Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 10 qua dạy tiết 16 “Thực hành, ngoại khoá” môn GDCD

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
Xã hội ngày nay đang và sẽ có những bước phát triển mạnh về mọi mặt: đó
là sự phát triển về kinh tế; sự phong phú, đa dạng về văn hố; là những đổi thay
tích cực về mặt xã hội... Tất cả những điều đó tạo nên một mơi trường thuận lợi
cho sự phát triển tồn diện con người, đặc biệt đối với thế hệ trẻ thì đây thực sự
là một cơ hội giúp các em sớm phát triển tài năng. Tuy nhiên, cùng với sự phát
triển của xã hội thì tình trạng xuống cấp đạo đức của một bộ phận giới trẻ ngày
một gia tăng. Trong thời gian qua, hàng loạt các vụ việc xảy ra có liên quan đến
học sinh như bạo lực học đường, cờ bạc, trộm cắp, nghiện hút, đua xe…Tại cuộc
hội thảo “Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức, lối sống,
phòng chống tội phạm, bạo lực trong học sinh phổ thông” do Bộ GD&ĐT tổ
chức ngày 25-11-2012 đưa ra nhiều con số khiến mọi người phải giật mình: từ
năm 2005 đến nay, tổng số vi phạm hình sự trong học sinh, sinh viên khoảng
8.000 trường hợp. Trong đó có hơn 2.000 trường hợp đánh nhau, gây rối trật tự
công cộng, gần 900 trường hợp tội phạm ma túy, 83 vụ giết người, gần 1.400
trường hợp cướp tài sản...Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến các hiện tượng tiêu
cực trên mà một trong những nguyên nhân đó là do các em thiếu kỹ năng sống.
Vậy làm thế nào để giáo dục kỹ năng sống cho các em? Một câu hỏi đặt ra địi
hỏi phải có sự phối kết hợp của các nghành, đoàn thể trong xã hội trong đó có
Giáo dục và Đào tạo. Tuy nhiên, việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh ở các
trường phổ thơng hiện nay cịn rất hạn chế, mới chỉ là bước đầu và chỉ mang tính
tích hợp, lồng ghép... Một thực tế diễn ra là đa số giáo viên chưa chú trọng đến
việc giáo dục kỹ năng sống; còn xem nhẹ vai trò, tầm quan trong của vấn đề
này. Trong khi, giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong các trường phổ thơng
là rất cần thiết và có tầm quan trọng rất đặc biệt:
Kỹ năng sống thúc đẩy sự phát triển cá nhân, là nhịp cầu giúp con người
biến kiến thức thành thái độ hành vi và thói quen tích cực, lành mạnh. Người có
kỹ năng phù hợp sẽ tự tin, vững vàng trước những khó khăn, thử thách và sẽ

1

thành công trong cuộc sống. Ngược lại, người thiếu kỹ năng thường bị vấp váp
và dễ thất bại trong cuộc sống.
Không những thúc đẩy sự phát triển cá nhân, kỹ năng sống cịn góp phần
thúc đẩy sự phát triển của xã hội, giúp ngăn ngừa các tệ nạn xã hội như: trộm
cắp, giết người, cướp của, mại dâm, ma tuý…
Giáo dục kỹ năng sống là vấn đề cấp thiết đối với thể hệ trẻ. Bởi vì: Lứa
tuổi học sinh là lứa tuổi đang hình thành những giá trị nhân cách, giàu mơ ước,
ham hiểu biết, thích tìm tịi khám phá song còn thiếu hiểu biết sâu sắc về xã hội,
còn thiếu kinh nghiệm sống, dễ bị lơi kéo, kích động… Đặc biệt là trong bối
cảnh hội nhập quốc tế và cơ chế thị trường hiện nay, thế hệ trẻ thường xuyên
chịu tác động đan xen của những yếu tố tích cực và tiêu cực, ln được đặt vào
hồn cảnh phải lựa chọn những giá trị, phải đương đầu với những khó khăn
thách thức... Nếu thiếu kỹ năng sống các em dễ bị lôi kéo vào các hành vi tiêu
cực, bạo lực, lối sống ích kỷ, lai căng, thực dụng, trong khi các em là những chủ
nhân tương lai của đất nước, là những người sẽ quyết định sự phát triển của đất
nước trong những năm tới. Vì vậy, "giáo dục kỹ năng sống" là một yêu cầu cấp
thiết đối với thế hệ trẻ.
"Giáo dục kỹ năng sống" còn nhằm thực hiện yêu cầu đổi mới giáo dục phổ
thông. Điều 2 - Luật giáo dục 2005 đã xác định: Mục tiêu của giáo dục phổ
thông là đào tao con người Việt Nam phát triển tồn diện, có đạo đức, tri thức,
sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp; trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và
CNXH; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất năng lực công dân, đáp
ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc.
Vì vậy, tích hợp “giáo dục kỹ năng sống” thông qua các bài dạy của môn
Giáo dục công dân nói riêng và các mơn học khác nói chung là một yêu cầu, một
việc làm cần thiết, thường xuyên trong việc đổi mới nội dung, phương pháp dạy
học hiện nay. Tuy nhiên, để dạy một tiết "giáo dục kỹ năng sống" riêng biệt là
một việc làm khiến khơng ít giáo viên phải lúng túng- trong khi khơng có một
2

tài liệu nào hướng dẫn cụ thể về tiết dạy này. Nếu giáo viên khơng tìm ra hướng
đi phù hợp thì học sinh sẽ khơng thích học, hiệu quả giáo dục sẽ khơng cao và
khơng đạt được mục đích u cầu của bài học.
Bản thân tôi và các giáo viên trong nhóm lần đầu tiên khi tiếp cận với tiết:
“Thực hành, ngoại khoá với nội dung:Giáo dục kỹ năng sống” (Tiết PPCT: 16lớp 10) cũng cảm thấy rất lúng túng. Tôi đã dạy thử ở một số lớp với nhiều cách
dạy khác nhau và nhờ các giáo viên cùng nhóm tới dự. Sau mỗi tiết dạy chúng
tôi lại cùng nhau đóng góp ý kiến bổ sung và rút kinh nghiệm để cho bài dạy
hồn thiện hơn. Cuối cùng, chúng tơi đã tìm ra hướng đi phù hợp, tiết học đã tạo
được nhiều hứng thú cho các em và đạt hiệu quả cao.
Nhận thức được vai trò, tầm quan trọng của việc "giáo dục kỹ năng sống"
cho học sinh tôi đã lựa chọn nội dung: Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh
lớp 10 qua dạy tiết 16 “Thực hành, ngoại khố” mơn GDCD để trao đổi kinh
nghiệm với bạn bè, đồng nghiệp. Đây là một số kinh nghiệm của bản thân và
đang bước đầu thực hiện, vì vậy sẽ khơng tránh khỏi những sai sót, kính mong
nhận được sự giúp đỡ, đóng góp của đồng nghiệp.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I . Thực trạng
Nội dung giáo dục kỹ năng sống hiện nay đã được nhiều quốc gia trên thế
giới đưa vào dạy cho học sinh trong các trường phổ thông, dưới nhiều hình thức
khác nhau và kỹ năng sống được coi như một nội dung của chất lượng giáo dục.
Ở Việt Nam, để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng
nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp cơng nghiệp hố, hiện đại hố đất nước, đáp
ứng yêu cầu hội nhập quốc tế,... bên cạnh việc trang bị kiến thức thì giáo dục kỹ
năng sống đang ngày càng được chú trọng. Mục tiêu giáo dục phổ thông đã và
đang chuyển hướng từ chủ yếu là trang bị kiến thức sang trang bị những năng

3

lực cần thiết cho các em học sinh. Phương pháp giáo dục phổ thông cũng đã và
đang đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của
người học, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, tăng cường khả năng làm
việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn tác động
đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Nội dung giáo
dục kỹ năng sống đã được tích hợp trong một số mơn học và hoạt động giáo
dục: ngoại khố, ngồi giờ lên lớp, hoạt động hướng nghiệp...
Tuy vậy, hiện nay vẫn còn nhiều giáo viên mới chỉ quan tâm đến việc dạy
"chữ", chưa thật sự quan tâm đến việc dạy "người" một cách tồn diện. Các gia
đình coi điểm các bộ mơn là thước đo sự tiến bộ của con cái, tạo thành sức ép
buộc học sinh chỉ nghĩ đến chuyện phải học để có điểm cao. Có nhiều giáo viên
cịn quan niệm rằng: tích hợp giáo dục kĩ năng sống là vơ hình dung làm nặng
thêm nội dung kiến thức bài học, biến dạng mơn học dưới hình thức đơn điệu
khơ cứng .
Có thể nói, Giáo dục cơng dân là mơn học có nhiều điều kiện thuận lợi để
tích hợp, giáo dục kĩ năng sống cho học sinh vì có nhiều kiến thức thực tế như:
đạo đức, pháp luật, kinh tế, xã hội. Thông qua tổ chức dạy học, đặc biệt là tiết
ngoại khố sẽ có nhiều cơ hội tích hợp, giáo dục kĩ năng sống cho các em học
sinh. Thế nhưng, một số giáo viên lại cho rằng: “ thực hành ngoại khố khơng
có kiến thức cơ bản, khơng quan trọng...” nên dạy cho qua chuyện. Giáo viên
thường dạy đối phó mà khơng theo một chủ đề, một mục đích nào cả, miễn sao
các hoạt động đó kéo dài hết 45 phút.
Để khắc phục những hạn chế trên khi tiến hành dạy bài này tôi đã sử dụng
một số phương pháp dạy học tích cực đan xen để giáo dục kỹ năng sống cho các
em. Với cách dạy này đã tạo được hứng thú cho học sinh và làm cho tiết học trở
nên nhẹ nhàng, thiết thực và bổ ích hơn.
Trong q trình dạy học tiết này tại trường tơi thấy có những thuận lợi và
khó khăn sau:
4

1. Thuận lợi:
-

Môn GDCD ở trường THPT rất thuận lợi cho việc giáo dục đa dạng

các kỹ năng sống cho học sinh.
-

Giáo viên môn GDCD hàng năm được tập huấn, được trang bị những

kiến thức về đổi mới phương pháp, về giáo dục kỹ năng sống nên để chuẩn bị
một bài dạy theo phương pháp mới là một việc làm khơng khó.
-

Nhà trường có trang thiết bị dạy học hiện đại đầy đủ như máy vi tính,

máy chiếu, loa …
-

Mạng internet được phổ biến rộng khắp đó cũng là điều kiện thuận lợi

để giáo viên có thể khai thác các thơng tin, các hình ảnh và các đoạn video
clip… để sử dụng vào bài giảng.
2. Khó khăn:
-

Trường tơi ở huyện miền núi, đôi khi mạng lưới điện không đảm bảo

nên phải chuẩn bị phương án hai. Đối với tiết này nếu khơng sử dụng máy chiếu
thì khó thực hiện đúng ý đồ và khó hấp dẫn.
-

Tại các lớp học chưa có máy chiếu, phịng học máy chiếu xa lớp học

nên học sinh đi lại mất thời gian, lộn xộn, thời gian ổn định tổ chức lâu làm ảnh
hưởng đến giờ dạy.
-

Để tìm kiếm những thơng tin, hình ảnh và các đoạn video…phù hợp

với tiết thực hành, ngoại khố thì phải mất khá nhiều thời gian, do đó địi hỏi
giáo viên phải có tính kiên trì.
Với lịng say mê nhiệt tình tơi đã từng bước khắc phục khó khăn trên để
thực hiện thành cơng tiết “Thực hành, ngoại khố với nội dung: giáo dục kỹ
năng sống”. Sau đây tôi xin mạnh dạn đưa ra một số kinh nghiệm mà tôi rút ra
được trong quá trình thực hiện.
II. Các biện pháp để giải quyết vấn đề
5


1. Kinh nghiệm trong việc xác định nội dung, phương pháp để dạy tiết
thực hành, ngoại khoá giáo dục kỹ năng sống
1.1 Về nội dung:
Để dạy tiết thực hành, ngoại khố “giáo dục kỹ năng sống” thì giáo viên có
thể tiến hành theo những cách thức và nội dung khác nhau, điều đó tuỳ thuộc
vào điều kiện và năng lực học sinh của từng trường. Nhưng quan trọng là các
giáo viên trong nhóm phải thống nhất nội dung và mục tiêu cần đạt trong tiết
thực hành, ngoại khố đó là gì?

Theo chúng tơi thì đây là tiết thực hành, ngoại khoá giáo dục về kỹ năng
sống đầu tiên của cấp học, vì vậy muốn “giáo dục kỹ năng sống” cho các em
trước hết giáo viên phải giúp các em hiểu được kỹ năng sống là gì, sau đó mới
hình thành cho các em một số kỹ năng sống cơ bản. Do đó, ở tiết thực hành,
ngoại khố chúng tơi đề cập đến hai nội dung:
Nội dung 1: Khái niệm kỹ năng sống.
Nội dung 2: Một số kỹ năng sống. ( phần trọng tâm):
a, Kỹ năng hợp tác
b, Kỹ năng tư duy phê phán.
c, Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn.
Nếu giáo viên chỉ dạy đơn thuần (theo phương pháp truyền thống) cho các
em hiểu thế nào là kỹ năng sống? Kỹ năng sống gồm có những kỹ năng nào?
Các kỹ năng đó nói lên điều gì?... Thì đó mới chỉ là việc giúp các em hiểu biết
về kỹ năng sống, như thế chưa đủ để hình thành cho các em về kỹ năng sống,
chưa phù hợp với mục tiêu bài dạy “giáo dục kỹ năng sống”. Kỹ năng sống
không thể được hình thành thơng qua việc nghe giảng mà phải thơng qua việc tổ
chức các hoạt động để học sinh được trải nghiệm qua các tình huống thực tế.
Học sinh chỉ có kỹ năng khi các em tự làm việc đó chứ khơng chỉ nói về việc đó.
6


Bởi thực tế cho thấy có những người có nhận thức đúng chưa chắc đã có hành vi
đúng. Ví dụ: như nhiều người biết hút thuốc lá có hại cho sức khoẻ, có thể dẫn
đến ung thư vịm họng, ung thư phổi… nhưng họ vẫn hút thuốc; có người là luật
sư, là cơng an… có nhiều hiểu biết về pháp luật mhưng vẫn vi phạm pháp luật…
Đó chính là vì họ thiếu kỹ năng sống.
Vì vậy, để dạy tiết này giáo viên nên đưa ra một số tình huống hoặc một
chủ đề nào đó gần gũi quen thuộc với cuộc sống hàng ngày để các em được trải
nghiệm qua các tình huống thực tế để hình thành một số kỹ năng sống cho các
em (Một số chủ đề như: Tình bạn, tình u, tơn sư trọng đạo, nói khơng với tiêu

cực trong thi cử, nói khơng với ma t, bạo lực học đường...).
* Với tôi, ở bài này tôi chọn chủ đề “Bạo lực học đường” và vận dụng
xuyên suốt cả bài học:
Sở dĩ tôi chọn chủ đề này bởi vì: Với chủ đề này giáo viên có thể giáo dục,
định hướng cho các em nhiều kỹ năng sống mà tơi cho là thiết thực nhất. Bên
cạnh đó, thời gian gần đây, dư luận xã hội đang lên án mạnh mẽ tình trạng bạo
lực học đường... của một bộ phận học sinh. Mọi người chưa hết bàng hoàng khi
chứng kiến cảnh những nữ sinh đánh nhau, trong khi có rất nhiều học sinh khác
chỉ đứng nhìn và dùng máy quay rồi tung lên mạng mà khơng hề can ngăn, hay
trình báo với người có chức trách ... Câu chuyện về giáo dục đạo đức, lối sống
cho học sinh không phải là mới, nhưng đang là yêu cầu cấp thiết đặt ra hiện nay.
Trong nhiều nguyên nhân dẫn đến các hành vi sai trái về đạo đức, lối sống, vi
phạm pháp luật của học sinh, bên cạnh trách nhiệm của gia đình, nhà trường và
xã hội, nguyên nhân sâu xa là do bản thân học sinh thiếu kĩ năng sống, thiếu
những kiến thức, suy nghĩ nông cạn, thiếu hiểu biết để giải quyết đúng đắn các
vấn đề trong cuộc sống.
1.2. Về phương pháp:

7


Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học mơn GDCD rất phong phú, đa
dạng, bao gồm cả phương pháp truyền thống (trực quan, giảng giải, vấn đáp...)
và các phương pháp hiện đại (như đóng vai, hoạt động nhóm, trị chơi, điều tra
thực tiễn, dự án...); bao gồm các hình thức: học theo lớp, theo nhóm và cá nhân;
học ở trong lớp, ngoài sân trường, vườn trường hoặc ở một địa điểm nào đó có
liên quan đến nội dung học tập.
Mỗi phương pháp và hình thức dạy học mơn GDCD đều có mặt mạnh và
mặt hạn chế riêng, phù hợp với từng loại bài riêng, từng khâu riêng của tiết dạy.
Vì vậy khơng nên q lạm dụng hoặc phủ định hồn tồn một phương pháp hoặc

hình thức dạy học nào. Cần biết lấy chỗ mạnh của phương pháp này để hạn chế
chỗ yếu của phương pháp kia nhằm phát huy tối đa sức mạnh tổng hợp của các
phương pháp dạy học. Do đó, điều quan trọng là giáo viên cần phải lựa chọn và
sử dụng kết hợp các phương pháp và hình thức dạy học một cách nhuần nhuyễn,
hợp lý.
* Trong bài này tôi sử dụng những phương pháp cơ bản như:
+ Phương pháp thảo luận nhóm
+ Phương pháp tình huống
+ Phương pháp trị chơi
Bên cạnh đó, tơi kết hợp một số câu hỏi vấn đáp để bổ trợ, khắc sâu kiến
thức cho học sinh.
Đối với những phương pháp này tuy khơng phải là mới và chưa có ai sử
dụng; tuy cũng là phương pháp thảo luận, phương pháp trò chơi, phương pháp
tình huống... nhưng mỗi người có một cách tiến hành khác nhau. Mỗi cách có
những ưu điểm và nhược điểm riêng. Qua dự giờ bạn bè đồng nghiệp, qua
những tiết tôi đã dạy... tôi rút ra một số kinh nghiệm để khắc phục một số nhược
điểm mà tôi và đồng nghiệp đã mắc phải.

8


2. Kinh nghiệm sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong tiết dạy
thực hành, ngoại khoá giáo dục kỹ năng sống
Phương pháp thảo luận nhóm là tổ chức cho học sinh bàn bạc, trao đổi
trong nhóm nhỏ.
Ưu điểm của phương pháp này là:
-

Kiến thức của học sinh sẽ giảm bớt tính chủ quan, phiến diện, làm tăng

tính khách quan khoa học;
-

Kiến thức trở nên sâu sắc, bền vững, dễ nhớ và nhớ nhanh hơn do được

giao lưu, học hỏi giữa các thành viên trong nhóm.
-

Rèn luyện được kỹ năng hợp tác, kỹ năng thể hiện sự tự tin...
Bên cạnh đó nếu giáo viên tiến hành khơng khoa học thì sẽ có nhiều

nhược điểm: lộn xộn, tốn nhiều thời gian, nhàm chán, một số em sẽ lợi dụng để
làm việc riêng mà khơng tham gia cùng với nhóm, hiệu quả khơng cao...
Do đó, để sử dụng phương pháp này hiệu quả giáo viên phải hiểu được bản
chất của phương pháp; phải có cách tiến hành đúng, chặt chẽ và nhuần nhuyễn...
* Để phát huy hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm tôi đã rút ra một
số kinh nghiệm như sau:
-

Giáo viên đặt câu hỏi phải có tính chất kích thích tư duy, nội dung câu

trả lời khơng có trong sách giáo khoa. Bên cạnh đó, nếu giáo viên sử dụng
phương pháp này nhiều ở các bài dạy thì ở mỗi bài giáo viên nên thay đổi bằng
nhiều dạng câu hỏi, để học sinh có thể trình bày nội dung dưới nhiều hình thức
khác nhau: đóng vai, bằng lời, viết hoặc vẽ tranh... Nếu lúc nào cũng trình bày
bằng viết thì sẽ tạo cảm giác nhàm chán.
-

Trong thời gian học sinh thảo luận theo nhóm, giáo viên cần đi vịng

quanh các nhóm và lắng nghe ý kiến của học sinh, nhắc nhở về thời gian và giúp
đỡ cho các em- nếu cần thiết.
9


-

Hết giờ giáo viên yêu cầu tất cả các nhóm treo kết quả lên để tránh tình

trạng một số nhóm làm thêm bài ngoài thời gian quy định. Như thế vừa mất tập
trung, vừa không đảm bảo công bằng giữa các nhóm.
-

Đại diện các nhóm lên trình bày.

-

Sau khi các nhóm trình bày xong giáo viên sử dụng thêm một số câu

hỏi vấn đáp để bổ trợ, khắc sâu kiến thức.
-

Cuối cùng giáo viên nhận xét bổ sung ý kiến, giáo viên chốt lại vấn đề

cơ bản để học sinh biết được trong phần này mình cần nắm được những vấn đề
gì.
Với những kinh nghiệm trên đây tơi đã khắc phục phần nào những nhược
điểm của phương pháp này và đem lại hiệu quả cao.
* Phương pháp thảo luận nhóm có thể giáo dục được nhiều kỹ năng
sống khác nhau, với tôi trong tiết dạy này tôi sử dụng phương pháp thảo luận

nhóm để dạy nội dung 2 “Một số kỹ năng sống”: kỹ năng hợp tác và kỹ năng
tư duy phê phán. Tôi đã tiến hành trong thời gian 18 phút và làm như sau:
-

Giáo viên chiếu một đoạn video clip về bạo lực học đường: hai học

sinh nữ đánh nhau và một nhóm bạn đứng reo hị cổ vũ- trong khoảng thời gian
1 phút.
-

Sau khi chiếu đoạn video clip giáo viên chia lớp thành 4 nhóm.

-

Giáo viên chiếu câu hỏi chung cho cả 4 nhóm:

Các em hãy cho biết suy nghĩ của mình qua những hình ảnh trên?
-

Để tránh sự nhàm chán giáo viên phát bảng phụ cho 4 nhóm có vẽ sẵn

hình cái cây chưa có lá (như hình vẽ):

10


- Giáo viên đưa ra yêu cầu:
+ Thời gian thảo luận 3 phút.
+ Các em hãy vẽ tiếp các lá cây; trong mỗi lá cây các em ghi một ý
kiến; các ý phải ngắn gọn, súc tích, khơng được trùng nhau.

+ Nhóm nào vẽ được cái cây đẹp nhất, có nhiều lá nhất (có nhiều ý
đúng nhất) nhóm đó sẽ chiến thắng.
- Các nhóm tiến hành thảo luận.
-

Các nhóm lên treo kết quả, giáo viên cử (hoặc xung phong) đại diện 2

nhóm lên trình bày.
-

Giáo viên và cả lớp xem qua kết quả 2 nhóm cịn lại.

11


-

Giáo viên nhận xét, kết luận.

-

Giáo viên sử dụng một số câu hỏi bổ trợ:

12


-

Câu hỏi 1: (Giáo viên hỏi nhóm có kết quả tốt nhất)

Nhờ đâu mà các em đạt dược kết quả đó? Các em hãy chia sẻ kinh nghiệm
cho những nhóm khác được không?
-

HS: Nhờ sự hợp tác tốt giữa các thành viên: Bạn A vẽ giỏi, bạn B viết

chữ đẹp và có nhiều bạn có ý kiến hay…
-

Giáo viên kết luận: Như vậy nhóm nào có tinh thần hợp tác tốt thì sẽ

có kết quả cao hơn. Qua đó, trong học tập cũng như trong cơng việc chúng ta
nên có tinh thần hợp tác với nhau bởi vì mỗi người mạnh về một hoặc một số
lĩnh vực nhất định. Sự hợp tác sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp để có kết quả tốt
hơn. Mặt khác, sự hợp tác tốt sẽ tránh được sự bất hoà, mâu thuẫn trong cuộc
sống.
-

Giáo viên đưa ra VD: Hai bạn ở lớp 10B10 và10B8 trong giờ học thể

dục vì giành nhau quả bóng đã dẫn đến đánh nhau. Nếu hai bạn không giành
nhau mà có sự hợp tác cùng nhau thì sẽ khơng xẩy ra mâu thuẫn.
-

Câu hỏi 2: Như vậy, qua hoạt động vừa rồi chúng ta thực hiện kỹ

năng gì?
-

HS:.. Kỹ năng hợp tác.

-

Câu hỏi 3: Vậy theo các em thế nào là kỹ năng hợp tác?

-

HS…

-

Giáo viên kết luận (HS ghi bài):

Kỹ năng hợp tác là khả năng cá nhân biết chia sẻ trách nhiệm, biết cam
kết và cùng làm việc có hiệu quả với những thành viên khác trong nhóm.
-

Câu hỏi 4: Vậy để ngăn chặn tình trạng bạo lực học đường, là học

sinh chúng ta cần phải làm gì?
-

HS...

13


-

GV: Phải lên án những người có hành vi tương tự như thế, bên cạnh đó

để tránh tình trạng bạo lực học đường ngoài những giờ học tập căng thẳng, mệt
mỏi chúng ta nên tham gia vào các hoạt động bổ ích như: văn hố- văn nghệ,
TD- TT, đền ơn đáp nghĩa, các phong trào đoàn thể...
* Giáo viên chuyển ý: Qua hoạt động thảo luận nhóm trên nhìn chung các
nhóm đã biết phân tích, so sánh đối chiếu, lí giải các thông tin thu thập được.
Đặc biệt các em đã nhận định được mặt tiêu cực của vấn đề và có thái độ phê
phán rất nghiêm túc. Ví dụ như: đáng lên án, thiếu kỹ năng sống, không thể chấp
nhận, mất nhân tính, thơ bạo, xem thường pháp luật... Những việc làm đó chúng
ta gọi là kỹ năng tư duy phê phán.
-

Câu hỏi 5: Vậy theo các em thế nào là kỹ năng tư duy phê phán?

-

HS…

-

Giáo viên kết luận (HS ghi bài):

Kỹ năng tư duy phê phán là khả năng phân tích một cách khách quan và
tồn diện các vấn đề, sự vật, hiện tượng… xảy ra. Để từ đó biết lên án những
hiện tượng tiêu cực.
-

Giáo viên: Như vậy, qua hoạt động thảo luận nhóm trên bên cạnh “kỹ

năng hợp tác” các em còn thực hiện “kỹ năng tư duy phê phán”.

-

Câu hỏi 6: Vậy theo các em trong cuộc sống nếu thiếu kỹ năng tư

duy phê phán thì sẽ như thế nào?
- HS...
-

Giáo viên: Nếu một người thiếu kỹ năng tư duy phê phán thì họ sẽ

khơng xác định được đâu là mặt tích cực, đâu là mặt hạn chế của vấn đề và sẽ
không biết điều chỉnh hành vi của mình theo hướng tích cực.

14


Ví dụ: Qua đoạn video clip trên nếu em nào tỏ ra bàng quan, dửng dưng
trước sự việc đó thì chắc chắn em đó sẽ dễ dàng thực hiện những hành vi tương
tự như vậy.
-

Giáo viên kết luận: Như vậy, rèn luyện kỹ năng tư duy phê phán cũng

là một việc làm hết sức cần thiết, nhất là trong xã hội hiện đại ngày nay khi mà
con người phải đối mặt với nhiều vấn đề gay cấn của cuộc sống, luôn phải xử lý
nhiều thông tin đa dạng, phức tạp… thì kỹ năng tư duy phê phán càng trở nên
quan trọng đối với mỗi cá nhân.
(Giáo viên lưu ý: Qua hoạt động thảo luận nhóm cịn rèn luyện cho các em
nhiều kỹ năng khác nữa như: kỹ năng quản lý thời gian, kỹ năng thể hiện sự tự
tin… Nhưng giáo viên không nên nêu ra quá nhiều kỹ năng làm nặng kiến thức

mà khơng có điểm nhấn).
3. Kinh nghiệm sử dụng phương pháp giải quyết vấn đề trong tiết dạy
thực hành, ngoại khoá giáo dục kỹ năng sống
Giải quyết vấn đề là các q trình xem xét, phân tích những vấn đề đang
tồn tại và xác định các bước nhằm cải thiện tình hình, giúp học sinh vạch ra
những cách thức giải quyết vấn đề, tình huống cụ thể gặp phải trong đời sống
hàng ngày. Dạy học giải quyết vấn đề nhằm phát triển tư duy sáng tạo, năng lực
giải quyết vấn đề của học sinh. Học sinh được đặt trong một tình huống có vấn
đề, thơng qua việc giải quyết vấn đề giúp học sinh lĩnh hội kiến thức, kỹ năng
và phương pháp nhận thức.
Ưu điểm của phương pháp này là:
-

Giúp học sinh biết cách giải quyết tích cực, hiệu quả những khó khăn,

thách thức của cuộc sống thực tiễn để có một cuộc sống chất lượng, an tồn và
lành mạnh.
-

Giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo, tư duy phê phán và kỹ năng

ra quyết định.
15


-

Huy động được sự tham gia của học sinh.

Bên cạnh đó hạn chế của phương pháp này là: Có thể bị lạc đề, mất nhiều

thời gian...
* Để phát huy những ưu điểm và khắc phực những những mặt hạn chế
tôi đã rút ra một số kinh nghiệm cho phương pháp này như sau:
-

Để đảm bảo thời gian và để học sinh xác định đúng vấn đề, câu hỏi

giáo viên đưa ra phải rõ ràng, khơng q khó; tình huống khơng quá dài, phải
gần gũi với cuộc sống. Khi học sinh xác định sai vấn đề, giáo viên có thể gợi ý
để các em hiểu rõ hơn tình huống đặt ra.
-

Khi học sinh đưa ra các giải pháp giáo viên nên liệt kê tóm tắt các ý

kiến lên bảng để các em dễ dàng so sánh và lựa chọn giải pháp tối ưu nhất.
* Với phương pháp này, tôi áp dụng để dạy mục 2: “kỹ năng giải quyết
mâu thuẫn” như sau ( tôi đã tiến hành trong thời gian 10 phút):
-

Giáo viên chiếu tình huống và câu hỏi:

Tình huống: Tuấn học sinh lớp 10 H là thành viên trong đội quản lý nề
nếp. Trong giờ sinh hoạt 15 phút, Tuấn đi kiểm tra nề nếp các lớp. Hơm đó
do đứng ngồi cửa lớp nhìn vào nên Tuấn đã ghi nhầm Minh ở lớp 10 I
không đi dép quai hậu. Sau khi nghe các bạn cùng lớp lớp kể, giờ ra chơi
Minh cùng một số người bạn của Minh đến lớp 10 H gặp Tuấn… Minh gọi
Tuấn ra và hỏi về sự việc, Tuấn chưa kịp trả lời thì Minh cùng một số
người bạn đã vào đánh Tuấn tới tấp.
Câu hỏi: 1. Em có ý kiến như thế nào về cách xử sự của Minh?
2. Nếu em là Minh em sẽ xử sự như thế nào?

-

Cả lớp nghiên cứu và thảo luận tình huống.

-

Giáo viên cử một em lên làm thư ký.

16


-

Thư ký liệt kê lên bảng các cách xử sự mà các bạn đưa ra.

-

Cả lớp bình chọn cách giải quyết hay nhất .

-

Giáo viên kết luận: Chúng ta không đồng tình với cách xử sự trên của

Minh. Bởi vì trong trường hợp này do Tuấn nhầm lẫn chứ không phải là Tuấn cố
tình.
Trong tình huống trên Minh khơng nên nóng vội, trước hết Minh gặp
Tuấn để giải thích cho Tuấn hiểu, nếu Tuấn khơng tin thì Minh có thể nhờ bạn
lớp trưởng đến giải thích hộ, vì trong lớp nên bạn lớp trưởng là người biết được
điều này...
-

Giáo viên sử dụng câu hỏi bổ trợ:

Câu hỏi 1: Qua việc giải quyết tình huống trên chúng ta đã thực hiện kỹ
năng gì?
-

HS…

-

Giáo viên kết luận: Qua việc giải quyết tình huống trên chúng ta đã

được thực hiện “kỹ năng giải quyết mâu thuẫn”.
(Có thể học sinh sẽ liệt kê nhiều kỹ năng khác nhau nhưng giáo viên chỉ nhấn
mạnh đến “Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn”).
Câu hỏi 2: Vậy thế nào là kỹ năng giải quyết mâu thuẫn?
- HS…
- Giáo viên kết luận (học sinh ghi):
Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn là khả năng con người nhận thức được
nguyên nhân nảy sinh mâu thuẫn và giải quyết những mâu thuẫn đó với thái độ
tích cực, khơng dùng bạo lực, thoả mãn được nhu cầu và quyền lợi các bên và
giải quyết cả mối quan hệ giữa các bên một cách hồ bình.

17


Giáo viên chốt: Như vậy trong cuộc sống nếu chúng ta biết cách giải quyết
mâu thuẫn thì sẽ tránh được những xung đột, tranh cãi, mọi quan hệ, mọi công
việc sẽ trở nên tốt đẹp hơn.

4. Kinh nghiệm sử dụng phương pháp trị chơi trong tiết dạy thực hành,
ngoại khố giáo dục kỹ năng sống
Phương pháp chơi trò chơi là phương pháp tổ chức cho học sinh tìm hiểu
một vấn đề hay thể nghiệm những hành động, những thái độ, những việc làm
thơng qua một trị chơi nào đó. Giúp các em hình thành được niềm tin vào hành
vi tích cực, tạo ra động cơ bên trong cho những hành vi ứng xử trong cuộc
sống... Thơng qua trị chơi, việc học được tiến hành một cách nhẹ nhàng, sinh
động, không khô khan nhàm chán, học sinh được lôi cuốn vào quá trình học tập
một cách tự nhiên, hứng thú, và có tinh thần trách nhiệm, đồng thời giải trừ
được mệt mỏi căng thẳng trong học tập... Tuy nhiên bên cạnh mặt ưu điểm cịn
có mặt hạn chế đó là trong q trình chơi, học sinh có thể ồn ào, ham vui, kéo
dài thời gian, nếu trị chơi khơng phù hợp hoặc tổ chức khơng tốt thì ý nghĩa
giáo dục của trị chơi có thể bị hạn chế.
* Để phát huy những ưu điểm và khắc phực những những mặt hạn chế
tôi đã rút ra một số kinh nghiệm chung cho phương pháp này như sau:
-

Để có các trị chơi hấp dẫn, mới lạ giáo viên phải có q trình theo dõi,

sưu tầm, tích luỹ các trị chơi từ các kênh truyền hình, từ mạng internet và khi
soạn bài giáo viên có thể vận dụng một trong các trị chơi đó.
-

Giáo viên vận dụng các trò chơi phải phù hợp với nội dụng bài học và

phải có tính giáo dục đối với học sinh. .
* Ở bài này tôi vận dụng trò chơi “ai là triệu phú”, tiến hành trong thời gian
khoảng 9 phút như sau:
Công tác chuẩn bị:

18


-

Để thiết kế trị chơi này trước hết tơi vào mạng để tải phần mềm “ai là

triệu phú” .

-

Tiếp theo, tôi chuẩn bị hệ thống câu hỏi trắc nghiệm và phương án trả

lời. Trong bài này tôi sử dụng phương pháp trò chơi vừa để rèn luyện kỹ năng,
vừa để củng cố kiến thức bài học nên câu hỏi có tính chất đơn giản, khơng q
khó đối với các em. Câu hỏi là những tình huống thường gặp trong cuộc sống và
những câu có tính chất kiểm tra lại kiến thức mà các em vừa học xong.
-

Với bài này tôi chuẩn bị một “bộ” câu hỏi như sau:
Dạng câu hỏi thứ nhất: giành cho các ứng cử viên ( cả lớp cùng tham

gia):
Hãy sắp xếp nhanh các dữ kiện theo một logic duy nhất đúng để được một
câu tục ngữ:
A. Thì đen

B. Thì rạng

C Gần đèn

D.Gần mực

(Thứ tự đúng là: D- A- C- B)

19


Dạng câu hỏi thứ hai: Giành cho người chơi:
1. Khi chứng kiến cảnh bạo lực học đường em nên làm gì?
A. Đứng xem khơng làm gì cả

B. Quay phim

C. Cổ vũ, hô hào

D. Can ngăn hoặc báo cho người lớn.

2. Giả sử em đang hút thuốc ở cầu thang có một người bạn khuyên em
không nên hút thuốc em sẽ như thế nào?
A. Bỏ đi nơi khác hút

B.Không quan tâm, vẫn tiếp tục hút

C.Tắt thuốc, đi vào lớp

D. Doạ đánh bạn.

3. Khi có một bạn nào đó nói xấu về mình chúng ta nên giải quyết theo quy
trình nào sau đây để có kết quả tốt nhất

A. Giải thích- tìm hiểu- lắng nghe

B. Tìm hiểu- lắng nghe- giải thích

C. Tìm hiểu- giải thích- đánh bạn

D. Tìm hiểu- đánh bạn- giải thích

4. Có một nhóm bạn thân rủ em đánh nhau với một bạn ở lớp khác em sẽ
xử sự như thế nào?
A. Đi theo nhưng không đánh

B. Từ chối

C. Đồng ý

D. Khuyên ngăn bạn.

5. Khi em vi phạm bị bạn cán sự lớp ghi vào sổ em nên xử sự như thế nào?
A. Đánh bạn

B. Xin tha thứ

C. Phản đối

D. Chấp nhận và sửa chữa

6. “Kỹ năng sống là khả năng (...) bản thân mỗi người”. Em hãy điền từ cịn
thiếu vào (...)
A. Ứng phó

B. Làm chủ

C. Ứng xử

D. Xử lý

20


7. Biểu hiện của kỹ năng hợp tác là:
A. Tôn trọng mục tiêu chung của nhóm

B. Đồn kết, thơng cảm, chia sẻ

C. Biết lắng nghe, tôn trọng, xem xét các ý kiến

D. Tất cả

8. Yêu cầu trước hết của kỹ năng giải quyết mâu thuẫn là:
A. Luôn kiềm chế cảm xúc

B. Tránh bị khích động, nóng vội

C. Giữ bình tĩnh để tìm nguyên nhân mâu thuẫn

D. Tất cả

9. Kỹ năng tư duy phê phán rất cần thiết để con người có thể đưa ra được
những quyết định, những (...) phù hợp.

A. Việc làm

B. Suy nghĩ

C. Cách giải quyết

D. Hành động

10. Trong tiết học hôm nay đã rèn luyện cho các em những kỹ năng cơ bản
nào?
A. Giải quyết mâu thuẫn
C. Hợp tác
-

B. Tư duy phê phán
D. Tất cả

Sau đó, tơi nhập hệ thống câu hỏi và các phương án trả lời vào chương

trình.
Tiến hành trên lớp:
-

Giáo viên giới thiệu qua về trò chơi.

Luật chơi như sau:
-

Các ứng cử viên (cả lớp) sẽ tham gia trả lời 1 câu hỏi nhanh . Người

có câu trả lời chính xác và nhanh nhất sẽ được chọn làm người chơi chính thức.
-

Người chơi sẽ trả lời lần lượt 10 câu hỏi, mỗi câu trả lời đúng người

chơi sẽ được 1 điểm, nếu trả lời sai thì sẽ phải về chỗ và giành lượt chơi cho
các ứng cử viên khác.
21


Người chơi sẽ có 2 sự trợ giúp:
Trợ giúp 1: 50/50
Trợ giúp 2: Tham khảo ý kiến khán giả (cả lớp)
- Tùy vào thời gian cụ thể để kết thúc trò chơi
- Cuối cùng giáo viên kết luận: Như vậy, trong cuộc sống có rất nhiều kỹ
năng sống khác nhau mà trong tiết học này chúng ta không thể rèn luyện hết
được. Để theo kịp với xu thế phát triển của xã hội, để thành công trong cuộc
sống, mỗi chúng ta khơng chỉ trang bị cho mình những kiến thức về văn hố mà
cịn phải trang bị cho mình các kỹ năng sống . Để đạt được điều đó chúng ta cần
rèn luyện kỹ năng sống không chỉ ở trong các tiết học, mà chúng ta cần phải rèn
luyện mọi lúc, mọi nơi; rèn luyện thường xuyên, rèn luyện suốt đời.
5. Kinh nghiệm sử dụng phương pháp vấn đáp trong tiết dạy thực hành,
ngoại khoá giáo dục kỹ năng sống
Phương pháp vấn đáp (đàm thoại) là phương pháp dạy học trong đó giáo
viên đặt ra câu hỏi để học sinh trả lời, hoặc học sinh có thể tranh luận với nhau,
ngay cả với giáo viên, qua đó học sinh lĩnh hội được nội dung bài học , bên cạnh
ưu điểm giúp học sinh làm sáng tỏ một vấn đề nào đó, tự lực phát hiện ra kiến
thức mới, giúp học sinh có được niềm vui của sự khám phá, trưởng thành thêm
một bước về tư duy thì phương pháp này cịn có những nhược điểm là làm cho
lớp học trầm, học sinh nhút nhát không dám hoặc không chịu xung phong,

khơng phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh, làm cho bài dạy
nhàm chán, đơn điệu.
* Để phát huy những ưu điểm và khắc phục những hạn chế của phương
pháp này tôi rút ra một vài kinh nghiệm như sau:
- Câu hỏi đặt ra phải sát với nội dung bài học, khơng q khó đối với học
sinh để tạo hứng thú cho các em.

22


-

Câu hỏi vấn đáp có thể dùng để đặt vấn đề mở đầu cho bài học, cũng

có thể dùng để làm sáng tỏ nội dung (chủ yếu), để bổ trợ cho các phương pháp
khác, hay dùng để củng cố bài học…tuỳ vào từng nội dung mà giáo viên vận
dụng phương pháp này một cách phù hợp.
* Tôi đã vận dụng phương pháp vấn đáp vào bài này như sau:
Tôi vận dụng để đặt vấn đề (trong thời gian 1 phút):
-

GV hỏi: Em có nhận xét gì về tình trạng bạo lực học đường hiện

nay?
-

HS: Tình trạng bạo lực học đường ngày một gia tăng…

-

GV: Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó do một bộ

phận các em học sinh thiếu kỹ năng sống. Vậy kỹ năng sống là gì? Bài học hơm
nay sẽ giúp chúng ta rèn luyện một số kỹ năng sống thông qua chủ đề “ Bạo lực
học đường”.
Tôi vận dụng để dạy mục 1: Khái niệm kỹ năng sống (trong thời gian 5 phút)...
-

Giáo viên: Theo các em kỹ năng sống là gi?

-

HS:…

-

Giáo viên: Có nhiều quan niệm khác nhau về kỹ năng sống, nhưng

chúng ta có thể hiểu:
-

Giáo viên giảng (HS ghi): Kỹ năng sống là khả năng làm chủ bản thân

của mỗi người, khả năng ứng xử phù hợp với người khác và với xã hội, khả
năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống.
Bên cạnh đó tơi vận dụng phương pháp vấn đáp để bổ trợ cho một số phương
pháp dạy học tích cực khác như:
-

Ở phương pháp thảo luận nhóm: Sau khi các nhóm trình bày, giáo viên

nhận xét xong, tôi vận dụng kết hợp một số câu hỏi vấn đáp sau:

23


+ Nhờ đâu mà các em đạt được kết quả đó?
+ Các em hãy chia sẻ kinh nghiệm cho những nhóm khác được
khơng?
+ Như vậy chúng ta vừa thực hiện kỹ năng gì?...
-

Ở phương pháp tình huống (phương pháp giải quyết vấn đề) tôi vận

dụng kết hợp một số câu hỏi vấn đáp sau:
+ Qua việc giải quyết tình huống trên chúng ta được thực hiện kỹ
năng gì?
+ Vậy kỹ năng giải quyết mâu thuẫn là gì?...
Hay ở trị chơi “Ai là triệu phú” tôi đã sử dụng rất nhiều câu hỏi giành cho
các ứng cử viên và người chơi…
Và nhiều câu hỏi khác nữa như tơi đã trình bày ở phần trên 2.1, 2.2, 2.3.
Qua đó tơi nhận thấy rằng, nếu khơng có sự kết hợp các phương pháp dạy
học tích cực với phương pháp vấn đáp thì sẽ khơng nhấn mạnh, khắc sâu được
vấn đề, khơng có sự kết nối giữa hoạt động với nội dung. Do đó, việc kết hợp
giữa các phương pháp dạy học là một việc làm hết sức cần thiết.
III. Những kết quả đạt được
Sau khi dạy một số lớp với phương pháp dạy học truyền thống và một số
lớp với phương pháp dạy học tích cực tơi đã thu được một số kết quả sau:
Các lớp dạy theo phương pháp truyền thống:
Lớp

Xếp loại
Số lượng
Tỷ lệ (%)

10B7
G

K
5
18
11,1 40

TB
22
49

10B8
Y
0
0

G
3
6,6

K
TB
Y
G
12

25
5
4
26,6 55,5 11,1 8,9

10B10
K
TB
Y
10
26
5
22,2 57,7 11,1

Các lớp dạy theo phương pháp tích cực:
24


Lớp
Xếp loại
Số lượng
Tỷ lệ (%)

10B9
G
18
40

10B13

K
TB
Y
20
7
0
44,4 15,5 0

G
K
12
18
26,6 40

TB
Y
15
0
33,3 0

10B11
G
K
TB
Y
14
21
10
0
31,1 46,6 22,2 0

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận:
Trên cơ sở trình bày nội dung trên tơi thấy rằng việc sử dụng các phương
pháp dạy học tích cực như: thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề, vấn đáp, trị
chơi… vào bài dạy đã đem lại hiệu qủa cao trong việc hình thành kỹ năng sống
cho học sinh. Khơng chỉ vận dụng đối với bài “Thực hành ngoại khoá: Giáo dục
kỹ năng sống” này mà đối với các bài dạy khác khi giáo viên sử dụng các
phương pháp dạy học tích cực sẽ tạo điều kiện, cơ hội cho học sinh được thực
hành trải nghiệm kỹ năng sống trong quá trình học tập. Với cách tiếp cận này, sẽ
không làm nặng nề, quá tải thêm nội dung bài học, mà ngược lại còn làm cho
các giờ học trở nên nhẹ nhàng hơn, thiết thực và bổ ích hơn đối với học sinh.
Tuy nhiên, kỹ năng sống rất phong phú, đa dạng và mang đặc trưng vùng,
miền. Việc sử dụng phương pháp và kỹ thuật dạy học cũng rất đa dạng, tuỳ
thuộc vào hồn cảnh, điều kiện dạy học cụ thể. Vì vậy giáo viên cần vận dụng
một cách linh hoạt, sáng tạo cho phù hợp với nhu cầu, trình độ của học sinh và
đặc điểm, hoàn cảnh cụ thể của nhà trường và địa phương.
Trong hệ thống các môn khoa học thì mơn GDCD có vai trị rất lớn trong
việc hình thành kĩ năng sống cho học sinh. Nó trang bị cho các em những kiến
thức, giá trị, thái độ và kỹ năng phù hợp.
Thế nhưng, cho tới nay việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong mơn
học cịn bị coi nhẹ- một trong những nguyên nhân cơ bản làm cho đạo đức, tư
cách, lối sống của một bộ phận học sinh đang xuống cấp ở mức báo động, đe
doạ đến sự phát triển nhân cách của học sinh.
25