TÌM HIỂU SỰ CẦN THIẾT VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CÔNG TÁC CHỈ ĐẠO CỦA ĐẢNG ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG XUẤT BẢN

I. SỰ CẦN THIẾT PHẢI TĂNG CƯỜNG SỰ LÃNH ĐẠO CỦA
ĐẢNG ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG XUẤT BẢN
Từ ngày thành lập, ngành xuất bản luôn được sự lãnh đạo trực tiếp của
Đảng. Ngày 23 tháng 11 năm 1959, Ban Chấp hành Trung ương Đảng
Lao động Việt Nam đã ban hành Chỉ thị số 172 - CT/TW “về công tác
xuất bản” nội dung chỉ thị chủ yếu nhằm kịp thời cải tạo các tổ chức in và
xuất bản tư nhân và loại trừ xuất bản phẩm lạc hậu, phản động sau chiến
tranh chống Pháp. Trong giai đoạn đổi mới đất nước, xây dựng nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng cũng ban hành nhiều văn
bản chỉ đạo hoạt động xuất bản như Chỉ thị 08-CT/TW ngày 31/2/1992,
Chỉ thị 22 ngày 17/10/1997 . Đây là những văn bản quan trọng định
hướng cho từng giai đoạn phát triển của xuất bản trong tiến trình đổi mới.
Tuy nhiên, phần nhiều chỉ thị, nghị quyết của Đảng thường gộp cả hai
lĩnh vực Báo chí - Xuất bản (Xuất bản gồm 3 lĩnh vực: Xuất bản - In -
Phát hành) và nội dung các văn bản vẫn dành riêng cho báo chí là chính,
vì vậy chưa thật sự làm rõ được những đặc điểm riêng, tính đặc thù và
chưa thật sát với thực tiễn của lĩnh vực xuất bản.
Ngày 25/8/2004, Chỉ thị số 42- CT/TW của Ban Bí thư về nâng cao
chất lượng toàn diện của hoạt động xuất bản (gồm cả 3 khâu Xuất bản -
In - Phát hành) đã được ban hành. Đây là lần đầu tiên Ban Bí thư Trung
ương ban hành một chỉ thị sâu sắc, toàn diện về công tác xuất bản, thể
1
1
hiện sự quan tâm của Đảng đối với công tác xuất bản: Chỉ thị đã đánh giá
hoạt động xuất bản trong những năm gần đây, xác định định hướng phát
triển, những nhiệm vụ cụ thể và những giải pháp chủ yếu của hoạt động
xuất bản dưới sự lãnh đạo của Đảng; nội dung của chỉ thị là cơ sở để sửa
đổi, bổ sung, ban hành Luật Xuất bản mới, để nghiên cứu hoàn chỉnh quy
hoạch toàn ngành xuất bản và đối với các nhà xuất bản, cơ sở in và cơ
quan phát hành sách.
Hơn 4 năm Chỉ thị 42- CT/TW của Ban Bí thư về nâng cao chất lượng

toàn diện của hoạt động xuất bản đi vào cuộc sống, hoạt động xuất bản đã
khởi sắc, đã có bước phát triển nhanh, từng bước thích ứng với cơ chế thị
trường, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao và đa dạng của người đọc, góp
phần tích cực vào việc tuyên truyền phổ biến đường lối, chính sách của
Đảng và Nhà nước, nâng cao dân trí, phát triển văn hoá… Tuy vậy, về
quy mô, năng lực hoạt động xuất bản ở nước ta vẫn chưa đủ đáp ứng
nhu cầu ngày càng lớn và đa dạng của xã hội về cung cấp thông tin, tri
thức và thưởng thức văn học nghệ thuật trong thời kỳ đổi mới, công
nghiệp hoá, hiện đại hóa, mở rộng giao lưu, hội nhập quốc tế. Điều đáng
quan tâm hơn là chất lượng hoạt động ngành xuất bản chưa cao vẫn còn
xuất bản và lưu hành một số sách có nội dung sai phạm về chính trị, tư
tưởng, gây ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống xã hội. Khuynh hướng
thương mại hóa, chạy theo lợi nhuận kinh tế đơn thuần đã tác động xấu
2
2
đến hoạt động xuất bản. Việc tuyên truyền, quán triệt Chỉ thị 42-CT/TW
ở một số cơ quan chủ quản chưa nghiêm túc, chưa có nội dung hành động
cụ thể, thiết thực; các cơ quan chỉ đạo, lãnh đạo và quản lý ở Trung ương
và các Bộ, ngành, còn bộ lộ những yếu kém, bất cập, thiếu sót, chưa xác
định đúng và phát huy được vị trí, vai trò của sự lãnh đạo của Đảng đối
với hoạt động xuất bản, tổ chức cơ sở Đảng ở một số cơ sở xuất bản chưa
phát huy được tính Đảng, chưa xác lập rõ vai trò của tổ chức Đảng cơ sở.
Vì thế, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xuất bản trong
thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá là một yêu cầu cấp bách, rất quan
trọng.
Nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng: Đây là yếu tố
đầu tiên, có ý nghĩa hết sức quan trọng đã được văn kiện Đại hội X của
Đảng xác định và khẳng định. Trong tình hình hiện nay, cơ hội và thách
thức đan xen nhau, rất nhiều vấn đề mới đặt ra, hơn lúc nào hết chúng ta
phải kiên định sự lãnh đạo của Đảng, chăm lo xây dựng Đảng, làm cho

Đảng ta ngày càng trí tuệ, trong sạch, vững mạnh. Toàn thể cán bộ, đảng
viên trong Đảng và các tầng lớp nhân dân đều quan tâm sâu sắc đến công
tác xây dựng Đảng, đến tăng cường sự lãnh đạo của Đảng - mong muốn
Đảng ta phải không ngừng nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu,
chống cho được tham nhũng, tiêu cực để lãnh đạo đất nước tiếp tục đi lên.
Công tác xuất bản là hoạt động tư tưởng sắc bén của Đảng, là một bộ
3
3
phận quan trọng của nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân
tộc và việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xuất bản
trong tình hình hiện nay là vấn đề trọng yếu, là sự quyết định thành bại
của toàn ngành xuất bản. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng ở lĩnh vực
này được cụ thể hoá ở các khâu: Định hướng và hoạch định đường lối,
chính sách chung của toàn ngành. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng
trong tổ chức chỉ đạo thực hiện: Đảng không bao biện, làm thay. Các tổ
chức Đảng từ Trung ương đến cơ sở lãnh đạo, chỉ đạo; chính quyền từ
Trung ương tới cơ sở quản lý chặt chẽ và các đơn vị phải tự chủ, năng
động, sáng tạo thực hiện tốt chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng
và Nhà nước. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong khâu tổng kết lý
luận - thực tiễn, tạo thống nhất nhận thức và hành động trong Đảng. Thực
tiễn hoạt động xuất bản trong những năm qua rất sôi động, sự tác động
mạnh mẽ của cơ chế thị trường định hướng XHCN, của sự hội nhập quốc
tế đặc biệt khi Việt Nam đã trở thành thành viên của WTO; ngành xuất
bản của thế giới và khu vực ASEAN phát triển nhanh, có bước tiến vượt
bậc và có sự giao thoa, tác động qua lại với ngành xuất bản Việt Nam
đang trên đà phát triển và hội nhập. Nhiều vấn đề, mô hình, điều kiện của
hoạt động xuất bản hiện đại đang đòi hỏi Đảng ta phải nghiêm túc và
nhanh nhạy năm bắt và đúc rút kinh nghiệm, tổng kết lý luận để ngành
xuất bản có bước đi thích hợp, đi tắt, đón dầu thực hiện được mục tiêu mà
Đại hội X của Đảng đã đề ra đối với công tác tư tưởng - văn hoá: xây

4
4
dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đáp ứng
yêu cầu phát triển của xã hội và con người trong điều kiện đẩy mạnh công
nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế. “Bảo đảm sự gắn kết giữa
nhiệm vụ phát triển kinh tế là trọng tâm, xây dựng Đảng là then chốt với
phát triển văn hoá - nền tảng tinh thần của xã hội” (Văn kiện đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ X) . “Phát triển mạnh và nâng cao chất lượng các
hoạt động thông tin, báo chí, phát thanh, truyền hình, xuất bản và phát
hành sách trên tất cả các vùng, chú ý nhiều hơn đến vùng sâu, vùng xa,
vùng đồng bào dân tộc thiểu số” (Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ X).
Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với các tổ chức đoàn thể quần
chúng, tăng cường mối quan hệ gắn bó với cấp uỷ cơ sở Đảng và các cấp
uỷ cơ sở Đảng đối với quần chúng, cán bộ công nhân viên của từng cơ sở
trong toàn ngành: đây chính là mối quan hệ gắn bó giữa Đảng và Dân,
phát huy được hết nội lực, thực hiện được phương châm: dân biết, dân
bàn, dân làm, dân kiểm tra, đó cũng là thực hiện chính sách đại đoàn kết
dân tộc của Đảng ta.
Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng là làm cho từng cán bộ, đảng viên,
từng tổ chức và cấp uỷ đảng, nói chung là toàn Đảng phải có ý chí phấn
đấu vươn lên, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao; thường xuyên rèn
luyện phẩm chất, đạo đức, không nể nang, né tránh “dĩ hoà vi quý”; kiên
5
5
quyết đấu tranh với những hiện tượng tiêu cực, tham nhũng, suy thoái ở
ngay bản thân mỗi đảng viên, ở trong tổ chức Đảng, cơ quan nơi mình
sinh hoạt, công tác, ở trong Đảng và trong xã hội; kiên quyết phản bác
đấu tranh chống các tư tưởng, quan điểm và hành động sai trái, thù địch.
II. NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN NẮM VỮNG TRONG CÔNG TÁC CHỈ

ĐẠO CỦA ĐẢNG ĐỐI HOẠT ĐỘNG XUẤT BẢN VIỆT NAM HIỆN
ĐẠI
Để nâng cao chất lượng công tác chỉ đạo của Đảng đối với hoạt động
xuất bản, một yêu cầu mang tính nguyên tắc là những người làm công tác
chỉ đạo phải nắm vững nhiệm vụ của hoạt động xuất bản, nhận thức qui
luật vận động của xuất bản hiện đại, phân tích và lý giải được những vấn
đề mới đặt ra cho hoạt động xuất bản Việt Nam trong tiến trình phát triển.
Thực hiện yêu cầu có tính nguyên tắc đó, đề án xác định những nội dung
cần phải nắm vững như sau:
1. Nắm vững nhiệm vụ cách mạng trong thời kỳ mới.
a. Mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế-xã hội là đẩy mạnh công
nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, đưa nước
ta sớm ra khỏi tình trạng kém phát triển, tạo nền tảng để đến năm 2020
nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại.
Định hướng chính trị-tư tưởng cho mọi hoạt động của Đảng, nhà nước
và nhân dân ta chính là quyết tâm xây dựng đất nước Việt Nam theo con
6
6
đường xã hội chủ nghĩa trên nền tảng Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng
Hồ Chí Minh.
Cùng với sự khẳng định phát triển kinh tế, công nghiệp hoá, hiện đại
hoá là nhiệm vụ trọng tâm, xây dựng Đảng là nhiệm vụ then chốt, Đảng
ta nhấn mạnh yêu cầu tăng trưởng kinh tế phải đi đôi với phát triển văn
hoá, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường, kết hợp
phát triển kinh tế-xã hội với tăng cường quốc phòng, an ninh.
b. Để thực hiện định hướng chiến lược, các mục tiêu và những nhiệm
vụ to lớn, mới mẻ của đất nước trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH phấn
đấu đến năm 2020 xây dựng đất nước trở thành nước công nghiệp theo
hướng hiện đại, tất cả đều phải cần đến tri thức. Không có sách, không
thể nâng cao được dân trí, xây dựng và bồi dưỡng được nguồn nhân lực

và nhân tài cho đất nước, mà đây chính là nhiệm vụ có ý nghĩa quyết định
đối với toàn bộ công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Thiếu sách khó
có thể đáp ứng một yờu cầu rất mới của quỏ trỡnh cụng nghiệp hoỏ, hiện
đại hoá, đó là làm cho "cả nước trở thành một xó hội học tập". (Nghị
quyết Đại hội IX).
Như vậy, xuất bản là một hoạt động trực tiếp góp phần nâng cao dân trí
toàn diện, xây dựng, bồi dưỡng nguồn nhân lực, nhân tài và thực hiện chủ
trương cả nước trở thành một xó hội học tập trong thời kỳ cụng nghiệp
hoỏ, hiện đại hoá đất nước.
7
7
Là một binh chủng có sức mạnh riêng trong hoạt động tư tưởng - văn
hoá của Đảng và Nhà nước ta, sách góp phần xây dựng nền tảng tư tưởng,
thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng và khoa học, giáo dục và nâng
cao trỡnh độ, bản lĩnh cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, góp phần cho
sự phát triển toàn diện nhân cách con người, đồng thời tham gia đấu tranh
phê phán, bác bỏ các quan điểm sai trái, phản động
Hoạt động xuất bản thực hiện vai trũ này bằng cỏch truyền bỏ, phổ
biến những kết quả nghiờn cứu khoa học về những vấn đề lý luận, từ đó
cung cấp cho con người hệ thống những tri thức về khoa học xó hội và
nhõn văn - chính trị, triết học, đạo đức, văn hoá, pháp luật những giá trị
giúp cho việc củng cố và xây dựng nền tảng tư tưởng, thế giới quan, nhân
sinh quan của con người thời kỳ mới. Trên phương diện này, hiệu quả của
công tác xuất bản mang ý nghĩa và giỏ trị cơ bản, lâu dài, bền vững.
Để thưc hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Đảng ta khẳng
định giáo dục, đào tạo, khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu. Sự
phát triển mạnh mẽ, vững chắc, đúng hướng với chất lượng ngày càng
cao của mảng sách giáo dục, sách khoa học kỹ thuật - công nghệ và các
loại sách công cụ khác là một điều kiện cực kỳ quan trọng góp phần xây
dựng kinh tế tri thức và phục vụ trực tiếp cho hai lĩnh vực quan trọng

trên.
8
8
Không có lĩnh vực thông tin đại chúng nào có thể thay thế được vai trũ
của hoạt động xuất bản trong việc góp phần trực tiếp nâng cao chất lượng
giáo dục, đào tạo và phát triển khoa học - công nghệ ở nước ta thời kỳ
mới.
Để góp phần thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương
hoá, đa dạng hoá các quan hệ quốc tế, hội nhập quốc tế, xuất bản trở
thành một phương thức giao lưu văn hoá năng động nhằm giới thiệu,
tuyên truyền đặc trưng, bản sắc, thành tựu của đất nước, của văn hoá Việt
Nam với thế giới, đồng thời tiếp thu có chọn lọc những thành tựu, tinh
hoa của các dân tộc, các quốc gia. Mặt khác, xuất bản nước ta đang chịu
nhiều tác động phức tạp, gay gắt của quá trỡnh hội nhập quốc tế như: vấn
đề bản quyền, vấn đề sách tiếng nước ngoài thâm nhập vào ta, vấn đề
xuất bản điện tử, vấn đề xuất bản trên internet, vỡ vậy, cần chủ động
chuẩn bị để xuất bản nước ta đứng vững và phát triển trong điều kiện
cạnh tranh ngày càng mạnh và trước những đũi hỏi mới trong quỏ trỡnh
hội nhập quốc tế.
Vận hành trong cơ chế kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa,
hoạt động xuất bản, in và phát hành phải lấy kinh doanh là phương thức
chủ yếu để thực hiện chức năng văn hoá và tư tưởng của mỡnh và hoàn
thành nhiệm vụ là một ngành kinh tế - kỹ thuật cú tớnh đặc thù. Đó là
một loại hỡnh sản xuất đặc biệt mà sản phẩm của nó là các giá trị văn hoá
9
9
- khoa học nằm trong xuất bản phẩm. Không nên đối lập hoặc tách rời
chức năng tư tưởng - văn hoá và chức năng kinh doanh của xuất bản, in
và phát hành trong thể chế kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ
nghĩa, mà chủ yếu là tạo cho nú những chớnh sỏch và cơ chế phù hợp với

tính đặc thù để nó hoạt động có hiệu quả nhất trong cơ chế kinh tế mới.
Đó là công việc lâu dài, mang ý nghĩa chiến lược, không phải là những
biện pháp nhất thời, đối phó hay nửa vời, ít nhiều chưa thoát khỏi quan
niệm cũ về xuất bản, in, phỏt hành thời quan liờu, bao cấp.
2. Nắm vững qui luật vận động và phát triển của xuất bản thế giới
và Việt Nam
a. Toàn cầu hoá, hội nhập quốc tế và cuộc cách mạng công nghệ thông
tin đang có những tác động sâu sắc đến hầu hết các lĩnh vực đời sống xã
hội. Trong bối cảnh đó, bức tranh của ngành xuất bản thế giới vào những
năm đầu thế kỷ XXI đang có những biến đổi với nhiều sắc thái mới. Có
thể nhận thấy một số xu thế cơ bản.
- Tình trạng những trung tâm xuất bản lớn chi phối hoạt động xuất bản
thế giới
Thống kê những năm đầu thế kỷ này cho thấy, trung bình mỗi năm thế
giới xuất bản được khoảng trên 1 triệu đầu sách với hàng chục tỉ bản.
Tuy nhiên, phần lớn số sách này xuất bản từ 3 trung tâm xuất bản lớn.
10
10
Nhóm các cường quốc xuất bản lâu đời như Anh, Pháp, Mỹ, Đức,
Italia, Nhật Bản. Đây là những quốc gia có trình độ công nghệ tiên tiến,
khả năng tài chính và kinh nghiệm vượt trội, tiếp tục đứng ở vị trí trung
tâm của ngành xuất bản thế giới, tạo nên một mô hình bất bình đẳng đáng
kể trong ngành này. Hiện nay, trung bình mỗi năm Mỹ xuất bản trên
150.000 đầu sách, Anh 120.000 đầu sách, Đức 80.000 đầu sách, Pháp
và Italia mỗi nước khoảng 70.000 đầu sách. Ở châu Á, Nhật Bản mỗi
năm xuất bản khoảng 100.000 đầu sách.
Nhóm các quốc gia đông dân, có ngôn ngữ được nhiều người sử dụng
như Trung Quốc, Ấn Độ và phần nào là Nga và Tây Ban Nha. Dựa vào
sự hùng mạnh của nền xuất bản nội địa (Trung Quốc, Nga) hoặc dựa vào
lợi thế ngôn ngữ (Tây Ban Nha, Ấn Độ), các quốc gia này trở thành

những trung tâm mới cung cấp một khối lượng sách rất lớn cho thị trường
trong nước và có những tham gia đáng kể vào cung cấp thị trường sách
quốc tế. Ví dụ Tây Ban Nha, mỗi năm xuất bản trên 60.000 đầu sách.
Nhóm các quốc gia biết tận dụng lợi thế về địa lý và ngôn ngữ phát
triển thành cường quốc xuất bản trong khu vực. Thuộc nhóm này có các
nước như Áchentina, Mêhicô (chuyên cung cấp sách cho thị trường Mỹ
Latinh, Ai Cập (là nhà cung cấp sách chính cho thị trường Arập) và cả Ấn
Độ (cung cấp sách tiếng Anh chỉ sau Mỹ và Anh).
11
11
Đây là 3 trung tâm khống chế đến gần 80% lượng sách thế giới. Hầu
hết phần thế giới còn lại phụ thuộc rất nhiều vào các trung tâm này. Ví dụ
ở trung và nam Phi, ngoài 3 quốc gia là Nam Phi, Kênia, Nigiêria, hầu hết
thị trường sách của các quốc gia còn phụ thuộc nhiều vào nguồn sách
nhập khẩu. Dẫu vậy, ngay cả ở 3 quốc gia có nền xuất bản nội địa tương
đối mạnh này thì việc xuất bản của họ lại chủ yếu giới hạn trong việc
xuất bản sách giáo khoa.
Việc phụ thuộc vào nguồn sách nhập khẩu không chỉ xảy ra đối với các
nước có nền xuất bản chưa phát triển mà ngay cả ở những quốc gia có
nền xuất bản nội địa phát triển thì tình trạng này vẫn khá phổ biến. Đan
Mạch, Thuỵ Điển, Hà Lan là những ví dụ. Đây là những quốc gia có tỉ lệ
sách/đầu người còn cao hơn những cường quốc xuất bản như Anh, Pháp,
Mỹ, nhưng do thị trường nội địa nhỏ bé nên xuất bản nhiều đầu sách
không đem lại nhiều lợi nhuân và vì thế họ vẫn phải phụ thuộc một phần
vào nguồn sách nhập khẩu để cung cấp cho thị trường trong nước.
Như vậy, mặc dù có thêm những trung tâm xuất bản mới thì đối với
phần lớn thế giới, đặc biệt ở những quốc gia kém phát triển, có tỉ lệ “mù”
chữ cao, thiếu cơ sở hạ tầng để phát triển một ngành xuất bản hưng thịnh,
tình trạng “đói sách” chưa được cải thiện nhiều.
- Xu hướng mở rộng và chuyên sâu của ngành xuất bản. Trước những

biến động chưa từng thấy của nền kinh tế thế giới, để tăng khả năng cạnh
12
12
tranh, mở rộng thị trường, hạn chế rủi ro, ngành xuất bản của nhiều quốc
gia trên thế giới đang phát triển theo 2 chiều hướng: mở rộng và chuyên
sâu.
Hướng hợp nhất và mở rộng qui mô: Có một thưc tế là, trong khoảng 2
thập niên trở lại đây, hiện tượng các nhà xuất bản lớn thôn tính các nhà
xuất bản nhỏ, các hãng truyền thông nhảy vào thị trường xuất bản đang
diễn ra khá phổ biến, đặc biệt ở các cường quốc công nghiệp. Ví dụ ở
Mỹ, hiện 15 công ty hàng đầu đang nắm giữ một nửa thị phần xuất bản.
Không giới hạn trong biên giới lãnh thổ của mình, nhiều tập đoàn xuất
bản phát triển trở thành những tập đoàn đa quốc gia và tiến vào các thị
trường sách nhỏ hơn, mua các nhà xuất bản tại đây, thành lập thành các
chi nhánh. Các tập đoàn này dựa vào nguồn nhân lực, khả năng tài chính
và phạm vi hoạt động toàn cầu chi phối ngành xuất bản ở nhiều nước
đang phát triển. Ví dụ: các tập đoàn xuất bản lớn ở Pháp chi phối hầu hết
thị trường sách các nước nói tiếng Pháp ở châu Phi.
Ngoài ra, cũng phải kể đến một xu hướng tuy không mới nhưng đang
ngày càng phổ biến. Đó là hiện tượng các nhà xuất bản lớn mở rộng sang
lĩnh vực báo chí. Shogakukan, Nhà xuất bản đã cho ra đời tập truyện
tranh Đoremon nổi tiếng, ngoài xuất bản sách còn xuất bản đến 400 tạp
chí.
13
13
Hướng chuyên sâu: Đi cùng với xu hướng mở rộng, nhiều nhà xuất bản
nhỏ vẫn có thể tồn tại nhờ vào khả năng ứng dụng các công nghệ mới và
sự chuyên sâu hoá ngày càng cao trong lĩnh vực xuất bản để khai thác,
tận dụng các thị trường còn “sót” do các hãng lớn bỏ lại. Internet giúp
cho các nhà xuất bản này tiếp cận thị trường trực tiếp với chi phí nhỏ. Sử

dụng các phương pháp in ấn mới với số lượng ít nhưng vẫn cho giá thành
thấp giúp cho những nhà xuất bản này duy trì được lợi nhuận cần thiết.
Tất nhiên, số lượng các nhà xuất bản loại này thành công không nhiều bởi
những hạn chế về tài chính khiến họ khó tiếp cận được với công nghệ
mới, hiện đại.
- Xuất bản sách giáo dục tiếp tục là trụ cột kinh tế của ngành xuất bản.
Cho đến nay, mảng sách giáo dục vẫn tiếp tục giữ vai trò quan trọng đối
với toàn ngành xuất bản. Ở các nước phát triển, mặc dù các nhà xuất bản
ít phụ thuộc hơn vào thị trường sách giáo dục nhưng thực tế, sách giáo
dục tại các quốc gia này vẫn chiếm tỉ lệ rất lớn trong số sách được xuất
bản. Ở các nước đang phát triển, việc xuất bản sách giáo khoa và các tài
liệu phục vụ giảng dạy tiếp tục là nguồn kinh tế chính của toàn ngành và
vì thế ở các quốc gia này, nhà nước thường giữ độc quyền trong xuất bản
sách giáo khoa và tài liệu giáo dục.
Mảng sách tham khảo, sách khoa học kỹ thuật, y tế cũng là bộ phận
chủ yếu của hoạt động xuất bản. Xuất bản trong lĩnh vực này không chỉ
14
14
quan trọng do nó chiếm một phần lớn thị trường mà còn bởi nó tác động
trực tiếp vào sự phát triển khoa học kỹ thuật. Tuy nhiên, điểm khác ở đây
là nếu như sách giáo khoa chủ yếu phục vụ thị trường trong nước thì sách
tham khảo còn trở thành đối tượng xuất khẩu, và thường thì các cường
quốc xuất bản chiếm lĩnh thị trường này.
Mảng sách chính trị và văn học dù được bày bán ở hầu hết các hiệu
sách và là loại hình nổi bật, dễ gây chú ý của dư luận nhưng thường chỉ
chiếm một thị phần nhỏ. Riêng với mảng sách văn học, có mấy xu hướng
đáng chú ý. Trong tiểu thuyết, thể loại có số đầu sách và bản sách lớn
thường là tiểu thuyết trinh thám hay giả tưởng. Hồi ký của các nhân vật
nổi tiếng cũng thường là những đầu sách bán rất chạy. Hiện tượng các
nhà xuất bản cho giới thiệu tác phẩm của các tác giả trẻ, chưa có tên tuổi

dưới hình thức sách mỏng, giá tương đương một tờ báo, được bầy bán ở
các quầy báo tại ga tàu điện ngầm hay các địa điểm công cộng khác đã
xuất hiện và dần trở nên phổ biến, đặc biệt là ở các nước châu Âu.
Ngoài 3 mảng sách trên, một xu thế mới là ở nhiều quốc gia, mảng
sách cho thiếu nhi ngày càng chiếm thị phần lớn. Trong mảng sách này,
truyện tranh đang chiếm một ưu thế. Nhật Bản chính là cường quốc số
một ở lĩnh vực này. Mỗi năm, doanh thu từ truyện tranh ở Nhật Bản ước
tính khoảng 6 tỉ USD. Bên cạnh truyện tranh, truyện giả tưởng thiếu nhi
cũng là thể loại được không chỉ trẻ em mà cả người lớn yêu thích. Harry
15
15
Potter có thể được coi là minh chứng điển hình cho loại sách này. Thành
công của tập truyện Harry Potter đã giúp nữ văn sĩ J.K.Rowling từ một
phụ nữ nghèo khó thành một tỉ phú và tất nhiên Nhà xuất bản Bloom
Sburg, nhà độc quyền phát hành Harry Potter trên toàn thế giới cũng thu
được hàng tỉ USD từ tập sách này.
- Hoạt động xuất bản truyền thống tiếp tục lớn mạnh bên cạnh sự phát
triển vô cùng mạnh mẽ của xuất bản kỹ thuật số. Trong khi nhiều người
dự báo về một tương lai không mấy sáng sủa của sách truyền thống trước
sự cạnh tranh mạnh mẽ của các loại hình truyền thông khác, đặc biệt là sự
xuất hiện của xuất bản kỹ thuật số thì thực tế những năm qua vẫn cho
thấy, hoạt động xuất bản tiếp tục phát triển mạnh. Hiện tượng này xẩy ra
không chỉ ở những quốc gia kém phát triển, chưa có được một hệ thống
cơ sở hạ tầng đảm bảo điều kiện cho sự phát triển của xuất bản kỹ thuật
số mà còn ở ngay chính những quốc gia phát triển bởi phần nào của tính
an toàn cao hơn trong việc bảo vệ bản quyền.
Mặt khác, chính sự phát triển của công nghệ số đang có những đóng
góp trực tiếp vào sự phát triển của hoạt động xuất bản truyền thống. Việc
sử dụng máy tính cũng như công nghệ số khác vào công việc sắp chữ, chế
bản, thiết kế và nhiều khâu khác đã giúp cho giá thành sản xuất sách ngày

một rẻ. Sự phát triển của mạng internet và hệ thống thư viện điện tử là
một thách thức song đồng thời nó lại kích thích mạnh mẽ nhu cầu đọc.
16
16
Cùng với đó là việc sử dụng công nghệ số và mạng internet vào quá trình
quảng cáo, tiếp thị và việc phối kết hơp giữa sản phẩm sách truyền thống
với các sản phẩm kỹ thuật số kiểu CD, CD-R…đã đem lại lợi ích kinh tế
vô cùng to lớn cho ngành xuất bản.
Như vậy, rõ ràng là xuất bản thế giới đang đứng trước rất nhiều cơ hội
để phát triển cũng như đang gặp phải những thách thức to lớn, đặc biệt là
tình trạng các nền xuất bản nhỏ đang chịu một lực chi phối rất mạnh từ
các trung tâm xuất bản thế giới. Tuy nhiên, ngành xuất bản, nhờ tính thiết
yếu tuyệt đối của mình đối với đời sống văn hoá, khoa học và giáo dục
của mỗi quốc gia (trong khi các hàng hoá khác có thể nhập từ nước
ngoài, thì việc sản xuất sách không thể để hoàn toàn cho quốc gia khác
làm thay được vì nó khó thể hiện rõ những đặc trưng văn hoá, lịch sử và
những vấn đề của một dân tộc, một đất nước) nên hầu hết các quốc gia
đều muốn khẳng định việc xuất bản sách vẫn là công việc của mỗi quốc
gia.
b. Để phù hợp với xu hướng phát triển của xuất bản hiện đại, tăng
cường năng lực hoạt động và khả năng cạnh tranh trong điều kiện kinh tế
thị trường, thời gian tới, về quy mô, các nhà xuất bản sẽ phát triển theo 2
hướng: mở rộng và chuyên sâu.
Theo hướng mở rộng, một số nhà xuất bản cú tiềm lực cú thể phỏt triển
về quy mụ mà mụ hỡnh được lựa chọn sẽ là tổ hợp xuất bản - báo chí, tập
17
17
đoàn xuất bản hoặc tập đoàn hoạt động trên các lĩnh vực văn hoá và dịch
vụ văn hoá.
Theo hướng chuyên sâu, tiếp tục xuất hiện các nhà xuất bản đi vào xuất

bản sỏch chuyờn ngành, thậm chớ ở một chuyờn ngành hẹp.
Sự tham gia ngày càng mạnh của thành phần kinh tế ngoài quốc doanh
vào hoạt động xuất bản, trong đó, đáng chú ý là xuất hiện nhiều nhà sỏch
tư nhân lớn, có uy tín, mở rộng mạng lưới trong cả nước, nhất là các vùng
trọng điểm, các trung tâm kinh tế - chính trị - văn hoá.
Đi cùng với sự phát triển về quy mô, mô hỡnh và khả năng thích ứng
với kinh tế thị trường, kinh tế xuất bản sẽ đặt ra nhiều vấn đề mới, xuất
bản thực sự trở thành một ngành kinh tế, gắn với sự phát triển của công
nghệ. Theo sự phát triển chung của công nghệ thông tin, ngành xuất bản
sẽ là một trong những địa chỉ được ứng dụng nhiều thành tựu tiên tiến về
công nghệ. Bên cạnh xuất bản ấn phẩm như hiện nay, nhiều hỡnh thức
xuất bản phẩm khác sẽ ra đời và phổ biến, đặc biệt là xuất bản phẩm điện
tử.
Vai trũ ngày càng to lớn, trở thành động lực cho xuất bản phát triển của
ngành phát hành xuất bản phẩm là một xu thế mới của xuất bản thời kỳ
mới.
Nhu cầu về tri thức đũi hỏi cú sỏch và đó chính là điều kiện quyết định
cho xuất bản phát triển. Sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất
18
18
nước thúc đẩy nhịp độ tăng của nhu cầu tri thức. Chính sự phát triển của
kinh tế - xó hội và sự nghiệp cụng nghiệp hoỏ, hiện đại hoá đất nước là
động lực chủ yếu làm cho nhu cầu của nhân dân tăng nhanh, từ đó dẫn tới
vai trũ ngày càng gia tăng của ngành phát hành sách. Như đó phõn tớch ở
phần trờn, ngành phỏt hành sỏch khụng chỉ đơn thuần là nơi tiêu thụ sách
mà cũn là nơi chỉ ra các nhu cầu của thị trường, từ đó tác động trở lại đối
với xuất bản, đũi hỏi cụng tỏc tổ chức bản thảo, biờn tập phải đổi mới và
nhanh nhậy hơn.
Đây là một quy luật mới, một sự vận động mới của hoạt động xuất bản
trong cơ chế kinh tế thị trường và trong điều kiện phát triển nhanh, mạnh

của cỏc nhu cầu xó hội.
Từ đó, đối với ngành phát hành xuất bản phẩm, các mô hỡnh mới được
hỡnh thành và phỏt triển, đáng chú ý là nhiều nhà phát hành sách tư nhân
đang chuyển dần từ chức năng chỉ là phát hành sang mô hỡnh cả liờn kết
xuất bản, phỏt hành và in. Trong một số nhà sỏch này, cỏc quy trỡnh hoạt
động của một nhà xuất bản đó hỡnh thành, vận hành khỏ hiệu quả, cú xu
hướng vươn lên hoàn chỉnh và hiện đại.
In đã và sẽ tiếp tục là khu vực ứng dụng nhiều thành tựu khoa học công
nghệ tiến tiến và thực hiện bước đi hiện đại hóa nhanh nhất. Tuy nhiên,
trong cơ cấu sản xuất, hoạt động in ấn xuất bản phẩm sẽ ngày càng chiếm
tỉ lệ nhỏ, vì thế, tính đặc thù về kinh tế-kỹ thuật sẽ ngày càng cao trong
19
19
khi mối quan hệ với nội dung xuất bản phẩm ngày càng xa, càng mờ nhạt.
Bởi vậy, công tác chỉ đạo, quả lý, hoạch định cơ chế, chính sách đói với
ngành in cũng cần có cách tiếp cận mới, điều chỉnh mới cho phù hợp với
đòi hỏi của thực tế.
3. Nắm vững những vấn đề cơ bản của hoạt động xuất bản trong
tiến trỡnh phỏt triển
Nằm trong tiến trình vận động chung của xuất bản thế giới và khu vực,
đồng thời chịu những tác động riêng có của quỏ trỡnh đổi mới đất nước
và hội nhập quốc tế vào một ngành kinh tế-công nghệ đặc thù, nên bên
cạnh những thành tựu to lớn đó đạt được, nhiều vấn đề mới và phức tạp
của xuất bản đã và đang xuất hiện nhưng nổi bật lên 3 vấn đề, đó là:
- Mô hình tổ chức các đơn vị xuất bản
- Quá trình chuyên nghiệp hoá hoạt động xuất bản đưa xuất bản vươn
dần lên tính hiện đại.
- Vấn đề xó hội húa hoạt động xuất bản, huy động cỏc nguồn lực xó
hội vào phát triển sự nghiệp xuất bản.
3 vấn đề đú đặt ngành xuất bản trước 3 thỏch thức lớn.

a. Hiện đại húa hoạt động xuất bản, tập trung vào 3 nội dung:
Thứ nhất, hiện đại húa mụ hỡnh NXB. Cơ chế thị trường với thuộc
tớnh cố hữu là dựng lợi nhuận làm động lực phỏt triển, bờn cạnh những
20
20
tỏc động tớch cực tạo nờn một thị trường sỏch sụi động, phong phỳ chủng
loại, cũng đang đặt ra những thỏch thức rất lớn cho hoạt động xuất bản,
làm xuất hiện xu hướng thương mại hoỏ xuất bản một cỏch đơn thuần, trở
thành một tỏc động trỏi chiều lờn sự phỏt triển đỳng định hướng, lành
mạnh, nhõn văn, đậm đà bản sắc dõn tộc của hoạt động xuất bản. Trong
cơ chế thị trường, cỏc đơn vị xuất bản phải đỏp ứng cỏc yờu cầu, cỏc loại
thị hiếu khỏc nhau của cụng chỳng, phải coi độc giả là “thượng đế”.
Chớnh điều đú chứa đựng nguy cơ xuất bản, phỏt hành cả cỏc ấn phẩm
khụng văn hoỏ, thậm chớ cũn độc hại, gõy ra tỡnh trạng hỗn loạn, chụp
giật trong hoạt động xuất bản, tỏc hại đến đời sống tinh thần của xó hội,
truyền thống văn hoỏ của dõn tộc. Thương mại hoỏ đơn thuần sẽ búp chết
những giỏ trị văn hoỏ đỏp ứng lợi ớch cụng cộng, những cơ sở tinh thần
cần thiết cho nền văn hoỏ dõn tộc mà việc xõy dựng và tụn vinh nú là
khụng thể thu hồi và hạch toỏn lỗ lói ngay được.
Mặt khỏc, trong cơ chế thị trường, quỏ trỡnh tổ chức hoạt động xuất
bản vốn là tổ hợp cỏc hoạt động vừa cú sản xuất tinh thần của tỏc giả, của
biờn tập viờn, vừa cú sản xuất vật chất của việc nhõn bản in ấn tỏc phẩm
và hoạt động phõn phối lưu thụng xuất bản phẩm. Quy luật đú đũi hỏi cỏc
cụng đoạn sản xuất, phõn phối, tiờu dựng sản phẩm phải ăn khớp với
nhau, tỏc động qua lại lẫn nhau tạo ra sự phỏt triển nhịp nhàng, liờn tục.
Nhưng do loại hỡnh sản xuất tinh thần chiếm vị trớ chủ yếu trong toàn bộ
21
21
quỏ trỡnh xuất bản nờn cần cú chớnh sỏch phự hợp với nú. Nếu thương
mại hoỏ đơn thuần cỏc hoạt động xuất bản, in, phỏt hành sẽ dễ dàng nẩy

sinh hiện tượng dễ làm khú bỏ, chỉ chạy theo thị hiếu, nhu cầu thị trường,
hoạt động xuất bản và phỏt hành tập trung về cỏc vựng đụ thị, làm tăng
khoảng cỏch giữa nụng thụn và thành thị, đồng bằng và miền nỳi, khụng
thực hiện được cỏc mục tiờu cỏch mạng trờn lĩnh vực tư tưởng – văn hoỏ.
Vỡ vậy, đối với cỏc đơn vị xuất bản, hiệu quả hoạt động của cỏc đơn vị
xuất bản, nhất là cỏc NXB khụng thể chỉ tớnh ở hiệu quả kinh tế của nú
mà trước hết phải ở hiệu quả chớnh trị mà nú đem lại. Song trong bài
toỏn giữa thực hiện nhiệm vụ chớnh trị và phỏt triển sản xuất kinh doanh,
một lời giải dựa trờn sự kết hợp của 2 yếu tố: hiệu quả kinh tế và hiệu quả
chớnh trị mới chắc chắn là lời giải cơ bản, lõu dài cho sự phỏt triển của
một nền xuất bản muốn vươn lờn tầm hiện đại. Bởi vậy, hoàn thiện mụ
hỡnh doanh nghiệp làm nhiệm vụ xuất bản là bài toỏn cơ bản và là nhiệm
vụ trọng yếu cần giải đỏp trong thời gian tới. Chỉ cú thế, cỏc đơn vị xuất
bản thực sự phỏt triển vững chắc trờn đụi chõn của chớnh mỡnh và qua
đú đỏp ứng yờu cầu hội nhập quốc tế đỳng theo định hướng mà Chỉ thị 42
đó đặt ra.
Thứ hai, hiờn đại húa cơ chế quản lý hoạt động xuất bản. Việt Nam là
một trong số khụng nhiều quốc gia cú đạo luật riờng về xuất bản
1
và là
1 Theo nghiờn cứu của chỳng tụi, hiện ngoài Việt Nam cũn cú Phỏp cú Luật về tổ chức xuất bản và
Trung Quốc cú qui chế (tương đương với nghị định của chớnh phủ) về quản lý xuất bản
22
22
quốc gia duy nhất qui định trong văn bản Luật xuất bản là một lĩnh vực
hoạt động tư tưởng sắc bộn của Đảng, Nhà nước và nhõn dõn, cú vai trũ
quan trọng trong giỏo dục, đào tạo, nõng cao dõn trớ, bồi dưỡng nhõn tài,
đào tạo nhõn lực, xõy dựng nhõn cỏch con người… (Điều 3 - Luật Xuất
bản). Tuy nhiờn, sự thể chế hoỏ qui định khung như vậy của Luật Xuất
bản núi riờng, của toàn bộ cơ chế quản lý hoạt động xuất bản hiện nay

chưa tương xứng. Trong khi ở hầu hết cỏc quốc gia khỏc, quản lý nhà
nước về xuất bản chủ yếu tập trung vào điều chỉnh 2 lĩnh vực là quyền
tỏc giả và vấn đề qui hoạch, hỗ trợ phỏt triển văn hoỏ đọc. Cú thể thấy
điều nay qua vai trũ của trung tõm phỏt triển văn hoỏ ở Phỏp hay Tõy
Ban Nha…và một số quốc gia khỏc. Cũng bởi vậy, vai trũ tự quản, vai trũ
của tổ chức hội được đẩy lờn rất mạnh. Cỏc tổ chức hội tham gia trực tiếp
cựng với Chớnh phủ hoạch định chớnh sỏch, xõy dựng phỏp luật, điều
tiết sự bỡnh ổn của hoạt động của cỏc thành viờn trong tổ chức hội. Cỏc
nghị quyết của tổ chức hội này cú tớnh hiệu lực rất cao.
Ngoài ra, cỏc quốc gia này tuy khụng xỏc định xuất bản là lĩnh vực văn
hoỏ tư tưởng sắc bộn như chỳng ta nhưng cỏc chớnh sỏch ưu đói, đặc biệt
ưu đói thuế thể hiện rất rừ sự đỏnh giỏ về vai trũ của xuất bản đối với
khoa học và giỏo dục. Hầu hết cỏc quốc gia khụng đỏnh thuế xuất khẩu,
rất ớt quốc gia đỏnh thuế nhập khẩu và nếu cú thỡ mức thuế thường rất
thấp. Một số nước khụng đỏnh thuế VAT. Cỏc chớnh sỏch hỗ trợ thể hiện
23
23
rừ qua quĩ hỗ trợ sỏng tạo, xõy dựng thư viện, phỏt triển cỏc cõu lạc bộ
sỏch. Vấn đề tự do xuất bản được thể hiện khỏ rừ song cũng cú những qui
định chặt chẽ về sỏch cho thiếu nhi và thiếu niờn, những vấn đề liờn quan
bảo vệ danh dự, nhõn phẩm và thụng tin cỏ nhõn, bớ mật quốc gia Cỏc
vấn đề về tranh chấp chủ yếu giải quyết qua con đường hoà giải của Hội
và sau đú là qua toà ỏn.
Ở Việt Nam, thời gian qua, cụng tỏc chỉ đạo, quản lý cú nhiều đổi mới
nhằm thớch ứng với bước phỏt triển nhanh, với nhiều vấn đề mới, phức
tạp của hoạt động xuất bản. Tuy nhiờn, trong điều kiện phỏt triển kinh tế
thị trường và hội nhập quốc tế, để vừa khẳng định định hướng XHCN vừa
tạo động lực cần thiết cho quỏ trỡnh phỏt triển và hội nhập, hiện đại húa
cơ chế quản lý trở thành yờu cầu cấp bỏch. Vỡ vậy, đổi mới cụng tỏc chỉ
đạo, quản lý trong thời gian tới cần tập trung vào 5 nhiệm vụ và 6 giải

phỏp được Chỉ thị 42 CT/TW Về Nõng cao chất lượng toàn diện trong
hoạt động xuất bản xỏc định, trong đú, nhấn mạnh đổi mới cụng tỏc quản
lý theo hướng tăng cường vai trũ là qui hoạch, định hướng, xõy dựng hệ
thống phỏp luật thể hiện rừ nột ưu đói của nhà nước đối với lĩnh vực sản
xuất kinh doanh đặc thự qua thuế và chớnh sỏch hỗ trợ khỏc; hỗ trợ phỏt
triển văn húa đọc và thực hiện hiệu quả, đầy đủ cơ chế hậu kiểm.
Thứ ba, hiện đại húa cơ sở vật chất toàn ngành xuất bản, in và phỏt
hành sỏch Một mụ hỡnh, một qui hoạch dự hoàn thiện đến đõu cũng chỉ
24
24
là những bản thiết kế. Nú cần những vật liệu để hiện thực hoỏ bản thiết kế
đú. Vốn, cơ sở vật chất kỹ thuật và nguồn nhõn lực cú chất lượng chớnh
là những vật liệu để xõy dựng được một nền xuất bản hiện đại. Trong cơ
chế thị trường và trước yờu cầu của quỏ trỡnh hội nhập, chỳng ta đang
đứng trước tỏc động tiờu cực lờn đời sống xuất bản như khuynh hướng tư
tưởng phi XHCN, khuynh hướng thương mại hoỏ đơn thuần Cỏc NXB
cũng sẽ phải bước vào một cuộc cạnh tranh mới, gay gắt hơn. Trong cuộc
cạnh tranh đú, sự hạn chế về cơ sở vật chất, kỹ thuật, về qui mụ vốn và
khả năng thu hỳt nguồn nhõn lực cú chất lượng cao khú cú thể cho cỏc
NXB thực hiện tốt nhiệm vụ chớnh trị. Vỡ thế, yờu cầu tăng cường năng
lực, tiềm lực là điều kiện cần cho sự phỏt triển ổn định, đỳng định hướng
của cỏc NXB.
Thực hiện nhiệm vụ này cần cú sự phối hợp đồng bộ của nhiều cơ
quan, ban, ngành nhưng trước hết và mang tớnh quyết định là vai trũ của
cỏc cơ quan chủ quản NXB. Thụng qua đầu tư vốn, cơ cở vật chất, kỹ
thuật, trụ sở làm việc, thụng qua việc dành những cơ chế, chớnh sỏch
thớch hợp như tạo điều kiện cho NXB khai thỏc nguồn bản thảo, đặt hàng
cho NXB, để NXB tổ chức xuất bản tài liệu, sỏch trong phạm vi ngành,
địa phương mỡnh phụ trỏch; thụng qua chớnh sỏch xõy dựng và đào tạo
nguồn nhõn lực, cỏc cơ quan chủ quản từng bước tăng cường năng lực,

tiềm lực cho NXB của mỡnh. Riờng đối với khối cơ quan chủ quản NXB
25
25