhẹ, không gây xốc, không làm chúng ta khùng
nhưng uống rồi sẽ ngấm, sẽ say lâu và khó bỏ...”.Trần Đăng Khoa bắt đầu làm
thơ lúc 8 tuổi, lúc Trần Đăng Khoa 10 tuổi thì tập thơ đầu tay Góc sân và
khoảng trời được in lần đầu gồm 52 bài với số lượng 10.000 cuốn; năm 1973,
Góc sân và Khoảng trời được bổ sung thành 66 bài, in với số lượng lên tới
50.000 bản. Thế là từ đấy, tập thơ này mỗi năm đều được bổ sung thêm và in lại
nhiều lần ở nhiều nhà xuất bản khác nhau. Cho đến lần in năm 2002 là lần thứ
50, một con số có lẽ là kỷ lục cho những cuốn sách được tái bản nhiều lần ở
nước ta. Năm 2002, Góc sân và khoảng trời là một trong ba tập thơ của Trần
Đăng Khoa được trao giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
Là một nhà thơ nhỏ tuổi, nhưng Trần Đăng Khoa đã biết chắt lọc cái hay,
cái tinh hoa của tác giả khác; đặc biệt là em biết khai thác cái tinh túy của
đồng dao để đưa vào thơ một cách đầy sáng tạo. Thi pháp đồng dao được thể
hiện trong thơ Trần Đăng Khoa như thế nào mà có thể lay động hàng triệu triệu
tâm hồn trẻ em? Đây quả thực là một đề tài hấp dẫn.
Thơ

trong Góc sân và Khoảng trời là thơ của tuổi thơ viết về tuổi thơ, vì thế
mà được nhiều tác giả SGK chọn đưa vào chương trình Tiểu học từ trước đến
nay. Sách giáo khoa hiện hành cũng có một số lượng các bài rút trong tập này ví
dụ như: Kể cho em nghe; Trăng sáng sân nhà em; Vườn em; Nghe thầy đọc thơ;

Khi mẹ vắng nhà; Ò ó o...; Cây dừa; Trăng ơi...từ đâu đến?; Hạt gạo làng ta; Mẹ
ốm;...
Trong thực tế dạy học, nhiều giáo viên gần như không quan tâm yếu tố thi
pháp nào đã làm nên hồn thơ Trần Đăng Khoa? Trần Đăng Khoa đã sử dụng
những chất liệu đồng dao nào? Cái chất dân gian nào đã làm nên những tứ thơ
rất riêng ấy? Là một người giáo viên, chúng ta phải nắm chắc những điều đó để
có thể giúp học sinh cảm thụ thơ Trần Đăng Khoa một cách sâu sắc hơn, tinh tế
hơn. Và đó là con đường tốt nhất dẫn dắt trẻ thơ đi sâu tìm hiểu vườn hoa muôn
màu của những sáng tác văn học.
Học viên: Hồ Thị Thông - Lớp Cao học 17 – Chuyên ngành Giáo dục Tiểu học.
1
Tiểu luận: Ảnh hưởng của thi pháp đồng dao trong thơ trần Đăng Khoa tuổi ấu thơ.
Với những lý do trên, em đã chọn đề tài này để nghiên cứu, tìm hiểu.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
Nghiên cứu ảnh hưởng của thi pháp đồng dao đối với thơ Trần Đăng
Khoa tuổi ấu thơ nhằm mục đích ứng dụng vào dạy học môn Tiếng Việt bậc
Tiểu học. Cụ thể là giúp giáo viên có cách nhìn, cách cảm thụ sâu sắc về thơ
thiếu nhi nói chung, thơ Trần Đăng Khoa nói riêng. Từ đó tìm ra con đường
tốt nhất, chính xác nhất và ngắn nhất để dẫn dắt trẻ thơ đi sâu tìm hiểu cái
đẹp, cái sáng tạo của những tác phẩm thơ thiếu nhi dựa trên nguồn cảm hứng
của đồng dao, góp phần trau dồi tri thức về cuộc sống, bồi dưỡng tâm hồn,
giáo dục tình cảm cao đẹp cho thiếu nhi.
III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
Thi pháp đồng dao trong thơ Trần Đăng Khoa.
B. NỘI DUNG:
I. KHÁI NIỆM VỀ ĐỒNG DAO:
Đồng dao là thơ ca dân gian truyền miệng trẻ em. Chúng bao gồm
những bài hát dân gian thuộc một thể loại văn học dân gian nhất định
và trẻ em nhất thiết phải là chủ thể chủ yếu và đích thực của sự sáng tạo
và lĩnh xướng. Đồng dao được hiểu theo phạm vi rộng, bao gồm nhiều thể

loại như: ca dao, câu đố, vè, hát ru...Đồng dao ở đây là một thuật ngữ mang
tính “chủng loại”. Đối tượng của đồng dao là trẻ em, được trẻ em trực tiếp sử
dụng.Dù là thể loại nào: ca dao, câu đố, vè hay hát ru mà dành cho trẻ em thì
đều được gọi là đồng dao.
Như vậy,đồng dao là một thể loại của văn học dân gian, đồng dao có thể
là những lời hát dân gian mộc mạc của trẻ con, có từ xa xưa và được truyền
miệng từ thế hệ này sang thế hệ khác. Đồng dao cũng có thể là những bài hát
ru của chị đưa nôi cho em những trưa hè nắng gắt, là những lời hát vần điệu
của đám trẻ chăn trâu cắt cỏ hay những câu vè của đám trẻ con chơi trò đánh
đáo, đánh chuyền, dung dăng dung dẻ những đêm sáng trăng…
II. MỐI QUAN HỆ GIỮA THI PHÁP ĐỒNG DAO VÀ THƠ THIẾU NHI:
1. Thi Pháp Là gì? Hệ thống những nguyên tắc, cách thức xây dựng hình
tượng, tổ chức tác phẩm, lựa chọn và sử dụng, tổ chức các phương tiện ngôn
ngữ để làm nên tác phẩm văn học – nghĩa là toàn bộ hình thức nghệ thuật
được nhà văn sáng tạo nhằm thể hiện nội dung tác phẩm được gọi là thi
pháp. Thi pháp là tất cả những gì làm nên cái độc đáo, riêng biệt về phương
diện phẩm chất nghệ thuật của tác phẩm, tác giả.
Đồng dao là một thể loại của văn học dân gian, vì vậy khi nghiên cứu thi
pháp đồng dao chúng ta phải tìm hiểu thi pháp văn học dân gian. Theo Chu
Xuân Diên thì: “Thi pháp văn học dân gian là toàn bộ các đặc điểm về hình
thức nghệ thuật, về phương thức và thủ pháp miêu tả, biểu hiện, về cách cấu
Học viên: Hồ Thị Thông - Lớp Cao học 17 – Chuyên ngành Giáo dục Tiểu học.
2
Tiểu luận: Ảnh hưởng của thi pháp đồng dao trong thơ trần Đăng Khoa tuổi ấu thơ.
tạo đề tài, cốt truyện và phương pháp xây dựng hình tượng con người. Việc
nghiên cứu thi pháp văn học dân gian bao gồm từ việc khảo sát những yếu tố
riêng lẻ như phép so sánh thơ ca, các biểu tượng và luật thơ, các mô típ và
cấu tạo cốt truyện, cách mô tả diện mạo bên ngoài và tâm lý bên trong của
nhân vật...đến việc khảo sát những đặc điểm thi pháp chung của từng thể loại
và những đặc điểm dân tộc của thi pháp văn học dân gian nói chung. Nghiên

cứu văn học dân gian còn bao gồm cả việc khảo sát những đặc điểm phong
cách cá nhân của người sáng tạo và diễn xướng trong mối quan hệ với những
đặc điểm thi pháp truyền thống.
Mặt khác nói đến thi pháp văn học dân gian là nói đến thi pháp của các
thể loại văn học dân gian. Những gì tạo nên đặc trưng nghệ thuật của văn học
dân gian một mặt là chung cho tất cả những tác phẩm thuộc cùng một thể
loại, một mặt là chỉ riêng cho thể loại này khi so sánh với thể loại khác.Điều
này có liên quan đến thi pháp đồng dao. Yếu tố thi pháp đặc trưng của
đồng dao là kết cấu, thể thơ và ngôn ngữ.
2. Thi pháp đồng dao và những hình thức biểu hiện trong thơ thiếu nhi.
* Thể thơ, vần và nhịp:
- Thể thơ 4 chữ: Đặc trưng của đồng dao là thể thơ 4 chữ, nó chiếm một
số lượng khá lớn (252/567 bài). Đây là thể thơ hầu như duy nhất chỉ tồn tại ở
đồng dao. Vần được gieo tương đối linh hoạt: Giữa câu (vần lưng), cuối câu
(vần chân), vần lưng xen vần chân. Cách ngắt nhịp cuối dòng hoặc ngắt nhịp
theo thể thơ 2/2, có bài được ngắt theo nhịp hành động.
Thể hiện trong thơ thiếu nhi ở 2 dạng:
Dạng 1: Nhịp 2/2, vần lưng hoặc vần chân.
Dạng 2:Nhịp 2/2, vần liền từng cặp là vần chân; bằng trắc luân phiên
nhau.
Thơ cho thiếu nhi giai đoạn đầu có hình thức tương tự đồng dao dạng 1,
nhưng phổ biến nhất là dạng 2.
- Thể thơ lục bát: Lục bát không phải là thể thơ đặc trưng của đồng dao,
tuy nhiên nó vẫn chiếm một số lượng tương đối lớn (240/567 bài).cách gieo
vần chủ yếu là chữ thứ 6 của câu lục bắt vần với chữ thứ 6 của câu bát, còn
chữ thứ 8 của câu bát bắt vần với chữ thứ 6 của câu lục tiếp theo. Ngoài ra có
cách gieo không phổ biến là chữ thứ 6 câu lục bắt vần với chữ thứ 4 câu bát:
Vân Tiên cõng mẹ đi ra
Đụng phải cột nhà cõng mẹ đi vô
Vân Tiên cõng mẹ đi vô

Đụng phải cái bồ cõng mẹ đi ra
Cũng có trường hợp gieo theo vần trắc:
Tò vò mà nuôi con nhện
Đến khi nó lớn nó quện nhau đi.
* kết cấu:
- Kết cấu trùng điệp:
Trùng điệp cú pháp( lặp cú pháp)
Kết cấu lặp đầu cuối
Học viên: Hồ Thị Thông - Lớp Cao học 17 – Chuyên ngành Giáo dục Tiểu học.
3
Tiểu luận: Ảnh hưởng của thi pháp đồng dao trong thơ trần Đăng Khoa tuổi ấu thơ.
- Kết cấu hỏi đáp: Kết cấu này tồn tại không phổ biến trong đồng dao. Lời
thoại ngắn gọn chặt chẽ, trong sáng, giàu hình tượng, làm phong phú thêm
tâm hồn trẻ thơ.
* Ngôn ngữ và một số hình ảnh nghệ thuật khác:
- Tính chất kể của ngôn ngữ thơ thiếu nhi:
Dạng 1: Kể với ý nghĩa kể vật, kể việc, liệt kê sự kiện, hành động mà
không có cốt truyện, nhân vật.
Dạng 2: Thuật lại một câu chuyện có đầu, có cuối, có nội dung cốt truyện
- Hiện tượng mượn lời và cải lời:
+ Mượn lời: Sử dụng nguyên phần lời có sẵn hoặc lấy cảm hứng từ phần lời
của một bài đồng dao trong quá trình sáng tạo thơ thiếu nhi.
+ Cải lời: Trên cơ sở một bài đồng dao nguyên mẫu, tước bỏ phần lời, chỉ sử
dụng lại hình thức kết cấu của nó; hoặc sửa đổi một phần lời cho phù hợp với
việc diễn tả nội dung mới. Thường là giữ nguyên câu mở đầu của bài đồng
dao, phần còn lại thường là cải lời.
- Một số hình ảnh nghệ thuật:
Hình ảnh con cò: Trong đồng dao, con cò là một hình ảnh đẹp đẽ và sinh
động, đáng yêu.Con cò đến với trẻ thơ qua lời ru của mẹ.Không chỉ có ý
nghĩa về đời sống tinh thần, về tác động tâm lí thông qua lời ru mà nó đi vào

thơ ca hiện đại của thiếu nhi với những bài học có tinh thần giáo dục cao:
Con cò trắng bạch như bông
Mỗi ngày nó đứng rỉa lông mấy lần
Rỉa xong lại xắn cao quần
Tìm nơi trong sạch rửa chân kĩ càng
Hình ảnh con cò không còn là hình ảnh thực nữa mà trở thành hình ảnh mang
ý nghĩa tượng trưng cho sự thanh cao, trong trắng, sự hi sinh.
Hình ảnh con trâu, con nghé: Hình ảnh con trâu, con nghé luôn gắn với
công việc hàng ngày chăn trâu giữ nghé đã trở thành người bạn chí cốt gắn
bó với đời sống trẻ thơ.Các em gọi nghé, gọi trâu với những tình cảm thân
thương, trìu mến. Thường mở đầu bằng những câu gọi đáng yêu thân thương:
Nghé ọ nghé ơi...
Nghé ăn rơm tươi
Nghé ăn cỏ tốt
Nghé ơi...nghé à
Mày đi theo ta
Đừng theo kẻ trộm
Ngoài ra còn có những bài thúc dục, cổ vũ trâu bò hai bên đánh nhau ( Dục
trâu báng chắc) để vui chơi.
Hình ảnh trăng sao: Chỉ riêng hình ảnh trăng sao mới thực sự là người
bạn của các em trong các cuộc vui chơi ca hát. Trăng sao là những hiện
tượng thiên nhiên của vũ trụ bí ẩn. Nó xa vời và cách biệt với cuộc sống trần
thế của con người, thuộc về một thế giới khác- thế giới của huyền thoại.
Trăng, sao trong đồng dao được các em âu yếm gọi là “ông” nhưng tính
cách thì chẳng khác gì trẻ con:

Học viên: Hồ Thị Thông - Lớp Cao học 17 – Chuyên ngành Giáo dục Tiểu học.
4
Tiểu luận: Ảnh hưởng của thi pháp đồng dao trong thơ trần Đăng Khoa tuổi ấu thơ.
Ông giẳng ông giăng

Ông giằng búi tóc
Ông khóc ông cười
Ông lười đi trâu
Mẹ ông đánh đau
Ông ngồi ông khóc
Ông phóc xuông đây
Ông nắm lấy dây
Dung dăng dung dẻ.

( Lời đồng dao )
Ông sảo ông sao
Bụng đói như cào
Đòi ăn bánh đúc
Cùi dừa bún ốc
Đòi ổi đòi ngô
Chẳng có ai cho
Ông ngồi ông khóc
( Thơ thiếu nhi )
Trăng sao trong đồng dao đã trở thành những người bạn không thể thiếu
trong các cuộc vui chơi ca hát của các em, có lẽ vì thế mà các bài đồng dao về
trăng sao thường mở đầu bằng lời mời gọi trăng sao cùng xuống chơi:
Ông sảo ông sao
Xuống chơi với tôi
Có bầu có bạn
Có ván cơm xôi
Có nồi cơm nếp
Có nệp bánh chưng
( Lời đồng dao )
Ông trăng ông xuống
Chơi với cậu tôi

Cậu tôi cho mõ
Xuống chơi nồi chõ
Nồi chõ cho vung
( Lời đồng dao )
Ông trăng ơi
Mời ông xuống chơi
Phá cỗ
( Thơ thiếu nhi )
- Nhân cách hóa trong đồng dao – phương tiện tu từ ngữ nghĩa đặc sắc:
Nhân hóa là một biến thể của ẩn dụ, lấy những từ ngữ biểu đạt thuộc tính
dấu hiệu con người, làm cho đồi tương miêu tả trở nên gần gũi, dễ hiểu hơn,
đồng thời làm cho người nói có khả năng bày tỏ kín đáo tâm tư, thái độ của
mình.
Biểu hiện:
+ Dùng những từ chỉ tình cảm, hoạt động của con người để biểu thị tính
chất, hoạt động của đối tượng không phải con người.
+ Coi đối tượng không phải là con người như con người và tâm tình trò
chuyện với nhau. Điển hình là các bài về trăng , sao, nghé...Đây là hình thức
nhân hóa phổ biến trong đồng dao:
Ông sảo ông sao
Ông vào cửa sổ
Ông ở với tôi
Ông ngồi lên chiếu
Tôi biếu củ khoai
Ông nhai tóp tép
Ông ghép với rau
Ăn mau chóng lớn
Ông ngồi dậy
Ông về trời.
Học viên: Hồ Thị Thông - Lớp Cao học 17 – Chuyên ngành Giáo dục Tiểu học.

5
Tiểu luận: Ảnh hưởng của thi pháp đồng dao trong thơ trần Đăng Khoa tuổi ấu thơ.
Nghé ơi...nghé à
Mày đi theo ta
Đừng theo kẻ trộm
Nó cắt mất rốn
Nó xẻo mất đuôi
Biêt lấy chi mà đuổi ruồi
Biết lấy chi mà đập bọ
Nghé ơ...nghé ọ

Nhân cách hóa trong đồng dao gắn liền với đặc trưng thể loại, trở thành
nguyên tắc sáng tạo đồng dao, phản ánh tư duy trẻ thơ. Nhân hóa còn thực
hiện chức năng diễn xướng:
Sên sển sền sên
Mày lên công chúa
Mày múa tao xem
Đến mai tao may áo đỏ quần đen cho mày
Nhân cách hóa là một biện pháp tu từ ngôn ngữ đặc sắc trong đồng dao
cũng như trong sáng tác thơ cho thiếu nhi.
Nhìn chung các tác giả thơ thiếu nhi đều kế thừa cái hay cái đẹp của đồng
dao để đưa vào thơ làm cho hồn thơ mang đậm chất dân gian. Có hai xu
hướng sáng tác:
- Xu hướng tiếp nhận phong cách dân gian nhưng sự đổi mới không cao, xu
hướng này lệ thuộc quá nhiều vào đồng dao, nội dung chủ yếu là để giáo
dục tư tưởng đạo đức cho các em.
- Xu hướng kết hợp hài hòa giữa các yếu tố truyền thống và hiện đại, kế
thừa có chọn lọc trên cơ sở nâng cao tạo nên nhiều phong cách thơ độc
đáo, Chuyển tải được những vấn đề của cuộc sống mới, thời đại mới đến
với các em một cách hấp dẫn. Trần Đăng Khoa đã tiếp nhận phong cách

đồng dao theo xu hướng này và đã làm nên một hồn thơ Trần Đăng
Khoa.

III. ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ THI PHÁP ĐỒNG DAO ĐỐI VỚI
THƠ TRẦN ĐĂNG KHOA TUỔI ẤU THƠ
1. Vài nét về thi sĩ nhỏ tuổi với tập thơ Góc sân và khoảng trời:
Trần Đăng Khoa sinh tháng 4 năm 1957, tại xã Quốc Tuấn – huyện Nam
Sách – tỉnh Hải Hưng. Khoa bắt đầu làm thơ lúc lên tám tuổi. Một hôm, khi
đang ngồi đun bếp nấu cơm, Khoa nhìn thấy con bướm bay ngoài vườn, em
buột miệng đọc thành bài thơ Con bướm vàng, đó là bài thơ đầu tay của
Khoa:
Con bướm vàng
Con bướm vàng
Bay nhẹ nhàng
Trên bờ cỏ
Em thích quá
Em đuổi theo
Con bướm vàng
Nó vỗ cánh
Vút lên cao
Em nhìn theo...
Học viên: Hồ Thị Thông - Lớp Cao học 17 – Chuyên ngành Giáo dục Tiểu học.
6
Tiểu luận: Ảnh hưởng của thi pháp đồng dao trong thơ trần Đăng Khoa tuổi ấu thơ.
Từ đó Trần Đăng Khoa làm thơ và chép thành một tập, tự lấy tên là Từ
góc sân nhà em. Sau này tập thơ được in với tên Góc sân và khoảng trời.
Cái thế giới đầu tiên trong thơ Trần Đăng Khoa là cái góc sân nhà mình ra
đó chạy chơi, từ đó mà khám phá rộng ra cả vườn, cả xóm, cả làng, cả nước:
Góc sân nho nhỏ mới xây
Chiều chiều em đứng nơi này em trông

Thấy trời xanh biếc mênh mông
Cánh cò chớp trắng trên sông Kinh Thầy...
Sau khi thăm góc sân nhỏ này, Nhà thơ Xuân Diệu nói: Tôi đã đến thăm
cái sân ấy. Nó nhỏ lắm. Nhưng nó đã là cái thế giới đầu tiên của bé Khoa, từ
lúc bé chập chững tập đi, cho tới lúc bé tám tuổi, làm những câu thơ đầu tiên.
Cái vũ trụ tí hon ấy quan trọng như lòng đỏ của quả trứng gà. Tôi đã nhìn
thấy, quanh sân, những “nhân vật” đã đi vào trong những bài thơ thứ nhất
của bé Khoa; những nhân vật rất thông thường, nhưng đượm sắc thần tiên
của hồn con trẻ, và đượm tình mến yêu của trái tim thơ ấu; đây “Ngọn mồng
tơi - Nhảy múa”, xa hơn một chút, đây “Muôn nghìn cây mía - Múa gươm”,
xa hơn chút nhữa, đây mấy cây bưởi vạn đời, mà lần đầu tiên mới có những
con mắt thấy ra là “Hàng bưởi đu đưa - Bế lũ con - Đầu tròn trọc lóc”, đúng
thế thật! Xa hơn chút nữa, kia là “Cây dừa - Sải tay - Bơi”, xa xa hơn, kia là
“Bụi tre tần ngần - Gỡ tóc". Tại đây "Sấm ghé xuống sân - Khanh khách -
Cười”; tại đây “Mưa chéo mặt sân - Sủi bọt”; cũng trên mảnh sân này “Cóc
nhảy chồm chồm” sau khi trời đã mưa xuống rồi. Sân này là sân khấu của bài
"Mưa", bài thơ vào loại hay nhất của Khoa.
Vì thế mà khi đọc Góc sân và Khoảng trời, chúng ta thấy hiện lên cả một
thế giới con người và sự vật mà trong đó con người nào cũng đều để lại một
dấu ấn tốt đẹp trong con mắt của thi sĩ tí hon Trần Đăng Khoa; còn sự vật thì
hầu như tất cả đều đã được nhân cách hóa, trở thành những bạn bè thân thiết,
không thể xa rời. Đó là con bướm vàng, cái sân, dòng sông Kinh Thầy, con
chim, con gà, vườn cải, cây đa, con trâu, cây trầu... và nhất là ánh trăng của
làng quê. Đó là thế giới của một tuổi thơ làng quê.
Trần Đăng Khoa đã đóng góp những bài thơ vào cuộc đời và đóng góp
cái thế giới tầm hồn trẻ con vào thơ. “Thơ Khoa cất lên, cả thế giới đón lấy
thơ em - một hồn thơ sáng tươi, hồn nhiên, yêu đời. Khoa có một hồn thơ
sớm nhạy cảm. Cao hơn cả nhạy cảm, Khoa còn có xúc cảm thơ, nghĩa là
xúc cảm thành sáng tạo thơ, thành hình tượng thơ”(Xuân Diệu).
2. Thi pháp đồng dao trong thơ Trần Đăng Khoa:

2.1. Thể thơ, vần và nhịp:
Qua khảo sát 78 bài thơ trong tập Góc sân và khoảng trời có 33 bài viết ở
thể lục bát, 20 bài là thể 5 chữ, 8 bài là thể 4 chữ, còn 17 bài là thể tự do và
các thể thơ khác.
Học viên: Hồ Thị Thông - Lớp Cao học 17 – Chuyên ngành Giáo dục Tiểu học.
7
Tiểu luận: Ảnh hưởng của thi pháp đồng dao trong thơ trần Đăng Khoa tuổi ấu thơ.
Tám bài ở thể 4 chữ đều ngắt nhịp 2/2, đó là các bài: Tiếng võng kêu; Thả
diều; Đánh tam cúc; Kể cho bé nghe; Hạt gạo làng ta; Mặt bão.
Cách gieo vần cũng mang đậm chất đồng dao, bài gieo vần chân điển
hình nhất là bài Kể cho bé nghe:
Hay nói ầm ĩ
Là con vịt bầu
Hay hỏi đâu đâu
Là con chó vện
Hay chăng dây điện
Là con nhện con
Ăn no quay tròn
Là cối xay lúa
Mồm thở ra gió
Là cái quạt hòm
Không thèm cỏ non
Là con trâu sắt
Rồng phun nước bạc
Là chiếc máy bơm
Dùng miệng nấu cơm
Là cua là cáy
Chẳng vui cũng nhảy
Là chú cào cào
Đêm ngồi đếm sao

Là ông cóc tía
Ríu ran cành khế
Là cậu chích chòe
Hay múa xập xòe
Là cô chim trĩ...
Cách gieo vần chân cũng có trong một số bài khác:
...Hạt gạo làng ta
Có bão tháng bảy
Có mưa tháng ba
Giọt mồ hôi sa
Những trưa tháng sáu
Nước như ai nấu
Chết cả cá cờ
Cua ngoi lên bờ
Mẹ em xuống cấy...
(Hạt gạo làng ta)
Bão đến ầm ầm
Như đoàn tàu hỏa
Bão đi thong thả
Như con bò cầy
Xanh đẹp là cây
Bão vặt trụi hết...
(Mặt bão)
Và đây là các bài được gieo vần lưng và vần chân:
...Bốn bề lên hương
Dịu mát bờ sương
Thoảng hơi gió nhẹ
Vầng trăng mới hé
Làn mây trong ngần
...

Trời đất đêm nay
Như chim mới hót
Như rượu mới cất
Như mật mới đông...
( Hương đồng)
...Nón che kín đầu
Cháu thành con ốc
Khăn bay mái tóc
Cháu hóa bướm hồng
Díp hoa quay tít
Cháu thành con ong
Nằm giữa lòng ông
Cháu là hạt thóc...
Chú khum bàn tay
Miệng thay máy “Tạch!”
(chụp ảnh)
Đặc biệt có một số bài không phân thành khổ thơ, đúng với nét đặc trưng
của đồng dao: Kể cho bé nghe; Hương đồng; mặt bão; Chụp ảnh...
Học viên: Hồ Thị Thông - Lớp Cao học 17 – Chuyên ngành Giáo dục Tiểu học.
8
Tiểu luận: Ảnh hưởng của thi pháp đồng dao trong thơ trần Đăng Khoa tuổi ấu thơ.
Còn 33 bài ở thể lục bát đều là lục bát chính thể: Số âm tiết của mỗi dòng không
thay đổi, vị trí gieo vần cố định (âm tiết cuối của câu lục vần với âm tiết thứ 6
của câu bát; âm tiết cuối của câu bát này lại bắt vần với âm tiết cuối của câu lục
tiếp theo, rồi cứ thế tiếp tục. Nhịp phổ biến là nhịp chẵn 2/2/2, một số câu có
ngắt nhịp 3/3, 4/4, 2/4, 2/6:
Quả dừa/ đàn lợn con nằm trên cao.
( Cây dừa)
Lá trầu/ khô giữa cơi trầu...
Người cho trứng,/ người cho cam

Và anh y sĩ/ đã mang thuốc vào
( Mẹ ốm)
2.2. Kết cấu:
* Kết cấu trùng điệp: Ta thấy phổ biến trong thơ Trần Đăng Khoa là kiểu
kết cấu trùng điệp. Kiểu kết cấu này được Trần Đăng Khoa sử dụng rất linh
hoạt, diễn tả một cách sâu sắc nội dung của bài thơ. Đây là một hàng loạt bài
sử dụng hình thức kết cấu lặp cú pháp:
Trăng ơi ...từ đâu đến?
Trăng ơi... từ đâu đến?
Hay từ cánh rừng xa
Trăng hồng như quả chín
Lửng lơ lên trước nhà
Trăng ơi...từ đâu đến?
Hay biển xanh diệu kì
Trăng tròn như mắt cá
Không bao giờ chớp mi
Trăng ơi...từ đâu đến?
Hay từ một sân chơi
Trăng bay như quả bóng
bạn nào đá lên trời
Trăng ơi...từ đâu đến?
Hay từ lời mẹ ru
Thương Cuội không được học
Hú gọi trâu đến giờ!
Trăng ơi...từ đâu đến?
Hay từ đường hành quân
Trăng soi chú bộ đội
Và soi vàng góc sân
Trăng từ đâu...từ đâu...
Trăng đi khắp mọi miền

Trăng ơi có nơi nào
Sáng hơn đất nước em...
Ánh trăng của tuổi thơ đã có mặt khắp mọi miền của đất nước, chúng ta
thấy rõ hơn điều đó do tác giả cố ý lặp lại câu thơ Trăng ơi...từ đâu đến?
Với việc lặp đi lặp lại câu thơ Cánh diều no gió, người đọc cảm nhận
được sự tung bay phơi phới của cánh diều cũng như lòng yêu đời, yêu tự do
của nhà thơ, diễn tả được một xã hội sáng tươi mặc dù còn chiến tranh:
Thả diều
Cánh diều no gió
Sáo nó thổi vang
Sao trời trôi qua
Diều thành trăng vàng
Học viên: Hồ Thị Thông - Lớp Cao học 17 – Chuyên ngành Giáo dục Tiểu học.
9