BÁO CÁO THỰC TẬP-YẾU TỐT KINH TẾ TRONG RẠN NỨT QUAN HỆ VIỆT TRUNG GIAI ĐOẠN 1972-75-PHÂN TÍCH CÁC NGUỒN LƯU TRỮ CỦA VIỆT NAM



1




YU T KINH T TRONG RN NT QUAN H VIT TRUNG
GIAI ON 1972-75: PHÂN TÍCH CÁC NGUN LU TR CA
VIT NAM
Ngun: Kosal Path (2011). “The Economic Factor in the Sino-Vietnamese Split, 1972–75:
An Analysis of Vietnamese Archival Sources, Cold War History, 11:4, 519-555.
Biên dch & Hiu ính: Nguyn Th Bo Trân

Da trên ngun tài liu lu tr cha c khai thác ca Vit Nam, bài vit này
xem xét tác ng ca vic Trung Quc ct gim dn dn vin tr kinh t cho các
n lc chin tranh và phc hi kinh t ca Vit Nam Dân ch Cng hòa (DCCH)
và tác ng ca nó ti quan h Vit Nam – Trung Quc t nm 1972 n nm
1975. Trong khi vic Trung Quc ct gim vin tr cho Vit Nam DCCH trong
giai on này ch yu do tm quan trng ca Bc Vit Nam gim sút trong
chin lc an ninh ca Trung Quc cùng vi vic Trung Quc gp khó khn
kinh t ch yu do cuc Cách mng Vn hóa thm khc trong giai on 1966-
1969 gây ra thì các phn ng và các chính sách áp tr ca Hà Ni bt ngun
t nhn thc ã bén r sâu ca Hà Ni v s không chân thành và n ý ca Bc
Kinh mun kim gi Vit Nam  th yu. Mâu thun gia Vit Nam và Trung
Quc phát sinh sau nm 1975 là iu không th tránh khi; các lãnh o Hà
Ni ra sc a ra các n lc ngoi giao nh m ci thin quan h kinh t vi Bc
Kinh trong nm 1975 vì h nhn rõ tm quan trng ca các khon vin tr kinh
t và các hip !nh th∀ng mi u ãi ca Bc Kinh i vi k hoch nm nm
ln th nh#t (1976-80). Tuy nhiên, vic Bc Kinh gi lp tr∃ng không thay %i,

quyt !nh g#p rút ct toàn b vin tr, a ra các bin pháp trng pht kinh t
gây b#t li cho k hoch nm nm ln th nh#t ca Vit Nam vào cui nm
1975, ng th∃i tng vin tr quân s cho Campuchia Dân ch, t#t c ã y
Hà Ni nghiêng gn h∀n v phía Matxc∀va.
#59

20/09/2013
 

2

Gii thiu
Trong sut cuc Chin tranh Vit Nam t nm 1965 n 1973, không th ph nhn vin tr
quân s và kinh t quy mô ln ca Trung Quc cho Bc Vit Nam là công c chính trong
chính sách Vit Nam ca Trung Quc, là ngun nh hng quan trng nht ca Bc Kinh
i vi Hà Ni.
1
Lãnh o Bc Kinh s dng vin tr to ln ca Trung Quc cho Bc Vit
Nam nh òn by  gii quyt s không nht quán và mâu thun v ý thc h ca Trung
Quc, ó là mt mt Trung Quc mun t c hp tác chin lc vi Hoa K, mt mt c
gng xua tan n i lo s b b! r∀i ca Hà Ni c#ng nh ngn chn Hà Ni b lôi kéo v qu∃
o ca Liên Xô.
2
Theo tit l ca các ngun thông tin t phía Trung Quc, xu hng chung
ca vin tr Trung Quc cho Bc Vit Nam là gim sút trong giai on 1968-70, sau ó tng
lên trong hai nm 1971, 1972, sau ó li gim sau khi ký Hip nh Hòa bình Paris vào
tháng Giêng nm 1973. Xu hng này tip tc cho n sau nm 1975 và sau ó st gim sâu
vào tháng 11 nm 1975 khi Bc Kinh quyt nh ct vin tr cho Hà Ni xung còn không
áng k. %áng lu ý là nh hc gi Li Danhui c#ng nh nh&ng ng∋i khác ã ch( rõ:
[T nm 1971 n 1973], dù Trung Quc và Hoa K ci thin áng k quan h song

ph∀ng, ây c#ng li là giai on Trung Quc vin tr cho Vit Nam nhiu nht, t)ng
cng tr giá 9 t∗ Nhân dân t… Nu so sánh gói vin tr Trung Quc cung cp cho Bc
Vit Nam trong giai on 1971-1975 vi các gói vin tr trong giai on 1965-1970 thì
rõ ràng Trung Quc không h gim vin tr cho Bc Vit Nam sau khi Trung Quc và
Hoa K hòa gii quan h, mà thc s con s vin tr ã tng lên.
3

Các công trình nghiên cu hàng +u da trên ngun t liu t Trung Quc, bao gm Mao’s
China and the Cold War [Trung Quc ca Mao và Chin tranh Lnh] ca tác gi Chen Jian
và China and the Vietnam Wars, 1950–1975 [Trung Quc và Chin tranh Vit Nam, 1950 –
1975] ca tác gi Qiang Zhai u ng h cho lun im trên. Tôi không phi không ng
tình vi các phát hin ca nh&ng hc gi này cho r,ng cam kt vin tr ca Bc Kinh i vi
Bc Vit Nam vn tng áng k ngay c sau khi Trung Quc và Hoa K xích li g+n nhau
vào tháng 2 nm 1972. Tuy nhiên, các công trình này tit l rt ít v bn cht và mc  bt
ng gi&a Vit Nam và Trung Quc v vn  x lý và thc hin các cam kt vin tr kh)ng
l ca Bc Kinh cho Bc Vit Nam t na sau nm 1972. Thc t, bài vit này b) sung các
phát hin ca các hc gi trên b,ng cách cho thy mt bc tranh khác nhìn t phía Hà Ni.
Bài vit này cho thy vic cung cp vin tr ca Bc Kinh không nh&ng không h suôn s− là
còn là nguyên nhân chính gây xích mích, thm chí i +u nhau gi&a hai phía, làm cho mi
quan h vn cng th.ng gi&a Hà Ni và Bc Kinh càng tr nên xu i trong giai on 1973-
1975. H qu t hi nht ca vic này là Hà Ni nghi ng∋ các lãnh o Bc Kinh không chân
thành trong vic ha chuyn tip hàng vin tr thit yu t các nc xã hi ch ngh/a khác,
c bit là Liên Xô, cho min Bc Vit Nam, và r,ng Trung Quc ch yu ly nguyên nhân
khó khn kinh t làm làm cái c  ct gim áng k các d án do Trung Quc tài tr c#ng
nh cung cp vin tr ca Trung Quc cho Bc Vit Nam. Khi vic st gim vin tr thc



3

s xy ra, Hà Ni quy vic gim vin tr ca Bc Kinh cho Bc Vit Nam là do Trung Quc
có ch ý kim gi& Vit Nam  th yu.
%óng góp chính ca bài vit này cho vn liu hin có gm ba khía cnh. Th nht,
dù h+u ht các hc gi u tha nhn r,ng các lãnh o ca hai nc tip tc gia tng phàn
nàn xung quanh vn  cung cp vin tr ca Trung Quc và vic Vit Nam s dng các
khon vin tr này nhng không có công trình nào n nay gii thích +y  và chi tit v s
thay )i ý nh ca Bc Kinh i vi nh&ng cam kt vin tr trong quá kh dành cho Bc
Vit Nam sau khi ch tch Mao t c mc tiêu chính sách ngoi giao ti cao ca mình là
xích li g+n h∀n vi Hoa K vào tháng 2 nm 1972. Th hai, các ngun t liu mi t Liên
Xô và Trung Quc ã cung cp cho chúng ta nhn thc mi v bt hòa gi&a Liên Xô và
Trung Quc trong vic vin tr cho Bc Vit Nam trong sut cuc chin tranh Vit Nam, t
nh&ng bt ng gi&a hai nc quanh vic Liên Xô gia tng s can d vào Vit Nam sau nm
1965 cho n vic x lý vn  quá cnh hàng vin tr t Liên Xô và các nc khác cho Bc
Vit Nam qua ng Trung Quc trong sut giai on 1970-1972.
4
Tuy nhiên chúng ta bit rt
ít v mâu thun gi&a Trung Quc và Vit Nam v vn  vin tr ca Trung Quc trong giai
on 1972-1975, c coi là giai on cha sáng t! nht trong vic nghiên cu quan h
Vit– Trung. Bài vit này s0 góp ph+n làm sáng t! giai on này. Cui cùng, nghiên cu này
em n nh&ng nhn thc mi v suy ngh/ ca Hà Ni, ph+n ln vng bóng trong các công
trình nghiên cu hin ti v mi quan h tam giác gi&a Vit Nam, Trung Quc và Liên Xô
trong giai on 1972-1975. Các ngun thông tin lu tr& ca Vit Nam cho thy mi bt hòa
gi&a hai nc v vn  vin tr ca Trung Quc cho Vit Nam DCCH t nm 1972 n
nm 1975 là biu hin ca vic Bc Kinh không có kh nng thc hin l∋i ha vin tr cho
Bc Vit Nam bi tác ng thm khc ca cuc Cách mng Vn hóa lên nn kinh t quc
ni ca Trung Quc và vic Vit Nam khn thit c+n s giúp 1 ln h∀n nh,m h tr cuc
tin công nh,m gii phóng min Nam trong lúc y nhanh vic xây dng li kinh t min
Bc.
Khó khn kinh t ca Trung Quc không ch( làm suy yu kh nng tng vin tr ca

Trung Quc mà còn khin nc này ct gim vin tr quá mc, ct b! các loi lãng phí và
hy b! các cam kt tài tr trc ây cho Bc Vit Nam sau khi Hoa K và Trung Quc xích
li g+n nhau vào tháng 2 nm 1972. Các bin pháp ct gim gánh nng vin tr ca Bc
Kinh trong giai on 1972-1975 ã làm các n lc chin tranh c#ng nh vic xây dng li
nn kinh t ca Vit Nam b gián on ln và gp khó khn n mc các lãnh o Hà Ni
bt +u thy c+n phi nghiêng v phía Matxc∀va vào cui nm 1975. Bài vit này da trên
nh&ng tài liu lu tr& có liên quan ti Vit Nam c chia thành bn ph+n: th nht, phn
ng ca Hà Ni i vi vic thay )i chính sách dành cho Vit Nam ca Trung Quc sau
khi T)ng thng Nixon thm Trung Quc vào tháng 2 nm 1972; th hai, bt ng v vn 
Trung Quc vn chuyn vin tr ca Liên Xô và các nc khác cho Vit Nam DCCH trong
giai on 1972-1974; th ba, bt ng v các d án vin tr ca Trung Quc trong giai on
 

4

1973-1975; và th t, các bin pháp trng pht kinh t ca Bc Kinh vào nm 1975 chng
li k hoch nm nm l+n th nht ca Vit Nam.

Phn ng ca Hà Ni v vic thay i chính sách vin tr Vit Nam ca Trung
Quc sau khi Hoa K và Trung Quc xích li gn nhau vào tháng 2 nm 1972
Vic thay )i chính sách i vi Vit Nam ca Bc Kinh sau khi Trung Quc và Hoa K
xích li g+n nhau vào tháng 2 nm 1972 ch yu c cho là do nhn thc cùa Bc Kinh
r,ng mi e da t s hin din ca Hoa K ti %ông D∀ng ã gim xung, e da an ninh
t Liên Xô  phía Bc tng lên, kh nng vin tr ca Trung Quc có th kéo Hà Ni xa
Matxc∀va st gim, và tác ng kinh t bt li t cuc Cách mng Vn hóa ca Mao trong
giai on 1966-69. S tr mt ca Bc Kinh c#ng phn ánh t)n tht nng n ca kinh t
Trung Quc trong nh&ng nm +u thp niên 1970 do nh&ng n lc trc ó ca Bc Kinh
trong vic tr giúp hào phóng nh,m hu thun cho cách mng th gii, c bit là ti Vit
Nam. Trong bi cnh ó, thái  ca Bc Kinh trong vic giúp 1 Bc Vit Nam ã thay )i
áng k t vic cam kt “cung cp bt k th gì c+n thit”  ng h Vit Nam trong nh&ng

nm chin tranh t 1965 n 1972, sang vic nhn mnh “ cho Trung Quc x h∀i” nh
l∋i ca chính Chu Ân Lai sau khi Hip nh Hòa bình Paris c ký kt vào tháng Giêng
nm 1973.
V tác ng ca cuc Cách mng Vn hóa i vi sc kh!e ca nn kinh t Trung
Quc, Frederick Teiwes and Waren Sun ã rt chính xác khi cho r,ng vic phân b) sai
ngun lc trong phm vi ln và vic phá h!ng nn kinh t gây ra do mnh lnh ca Mao
Trch %ông trong vic xây dng “mt trn th ba” v công nghip nh,m tránh cuc tn công
có th xy ra t phía Hoa K vào gi&a nh&ng nm 1960 và vic Mao Trch %ông khng
khng chun b chin tranh chng li Liên Xô vào nm 1969, “tác ng tàn phá nht v kinh
t là do cuc Cách mng Vn hóa mà ngài Ch tch quan tâm gây ra, không ch( bi cuc
cách mng c u tiên h∀n so vi sn xut mà còn bi Mao s2n sàng chu t)n tht kinh t
trên din rng nh mt cái giá chp nhn c cho n lc chuyn hóa xã hi”.
5
Kinh t ca
Trung Quc trong sut thp niên din ra cuc Các mng Vn hóa (1966-76) tt hu rt nhiu
so vi giai on trc nm 1966 xét v t)ng sn lng.
6

%n %i hi %ng l+n th 9 t) chc vào tháng 4 nm 1969, Mao ra lnh quay tr li
các hot ng kinh t vn ã b lên án trong hai giai on 1966-1968. Vào tháng 9 nm 1970
trong mt chin dch phê phán các hot ng kinh t cc t, Chu Ân Lai tn công tình trng
vô chính ph ti n∀i làm vic vn gây suy yu sn xut, kêu gi s tr li tp trung chuyên
môn và nhn mnh s c+n thit phi s dng hiu qu ngun lc và sn xut có cht lng.
7

Tuy nhiên vic Mao khng khng chun b chin tranh chng li Liên Xô và u tiên quan
tâm chin lc và t tng tip tc gây lãng phí và làm ri lon kinh t, ng th∋i làm suy
yu nh&ng n lc nh,m cân b,ng li các hot ng kinh t ca các cp di có +u óc kinh



5


t h∀n. Nh Chen Jian ã ch( ra, trong giai on 1969-72, Bc Vit Nam là trng tâm ca
các mi quan tâm v ý thc h và chin lc ca Mao – mi quan h g+n g#i h∀n gi&a Vit
Nam và Liên Xô là mi e da i vi Trung Quc t phía Nam và ng thái hòa gii ca
Trung Quc vi Washington ã mâu thun vi ch  trng tâm ca Trung Quc là “u
tranh chng li ch ngh/a  quc M∃”, khin cho Cách mng Cng sn Trung Quc  th
bt hòa vi các phong trào cách mng dân tc khác trên th gii.
8
Vì nh&ng lý do này, Mao
quyt tâm cung cp vin tr kinh t và quân s kh)ng l cho Bc Vit Nam trong hai nm
1971, 1972  t c mc tiêu chin lc kép nh,m va tìm cách xích li g+n vi Hoa K
nh,m chng li mi e da t Liên Xô, va tng c∋ng vin tr kinh t, quân s cho Bc
Vit Nam chng li Hoa K  xua tan s lo s ca Hà Ni v vic b Trung Quc b! r∀i.
9

Trong giai on 1971-73, trong khi Chu Ân Lai, khi ó là Th tng Quc V Vin (tc
Chính ph), ang b áp lc nng n c+n phi gim vin tr  hi sinh nn kinh t, Mao li
tip tc nhn mnh cuc cách mng th gii và c thúc tng thêm vin tr cho các cuc u
tranh cách mng ngoài nc. Kt qu là vin tr nc ngoài ca Trung Quc trung bình
chim 7% GDP ca Trung Quc trong nm 1971, tng t mc 1% t)ng chi tiêu ca nc
này trong k hoch nm nm l+n th nht và th hai, trong khi sc kh!e ca nn kinh t thì
ngày càng sa sút tr+m trng.
10
Trong sut th∋i gian này, Mao c Chu Ân Lai n Hà Ni t 5
n 8 tháng 3 nm 1971  trn an lãnh o Hà Ni v cam kt ca Trung Quc ng h cuc
u tranh chng M∃ ca Vit Nam, và ra hng dn v vic tng vin tr kinh t và quân s
kh)ng l ca Trung Quc cho Bc Vit Nam  xua tan n i s b Trung Quc b! r∀i nh là

mt h qu trc tip ca vic Trung Quc hòa gii vi Hoa K.
11
Tuy nhiên, sau khi Hip
nh Hòa bình Paris c ký vào tháng 1 nm 1973, chính sách vin tr ca Trung Quc i
vi Bc Vit Nam li nhn mnh xu hng ct gim t t và gim d+n can d, và mi quan
h Vit – Trung nhanh chóng lnh nht. L∋i gii thích chính ca Trung Quc cho vic ct
gim này là do kinh t Trung Quc khó khn. Nhìn b ngoài iu này có v− úng, nh Shen
Zhihua, ng∋i tham gia vào vic sp xp hàng vin tr ca Trung Quc cho Vit Nam ã ch(
ra: “t +u nh&ng nm 1970, tác ng thm khc ca cuc Cách mng Vn hóa lên kinh t
Trung Quc tr nên ngày càng rõ, khin Trung Quc thc s không th áp ng nhu c+u
vin tr ngày càng tng ca Vit Nam.”
12
Tuy nhiên, i vi các lãnh o Hà Ni, ây ∀n
gin ch( là cái c mà thôi.
Theo quan im Hà Ni, du hiu thay )i thái  ca Bc Kinh i vi vn  “vin
tr khn cp” cho Bc Vit Nam bt +u xut hin không lâu sau khi T)ng thng Nixon r∋i
Trung Quc vào tháng 2 nm 1972. %+u tiên, Hà Ni rt ngc nhiên khi vào ngày 25 tháng 2
nm 1972 B Quan h Kinh t %i ngoi ca CHND Trung Hoa ã b) nhim Lian Dian Jun
thay th Yang Yong Jie, ng∋i ã  Hà Ni t nm 1969 trên c∀ng v %i din Kinh t ca
Trung Quc ti Vit Nam DCCH. Tt c các i din ph trách vn  kinh t ca Trung
Quc ti Vit Nam DCCH trc ây u ti chc khong 4 n 5 nm. Sau ó Yang Yong
Jie c thng chc lên Th trng ca B Quan h Kinh t %i ngoi. T nm 1965, 
 

6

áp ng nhu c+u vin tr cp bách ca Vit Nam, mt c∀ cu “phân phi hàng hóa” tp
trung ã c thit lp  ánh giá nhu c+u ca Vit Nam, ph+n ln c thc hin thông
qua vn phòng ph trách các vn  kinh t ca %i S Quán Trung Quc ti Hà Ni c#ng
nh qua vic c các nhóm t vn và các i iu tra c bit n tn n∀i.

13
Chính vì vy,
Lian Dian Jun, trên c∀ng v trng c∀ quan c bit này ti %i S Quán Trung Quc, tr
thành tai mt ca Bc Kinh ti Vit Nam. Ngoài vic ph trách quan h th∀ng mi ca
Trung Quc vi Bc Vit Nam, Lian Dian Jun còn ph trách vic giám sát trc tip các
ch∀ng trình vin tr ca Trung Quc bao gm các chuyên gia Trung Quc và các d án
vin tr ca Trung Quc ti Bc Vit Nam. Xét v mc  nh hng và t+m quan trng to
ln ca c∀ quan này, lãnh o Vit Nam rt không hài lòng v vic b) nhim ca Lian Dian
Jun vì h k vng lãnh o Bc Kinh s0 c mt trong nh&ng chuyên gia Vit Nam ca h
hoc ng∋i nào ã có quan h cá nhân tt vi vi h nh trong quá kh. Mt báo cáo t B
Ngoi th∀ng Vit Nam ngc nhiên ghi nhn: “Lian Dian Jun cha bao gi∋ n Vit Nam.
Trc ây Lian Dian Jun làm i din kinh t ca Trung Quc ti Châu Phi.”
14

L∋i gii thích có v− hp lý nht cho vic ti sao Bc Kinh b) nhim Lian Dian Jun
vào th∋i im này ó là Bc Kinh mun gi mt tín hiu cho Hà Ni r,ng Trung Quc c+n
ngh( x h∀i trong chính sách vn tr khn cp dành cho Bc Vit Nam. Trong nh&ng giai
on +u ca tin trình Bc Kinh hòa gii vi Washington, Mao ã vn dng vin tr kinh t
và quân s ca Trung Quc cho Bc Vit Nam  d d Hà Ni àm phán mt th!a thun
hòa bình sm vi Washington.
15
Tuy nhiên theo ngun t liu Vit Nam c trích dn di
ây, sau khi Mao t c mc tiêu cao nht trong chính sách ngoi giao, ó là xích g+n li
vi Hoa k vào tháng 2 nm 1972, Mao ã bt +u nhng b trc mi bn tâm ca các
cp di v vic cho r,ng các gói vin tr hào phóng ca Trung Quc dành cho Vit Nam
DCCH là gánh nng i vi nn kinh t ang ngày càng xu i ca Trung Quc. Trong bi
cnh này vic Lian Dian Jun không có quan h cá nhân vi lãnh o Hà Ni là iu Bc
Kinh c bit mong mun vì Bc Kinh ch nh c Lian Dian Jun n Hà Ni  m bo
r,ng tr giúp v vt cht ca Trung Quc cho Vit Nam s0 không b Vit Nam lãng phí. So
vi ng∋i tin nhim ca mình, Jian Dian Jun s2n sàng gây khó khn hoc i +u vi các

quan chc Vit Nam h∀n rt nhiu và s0 không lãng phí th∋i gian trong vic sit cht vic
Vit Nam s dng vin tr ca Trung Quc.
Tuy nhiên trong khi lãnh o Bc Kinh mun ngày càng gim gánh nng vin tr
cho Vit Nam DCCH thì vic Hoa K ném bom Hà Ni và t mìn  cng Hi Phòng vào
cui mùa xuân nm 1972 li cho Hà Ni mt c∀ hi khác  khai thác ti l i ca Bc Kinh
trong vic hòa gii vi Washington  có c thêm các cam kt vin tr quân s mi cho
Vit Nam. %i vi lãnh o Hà Ni, vic ch tch Mao bt tay vi t)ng thng Nixon rõ ràng
là mt s phn bi các nguyên tc c∀ bn ca mi quan h “va là ng chí va là anh em”
gi&a Vit Nam và Trung Quc, nhng các lãnh o Hà Ni c#ng cho thy s lão luyn ca
h trong trong vic li dng s nhy cm ca Bc Kinh i vi cáo buc phn bi ca Vit



7


Nam nh mt òn by  không nh&ng xin c thêm vin tr quân s tinh vi h∀n, nhiu
h∀n mà còn yêu c+u Bc Kinh có “bin pháp c bit”  nhanh chóng và khn cp cung cp
nh&ng vin tr ó, thm chí phi chp nhn iu kin rt khó chu là cho phép tàu ca Liên
Xô cp cng  min Nam Trung Quc và sau ó ng ý vn chuyn min phí hàng vin tr
ca Liên Xô b,ng ∋ng st n min Bc Vit Nam.
16
Vào ngày 12/05/1972, B trng
Ngoi giao Vit Nam Nguyn Duy Trinh yêu c+u mt cuc hp khn cp vi %i s Trung
Quc V∀ng Âu Bình ti Hà Ni và yêu c+u ông ta thông báo vi lãnh o Bc Kinh v yêu
c+u khn cp ca Hà Ni r,ng “Trung Quc c+n xem xét vic cho phép tàu t Liên Xô và
các nc khác cp cng Trung Quc, ch.ng hn cng Trm Giang  Hi Nam,  xung
hàng”, vi lý do là Hoa K ã phong t!a cng Hi Phòng và nh&ng cng khác  min Bc
Vit Nam nh,m ct ∋ng dây cung cp hàng hóa thit yu t bên ngoài, khin cho min
Nam Trung Quc và các cng Trung Quc tr thành dây cu sinh vô cùng c+n thit cho Bc

Vit Nam.
17
Vào ngày hôm sau, Chu Ân Lai ng ý vi yêu c+u c bit ca Hà Ni. Bc
th  ngày 12/07 ca Phó Th tng Vit Nam Lê Thanh Ngh gi Phó Th tng Trung
Quc Lý Tiên Nim nhc li r,ng ngày 13/05 Chu Ân Lai ã ha vi Xuân Thy r,ng Trung
Quc ng ý cung cp vin tr khn cp b,ng vic sa ch&a ∋ng ray xe la, m các tuyn
∋ng thy bí mt, tng vin tr quân s, y nhanh vic cung cp hàng hóa và xng d+u và
gi chuyên gia rà mìn sang min Bc Vit Nam. Trong lá th này, Lê Thanh Ngh nói vi
Phó Th Tng Trung Quc Lý Tiên Nim r,ng “Chúng tôi cm ng sâu sc bi s h tr
hào phóng ca chính ph và nhân dân Trung Quc dành cho Vit Nam.”
18
Vào ngày 15/08/1972, Th tng Phm Vn %ng gi mt là th khác cho Th
tng Chu Ân Lai, nói r,ng:
Chúng tôi khn cp  ngh trong 4 tháng cui nm 1972 Trung Quc vin tr thêm
3.000 xe ti và khn cp cung cp tt c s xe ti còn li trong k hoch vin tr nm
1972 ca Trung Quc [cho Bc Vit Nam] vào tháng 8… Chúng tôi c#ng nhn thy
r,ng yêu c+u tr giúp to ln này s0 không tránh kh!i vic gây khó khn cho các ng
chí Trung Quc, nhng chúng tôi tin r,ng xét n nhim v Tin Tuyn – Hu Ph∀ng
ca chúng ta, các %ng chí s0 thông cm vi lý do ca chúng tôi và áp ng nhu c+u
chúng tôi a ra.
19

Cho n nay không có b,ng chng gì rõ ràng xác nhn vic Bc Kinh ã thc s áp ng 
ngh ca Hà Ni v mi ph∀ng din, nhng theo h s∀ lu tr& ca Bc Kinh thì Bc Kinh
ã tng gp ôi s lng ph∀ng tin vn ti t 4.011 cho nm 1971 lên 8.758 cho nm
1972.
20
%iu này cho thy r,ng yêu c+u ca Phm Vn %ng vào tháng 8/1972 v vic vin
tr s lng ln xe ti vn chuyn ph+n nhiu ã c áp ng. Tuy nhiên, nh các h s∀ có
liên quan ca Vit Nam c trích dn di ây ch( ra, có v− nh s trì hoãn ca Bc Kinh

trong vic chuyn tip lng hàng vin tr ln t Liên Xô và các nc khác cho Vit Nam
ã làm cho Hà Ni ngày càng than phin i vi phía Trung Quc và thm chí cáo buc
Trung Quc không “chân thành”. Theo quan im ca Hà Ni, l∋i nói ca Bc Kinh không
 

8

i ôi vi hành ng. Nh chuyn bin sau ó cho thy, nh&ng vn  xung quanh vic cung
cp các cam kt vin tr to ln ca Bc Kinh ã tr thành vn  gai góc càng gây thêm xích
mích và ng∋ vc ln nhau gi&a hai bên h∀n là ci thin mi quan h gi&a Bc Kinh và Hà
Ni trong nhiu nm tip theo.
Xét n vic Bc Kinh ã cam kt các gói “vin tr quân s c bit” kh)ng l vào
gi&a nm 1972, thì vic b) nhim Lian Dian Jun không nht thit có ngh/a là CHND Trung
Hòa ã thay )i chính sách i vi Hà Ni. Vai trò ca Lian Dian Jun có th là  nh,m
m bo vin tr ca Trung Quc cho Hà Ni c s dng hiu qu h∀n. Tuy nhiên, tôi
cho r,ng quyt nh ca lãnh o cp cao Bc Kinh trong vic cung cp “vin tr quân s
c bit” vào gi&a nm 1972 không thay )i c thc t r,ng, không ging nh nh&ng
ng∋i tin nhim trc ây, Lian Dian Jun ã có thái  không khoan nhng i vi các
ng∋i t∀ng nhim phía Vit Nam và có nhiu quyn hành và nh hng h∀n nhiu i vi
vic vin tr Trung Quc c ng∋i Vit s dng nh th nào. Ngoài ra, trong ánh giá v
nhu c+u kinh t ca Bc Vit Nam, Lian Dian Jun c#ng nhn mnh h∀n nhiu tình hình kinh
t khó khn ca Trung Quc và vic Trung Quc không th áp ng c nhu c+u +y tham
vng ca Hà Ni. Ging iu này rt nht quán vi lý l0 ca lãnh o cp cao Trung Quc
v vic gim vin tr cho Bc Vit Nam sau nm 1973.
Có v− nh trong sut hai nm quan trng 1971, 1972, Ch tch Mao ã ra lnh cho
Th tng Chu Ân Lai cung cp bt k iu gì Hà Ni yêu c+u và Chu Ân Lai c#ng ích
thân giám sát hàng vin tr ca Trung Quc cho Vit Nam DCCH, nhng t na sau 1972
h bt +u c cp di ca h, ó là Phó Th tng Lý Tiên Nim, Ph∀ng Ngh (B
trng B Quan h Kinh t %i ngoi) và Lý C∋ng (B trng B Ngoi th∀ng). %c
bit, B Quan h Kinh t %i ngoi ca CHND Trung Hoa t lâu ã có quan im r,ng s

giúp 1 ht sc ca Trung Quc dành cho Vit Nam DCCH trong nh&ng nm 1965-72 ã b
phía Vit Nam lãng phí. Các chuyên gia Trung Quc ã sang Vit Nam mà không c
phân công công tác gì trong nhiu tháng, các d án b b! d, không hoàn tt, thit b b mt
hoc h hi, v trí d án b thay )i th∋ng xuyên mà không có lý do chính áng. Biu hin
rõ ràng h∀n ca thái  không hài lòng ca Bc Kinh i vi Hà Ni v vic x lý và s
dng sai vin tr ca Trung Quc bt +u xut hin trong hai nm sau ó. Vào ngày
15/03/1974, Ph∀ng Ngh chuyn thông ip n Phó Th tng Vit Nam DCCH Phan
Trng Tu r,ng:
Vit Nam ã thay )i a im các d án quá nhiu l+n; ch.ng hn, v trí nhà máy giy
ã thay )i 8 l+n k t nm 1959. C#ng nh do thiu các ph∀ng tin lu tr&, các thit
b và vt liu vin tr mà chúng tôi gi cho Vit Nam b h h!ng nghiêm trng. Các b
khác c#ng than phin và báo cáo li cho lãnh o cp cao ca chúng tôi và bày t! s phê
bình ca h vi B chúng tôi v nh&ng lãng phí này.
Da theo nh&ng ngun thông tin Vit Nam có liên quan, t+m quan trng ca vic b) nhim
Lian Dian Jun có hai mt. Th nht, vic Lian Dian Jun thiu quan h mt thit vi lãnh o



9


Hà Ni cùng vi vic ông này c b) nhim ngay sau khi Trung Quc – Hoa K xích li
g+n nhau, theo quan im ca Hà Ni, là mt ch( du cho thy thái  thay )i ca Bc Kinh
i vi chính sách vin tr cho Vit Nam. Th hai, nh các tài liu ca Vit Nam di ây
nêu rõ, ánh giá ca Lian Dian Jun v nhu c+u Hà Ni c+n vin tr ca Trung Quc và các
báo cáo v vic Vit Nam “s dng lãng phí” các vin tr vt cht ca Trung Quc ã nh
hng ln n quyt nh ca B Quan H Kinh T %i ngoi và Ngoi Th∀ng trong vic
ct gim quy mô vin tr cho Bc Vit Nam trong giai on 1973-1975, khin cho xích
mích ln nhau gi&a hai bên leo thang thành các cáo buc và i +u ln nhau.
Không lâu sau khi n Vit Nam, Lian Dian Jun lp mt thái  mi, t tt c các

d án hin có di s xem xét k∃ l1ng ca vn phòng mình và trì hoãn các tt c các 
xut ca Vit Nam  “xem xét và nghiên cu thêm” nh là cách th hin vic Bc Kinh
không phê duyt. Lian Dian Jun yêu c+u ánh giá k∃ li các d án vin tr hin có ca
Trung Quc trc khi cung cp vin tr thit b và vt liu cho Bc Vit Nam cho dù rt
nhiu d án trc ây ã c các chuyên gia Trung Quc kim tra và phê duyt. Ngày
20/04 Lian  ngh vi Cc Qun lý Chuyên gia Nc ngoài ca Vit Nam r,ng tt c các
chuyên gia Trung Quc vn ang ch∋ phân công công tác s0 tr v Trung Quc; h s0 tr li
Vit Nam khi nào vai trò ca h c xác nh rõ ràng. Lian nói th.ng thng vi ng∋i
t∀ng nhim Vit Nam “Tht là mt s lãng phí không c+n thit! Các chuyên gia (Trung
Quc) tip tc  Vit Nam mà không c phân công công tác, mt s chuyên gia ca
chúng tôi ã n và  Vit Nam ã 9 tháng ri”.
22
Ông phàn nàn r,ng “phía Vit Nam ã
chm gii quyt vn  này”.
23
Vào tháng 5, Lian yêu c+u phía Vit Nam thông báo ngay lp
tc cho vn phòng ca mình c+n bao nhiêu chuyên gia và bao nhiêu chuyên gia s0 phi gi
v Trung Quc. Theo báo cáo hàng tu+n ca B Ngoi th∀ng, s lng các chuyên gia
Trung Quc ã gim mnh t tháng 5 n tháng 12/1972 t 698 xung còn 73, ch( trong
tháng 6 và tháng 7, t)ng cng 486 chuyên gia Trung Quc c gi v nc mc cho Hà
Ni có yêu c+u h tip tc  li.
24
Phía Trung Quc vin lý do là cuc chin ngày càng khc
lit và vic M∃ b! bom t các chuyên gia Trung Quc di tình trng nguy him cht
ng∋i c#ng nh cn tr h hoàn thành công vic.
%áp li yêu c+u ca Vit Nam v vic khôi phc và xây dng các nhà máy công
nghip và yêu c+u vin tr cho nhu c+u thit b c∀ bn cho nm 1973, Lian ch( báo cáo vi
Bc Kinh r,ng “chúng tôi (ng∋i Trung Quc) ã nghiên cu nhng  xut ca các ng
chí Vit Nam lên n 82 d án [cho nm 1973] là quá nhiu”. C#ng trong tinh th+n ánh giá
này, B Quan h Kinh t %i ngoi ca Trung Quc thông báo cho B Ngoi th∀ng Vit

Nam vào ngày 10/2/1973 nh sau:
Chúng tôi ã xem xét  xut ca các ng chí. Da trên thc t tái xây dng sau chin
tranh và kh nng thc t mà chúng tôi có th vin tr, chúng tôi ch( có th giúp xây
dng 45 d án cho nm 1973 [ct gim g+n 50% so vi con s d án mà Vit Nam 
ngh] và vin tr ph+n còn li vào nm 1974. Các ng chí phi la chn các d án mà
 

10

c hai bên u ng ý trc ó và phi thc t h∀n. V vic gi các chuyên gia Trung
Quc n ánh giá và khôi phc các nhà máy b h h!ng, chúng tôi có th áp ng nhu
c+u ca các ng chí, nhng v v+n  vin tr máy móc thit b và và nguyên vt liu,
chúng tôi c+n có k hoch rõ ràng và ch( sau khi có k hoch rõ ràng chúng tôi mi có
th cung cp vin tr. Chúng tôi s0 tip tc nghiên cu các yêu c+u ca các ng chí.
25


Th hai, t+m quan trng chin lc ca Bc Vit Nam trong chính sách an ninh ca Bc
Kinh bc +u st gim sau khi Trung Quc và Hoa K xích li g+n nhau vào nm 1972. S
thay )i thái  ca Trung Quc không phi là không c các quan chc Vit Nam vn
th∋ng xuyên i thm Trung Quc nhn bit. Trong báo cáo vào tháng 10/1972 n Ph Th
tng, Vn Trng, trng phái oàn kho c) hc Vit Nam, va tr v t chuyn ving
thm nhiu thành ph và th xã  Trung Quc trong th∋i gian t 19/8 n 8/9, quan sát sau
khi T)ng thng Nixon r∋i Trung Quc nh sau:
Ng∋i bn xã hi ch ngh/a thân nht [ca Trung Quc] là Bc Triu Tiên. Ngoài Triu
Tiên là Anbani và Rumani [ám ch( Bc Vit Nam không n,m trong s 3 nc yêu thích
nht ca Trung Quc]. T∋ Nhân Dân Nht Báo dành h.n c mt trang  in các bài v
ng chí Kim Nht Thành, tuy nhiên bài v chin tranh Vit Nam chng M∃ th∋ng ch(
chim na trang. Và các tin này th∋ng ch( chim mt hoc hai ct trên trang 5 hoc
trang 6. Nhiu t∋ báo ting Trung khác trích dn các ngun tin v chin dch b! bom

phá hoi min Bc Vit Nam b,ng cách ghi rõ “Da theo thông tin t báo chí Vit
Nam” hoc “Theo báo chí Vit Nam”. Vi cách trích dn nh vy, Trung Quc không
phn ánh quan im ca mình. Các quan chc s quán ca chúng ta nói vi chúng tôi
r,ng Trung Quc luôn tránh ch( th.ng vào ti ác ca Hoa K [ti Vit Nam]. Ti th
vin ca Vin Dân Tc Hc ti Bc Kinh, các tác phm ca Kim Nht Thành c t
lên +u k trong khi các tác phm ca H Chí Minh c t  k thp h∀n. Bc nh
chân dung ca H Chí Minh bin mt trong khi nh chân dung ca Kim Nht Thành
c trng bày công khai.
26

Tuy nhiên trong sut chuyn thm ca Nixon n Trung Quc, lãnh o Hà Ni cn trng
kim ch các ch( trích chính sách hòa gii ca Bc Kinh i vi Hoa K. Lãnh o %ng
Lao %ng Vit Nam (VWP) ch( th tt c các phái oàn ca Vit Nam n Trung Quc phi
kim ch ch( trích công khai chính sách ca Bc Kinh và duy trì tinh th+n oàn kt anh em
vi Trung Quc. T∀ng t, lãnh o Bc Kinh c#ng khuyên các cán b ca mình cn trng –
tránh quá h hi v chuyn thm ca Nixon n Trung Quc trc mt các quan khách Vit
Nam. Báo cáo ca Vn Trng gi n Th tng nhn xét r,ng:
Ti Hàng Châu, trong khi a chúng tôi i thm mt công viên công cng, mt lãnh o
quan chc a ph∀ng Trung Quc ã l1 ming nói vi chúng tôi r,ng “V ca Nixon
c#ng ã c a n ây trong chuyn thm ca bà y” và mt ng chí Trung Quc
t Trung ∀ng a ông y ra ngoài và nói nh! vào tai, sau ó ông y b “khin trách”.
Nói tóm li, các ng chí Trung Quc không mun lên án Nixon. Và h c#ng không



11


mun nhc v vic h nng nhit tip ón Nixon vào tháng Hai. H luôn tránh nói v
hai iu này.

27

Th ba,  gim bt gánh nng vin tr ca Trung Quc dành cho Vit Nam, Bc Kinh hi
thúc Hà Ni a dng hóa quan h kinh t vi các nc t bn ch ngh/a, ch yu là Nht
Bn, trong khi ó khuyên các lãnh o Hà Ni yêu c+u Liên Xô vin tr vi s lng ln
h∀n. Vào +u nm 1972, Trung Quc  ngh s0 cung cp ph∀ng tin lu tr& và vn chuyn
min phí hàng hóa quá cnh t Liên Xô sang Vit Nam. Theo l∋i gii thích ca Li Dianhui:
Ch.ng hn, Nguyên soái Dip Kim Anh, mt y viên B Chính tr ng th∋i là Phó
Ch tch Quân y Trung ∀ng ã nói vi Lý Ban và nh&ng ng∋i khác r,ng Vit Nam
nên yêu c+u Liên Xô gi v# khí, thc phm và các hàng hóa h&u dng khác, nói chung
là mi th, càng nhiu càng tt. Nh&ng th này có th c lu kho ti Trung Quc khi
không th c chuyn [sang Vit Nam] ngay lp tc.
28

Nh Li Dianhui ã ch( ra, Bc Kinh áp dng chính sách này  làm nh3 bt gánh nng ca
mình, và c#ng có ý nh dùng c∀ hi này  to mâu thun gi&a Matxc∀va và Hà Ni.
Ch( vài tháng sau khi Nht Bn và Trung Quc bình th∋ng hóa quan h vào tháng
Giêng – tháng Hai nm 1973, lãnh o Trung Quc bt +u khuyn khích Hà Ni thit lp
quan h th∀ng mi vi Nht Bn. Tip theo nh&ng l∋i khuyên ó, l+n +u tiên Hà Ni bt
+u thm dò quan h kinh t vi Nht Bn. Vào +u nm 1973, B trng Ngoi giao Vit
Nam c chp thun ón tip 3 nhà ngoi giao t V %ông Nam Á và Châu Á Thái Bình
D∀ng ca B Ngoi giao Nht n “tho lun nhiu vn  liên quan n quan h th∀ng
mi song ph∀ng gi&a hai nc”.
29
Mc dù Hà Ni vn còn nghi ngi v ng c∀ chính tr
ca Nht Bn ti th∋i im này, h bt +u xem Nht Bn nh mt i tác kinh t quan
trng i vi Vit Nam. Nh B trng Ngoi giao Vit Nam DCCH ghi nhn:
%ng c∀ chính ca Nht Bn i vi Vit Nam DCCH là dùng nh hng kinh t ca
h  tng c∋ng nh hng chính tr, nhng ng th∋i, [h] c#ng mun làm n lâu dài
vi chúng ta. H c#ng mun dùng Bc Vit Nam nh c+u ni  h m rng hot ng

kinh t sang Lào và Campuchia và Nam Vit Nam.
30

Vào ngày 6/4/1973, trong khi  Bc Kinh, Lý Ban, Th trng B Ngoi th∀ng ca Vit
Nam DCCH ng th∋i là phái viên kinh t cao cp ca Hà Ni, gi mt bc in khn v
vn Ph Th tng, thông báo Trung Quc ng ý cho phái oàn Vit Nam gm 38 quan
chc ca B Ngoi th∀ng ngay lp tc i Bc Kinh  hc h!i kinh nghim ca Trung
Quc v vic m ca kinh t vi các nc t bn ch ngh/a.
31
Vào tháng 3/1974, khi Phan
Trng Tu chuyn yêu c+u ca B Chính tr v vic vin tr khn cp phân bón và thép, vn
rt c+n cho nông nghip và công nghip ca Vit Nam, Chu Ân Lai ã khuyên Phan Trng
Tu nên mua t Nht Bn. Chu nói vi Phan Trng Tu r,ng “chúng tôi phi nhp khu
lng ln phân bón ca chúng tôi t Nht Bn”, và Lý C∋ng, có mt trong bu)i hp, thêm
 

12

vào: “%i vi vic sn xut phân bón ca chúng tôi, chúng tôi ch( có th áp ng nhu c+u
trong nc và bây gi∋ Nht Bn òi giá cao h∀n cho phân bón chúng tôi nhp khu t h”.
32

Tóm li, không lâu sau khi Trung Quc – Hoa K xích li g+n nhau vào tháng
2/1972, lãnh o Hà Ni bt +u nhn thc rõ s thay )i d+n d+n trong chính sách vin tr
ca Trung Quc i vi Vit Nam DCCH t cam kt trc ây là “cung cp bt c th gì
c+n thit  áp ng nhu c+u ca Vit Nam” sang nhn mnh vic gim d+n gánh nng cho
Trung Quc. Gi thit “s phn bi ca Trung Quc” t! ra là mt công c h&u hiu  Hà
Ni moi thêm vin tr quân s ln h∀n t Bc Kinh, c bit là sau khi M∃ t mìn  Hi
Phòng vào tháng 5/1972. Nh din bin sau này cho thy, dù Bc Kinh ng ý cam kt vin
tr quân s ln cho Hà Ni trong na sau nm 1972, các vn  xung quanh vic cung cp

vin tr này ã tr thành nguyên nhân chính gây ra xích mích gi&a hai bên.

Mâu thun v vn  quá cnh vin tr vt cht t các n c khác, giai on
1972–74
Trong hai nm 1971 và 1972, lãnh o Bc Kinh thay )i lp tr∋ng ca h mt cách áng
k i vi s can d ngày càng tng ca Matxc∀va vào Vit Nam t quan h hp tác th
ng sang ch ng khuyn khích.
33
Bc Kinh a ra 4  xut  gây áp lc buc Liên Xô
gia tng vic chuyn vin tr: 1) vào tháng Giêng, Ba, T nm 1972, Trung Quc ký th!a
thun ng ý chu tt c chi phí vn chuyn vt liu c bit t Liên Xô sang Vit Nam
trong sut nm 1972; 2) Trung Quc ng ý cho phép các chuyên gia Liên Xô h tng các
“vt liu c bit” vn chuyn qua ng Trung Quc; 3) Trung Quc cho phép tàu ch hàng
ca Liên Xô và các nc châu Âu khác bc d1 hàng hóa ca h ti các cng Trung Quc; 4)
Trung Quc mt l+n n&a bt +u lu tr& hàng vin tr gi t Liên Xô và các nc khác cho
Vit Nam.
34
Li Danhui lp lun r,ng:
Dù áp dng chính sách này nh,m gim gánh nng cho mình, Trung Quc c#ng có ý
nh dùng c∀ hi này  to mâu thun gi&a Liên Xô và Vit Nam. Trung Quc hy vng
r,ng Vit Nam không hài lòng vi vic Liên Xô không có kh nng áp ng các yêu
c+u ca mình, s0 có thái  không hài lòng vi Liên Xô, vì th s0 bt +u gia tng bt
ng và xích mích vi phe Liên Xô.
35

Nu ây tht s là ý nh ca Bc Kinh thì rõ ràng là nó ã phn tác dng. Chính vic Bc
Kinh không gi& l∋i ha ã khin Hà Ni t du h!i v s chân thành ca Bc Kinh và làm
cho s thiu tin cy lâu nay ca Vit Nam i vi Trung Quc tr nên bc phát.
Sau khi cng Hi Phòng b Hoa K t mìn phá hoi nng n vào tháng 5/1972, vic
vn chuyn hàng hóa qua ng Trung Quc tr nên trng yu i vi n lc chin tranh ca

Vit Nam. Tt c các vin tr nc ngoài dành cho Vit Nam u phi i qua các cng 
min Nam Trung Quc và ng∋i Trung Quc vn chuyn chúng trên nh&ng chic xà lan dc
theo b∋ bin và b,ng xe la, xe ti xuyên biên gii phía Bc Vit Nam, ng th∋i c gng



13


tránh b các lc lng v# trang ca Hoa K ánh chn. Vào gi&a nm 1972 các lãnh o Hà
Ni bt +u quan tâm nhiu h∀n v vic b,ng cách nào ly c vin tr nhiu nht t Liên
Xô và các nc %ông Âu; vì vy h yêu c+u Bc Kinh d1 hàng hóa gi t các nc này ti
các cng Trung Quc, lu tr& chúng ti Trung Quc và vn chuyn chúng n Bc Vit
Nam. Các lãnh o Hà Ni c#ng cho phép Bc Kinh s dng mt s vin tr nguyên vt liu
và tr li cho Vit Nam sau này do h thiu ph∀ng tin lu tr&.
36
Nh vy thì làm th nào
li xy ra bt ng trong quan h Vit– Trung quanh vn  chuyn tip hàng hóa vin tr
này?
Li Danhui ch( ra hai yu t quan trng nht gây mâu thun và chm tr trong vn 
chuyn tip hàng vin tr. Th nht, Vit Nam luôn tin r,ng càng nhiu hàng vin tr càng
tt và không gii hn yêu c+u trong phm vi các loi hàng hóa c+n khn cp nht, trong khi
Trung Quc t gii hn cht ch0 cho tt c các loi hàng hóa vin tr cho Bc Vit Nam
ngoi tr thc phm, thép, xng d+u, và ∋ng. Da vào tài liu lu tr& ca ngành %∋ng
st Trung Quc v các biên bn hp gi&a B trng Trung Quc Lý C∋ng và ng∋i t∀ng
nhim Vit Nam Lý Ban vào ngày 27/06/1972, Li Danhui vit “Vit Nam yêu c+u ngoài
600.000 tn hàng hóa, Trung Quc cho phép chuyn sang Vit Nam 300.000 tn khoáng
sn, mt yêu c+u ngay lp tc b phía Trung Quc t chi”. Th hai, Trung Quc không
mun hàng hóa  li Trung Quc quá lâu gây áp lc lu tr& lên các kho lu tr& vn hn
ch.

37
Các ngun tài liu ca Vit Nam chng minh lý do +u tiên ca Li, nhng nghi ng∋ lý
do th hai, qua ó cho thy s gia tng hoài nghi ca Hà Ni i vi s chân thành ca Bc
Kinh trong vic x lý hàng hóa do các nc khác vin tr cho Vit Nam, c bit là i vi
mt s lng ln xng d+u t Liên Xô.
38
Sau Hip nh Hòa bình Paris vào tháng Giêng
1973, khi Vit Nam ngày càng tht vng v s trì hoãn ca Trung Quc trong vic chuyn
tip hàng vin tr, lãnh o Hà Ni bt +u nghi ng∋ Trung Quc gi& li và lm dng hàng
hóa vin tr ca mình và h yêu c+u Bc Kinh phi nhanh chóng vn chuyn s hàng vin
tr còn li sang Bc Vit Nam. Vic liên tc dò xét và cht vn ca Vit Nam rõ ràng cho
thy Vit Nam không tin tng Bc Kinh, và thái  ó c các lãnh o Bc Kinh din
gii r,ng iu ó xúc phm n uy tín o c ca h, vn là mc ích cao nht mà h c
gng t c thông qua các ch∀ng trình vin tr hào phóng dành cho Bc Vit Nam k t
+u nhng nm 1950.
T tháng 5/1972 n tháng 5/1973, s lng hàng hóa t các nc khác trung
chuyn ti Thng Hi, Hoàng Ph và Trm Giang, Hi Nam (Trung Quc) là 646.276 tn,
trong s ó 247.478 tn là xng d+u và 398.789 tn hàng hóa khô. Ch( riêng hàng vin tr t
Liên Xô t)ng cng là 525.882 tn, chim g+n 80% t)ng vin tr t khi xã hi ch ngh/a.
Theo báo cáo thng kê ca Vit Nam DCCH, Vit Nam ch( nhn t Trung Quc 317.426 tn
và 328.850 tn còn  li Trung Quc vào cui tháng 3/1973. Nh vây, h∀n 50% hàng hóa
vin tr t các nc khác b k3t  Trung Quc (xem Bng 1). Sau nh&ng yêu c+u lp i lp
li, B trng B Ngoi th∀ng ca CHND Trung Hoa Lý C∋ng và B trng B Giao
 

14

thông Guo Lu than phin vi Phan Trng Tu vào ngày 7/3/1974 r,ng Vit Nam không có
kh nng vn chuyn hoc nhn s lng hàng hóa ln nh vy và thiu ph∀ng tin lu tr&
phù hp  ct gi& chúng. Lý C∋ng khuyên ng∋i t∀ng nhim Vit Nam phi ngay lp tc

gii quyt các hn ch này.
39
Cùng lúc ó Lý C∋ng tha nhn vi Phan Trng Tu r,ng
phía Trung Quc ã cha làm tt công vic vn chuyn và phân phát hàng vin tr cho Vit
Nam.
40
Than phin ca Bc Kinh có v− nh nht quán vi l∋i tha nhn ca chính Hà Ni
r,ng “do kh nng nhn hàng kém ca chúng tôi [ý nói ph∀ng tin vn chuyn và lu tr&],
t +u nm n nay [tháng 6/1973], vic vn chuyn hàng hóa t Trung Quc chm h∀n
trc ây, trung bình chúng tôi ch( có th nhn c trên di 15.000 tn mt tháng”.
41

Trách phía Vit Nam thiu kiên nhn và không chun b s2n sàng, Chu Ân Lai nói vi Phan
Trng Tu trong chuyn thm Trung Quc ca Phan Trng Tu vào +u tháng 3/1974 r,ng:
Tt c các máy móc thit b và nguyên vt liu trên thc t không th n Vit Nam
ngay vì chúng c+n phi c sp xp [vì vy mt th∋i gian]. Ph+n ln hàng hóa ã n
Yan Yuan [phía bên kia biên gii Trung Quc] và các ng chí c+n chun b thêm
ph∀ng tin lu tr& vì mùa ma ang n g+n. Nu không, hàng hóa s0 b h hi.
42

V vic vn chuyn nguyên vt liu qua biên gii phía Tây, Hà Ni yêu c+u Bc Kinh vn
chuyn hàng hóa vin tr ca mình t Thng Hi n t(nh Vân Nam và sau ó vn chuyn
b,ng xe la xung Bc Vic Nam qua ng Lào Cai. %áp li, Lý C∋ng nói vi Phan Trng
Tu r,ng “% ngh ca các ng chí không thc t” vì kt ni b,ng ∋ng st s0 rt dài và
khó, và nói r,ng “qua ng Lào Cai, chúng tôi ch( có th vn chuyn hàng ni a Trung
Quc t t(nh Vân Nam”.
43
Lãnh o Hà Ni mun Trung Quc có “bin pháp c bit” 
y nhanh vic vn chuyn hàng hóa và nguyên vt liu vin tr t các nc khác trung
chuyn qua các cng Trung Quc, nhng khi  xut sau b t chi, h nghi ng∋ phía Trung

Quc mun u tiên vn chuyn hàng hóa ca mình h∀n hàng vin tr t các nc khác cho
Vit Nam.
44

Ngoài nh&ng trì hoãn, vic Hà Ni bt +u nghi ng∋ Bc Kinh lm dng hàng vin
tr ca mình còn liên quan n vn  vn chuyn nhiên liu do Liên Xô vin tr. B trng
B Ngoi th∀ng Vit Nam DCCH nêu mi quan tâm nghiêm túc v s 247.487 tn nhiên
liu còn n,m li  Trung Quc (xem Bng 1). %iu quan trng c+n lu ý là Bc Vit Nam
ph thuc rt nhiu vào ngun cung cp nhiên liu ca nc ngoài và Liên Xô là ngun
cung cp nhiên liu vin tr ln nht cho Bc Vit Nam t nm 1965 n 1972. Vào ngày
29/6/1973, B trng B Ngoi th∀ng báo cáo vi Th Tng r,ng:
V vn  nhiên liu, các ng chí Trung Quc ã chuyn cho chúng ta qua ng dn
d+u cùng vi nhiên liu do Trung Quc vin tr và trn ln hàng hóa vin tr kinh t
cùng vi hàng vin tr quân s. Chúng ta c+n phi xác minh li vi h và làm rõ mi
th… Trung Quc s0 không làm iu ó [vn chuyn] min phí và vì vy chúng tôi 
xut mt phái oàn Vit Nam nên óng ti các cng Trung Quc  phi hp vi các



15


quan chc Trung Quc và theo dõi sát sao vic chuyn tip hàng hóa các nc khác
vin tr cho chúng ta.
45

Theo mt báo cáo ca B Ngoi th∀ng vào tháng tháng 6/1973, nh&ng hàng hóa quan trng
nht còn n,m  Trung Quc là xng và d+u diesel (khong 240.000 tn nhiên liu ã c
nhn nhng h∀n 320.000 tn còn n,m  Trung Quc, chim khong 60% t)ng s lng),
thép (ã nhn h∀n 48.000 tn, còn 28.000 tn, khong 30%), máy móc (ã nhn g+n 8.000

tn, còn 6.500 tn, h∀n 40%), và hàng tp hóa (ã nhn g+n 9.500 tn, còn g+n 7.000 tn,
khong 40%) (xem Bng 1). Báo cáo ghi nhn r,ng “S hàng còn li  Trung Quc là thép,
máy móc thit b và nguyên vt liu… Trong s ó, có các hàng hóa mà chúng ta c+n gp
cho sn xut, xây dng, và hàng hóa thit yu cho sinh hot.
46
%iu này cho thy lãnh o
Hà Ni rt tht vng vic Bc Kinh trì hoãn kéo dài vic chuyn tip hàng vin tr rt c+n
thit cho n lc chin tranh ca h  min Nam và xây dng li kinh t  min Bc.
Vào ngày 30/07/1973, Hà Ni quyt nh gi mt phái oàn ca mình bao gm 9
thành viên n Trung Quc làm vic trong 2 tháng  làm rõ chi tit s lng hàng vin tr
cho Vit Nam còn n,m li  các cng Trung Quc, thu thp các chng t hàng hóa ca m i
chuyn tàu sau khi chúng cp cng Trung Quc, và xác minh s liu thng kê s hàng hóa
ã chuyn sang Vit Nam và s còn n,m li Trung Quc. Hà Ni c#ng yêu c+u k hoch chi
tit cho vic nhanh chóng và kp th∋i vn chuyn hàng hóa quan trng cho Vit Nam
DCCH.
47
Vào ngày 23/2/1974, Phan Anh, B trng B Ngoi th∀ng ca Vit Nam
DCCH, ã gp i s Trung Quc V∀ng Âu Bình ti Hà Ni  bàn v k hoch ca Vit
Nam nhn hàng vin tr trong nm 1974. Sau ó, t 1 n 12/3, B Chính tr %ng Lao
%ng Vit Nam gi quan chc cp cao là Phan Trng Tu, Phó Th tng và B trng B
Giao thông Vn ti, n Bc Kinh  hi àm toàn din vi Chu Ân Lai, Ph∀ng Ngh, Lý
C∋ng và Guo Lu.
48

Cuc hi àm gi&a Phan Trng Tu và Lý C∋ng vào 7/3/1974  Bc Kinh ã biu
l s không hài lòng ca Hà Ni i vi vic Bc Kinh x lý và phân phát hàng vin tr
Vit Nam.
49

Lý C∃ng: Khi hàng hóa n biên gii [Vit Nam – Trung Quc] các ng chí Vit Nam

không nên chn loi hàng nào  ly trc ri  nh&ng th khác ly sau, mà nhn
chúng theo th t hàng n. Trc ây có xy ra tr∋ng hp các ng chí Vit Nam ch(
nhn mt s hàng hóa và  nh&ng hàng hóa khác li biên gii.
Phan Trng Tu: Nh&ng s vic nh vy có xy ra vì trc ây chúng ta cha bàn tho k
hoch chung mt cách +y .
Lý C∃ng: Trc ây chúng tôi trao )i k hoch vi ng chí Tuong [Nguyen Bang Tuong
ti %i S Quán Vit Nam ti Bc Kinh], nhng c∀ quan ph trách nhn hàng ca Vit
Nam không quan tâm. Vào th∋i im ó, có mt trn ánh và chúng tôi hiu.


 

16


Bng 1: S liu thng kê hàng vin tr trung chuy!n qua các cng Trung Quc (t 5/1072 ∀n 5/1973)
Hàng hoá cp cng Trung Quc
Chng loi Thng Hi Hoàng Ph Trm Giang T)ng cng
Hàng hóa ã n
Vit Nam
Hàng hóa còn tn
li Trung Quc
274.450 94.068 277.758 646.276 317.426 328.850
Xng 71.092 3.701 - 74.793 - 74.793
D+u Diesel 138.163 - 32.118 170.281 - 170.281
Thép 3.3857 13.243 28.004 75.104 46.969 28.135
Phân bón 6.078 36.248 10.761 53.087 48.632 4.445
Hóa cht 2.347 6.279 896 9.522 6.539 2.983
%n dc - 1.943 - 1.943 526 1.417
Hàng linh tinh

Bt - 1.031 144.821 145.852 14.2007 3.845
Go - - 17.708 17.708 16.410 1.298
%∋ng 1.872 - 27.425 29.297 18.693 10.604
Các thc phm khác 15 740 1.319 2.074 2.005 69
M1 heo 1.075 970 - 2.045 1.489 556
S&a 195 172 208 575 420 155
Thc phm óng hp 231 439 122 792 686 106
Hàng th công 105 9 2 116 116 -
Máy móc 4.070 6.409 3.790 14.269 7.757 6.512
Thit b 1.094 4.014 1.797 6.905 1.100 5.805
Hàng tp hóa 9.373 3.009 3.873 16.255 9.428 6.827
% g - 746 - 746 746 -
Hàng quyên góp t thin 825 913 35 1.773 1.200 573
Vin tr cho Lào 3024 138 1.861 5.023 1.200 3.823
Hàng ngoi giao 6 37 2 45 - 45
Ngun: Nghiêm Bá %c, Th trng B Ngoi Th∀ng, gi Ph Th Tng ngày 29/6/1973. “Báo cáo (s 243/BNgt/KV) v tình hình hàng hóa nhp khu
qua các cng bin Trung Quc và  xut c ng∋i n Trung Quc  kim tra hàng tn chi tit và tho lun k hoch em s hàng còn li v
nc”. Trung Tâm Lu Tr& Quc Gia III, Phòng Ph Th Tng, H s∀ 9004, trang 119 – 22.

17



Phan Trng Tu: Cám ∀n ng chí v s giúp 1. Chúng tôi hy vng ng chí B trng có
th giúp chuyn phân bón và thc phm nhanh h∀n  có th áp ng nhu c+u cp thit
ca chúng tôi. Chúng tôi  xut 30.000 tn go nhng ng chí ch( chuyn 11.290 tn;
chúng tôi yêu c+u 42.500 tn bp nhng ng chí ch( chuyn 33.900 tn, chúng tôi yêu
c+u chuyn 43.500 tn lúa mì, nhng ng chí ch( chuyn 7.000 tn, chúng tôi yêu c+u
3.000 tn nc t∀ng, nhng ng chí ch( chuyn 830 tn.
Lý C∃ng: Các con s này ã không còn cp nht n&a vì ã có thay )i. Hin ti các tàu ca

chúng tôi ang vn chuyn phân bón và va n cng ca các ng chí nhng cha d1
hàng. Ba tàu ca chúng tôi ang i  ngoài kh∀i Hi Phòng.
Phan Trng Tu: %i vi hàng hóa và nguyên vt liu cho Khu 4 (Min Trung), chúng tôi 
xut 15.000 tn go, nhng ng chí ch( chuyn 4.000 tn. Hin gi∋ chúng tôi rt c+n
go. Nh ng chí bit rõ, khi hàng hóa n Khu 4, chúng tôi phi vn chuyn và phân
phát chúng n các a ph∀ng dc theo vùng chin tuyn.
Lý C∃ng: % tôi nói ng chí iu này. Có hai loi hàng hóa cc k khan him, ó là phân
bón và go. Tôi mun làm rõ vi ng chí là chúng tôi phi nhp khu rt nhiu phân
bón… Chúng tôi phi tr giá cao cho phân bón chúng tôi nhp khu t Nht Bn và các
nc khác. Lý do chính là chúng tôi c#ng ang gp khng hong l∀ng thc. Tình hình
cho n cui nm nay không có gì kh quan. Nh ng chí bit, chúng tôi ly go do
nhân dân chúng tôi sn xut em xut khu ri sau ó nhp khu bp và lúa mì  phân
phi ngc li cho nhân dân chúng tôi.
Phan Trng Tu: Ti Hà Ni, thm chí  cp B trng nh tôi, chúng tôi vn phi n 40%
bp và lúa mì, ngoi tr các ng chí có chng nhn ca bác s∃ là ang bnh thì mi
c n 100% go trong b&a n hàng ngày ca mình.
Lý C∃ng: Th.ng thn mà nói, ch( 80% b&a n ca tôi là go dù tôi n t vùng t xa cho
n g+n ây u n go. Vn  go thc s là vn  áng bn tâm. Giá go ang lên.
%ng chí có bit hin ti giá go ngon bao nhiêu mt tn không? Phi tr 600 %ô la cho
mt tn go trên th tr∋ng th gii […], nhng  giúp 1 các ng chí, chúng tôi ch(
tính các ng chí 400 %ô La mt tn. Chúng tôi ang thiu 10.000 tn go cho quý +u
tiên [ca nm 1974]. Chúng tôi không th cung cp  go cho các ng chí. Tuy nhiên,
chúng tôi vn có bp và lúa mì  giúp các ng chí.
Phan Trng Tu: Ch tch Mao nói r,ng chúng ta là ng∋i mt nhà. Nu có iu gì, chúng ta
nói th.ng thn. Nông nghip ca các ng chí rt ln. Mt vài trm ngàn tn phân bón
i vi các ng chí không là gì nhng i vi chúng tôi thì rt ln.
Lý C∃ng: Các nc bn châu Phi c#ng nói ging nh ng chí nói. H nói “Nu các ng
chí Trung Quc cung cp cho chúng tôi ch( mt s lng go mà chut  Trung Quc
n thì c#ng   nuôi sng nhân dân chúng tôi”. Chúng tôi bán go cho h và ly ngoi
t mnh.

 

18

Phan Trng Tu: H có ngoi t mnh vì h có d+u  xut khu. Chúng tôi yêu c+u giá
“h&u ngh” t các ng chí vì chúng tôi vn còn trong chin tranh và chúng tôi không
có gì  xut khu. Go ca chúng tôi phi gi cho min Nam. Ng∋i ca chúng tôi 
vùng gii phóng ã bt +u sn xut nhng nu h không có go  n, tình hình s0 rt
khó khn. 4 ây dù là vn  kinh t, ó c#ng là vn  chính tr i vi chúng tôi. 4
min Nam, ng∋i dân không quen n lúa mì và chúng tôi không có ph∀ng tin  ch
bin lúa mì  ó.
Mùa xuân 1974 vi chin thng quân s  Min Nam trong t+m tay, lãnh o Hà Ni ht sc
quan tâm v vic Bc Kinh thay )i ý nh v vn  vin tr; vì vy h thy c+n phi thúc
gic Trung Quc chuyn s hàng vin tr còn li cho n cui nm. Ngày 4/3/1974, Phó
Th tng Phan Trng Tu chuyn cho Chu Ân Lai mt bc th t Phm Vn %ng vi hai
yêu c+u khn cp: 1) Chuyn nhanh chóng và +y  các thit b cho các d án quan trng
còn li mà Trung Quc vin tr, và 2) kp th∋i chuyn 2,8 triu tn hàng hóa ph) thông,
trang thit b, nguyên vt liu còn li (bao gm 815.000 tn hàng hóa còn tn t nh&ng nm
trc), cùng vi 300.000 tn nguyên vt liu do các nc khác vin tr tính n cui nm.
Vì vy, t)ng cng s hàng hóa c+n c chuyn sang Bc Vit Nam cho ti cui nm 1974
là 3,04 triu tn. Phm Vn %ng cam kt vi Chu Ân Lai v kh nng Vit Nam có th
nhn s lng hàng hóa kh)ng l này t Trung Quc và  xut s hàng này c chuyn
theo ba ∋ng: chuyn 1,564 triu tn b,ng ∋ng st, qua ng Lào Cai, chuyn 740.000 tn
b,ng ∋ng bin (bao gm 177.000 tn cho Khu 4 – Min Trung Vit Nam) trên tàu bin
Trung Quc, và chuyn 511.000 tn xng, d+u qua các ∋ng ng dn d+u.
50
Trung bình, 
xut ca Hà Ni yêu c+u phi vn chuyn 200.000 tn hàng vin tr m i tháng. C+n nh li
Th trng Ngoi th∀ng Vit Nam DCCH Nghiêm Bá %c ã tha nhn riêng vi lãnh
o Vit Nam vào ngày 29/3/1974 r,ng nng lc Vit Nam nhn hàng b,ng ∋ng st t

Trung Quc là “trên di 150.000 tn”. Vì vy phía Vit Nam mun tng công sut nhn
hàng lên 10 l+n trong mt th∋i gian ngn.
Chng c thêm cho thy vic Hà Ni ngày càng thiu tin cy vic Bc Kinh x lý
hàng vin tr ca các nc khác cho Vit Nam c th hin trong báo cáo ca Phan Trng
Tu vào tháng 3/1974 gi B Chính tr %ng Lao %ng Vit Nam:
Các bn Trung Quc ca chúng ta không chân thành, c bit là ti B Quan h Kinh t
%i ngoi [ý nói cuc gp ca ông vi Lý C∋ng]. Tuy nhiên vì chúng ta ã tng
c∋ng sang Bc Kinh và nói chuyn hp tình hp lý nên các bn ã ng ý giúp chúng
ta gii quyt các vn  nh: tip tc chuyn toàn b thit b, c chuyên gia n giúp
chúng ta tng tc vic xây dng, nghiên cu kh thi và làm thit k… Tuy nhiên,
nh&ng vn  nh th này s0 không bao gi∋ ch( vì li ích ca mt bên vì ây là hàng
hóa, nguyên vt liu vin tr ca chúng ta [do các nc khác vin tr]. Vì lý do này,
chúng ta c+n tip tc theo dõi sát sao tình hình và liên tc nhc nh các bn Trung
Quc v k hoch chuyn tip hàng.
51


19


Phan Trng Tu mô t vi B Chính tr r,ng chuyn i Bc Kinh ca mình ã thành công
trong vic m bo Bc Kinh gi& úng cam kt. Lý C∋ng ã ng ý cung cp thêm tàu
Trung Quc  giúp chuyn 400 tn thc phm m i ngày cho min Trung Vit Nam và Guo
Lu, Th trng B Giao thông Vn ti ã cam kt tng thêm nhiu chuyn hàng, vi iu
kin là phía Vit Nam tng thêm ph∀ng tin lu tr& và và nng lc nhn hàng. Guo nói vi
Phan Trng Tu r,ng “Vit Nam phi nghiêm túc lu ý nng lc nhn hàng ca phía Vit
Nam và hiu r,ng trên thc t Trung Quc c#ng gp khó khn t chuyn thiu xà lan và tàu
cho n vn  tc ngh0n ti các cng bin”.
52
Cho n nay, chúng ta vn cha có thông tin

rõ ràng t ngun t liu Vit Nam hay Trung Quc v s lng ca các chuyn hàng Trung
Quc chuyn cho Bc Vit Nam vào na sau 1974, nhng iu mà chúng ta bit là vic Hà
Ni than phin v chuyn Bc Kinh trì hoãn phát hàng vin tr cho Vit Nam vn tip tc
cho n sau khi Bc Vit Nam ánh bi Nam Vit Nam.

Bt ng v các d# án vin tr ca Trung Quc, giai on 1973-75

Trong cuc gp vi Lê Dun ti Bc Kinh vào ngày 5-6/6/1973, Th tng Chu Ân Lai ha
s0 cung cp vin tr cho Bc Vit Nam  mc vin tr nh nm 1973 trong vòng 5 nm
ti.
53
% th hin t+m quan trng ca vic Trung Quc tip tc vin tr kinh t toàn din cho
Bc Vit Nam, Hà Ni ã gi mt phái oàn 17 ng∋i bao gm các cán b cp cao t các
s, b quan trng, dn +u là Th trng B Ngoi th∀ng Nguyn Chanh, n Bc Kinh
vào gi&a tháng 7/1973  th∀ng lng vi ng∋i t∀ng nhim Trung Quc v vn  vin
tr kinh t ca Trung Quc c#ng nh quan h th∀ng mi song ph∀ng trong nm 1974.
54

Tuy nhiên, k vng cao ca Hà Ni li gp phi quyt tâm mnh m0 ca Trung Quc trong
vic gim các cam kt ln a ra trong quá kh. Phái oàn do Nguyn Chanh dn +u  li
Bc Kinh c tháng, dài h∀n k hoch rt nhiu. Vic àm phán cng th.ng h∀n phía Hà Ni
ngh/ và kt qu rt tht vng. Ngc li, vào tháng 8 cùng nm Liên Xô xóa cho Vit Nam
DCCH mt khon n tr giá 1,08 t( %ô la t nh&ng l+n cho vay trc ây, cho phép Vit
Nam DCCH nhp khu hàng hóa tr giá h∀n 132 triu rúp, trong ó 108 triu rúp là nh∋ mt
khon vay. Nm 1973 vì vy là mt nm Hà Ni nghiêng áng k v phía Matxc∀va, theo
nh quan sát ca %i S Quán Liên Xô ti Vit Nam DCCH.
55

Vào ngày 24/09/1973, Lê Thanh Ngh chuyn quan im ca Hi ng B trng
Vit Nam DCCH cho %i s Ngô Thuyn và Nguyn Chanh, ang vn còn àm phán  Bc

Kinh:
Quan im chung ca chúng ta là bn ca chúng ta [Trung Quc] s0 không áp ng nhu
c+u ca chúng ta mt cách th!a mãn. Dù chúng ta ch( có mt vài yêu c+u ln b) sung
nh nêu  trên, h ã t chi. Nu các bn Trung Quc không chp nhn ngay các yêu
c+u ca chúng ta, chúng ta không nên khng khng òi h!i, ch( nên trao )i ý kin. L+n
sau nu có c∀ hi, chúng ta s0 nêu li vn  này. C gng sp xp sm ký th!a thun
 oàn ca chúng ta có th v nc sm.
56

 

20

Vì th t tháng 8-9/1973, Hà Ni ã l∋ng trc c s st gim vin tr ca Trung Quc
cho nh&ng nm tip theo, nhng b,ng k∃ nng ngoi giao, h c#ng k vng có th thuyt
phc Bc Kinh vào lúc nào ó trong t∀ng lai s0 tng mc vin tr lên.
Tháng 3/1974 cuc gp gi&a Phan Trng Tu và Chu Ân Lai, Ph∀ng Ngh, và Lý
C∋ng ti Bc Kinh cho thy s khác bit sâu sc gi&a hai phía v ∋ng li tái xây dng
kinh t Vit Nam. L∋i khuyên ca Bc Kinh là “tp trung vào nông nghip và nng lng
nhiu h∀n vào công nghip” ã mâu thun trc tip vi nguyn vng ca Vit Nam v mt
ngành công nghip hin i. L∋i khuyên ca Bc Kinh nhn mnh vic Bc Kinh mun tm
dng nh&ng cam kt vin tr kh)ng l vi Vit Nam, iu này trc tip xung t vi vic
Hà Ni mong mun Bc Kinh y nhanh hoàn thành các d án công nghip quan trng.
Ph∀ng Ngh nói vi Phan Trng Tu r,ng:
107 hay 109 d án [cho nm 1974] là quá nhiu và ây là nh&ng d án rt ln; mt vài
d án ca các ng chí Vit Nam rt tt kém cho phía Trung Quc và nói chung, ây là
nh&ng d án rt ln - mt vài d án ln nh các d án  Trung Quc. Trc ây, Th
tng Chu Ân Lai  xut “tp trung vào mc tiêu chính” và ng chí c#ng ã nói vi
tôi r,ng Th tng Phm Vn %ng c#ng ã ng ý vi iu này.
57

Nh,m c gng thuyt phc Hà Ni không quá tham vng v k hoch xây dng công nghip
ti giai on này, và  tp trung vào nông nghip, Ph∀ng Ngh  xut vi Phan Trng
Tu r,ng:
Theo ý tôi, [Vit Nam] nên tp trung vào nng lng và ngun lc cho các d án có sc
nh hng to ln i vi nn kinh t quc gia, nh nhà máy phân bón Hà Bc. M i nm
nhà máy này sn xut 110.000 tn phân U-rê, t∀ng ∀ng 220.000 tn phân bón Nitrat.
4 Trung Quc chúng tôi có câu này “mt tn phân bón hóa hc có th làm tng 4 tn
l∀ng thc”. Nu nhà máy này tp trung nâng cao sn xut nông nghip, nó s0 có tác
ng ln n nn nông nghip ca các ng chí.
58

Trong l∋i bác b! ca mình, Phan Trng Tu nói vi Ph∀ng Ngh r,ng “trc ây, Th
tng Chu Ân Lai khuyên chúng tôi nên tp trung vào các d án “trng im” có t+m quan
trng trong vic xây dng nn móng kinh t; các d án này bao gm các d án “nng lng,
phân bón, vt liu xây dng và thép”, và ây chính là nh&ng gì hin nay chúng tôi yêu
c+u”.
59
Hà Ni din gii l∋i khuyên và s nh ngh/a li các d án “tp trung vào mc tiêu”
ca Bc Kinh là s “không chân thành” và ∀n gin là n lc ca Trung Quc mun gim
nh&ng cam kt vin tr mà nc này ã ha trc ây.
60
Sau khi tr v t hai tu+n công tác
ti Bc Kinh vào tháng 3/1974, Phan Trng Tu nói vi B Chính tr %ng Lao %ng Vit
Nam r,ng “Các bn Trung Quc [ca chúng ta] ã không chân thành, c bit là nh&ng
ng∋i  B Quan h Kinh t %i ngoi”.
61

T +u nm 1974, các lãnh o Bc Kinh gi mt thông ip rõ ràng và nht quán
cho các lãnh o Hà Ni r,ng Vit Nam DCCH nên tp trung vào phát trin nông nghip và

tt c vin tr ca Trung Quc s0 nên hng vào vic thúc y nng sut nông nghip (sn

21


xut phân bón, xây dng nhà máy in, ci thin giao thông). Nh&ng l∋i khuyên nh vy
c truyn t mt cách thiu tinh t nht trong “bài ging” ca Lý Tiên Nim trc phái
oàn sang thm ca B Khoa hc Công ngh Vit Nam vào ngày 23/3/1974. Lý Tiên Nim
th.ng thng nói:
V công nghip nh3, không có nguyên vt liu, các ng chí không th làm c gì,
ging nh nu c∀m mà không có go. Các ng chí b! nc vào ni, nhng nu không
có go b! vào cái ni ó, thì làm sao nó có th tr thành c∀m? T kinh nghim ca
chúng tôi, các ng chí phi i tng bc mt, t công nghip nh3, n công nghip
nng, [các ng chí] phi tp trung vào nông nghip trc. [Các ng chí] phi có go
 n. Các ng chí là nh&ng ng∋i làm khoa hc và tôi h!i các ng chí iu này: Các
ng chí có th chng minh cho tôi c có phát minh nào là không c+n go không?…
V công nghip nng c#ng vy, các ng chí không nên ph thuc hoàn toàn vào các
chuyên gia Liên Xô. Các ng chí phi h!i: Nh&ng gì h nói là úng hay sai? Ch( bây
gi∋ chúng tôi mi bit nn kinh t ca chúng tôi thit hi nng n là bi vì chúng tôi ã
nghe l∋i h v mi vic. B ngoài nó cho chúng ta n tng v s tinh vi, hin i
nhng thc t nó là mt công thc ca thm ha.
62

Lý Tiên Nim lp li  ngh trc ây ca Chu Ân Lai vi Phan Trng Tu vào ngày
4/3/1974 r,ng các ng chí Vit Nam “không nên quá tham vng”. Phan Trng Tu kt lun
trong báo báo ca mình gi B Chính tr %ng Lao %ng Vit Nam nh sau:
Sau khi gp ng∋i Trung Quc, chúng tôi thy rõ ràng r,ng vn còn nhiu khó khn và
các vn  phc tp, nhng chúng tôi c#ng t c mt s tin b vì c hai bên ã ký
kt [th!a thun kinh t cho nm 1974]. V vn  thiu vin tr nguyên vt liu, chúng
tôi ã trc tip nêu nh&ng khó khn và nhu c+u ca chúng ta. Tuy nhiên, Trung Quc 

ngh chúng ta không nên quá tham vng trong vic xây dng quá nhiu d án ln. Dù
h không nói trc tip, h ám ch( r,ng hp tác vi các nc khác  có nh&ng d án ln
và hin i không nht nh là iu tt và h s0 không cung cp [các d án ln ó]
ngay.
63
Ni dung ca ca cuc nói chuyn gi&a Phan Trng Tu và Chu Ân Lai, Ph∀ng
Ngh và Lý C∋ng rõ ràng cho thy thái  không hài lòng ca Bc Kinh i vi tham vng
xây dng nn công nghip ca Hà Ni.
64
Biu hin ca s không hài lòng ngày càng gia
tng ca Bc Kinh i vi tham vng ca Hà Ni là vic Chu Ân Lai gián tip phê bình k
hoch xây c+u Thng Long ca Hà Ni trong cuc hi àm ca Chu Ân Lai vi Phan Trng
Tu vào ngày 4/3.
65

Chu Ân Lai: Tôi nghe các ng chí chun b xây mt cây c+u mi, c+u Thng Long.
Nó dài bao nhiêu?
Phan Trng Tu: 5,7 km. Nó ngn h∀n cây c+u ca các ng chí  Nam Kinh. Ph+n
chính ca c+u Thng Long ch( dài 1,7km.
 

22

Chu Ân Lai: Nu vy thì cây c+u ca các ng chí dài h∀n cây c+u Tr∋ng Giang bc
qua sông D∀ng T  Nam Kinh và cây c+u  V# Hán.
66

%i vi nm 1974, trong s 299 d án do Trung Quc vin tr b tàn phá do M∃ ánh bom,
Bc Kinh ch( ha sa ch&a 99 d án, và  s d án còn li cho nh&ng nm sau ó, Chu Ân
Lai khuyên Phan Trng Tu:

Các ng chí không nên lên k hoch cho quá nhiu d án. T kinh nghim ca chúng
tôi, các ng chí không nên ch( lên mt danh sách các d án, mà các ng chí c+n tính
toán thc t và k∃ l1ng v nhân công, nguyên vt liu, vn c bit dùng  nhp khu
thit b, k∃ thut viên và công nhân có tay ngh (các ng chí ã có  nh&ng th này
cha?) Các ng chí không nên quá lc quan v vn  vn chuyn… Ngoài các d án
do Trung Quc vin tr, các ng chí vn còn các d án do các nc khác tài tr. Mt
ph+n ba trong s 600 d án do nc ngoài vin tr là các d án do Trung Quc giúp.
Các ng chí phi u tiên các d án nào “ánh trúng mc tiêu”  tránh lãng phí.
67

Chu Ân Lai sau ó thêm vào:
D/ nhiên chúng tôi hiu các ng chí c+n phc hi sau chin tranh. Tuy nhiên, tôi mun
ng chí chuyn [thông ip ca tôi] n %ng chí Phm Vn %ng r,ng [Vit Nam]
c+n tp trung vào các d án “ánh trúng mc tiêu” trc. Trong s 600 d án ln, mt
s d án mà các ng chí không  thit b và vt liu xây dng nên hoãn li nm sau.
68

Không ng tình vi vic nh ngh/a li ca Chu Ân Lai, Phan Trng Tu nhc li nh
ngh/a trc ây ca Chu Ân Lai r,ng yu t to nên “d án trng im” chính là tác ng
ca nó lên vic ci thin kinh t, ng th∋i lp lun r,ng nh&ng d án Vit Nam  ngh t
nh&ng tiêu chun này. Tuy nhiên, Bc Kinh t chi rt nhiu d án “trng im” vì không
“ánh trúng mc tiêu” nh nh ngh/a ca Th tng Chu Ân Lai.
69

%i vi nm 1975, trng phái oàn Vit Nam DCCH Nguyn Vn Biên ã trình các
lãnh o Vit Nam mt báo cáo bi quan: 144 d án còn li mà Trung Quc ng ý giúp
chúng ta xây dng b,ng thit b ca h là mt con s quá ln và tiêu tn rt nhiu tin
(500 triu rúp). Trung Quc mun có mt k hoch c ng ý rõ ràng gi&a Vit Nam
và Trung Quc cho 5 nm k tip và s0 không có thay )i gì sau ó, nhng k hoch
ca Trung Quc là hoãn vic xây dng các d án này và giãn chúng ra trong vòng 5

nm ti t 1975 n 1980. H gi tín hiu cho chúng tôi r,ng h không th chp nhn
 xut ca chúng ta v các d án mi.
70

Trong s 101 d án cha c xây dng, Trung Quc ng ý xây dng 50 d án, nhng
hoãn xây dng 51 d án khác vn là nh&ng d án quan trng nht t nm 1975 (nh  xut
trong k hoch ca Vit Nam) sang các nm 1977-80. Trong s 19 d án quc phòng cam
kt trc ây, Bc Kinh ng ý bt +u xây dng ch( 2 d án cho nm 1975. Nhiu d án
quc phòng quan trng b hoãn t giai on 1974-76 sang 1977-79.
71

Vic ct gim vin tr kinh t và quân s áng k ca Trung Quc xy ra vào th∋i
im Hà Ni cm thy c+n h∀n bao gi∋ ht mt lng vin tr ln h∀n t Trung Quc và

23


Liên Xô vì Hà Ni l∋ng trc s0 có rt nhiu khó khn trong vic xây dng t nc th∋i
hu chin. Nhn thc ca Hà Ni v s th∋ ∀ ca Bc Kinh i vi mi bn tâm kinh t cp
bách nht ca Vit Nam bt ngun t nh&ng gì Trung Quc không cung cp h∀n là nh&ng gì
trc ây Trung Quc ã vin tr trong quá kh, trong khi nhn thc ca Trung Quc v s
thiu trân trng và bit ∀n ca Hà Ni ph+n ln bt ngun t vic nhn thy Hà Ni thiu
công nhn s hy sinh ln lao ca Trung Quc trong 15 nm trc ó và tình hình kinh t
khó khn hin ti ca Trung Quc. Mâu thun gi&a i din àm phán ca Vit Nam
Nguyn Vn Biên và th trng Trung Quc Han Sunzhen ti cuc gp ca h vào ngày
31/8/1974 ti B Quan h Kinh t %i ngoi ca Trung Quc cho thy s rn nt sâu sc
gi&a hai bên v nh&ng cam kt vin tr Trung Quc ã ha trc ây.
Nguyn Vn Biên: V vn  vin tr thit b và nguyên vt liu cho 144 d án trong th!a
thun ca chúng ta, ng chí Han c#ng ã nêu vn  này, nhng chúng tôi ngh/ r,ng
hai k hoch ca chúng ta n nay là hoàn toàn không có im chung. Chúng tôi  xut

tp trung xây dng vào nm 1975 và 1976, nhng các ng chí hoãn li n nm 1980.
Chúng tôi mun xây dng [chúng] nhanh, mang li kt qu kinh t sm do nhu c+u cách
mng ca chúng tôi [ti min Nam]. Da vào ngh quyt s 22 ca %ng ca chúng tôi,
chúng tôi mun t lc nhng chúng tôi thiu ht mi th. Chúng tôi ch( có mt ít này,
mt ít kia thì làm sao chúng tôi có th làm c gì? S vin tr ca các ng chí là
c+n thit và chúng tôi c+n rt nhiu.Chúng tôi c#ng ngh/ v tình hình ca các ng chí.
Các ng chí ã t nhiu thành tu mi nhng ng th∋i c#ng gp nhiu thách thc
mi. Chúng tôi rt hiu iu ó, nhng khó khn ca các ng chí là làm th nào 
phát trin kinh t và các ng chí có rt nhiu iu kin thun li  vt qua nh&ng tr
ngi. Tuy nhiên, khó khn ca chúng tôi là vic thiu thn nghiêm trng nh&ng nguyên
vt liu c∀ bn.
Han Sunzhen: Hp tác kinh t ca chúng ta n nay ã din ra khá lâu. Trong chin tranh,
chúng tôi có nh&ng bin pháp c bit  giúp 1 các ng chí và bây gi∋ là th∋i bình,
rt khó mà tip tc các bin pháp c bit, bây gi∋ không phi là vn  mt hay hai d
án; chúng ta ang nói v 144 d án. Quan h ngoi giao ca chúng tôi ã m rng t
nm 1970 – t quan h vi 10 nc lên 40 – 50 nc.Chúng tôi ang nói v nh&ng khó
khn hin ti ca chúng tôi  ây. %ó là thc t. Theo l∋i dy ca Mao Ch tch, chúng
tôi c+n giúp 1 nh&ng nc khác ang u tranh gii phóng dân tc. K hoch ca hai
bên khá khác bit. Tht d dàng nói “Tôi ng ý vi ý kin ca các ng chí”, nhng ri
chúng tôi li không th thc hin, các ng chí s0 trách chúng tôi. Trong s 144 d án,
có 43 d án ang trin khai, và 101 d án cha c trin khai. Chúng tôi ngh/ r,ng nu
chúng tôi có th hoàn thành ph+n ln các d án này vào nm 1980 thì ó là chin thng
to ln ca chúng tôi ri. K hoch ca hai bên quá khác bit; lý do không phi là vì
chúng tôi có th làm mà chúng tôi li t chi, mà s tht là chúng tôi không có kh nng
làm.
72
Thêm vào ó, trong giai on 1972-1974, Hà Ni và Bc Kinh mâu thun trong vn  trc
ây Bc Kinh cam kt xây dng mt d án lc d+u. Ngày 5/12/1971, Trung Quc ha xây
 

24

dng nhà máy lc d+u +u tiên ti Bc Vit Nam  Vit Nam gim ph thuc v d+u vào
Liên Xô. Bc Vit Nam ã ph thuc rt nhiu vào vic nhp khu d+u  áp ng nhu c+u
tiêu th ni a và cung cp nhiên liu cho sn xut công nghip. Liên Xô là ngun cung cp
d+u chính cho Bc Vit Nam trong th∋i k chin tranh, t nm 1965 n 1971 Liên Xô ã
cung cp 1,238 tn nhiên liu (xng và d+u), trung bình 214.000 tn m i nm trong khi
Trung Quc cung cp ch( 156.000 tn, trung bình 26.000 tn m i nm. Nhiên liu do Trung
Quc cung cp cho Vit Nam vì vy ch( chim 10% lng nhiên liu Liên Xô cung cp
trong giai on này. Tuy nhiên,  xua tan n i s ca Hà Ni v vic b Trung Quc b! r∀i
khi Bc Kinh xích li g+n vi Washington, các lãnh o Trung Quc quyt nh tng áng
k vic cung cp nhiên liu cho Bc Vit Nam lên 116.000 tn trong nm 1971, g+n b,ng
50% con s 290.000 tn nhiên liu do Liên Xô cung cp trong cùng nm, ng th∋i cam kt
xây dng mt d án lc d+u quy mô ln và tn kém bao gm 4 hng mc: nhà máy lc d+u,
dàn khoan d+u, kho cha chính cho vic vn chuyn d+u thô, và mt ∋ng ng dn d+u cho
Bc Vit Nam trong vài nm.
73

Theo th!a thun ngày 5/12/1971, Bc Kinh cam kt giúp Hà Ni xây dng mt nhà
máy lc d+u vi công sut x lý và lc d+u khong 1 n 1,5 triu tn mt nm.
74
Tuy nhiên,
Bc Kinh ã không th thc hin l∋i ha. Theo báo cáo ca T)ng Cc Hóa cht ca B
Ngoi th∀ng  ngày 5/5/1974 gi cho Ph Th Tng, phía Trung Quc ã gii thích:
“Nhu c+u ca Vit Nam v vic xây dng [d án lc d+u này] là rt ln, nhng kh nng
thc t [ giúp Vit Nam] ca Trung Quc là có hn. Trung Quc không th áp ng nhu
c+u này. Trung Quc c+n c gng phát trin kinh t trong nc; ng th∋i, ngoài Vit Nam,
chúng tôi vn phi c+n giúp 1 các nc khác.”
75
Tuy nhiên, i in àm phán ca Vit

Nam din gii ng c∀ ca phía Trung Quc rt khác, nh vic Nguyn Vn Biên báo cáo
li lãnh o Hà Ni nh sau:
%oàn ca chúng tôi nhn thy r,ng không phi vn  Trung Quc gp khó khn v
kinh t và thách thc v công ngh. %ó ch( là cái c  h trì hoãn hoc t chi. %ng
c∀ thc s ca h là h mun thu h3p nhu c+u ca chúng ta và ct gim chi phí và vin
tr ca h cho chúng ta n khi không còn gì n&a. %ng c∀ ó tr nên rõ ràng h∀n i
vi chúng tôi khi chúng tôi trao )i quan im vi h bên ngoài các cuc hp chính
thc… Chúng ta nên hành ng tc thì, có nh&ng chun b c+n thit cho vic tìm kim
nh&ng nc khác có th hun luyn cho k∃ s ca chúng ta và cung cp thit b 
chúng ta có th không  Trung Quc dùng nh hng ca mình lên vn  này  kéo
lê và trì hoãn vic xây dng [nhà máy lc d+u]
.
76

Trong báo cáo ca Lý Ban, nhóm nghiên cu kh thi ca Trung Quc ng +u là ng chí
Wang Ping Qing, B Trng B Nhiên liu và Hóa cht, ã có chuyn i th sát a im
phù hp  xây dng mt nhà máy lc d+u, mt giàn khoan d+u, mt kho cha d+u và các
∋ng ng dn d+u ti Vit Nam t ngày 1 n 28/3/1975. Vào ngày 1/3, Wang Ping Qing
gp Nguyn Trang, T)ng Cc trng T)ng Cc Hóa cht. C hai bt ng sâu sc v a
im d án nhà máy lc d+u.
77
Phía Vit Nam bo Nhóm Nghiên cu Kh thi ca Trung

25


Quc r,ng chính ph Vit Nam ã quyt nh xây dng nhà máy lc d+u ti Núi Dinh (Min
Trung Vit Nam) và cng bin Bin S∀n (Bc Vit Nam).
78
Trung Quc không ng ý, vin

dn vn  k∃ thut, nh xây dng ∋ng ng dn d+u xuyên 8 con sông rng t 200 n
400m, trong ó có 4 con sông rng 400m là không kh thi. Các chuyên gia Trung Quc c#ng
cnh báo r,ng xây dng mt cng  vnh Bin S∀n là không hp lý vì vùng này d xy ra
thiên tai.
79
Lý Ban sau ó báo cáo li r,ng Wang Ping Qing rt không hài lòng vi l∋i phê
bình khó nghe ca Nguyn Trang r,ng nhóm chuyên gia ca Trung Quc không có nng
lc.
80
Vào ngày 10/4/1975, nhóm chuyên gia Trung Quc kt thúc chuyn công tác và khng
khng ý kin chn các a im H Bm (?) - Côn S∀n  xây dng nhà máy lc d+u và
cng d+u là la chn tt nht. Phía Vit Nam khng khng gi& ý kin ca mình, chn núi
Dinh – Bin S∀n là a im xây dng nhà máy lc d+u và cng d+u và nu Trung Quc
không ng ý vi a im Vit Nam ã chn thì Vit Nam s0 t xây dng và tt c nh&ng
gì Trung Quc c+n làm là ch( c+n gi cho Vit Nam thit b và nguyên vt liu. Phía Trung
Quc tr l∋i: “Nu Vit Nam quyt nh gi& la chn a im Núi Dinh – Bin S∀n thì h
nên i xin vin tr ca các nc có công ngh tiên tin khác nh Nht Bn.”
81

Tóm li, phía sau bt ng này là mu thun gi&a nhu c+u và mong mun ca Hà Ni
mun có nh&ng d án hin i, quy mô ln vi nhu c+u ca Bc Kinh mun gim quy mô
vin tr, mt ph+n vì thc s không có kh nng áp ng nhu c+u ngày càng cao ca Hà
Ni. Khi iu này xy ra, Bc Kinh quy mong mun ca Hà Ni mun có mt ngành công
nghip nng hin i cho vic Hà Ni thích nghe theo l∋i khuyên ca Matxc∀va h∀n là ca
Bc Kinh, trong khi lãnh o Hà Ni quy vic Bc Kinh t chi ý nh ca Vit Nam cho
vic Bc Kinh mun kim gi& Vit Nam  th yu h∀n là vì Trung Quc không  kh nng
cung cp nh&ng khon vin tr nh vy.

Nh∃ng bin pháp trng pht kinh t∀ ca B%c Kinh chng li k∀ hoch 5 nm ln
th nht ca Vit Nam, 1976-80

Sau khi Vit Nam thng nht, lãnh o Hà Ni k vng nhn c nhiu chú ý và tôn trng
t các nc xã hi ch ngh/a khác. Nh mt báo cáo ca Vit Nam ghi nhn vào nm 1975,
“v th chính tr ca chúng ta sau khi thng nht ã c nâng lên mt mc quan trng ti
%ông Nam Á và trên th gii; chúng ta có nhiu tim nng và sc mnh h∀n khi ch( có min
Bc.”
82
Tuy nhiên, Hà Ni c#ng quên t+m quan trng ca Trung Quc v mt kinh t và a
lý i vi nh&ng n lc ca Vit Nam trong vic xây dng li kinh t min Bc ng th∋i
a min Nam tin lên con ∋ng xã hi ch ngh/a. %iu ht sc quan trng i vi nhim
v này là k hoch nm nm l+n th nht, 1976-80. Lãnh o Hà Ni nhn thc rõ r,ng xut
khu trong t∀ng lai ca mình sang th tr∋ng rng ln Trung Quc s0 có tim nng ln
trong vic thúc y sn xut ni a và gim vn  tht nghip ang tng cao. Nh B
Ngoi th∀ng ghi nhn trong Trin vng Kinh t 1975: “T nm 1972 n 1975, xut khu