Nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra đối với người nộp thuế trong tiến trình hiện đại hoá công tác quản lý thuế ở việt nam hiện nay

1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Thuế là nguồn thu chủ yếu của Ngân sách nhà nước, có tác động ảnh hưởng
sâu rộng tới mọi lĩnh vực của nền kinh tế, đóng vai trò quan trọng trong việc huy
động nguồn lực và tạo môi trường đầu tư nhằm đạt các mục tiêu phát triển kinh tế
xã hội bền vững. Hệ thống chính sách thuế tốt chỉ có thể phát huy tác dụng khi có
một hệ thống quản lý thuế phù hợp, hiệu quả. Mục tiêu chính của hệ thống quản lý
thuế hiện đại trên thế giới là tối ưu hoá các khoản thu thuế và các khoản phải thu
khác, phù hợp với luật pháp đồng thời đảm bảo củng cố được niềm tin của
người nộp thuế (NNT) vào hệ thống thuế. Một mặt của mục tiêu này là tăng
cường các dịch vụ hỗ trợ NNT để nâng cao sự tuân thủ tự giác của NNT; mặt
khác là cơ quan thuế phát hiện các trường hợp không tuân thủ và có các biện
pháp trừng phạt một cách nghiêm minh, đảm bảo công bằng và tạo sự tin cậy
của người nộp thuế.
Trong thời gian qua, ngành thuế Việt Nam đã và đang thực hiện chiến lược
cải cách, hiện đại hoá hệ thống thuế, tiến tới xây dựng ngành thuế Việt Nam
tiên tiến, hiện đại và chuyên nghiệp nhằm đảm bảo thực thi tốt pháp luật thuế;
đảm bảo quản lý thuế công bằng, minh bạch và hiệu lực, hiệu quả; phục vụ tốt
tổ chức, cá nhân nộp thuế và phù hợp với chuẩn mực quốc tế, nâng cao tính tự
giác tuân thủ pháp luật về thuế của tổ chức, cá nhân nộp thuế; tăng cường việc
thanh tra, giám sát của cơ quan thuế; đảm bảo nguồn thu cho Ngân sách Nhà
nước nhằm phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Kết quả
của chiến lược cải cách, hiện đại hoá hệ thống thuế đã đem lại những thành
công nhất định cả về cơ chế quản lý, phương pháp quản lý, tổ chức quản lý,
con người quản lý và công cụ quản lý. áp dụng thí điểm cơ chế NNT tự kê
khai, tự nộp thuế từ năm 2004 và thực hiện triển khai toàn quốc từ 01/07/2007
(được luật hoá tại Luật quản lý thuế số 78/2006/QH11 ngày 29/11/2006),
ngành thuế đã đề cao trách nhiệm của NNT, tăng cường dân chủ và tính tự chủ
2
của NNT trong việc ủy quyền cho NNT thực hiện chức năng tự đánh giá và kê

khai thuế, tự nộp thuế vào ngân sách, đồng thời dưới hệ thống này, công tác
thanh tra, kiểm tra đã trở thành nhiệm vụ trọng tâm với mục tiêu chính là kiểm
soát việc tuân thủ và chấp hành luật thuế của NNT. Tuy nhiên, với yêu cầu phát
triển của nền kinh tế thị trường, số lượng doanh nghiệp tăng lên nhanh chóng,
đồng thời qui mô, hình thức, cách thức hoạt động của các doanh nghiệp cũng đa
dạng phức tạp hơn trước, phương thức trốn/tránh thuế cũng tinh vi hơn, các tội
phạm về thuế ngày càng gia tăng, nhất là trong điều kiện mở cửa, hội nhập và
thương mại điện tử ngày càng phát triển, trong khi bộ máy quản lý thuế mới được
chuyển đổi sang cơ chế quản lý mới, còn chưa thực sự phát huy được tính hiệu
lực, hiệu quả của nó; hoạt động thanh tra, kiểm tra còn nhiều điểm hạn chế, cần
được hoàn thiện cho phù hợp với xu thế hiện tại.
Chính vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm
tra đối với người nộp thuế trong tiến trình hiện đại hoá công tác quản lý
thuế ở Việt Nam hiện nay” có ý nghĩa thiết thực, mang tính thời sự, cấp bách
cả về mặt lý luận và thực tiễn. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này, tác giả
tập trung nghiên cứu nội dung thanh tra, kiểm tra NNT.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Đề tài được nghiên cứu nhằm làm rõ hoạt động thanh tra, kiểm tra NNT
trong cơ chế quản lý mới hiện nay cả về mặt lý luận và thực tiễn; đồng thời
khẳng định vai trò và sự cần thiết khách quan phải tăng cường công tác thanh
tra, kiểm tra đối với việc nâng cao tính tuân thủ của NNT, tăng hiệu quả thanh
tra, kiểm tra thuế. Trên cơ sở đánh giá thực trạng của công tác thanh tra, kiểm
tra thuế hiện nay đề xuất những định hướng và giải pháp để hoàn thiện hoạt
động thanh tra, kiểm tra NNT nhằm nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra thuế
trong điều kiện thực tiễn của Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
3
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài là các vấn đề lý thuyết và thực
tiễn của việc tổ chức, thực hiện hoạt động kiểm tra, thanh tra NNT trong điều kiện
thực hiện cơ chế quản lý thuế mới nhằm nâng cao hiệu quả công tác thanh tra,

kiểm tra thuế.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Đề tài đã hệ thống hoá một số vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động thanh tra
kiểm tra trong các cơ chế quản lý thuế và tính tuân thủ của NNT trong các cơ
chế đó. Từ nghiên cứu lý luận, đề tài đề cập, đánh giá thực trạng của công tác
thanh tra, kiểm tra thời gian qua, chỉ ra các bất cập và nguyên nhân. Từ đó, kết
hợp giữa lý luận và thực tiễn, đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả công
tác thanh tra, kiểm tra trong điều kiện Việt Nam hiện nay.
5. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chương:
Chương 1

: Thanh tra, kiểm tra thuế và sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả
thanh tra, kiểm tra đối với người nộp thuế trong tiến trình hiện đại hoá công tác
quản lý thuế ở Việt Nam.
Chương 2

: Thực trạng về tổ chức hoạt động thanh tra, kiểm tra đối với
người nộp thuế ở Việt Nam hiện nay.
Chương 3:

Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra đối với
người nộp thuế trong tiến trình hiện đại hoá công tác quản lý thuế.
4
Chương 1
THANH TRA, KIỂM TRA THUẾ VÀ SỰ CẦN THIẾT PHẢI NÂNG
CAO HIỆU QUẢ THANH TRA, KIỂM TRA ĐỐI VỚI NNT TRONG TIẾN
TRÌNH HIỆN ĐẠI HOÁ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THUẾ Ở VIỆT NAM
1.1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ THANH TRA, KIỂM TRA THUẾ
1.1.1 Khái niệm, vai trò của thanh tra, kiểm tra thuế

1.1.1.1 Khái niệm thanh tra, kiểm tra thuế
Có nhiều quan niệm hiểu về thanh tra, kiểm tra thuế. Sau đây là một số khái
niệm cơ bản được trích dẫn từ các tài liệu chính thống khi định nghĩa về thanh tra,
kiểm tra thuế:
Theo từ điển Tiếng Việt do Viện Ngôn ngữ học biên soạn, kiểm tra là "xem
xét tình hình thực tế để đánh giá, nhận xét" [tr. 523]. Theo Đại từ điển Tiếng Việt
do Trung tâm ngôn ngữ và văn hoá Việt Nam biên soạn, kiểm tra là "xem xét thực
chất, thực tế" [tr. 973]. Theo từ điển Luật học, kiểm tra là "xem xét tình hình thực
tế thi hành pháp luật, thực hiện nhiệm vụ quyền hạn nói chung hay một công tác
cụ thể được giao để đánh giá, nhận xét " [tr.265].
Theo Giáo trình nghiệp vụ thuế của Học viện Tài chính, ''Kiểm tra thuế là
hoạt động của cơ quan thuế trong việc xem xét tình hình thực tế của đối tượng
kiểm tra, từ đó đối chiếu với chức năng, nhiệm vụ yêu cầu đặt ra đối với đối tượng
kiểm tra để có những nhận xét, đánh giá'' [1, tr.411]
Theo giáo sư Michel Bouvier, tác giả cuốn “Nhập môn về Luật thuế đại cương
và lý thuyết thuế”, kiểm tra thuế là ''hoạt động nhằm xem xét tính trung thực, tính
chính xác của cơ sở tính thuế mà người nộp thuế đã kê khai'' [1, tr.153]
Tổng hợp các quan niệm trên có thể hiểu kiểm tra thuế là hoạt động xem xét,
đánh giá của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối với các cơ quan, tổ chức và cá
nhân chịu sự quản lý trong việc thực hiện pháp luật về thuế, phí và lệ phí (gọi
chung là thuế).
5
Về khái niệm thanh tra, theo từ điển tiếng Việt: "thanh tra là kiểm soát, xem
xét tại chỗ việc làm của địa phương, cơ quan, xí nghiệp" [tr.882], thanh tra là ''loại
hình đặc biệt của kiểm tra'' [ tr.19]
Theo Luật Thanh tra 2004 thì Thanh tra là " việc xem xét, đánh giá, xử lý của
cơ quan quản lý nhà nước đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ
của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự quản lý"
Theo Giáo trình nghiệp vụ thuế của Học viện Tài chính thì thanh tra thuế là
''hoạt động kiểm tra của tổ chức chuyên trách làm công tác kiểm tra của cơ quan

thuế đối với đối tượng thanh tra nhằm phát hiện, ngăn chặn và xử lý những hành
vi trái pháp luật'' [1, tr.437]
Tổng hợp các quan niệm trên có thể hiểu :
Kiểm tra thuế, thanh tra thuế là hoạt động giám sát của cơ quan thuế đối với
các hoạt động, giao dịch liên quan đến phát sinh nghĩa vụ thuế và tình hình thực
hiện thủ tục hành chính thuế, chấp hành nghĩa vụ nộp thuế của người nộp thuế,
nhằm bảo đảm pháp luật thuế được thực thi nghiêm chỉnh trong đời sống kinh tế
xã hội.
Kiểm tra thuế, thanh tra thuế là một trong các chức năng cơ bản của cơ quan
quản lý thuế nhằm phát hiện, ngăn ngừa và xử lý kịp thời các trường hợp vi phạm
pháp luật thuế, bảo đảm tính công bằng trong thực thi pháp luật thuế; đồng thời
làm cho người nộp thuế luôn ý thức rằng có một hệ thống giám sát hiệu quả tồn
tại, từ đó thúc đẩy họ tự giác tuân thủ pháp luật thuế.
- Những điểm giống nhau giữa thanh tra thuế và kiểm tra thuế là:
+ Về mục đích: Phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật
thuế.
+ Về cách thức tiến hành: Xem xét hoạt động thực tế của đối tượng để phân
tích, đánh giá, phát hiện và xử lý theo quy định pháp luật về thuế.
+ Về nội dung: đều xem xét doanh thu, chi phí, lợi nhuận.
6
+ Về phương pháp: đều phải phân tích xác định rủi ro, truy lần lại việc xử lý
dữ liệu, tính toán lại và xác minh.
- Những điểm khác nhau giữa thanh tra thuế và kiểm tra thuế là:
+ Về đối tượng: Thanh tra áp dụng cho các đối tượng có ngành nghề kinh
doanh đa dạng, phạm vi kinh doanh rộng, cơ cấu tổ chức phức tạp, hoặc khi có
dấu hiệu vi phạm pháp luật về thuế, hoặc để giải quyết khiếu nại tố cáo hoặc theo
yêu cầu của thủ trưởng cơ quan quản lý thuế các cấp hoặc Bộ Trưởng Bộ Tài
chính.
+ Về phạm vi nội dung: Thanh tra thường là nội dung rộng, phức tạp, có thể
liên quan đến nhiều đối tượng, lĩnh vực khác nhau.

+ Về biện pháp áp dụng: thanh tra được áp dụng các biện pháp mạnh hơn (tạm
giữ tang vật, tài liệu; khám nơi cất dấu tang vật, tài liệu theo quy định của Luật
quản lý thuế).
+ Về hình thức tổ chức: Đoàn có thể tổ chức thành các Tổ để đi sâu vào từng
nội dung thanh tra.
+ Về thời gian: thanh tra thường là không quá 30 ngày, kiểm tra thường không
quá 5 ngày.
1.1.1.2 Vai trò
Thanh tra, kiểm tra có vai trò rất quan trọng trong công tác quản lý thuế.
Thứ nhất: Thanh tra, kiểm tra người nộp thuế đã góp phần hoàn thiện cơ chế,
chính sách pháp luật về thuế.
Hệ thống thuế ở nước ta hiện nay bao gồm nhiều sắc thuế khác nhau. Mỗi sắc
thuế điều tiết đến một số đối tượng xã hội nhất định và có những phương pháp
quản lý thu thuế khác nhau. Về cơ bản mỗi sắc thuế khi được ban hành đều đã
được nghiên cứu kỹ và chuẩn bị chu đáo nhưng do đặc điểm nền kinh tế nước ta
đang ở thời kỳ chuyển đổi và hội nhập ngày càng sâu vào nền kinh tế thế giới nên
không trách khỏi những khiếm khuyết, bất cập. Chính vì vậy thanh tra, kiểm tra
thuế là nơi cung cấp các căn cứ, các bằng chứng cụ thể phản ánh một cách chân
7
thực, sống động các hoạt động diễn ra trong thực tế, để phục vụ cho việc hoàn
thiện, bổ sung các chính sách cho phù hợp.
Thứ hai: Thanh tra, kiểm tra thuế là phương tiện phòng ngừa, răn đe các hành
vi vi phạm pháp luật thuế và tội phạm nảy sinh trong việc thực hiện pháp luật
thuế.
Hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế trên cơ sở phân tích thông tin, dữ liệu liên
quan đến người nộp thuế, đánh giá việc chấp hành pháp luật của người nộp thuế,
xác minh và thu thập chứng cứ để xác định hành vi vi phạm pháp luật về thuế.
Theo đó, vừa phòng ngừa các hành vi phạm pháp luật thuế có thể xảy ra; vừa sử
dụng các biện pháp chế tài bằng mệnh lệnh hoặc các quyết định hành chính nhằm
xử lý và răn đe hành vi vi phạm pháp luật của người nộp thuế.

Việc kịp thời phát hiện, ngăn ngừa và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật
thuế là biện pháp hữu hiệu nhất đối với việc phòng ngừa các loại tội phạm có thể
phát sinh trong việc thực hiện pháp luật thuế.
Thứ ba: Thanh tra, kiểm tra người nộp thuế có vai trò quan trọng trong việc
cải cách thủ tục hành chính thuế.
Triển khai thực hiện pháp luật thuế, cũng đồng thời với việc triển khai thực
hiện các thủ tục hành chính thuế. Qua hoạt động thanh tra, kiểm tra phát hiện
những người nộp thuế thực hiện không đúng và không đủ các thủ tục hành chính
thuế để kịp thời chấn chỉnh. Đồng thời phát hiện những khiếm khuyết, những thủ
tục không phù hợp với thực tế để kiến nghị bổ sung hoàn thiện, nâng cao hiệu lực
pháp luật thuế.
1.1.2 Các tiêu chí đánh giá hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế
Hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế không chỉ được xem xét, đánh giá
đơn thuần ở khía cạnh vật chất (hiệu quả kinh tế) mà còn được xem xét, đánh giá
dưới giác độ hiệu quả xã hội, chính trị. Vì vậy, các tiêu chí đánh giá hiệu quả công
tác thanh tra, kiểm tra thuế được chia 2 nhóm là:
- Các tiêu chí định lượng: Các tiêu chí định lượng thể hiện ở kết quả thực tế
8
của nghiệp vụ thanh tra, kiểm tra đã được tiến hành. Đó là kết quả cụ thể của việc
thực hiện nhiệm vụ được giao hoặc kết quả đem lại của các nghiệp vụ thanh tra,
kiểm tra. Các tiêu chí này thường gồm:
+ Tình hình thực hiện kế hoạch thanh tra về từng chỉ tiêu định lượng của kế
hoạch: Đánh giá tiêu chí này thường dựa vào các chỉ tiêu như: Tỷ lệ hoàn thành kế
hoạch về số đối tượng thanh tra, kiểm tra so với kế hoạch năm; Tỷ lệ hoàn thành
kế hoạch về số thời gian thanh tra, kiểm tra so với kế hoạch năm; Tỷ lệ hoàn thành
kế hoạch về số vụ việc khiếu tố giải quyết được so với kế hoạch năm; Tỷ lệ thanh
tra, kiểm tra hàng năm so với tổng số đối tượng thanh tra, kiểm tra
+ Tình hình vi phạm pháp thuế đã phát hiện qua thanh tra, kiểm tra: Đánh giá
tiêu chí này thường dựa vào các chỉ tiêu như: Tỷ lệ vi phạm pháp luật thuế/tổng số
đối tượng thanh tra, kiểm tra; Tổng số tiền thuế truy thu qua thanh tra, kiểm tra;

Số tiền thuế truy thu bình quân/đối tượng thanh tra, kiểm tra
+ Chi phí vật chất và thời gian cho thanh tra, kiểm tra: Đánh giá tiêu chí này
thường dựa vào các chỉ tiêu như: Thời gian bình quân 1 cuộc thanh tra, kiểm tra;
Số đối tượng được thanh tra, kiểm tra bình quân/thanh tra viên hàng năm; Chi phí
bằng tiền trực tiếp cho thanh tra, kiểm tra;….
+ Hiệu quả trực tiếp của thanh tra, kiểm tra: Đánh giá tiêu chí này thường dựa
vào các chỉ tiêu như: Chi phí thanh tra, kiểm tra so với số thuế truy thu được đã
nộp NSNN; Tỷ lệ giữ nguyên; sửa đổi hoặc huỷ bỏ quyết định truy thu thuế theo
biên bản thanh tra, kiểm tra thuế khi giải quyết khiếu nại của đối tượng thanh tra,
kiểm tra; Tỷ lệ các trường hợp đối tượng thanh tra, kiểm tra chấp nhận hoàn toàn
kết luận thanh tra, kiểm tra; Tỷ lệ số thuế truy thu được nộp vào NSNN/tổng số
thuế truy thu…
Mặc dù có thể tính toán cụ thể được một số chỉ tiêu đã kể trên song thực tế đa
số các chỉ tiêu không thực sự phản ánh rõ hiệu quả kinh tế của công tác thanh tra,
kiểm tra. Bên cạnh việc tính toán chỉ tiêu này trong năm, để đánh giá chính xác
hơn tính hiệu quả, cần phải so sánh với những năm cũ để đánh giá xu hướng biến
9
động của các chỉ tiêu, có như thế mới thấy rõ những tiến bộ của từng khâu công
tác.
- Các tiêu chí định tính: Các chỉ tiêu định tính thường là hệ quả của công tác
thanh tra, kiểm tra mà không thể hoặc khó tính toán, đo đếm được. Đó thường là
những hiệu quả có tính xã hội, chính trị như:
+ Sự chuyển biến về ý thức tuân thủ pháp luật thuế. Tiêu chí này có thể đo
lường được thông qua so sánh tỷ lệ tuân thủ pháp luật thuế của đối tượng thanh
tra, kiểm tra qua các năm, đặc biệt là những đối tượng đã được thanh tra, kiểm tra
(mức độ tái phạm).
+ Tác dụng trong việc ngăn ngừa hành vi vi phạm pháp luật thuế; tạo sự công
bằng giữa các đối tượng nộp thuế; tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh. Có thể
đánh giá tác dụng này thông qua xem xét tỷ lệ đối tượng vi phạm bị xử lý truy thu
thuế và xử phạt hành chính thuế (chia theo hình thức xử phạt).

+ Tác dụng trong việc phòng chống tham nhũng trong nội bộ cơ quan quản lý
thuế và tạo lòng tin của nhân dân vào hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế. Có thể
đánh giá tác dụng này thông qua xem xét tỷ lệ cán bộ thuế vi phạm pháp luật
trong thanh tra, kiểm tra; tỷ lệ cán bộ thuế vi phạm pháp luật bị xử lý (chia theo
hình thức); những vụ việc vi phạm quan trọng và nhạy cảm được phát hiện và xử
lý
Hệ thống tiêu chí đánh giá hiệu quả thanh tra, kiểm tra được đánh giá theo kỳ
(quý, năm) và được chia theo sắc thuế; theo hình thức thanh tra; theo loại đối
tượng nộp thuế và từng nội dung thanh tra, kiểm tra tương ứng.
1.1.3 Những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả công tác thanh tra, kiểm
tra thuế
1.1.3.1 Điều kiện kinh tế xã hội và trình độ dân trí
Xu thế hội nhập, liên kết kinh tế trong khu vực tiến tới toàn cầu hoá kinh tế là
tất yếu khách quan. Theo đó hội nhập quốc tế về thuế ngày càng sâu rộng, nhằm
khuyến khích đầu tư, tự do hoá thương mại trong khu vực và trên toàn thế giới.
10
Hệ thống luật pháp sẽ dần được hoàn thiện, xây dựng hệ thống chính sách thuế
tương thích, công tác quản lý thuế phải được cải cách và hiện đại hoá theo các
chuẩn mực quản lý thuế quốc tế, cơ sở trang thiết bị vật chất kỹ thuật ngày càng
được hiện đại hoá và số lượng người nộp thuế không ngừng tăng lên nhanh
chóng Tất cả những biến đổi trên đều tác động lớn tới hiệu quả công tác thanh
tra, kiểm tra thuế.
Hệ thống pháp luật thuế đồng bộ, hoàn thiện, phù hợp với tình hình kinh tế xã
hội của đất nước sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để hoạt động thanh tra, kiểm tra
thuế đi vào khuôn khổ, đồng thời nó cũng giúp cho người nộp thuế hiểu và
nghiêm túc thực hiện theo quy định của pháp luật. Ngoài ra, đầu tư trang bị cơ sở
vật chất kỹ thuật hiện đại cũng hỗ trợ cho công tác thanh tra, kiểm tra thuế được
tiến hành thuận lợi, có tính chính xác và hiệu quả cao hơn.
Cùng với sự gia tăng về số lượng người nộp thuế sẽ là sự đa dạng hoá các loại
hình doanh nghiệp và các hình thức kinh doanh, kèm theo đó là sự phức tạp, tinh

vi hơn về thủ đoạn trốn, tránh, gian lận thuế của người nộp thuế, gây khó khăn
trong việc phát hiện và xử lý kịp thời các vụ gian lận, ẩn lậu thuế, gây thất thu cho
NSNN. Do đó, số lượng người nộp thuế ngày càng tăng sẽ là một thách thức
không nhỏ đối với công tác thanh tra, kiểm tra.
Xã hội ngày càng phát triển, trình độ dân trí được nâng cao, sự hiểu biết về
pháp luật thuế cũng như ý thức tự tuân thủ của người nộp thuế ngày càng được cải
thiện, bởi họ hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm của mình khi tham gia vào hoạt
động sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, cũng vì sự hiểu biết sâu sắc về pháp luật
thuế mà khả năng, thủ đoạn trốn, tránh thuế của người nộp thuế ngày càng tinh vi,
phức tạp hơn, gây khó khăn cho cán bộ thanh tra, kiểm tra thuế trong việc phát
hiện ra các gian lận, giảm hiệu quả thanh tra, kiểm tra thuế.
1.1.3.2 Mô hình quản lý thuế
Quản lý thuế là hoạt động quản lý của Nhà nước mà cơ quan thuế là đại diện,
thông qua việc tổ chức, điều hành bộ máy ngành thuế, thực hiện hệ thống chính
11
sách pháp luật thuế và hệ thống các qui trình quản lý thu để động viên một phần
thu nhập từ lao động, của cải, vốn, từ việc tiêu dùng hàng hoá, dịch vụ và từ việc
lưu giữ, chuyển dịch tài sản của các thể nhân và pháp nhân vào NSNN nhằm trang
trải cho các nhu cầu chi tiêu của Nhà nước. Quản lý thuế được thực hiện theo
những mô hình quản lý nhất định. Mỗi mô hình có những ảnh hưởng khác nhau
đến hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế.
Thứ nhất, mô hình quản lý theo sắc thuế
Đây là mô hình được tổ chức sớm nhất trong hoạt động quản lý thuế, được áp
dụng dựa trên nguyên tắc “sắc thuế”. Theo mô hình này, cơ quan thuế được tổ
chức thành các bộ phận (phòng, ban) riêng biệt để chuyên trách quản lý một số
sắc thuế cụ thể. Mỗi phòng, ban thực hiện tất cả các chức năng, các nghiệp vụ để
quản lý thu đối với một hoặc một vài sắc thuế. Mô hình quản lý theo sắc thuế áp
dụng có hiệu quả ở cơ quan thuế Trung ương do nhiệm vụ của cơ quan này là
nghiên cứu, ban hành chính sách chế độ thu. Mô hình này thích hợp đối với những
nước sử dụng các vấn đề nghiệp vụ cụ thể và quy trình quản lý khác nhau đối với

mỗi sắc thuế.
Mô hình này có tính chuyên môn hoá theo sắc thuế cao nên nó phát huy hiệu
quả cao nhất trong trường hợp thanh tra một sắc thuế nhưng đối với thanh tra một
đối tượng nộp thuế nộp nhiều loại thuế khác nhau lại xảy ra hiện tượng chồng
chéo về chức năng thanh tra giữa các phòng, ban. Vì phòng quản lý theo sắc thuế
có chức năng thanh tra đối với các ĐTNT có phát sinh sắc thuế do phòng quản lý.
Chức năng thanh tra, kiểm tra nằm ở tất cả các phòng trong hệ thống quản lý thuế
cấp cơ sở. Mặt khác, ở phòng, ban nào cũng có các bộ phận nghiệp vụ thực hiện
các công việc như nhau, dẫn đến biên chế quản lý lớn, làm cho chi phí quản lý thu
tăng lên, chi phí tuân thủ cao Trong khi đó rủi ro thất thu thuế vẫn cao do các
chức năng, nghiệp vụ quản lý thuế được khép kín, độc lập trong một phòng, ban
riêng biệt, không có sự liên kết nào giữa các phòng, ban nên hiện tượng thông
đồng để trốn thuế giữa ĐTNT và cán bộ thanh tra, kiểm tra thuế khó phát hiện.
12
Ngoài ra, trình độ chuyên môn của cán bộ thanh tra, kiểm tra thuế không được
toàn diện do kỹ năng của họ là một sắc thuế. Do vậy, hiệu quả của công tác thanh
tra, kiểm tra thuế không cao.
Thứ hai, mô hình quản lý theo chức năng
Theo mô hình này, bộ máy quản lý thuế được tổ chức theo các nhóm chức
năng, mỗi bộ phận thực hiện một công việc nghiệp vụ cụ thể có liên quan đến tất
cả các sắc thuế như: Đăng ký thuế, Xử lý tờ khai thuế và Kế toán thuế, Thanh tra,
kiểm tra thuế, Thu nợ Bộ phận thanh tra, kiểm tra được tổ chức theo mô hình
chuyên môn hóa cao. Mỗi phòng (Tổ) thanh tra thực hiện một chức năng riêng
biệt, chỉ thực hiện một chức năng cụ thể của hoạt động thanh tra. Cùng với mô
hình này đòi hỏi thanh tra viên ngoài việc a, hiểu sâu sắc chế độ kế toán pháp luật
thuế còn phải có kỹ năng về tin học, kỹ năng sắp xếp, phân loại dữ liệu, phân tích
đánh giá rủi ro, tạo điều kiện thuận lợi cho việc cập nhật kịp thời các tiêu chí lựa
chọn đối tượng thanh tra.
Mô hình này thích ứng với mọi sự thay đổi về ĐTNT và tạo ra sự kiểm tra
chéo giữa các cán bộ thuế ở các bộ phận khác nhau, hạn chế tiêu cực nên giảm

nguy cơ gian lận thuế, thất thu thuế bởi bất kỳ sự thông đồng nào giữa ĐTNT và
cán bộ thuế. Đồng thời khắc phục được sự trùng lắp về chức năng thanh tra giữa
các phòng ban theo mô hình quản lý thu theo sắc thuế và góp phần nâng cao năng
lực chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ thanh tra thuế. Tuy nhiên, theo mô hình
này, thông tin về ĐTNT bị phân tán nên khi cần thông tin đầy đủ về ĐTNT để tiến
hành thanh tra, kiểm tra phải mất nhiều thời gian để tổng hợp thông tin từ các
phòng, ban chức năng khác nhau làm ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả thanh
tra, kiểm tra.
Thứ ba, mô hình quản lý thu theo ĐTNT
Đây là mô hình đang được áp dụng tại một số nước phát triển. Theo mô hình
này, ĐTNT được phân loại để quản lý theo nhóm trên cơ sở đặc điểm và mức độ
13
tuân thủ pháp luật thuế của ĐTNT. Mỗi phòng, ban trong cơ quan thuế sẽ chịu
trách nhiệm quản lý một hoặc vài nhóm đối tượng cụ thể.
Do có sự chuyên môn hoá theo đối tượng, kết hợp với chuyên môn hoá theo
sắc thuế nên thông tin về ĐTNT được tập trung khá đầy đủ tại các phòng, ban
tương ứng và trình độ, năng lực của cán bộ thanh tra, kiểm tra thuế tương đối phù
hợp với yêu cầu quản lý nâng cao được hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra mỗi
nhóm ĐTNT. Tuy nhiên, mô hình này đòi hỏi phải có một đội ngũ cán bộ thanh
tra, kiểm tra có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao vì họ phải tiếp xúc và xử lý
các vấn đề liên quan đến tất cả các sắc thuế của ĐTNT. Ngoài ra, mô hình còn có
nhược điểm là ĐTNT chịu sự quản lý của một phòng, ban cụ thể nên vẫn có khả
năng xảy ra tiêu cực trong quá trình thanh tra, kiểm tra thuế.
Cán bộ thuế do phải thực hiện công tác quản lý, nếu thực hiện thanh tra, kiểm
tra tại cơ sở ĐTNT sẽ không đảm bảo thời gian và hiệu quả của công tác quản lý
khác. Đối với phòng thanh tra, phải kiêm nhiệm các chức năng: thanh tra ĐTNT,
thanh tra nội bộ, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phối hợp, cộng tác với các ban
ngành có liên quan dẫn tới công tác thanh tra, kiểm tra chưa được chuyên môn
hóa cao.
Trên cơ sở các mô hình quản lý thuế cơ bản này, mỗi quốc gia sẽ lựa chọn

mô hình quản lý thuế phù hợp theo đặc điểm chính trị - kinh tế - xã hội và trình độ
quản lý của mình, có thể là một trong số các mô hình cơ bản hoặc mô hình quản lý
thuế kết hợp 2 hoặc cả 3 mô hình cơ bản trên.
1.1.3.3 Cơ chế quản lý thuế
Để tiến hành công tác thu nộp thuế, người ta thường chọn một trong hai cơ
chế: Cơ quan thuế tính và ra thông báo nộp thuế và cơ sở sản xuất, kinh doanh tự
khai tự nộp thuế.
Thứ nhất, cơ chế cơ quan thuế tính và ra thông báo nộp thuế
Theo cơ chế này, căn cứ vào tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh và các
quy định của pháp luật thuế, định kỳ các ĐTNT phải kê khai thuế và nộp tờ khai
14
cho cơ quan thuế. Cơ quan thuế nhận tờ khai, kiểm tra và tính thuế, sau đó thông
báo số thuế phải nộp cho ĐTNT. ĐTNT có trách nhiệm nộp đầy đủ tiền thuế theo
thông báo vào Kho bạc nhà nước trong thời gian quy định. Cơ quan thuế kiểm tra,
đối chiếu số thuế mà đối tượng đã nộp vào ngân sách với thông báo. Cơ chế này
đảm bảo việc tính toán chính xác số thuế phải nộp vào NSNN của các ĐTNT. Tuy
nhiên, cơ chế quản lý này có một số nhược điểm ảnh hưởng đến công tác thanh
tra, kiểm tra sau:
- Cơ quan thuế làm thay các chức năng thuộc trách nhiệm của NNT như: tính
toán xác định mức thuế để ra thông báo thuế, xác định mức miễn, giảm thuế
gây lãng phí nguồn nhân lực, tài chính của cơ quan thuế. Hiệu quả quản lý của cơ
quan thuế thấp do phải làm thay các công việc cho ĐTNT, không đủ điều kiện tập
trung thời gian, nhân lực và tài chính để thực hiện các chức năng chủ yếu của
mình: các hoạt động tuyên truyền - hỗ trợ, công tác thanh tra, kiểm tra thuế . . .
- Một số quy định còn rườm rà, phức tạp, chưa rõ ràng, minh bạch gây khó
khăn, tốn kém chi phí cho cả NNT và cơ quan thuế, dễ phát sinh tiêu cực trong
việc chấp hành nghĩa vụ thuế.
- Nghĩa vụ, trách nhiệm của NNT không cao do số thuế họ phải nộp được xác
định theo thông báo của cơ quan thuế. ĐTNT có thể tính toán số thuế phải nộp
một cách qua loa, đại khái, nếu cơ quan thuế kiểm tra, tính toán không kỹ thì có

thể dẫn dến xác định sai số thuế phải nộp, làm thất thu ngân sách mà các ĐTNT
không hề có lỗi.
- Mô hình này chủ yếu thanh tra, kiểm tra tại đơn vị nên thường gây ra những
phiền nhiễu cho doanh nghiệp và đôi lúc mất thời gian, tăng chi phí.
- Phương pháp thanh tra, kiểm tra nhằm vào tất cả các ĐTNT, không dựa trên
cơ sở đánh giá mức độ gian lận của ĐTNT để lập kế hoạch và tổ chức thanh tra
đúng đối tượng ngay từ đầu. Vì thế đối tượng không có hành vi gian lận cũng tổ
chức thanh tra, kiểm tra vừa gây phiền hà cho ĐTNT, vừa lãng phí nguồn nhân
lực, tốn kém cho cơ quan thuế.
15
- Công tác thanh tra, kiểm tra được tiến hành hoàn toàn bằng thủ công, không
tập trung vào các khâu gian lận, không ứng dụng được tin học vào thanh tra thuế,
do đó các cuộc thanh tra thường kéo dài và kết quả rất hạn chế.
- Cơ quan thuế tính thuế và ra thông báo cho ĐTNT, đồng thời cơ quan thuế
thực hiện thanh tra, kiểm tra nên hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra chưa đạt kết
quả cao.
Nhìn chung, cơ chế này mang tính áp đặt, không nâng cao được tính tự giác,
trách nhiệm công dân của ĐTNT. Do vậy, công tác thanh tra, kiểm qua thuế gặp
rất nhiều khó khăn, hiệu quả thu được không cao.
Nhằm khắc phục những hạn chế nêu trên, hiện nay các quốc gia trên thế giới
đang chuyển sang thực hiện cơ chế tự kê khai, tự nộp thuế.
Thứ hai, cơ chế cơ sở sản xuất kinh doanh tự kê khai, tự nộp thuế (Sơ đồ
1.1)
Sơ đồ 1.1: Cơ chế tự kê khai, tự nộp thuế
Nhiệm vụ cơ
quan thuế, các
tổ chức cung
cấp dịch vụ
thuế
Hỗ trợ, hướng

dẫn nguời nộp
thuế (NNT)
NTT lưu giữ sổ sách kế toán
NNT +nh thuế
NNT lập tờ khai thuế
NNT nộp tờ khai đúng hạn
NNT nộp thuế theo mức tự +nh
Kiểm tra đơn giản
Thanh tra thuế đối với một số
trường hợp chọn lọc
Nhiệm vụ
của người
nộp thuế
Nhiệm vụ
của cơ
quan thuế
16
Tự kê khai, tự nộp thuế là cơ chế quản lý thuế trong đó người nộp thuế tự giác
tuân thủ thực hiện các nghĩa vụ thuế: người nộp thuế căn cứ các quy định tại các
Luật thuế để xác định nghĩa vụ thuế của mình, kê khai chính xác, nộp tờ khai thuế
và nộp thuế đúng thời hạn. Cơ quan thuế không can thiệp vào việc thực hiện nghĩa
vụ thuế của người nộp thuế nếu NNT tự giác tuân thủ nghĩa vụ. Cơ quan thuế có
trách nhiệm tuyên truyền, hỗ trợ, hướng dẫn để người nộp thuế hiểu rõ và tự giác
thực hiện nghĩa vụ thuế, đồng thời giám sát chặt chẽ việc tuân thủ nghĩa vụ thuế
của NNT và thông qua công tác kiểm tra, thanh tra để phát hiện, xử lý kịp thời,
đúng đắn những hành vi gian lận, trốn thuế của NNT.
Trong cơ chế TKTN thuế, ĐTNT phải hiểu biết đầy đủ về các quyền và nghĩa
vụ của mình, tự kê khai, tự tính số thuế phải nộp và nộp tờ khai thuế cho cơ quan
thuế trên cơ sở kết quả sản xuất kinh doanh của mình và chính sách chế độ về thuế
mà không cần sự xác nhận trực tiếp của cơ quan thuế. Trên cơ sở số thuế đã kê

khai, cơ sở kinh doanh chủ động nộp tiền thuế vào NSNN. Đồng thời, ĐTNT
được áp dụng các thủ tục kê khai, nộp thuế đơn giản, thuận lợi và được hướng
dẫn, được cung cấp các dịch vụ hỗ trợ chất lượng cao nhằm tạo thuận lợi cho họ
tự giác tuân thủ đúng nghĩa vụ thuế theo qui định.
Thực hiện quản lý thuế theo cơ chế tự kê khai, tự nộp thuế, bộ máy quản lý
thuế ở cơ quan thuế được tổ chức tập trung theo các chức năng, bao gồm các chức
năng chính: Tuyên truyền, hỗ trợ ĐTNT; Xử lý tờ khai và kế toán thuế; Thu nợ -
cưỡng chế thuế và Kiểm tra, thanh tra thuế. Trong đó, chức năng thanh tra, kiểm
tra thuế là chức năng trọng tâm của cơ quan thuế trong cơ chế tự kê khai, tự nộp
thuế. Cơ quan thuế tiến hành thanh tra, kiểm tra thuế trên cơ sở thu thập đủ các
thông tin cần thiết về ĐTNT (từ tờ khai, báo cáo tài chính và các thông tin từ các
nguồn khác) để phân tích, đánh giá xác định theo các tiêu chí đánh giá rủi ro, từ
đó lựa chọn ĐTNT cần kiểm tra, thanh tra và nội dung, hình thức kiểm tra, thanh
tra phù hợp. Do đó, các thông tin này phải đầy đủ, chính xác, dễ truy cập, có liên
kết chặt chẽ với nhau qua một hệ thống nhận diện duy nhất (MST). Các thông tin
17
về ĐTNT được thanh tra, kiểm tra được cập nhật ngay khi có biến động trên cơ sở
dữ liệu chung do Tổng cục Thuế quản lý và được chia sẻ, khai thác trên phạm vi
cả nước. Thông tin phải mang tính lịch sử và trung thực.
Trong cơ chế tự khai, tự nộp thuế, công tác thanh tra, kiểm tra không phải
nhằm tăng số thu, mà mục tiêu chính là nhằm ngăn ngừa, phòng chống ĐTNT vi
phạm pháp luật thuế. Chỉ khi ĐTNT nhận thức rằng cơ quan thuế đang thực hiện
các chương trình thanh tra thuế hiệu quả và nếu gian lận về thuế, họ sẽ bị cơ quan
thuế phát hiện và xử phạt nghiêm khắc, ĐTNT mới tự giác thực hiện đúng nghĩa
vụ thuế. Do đó, để nâng cao tính tuân thủ pháp luật của ĐTNT, ngoài việc tăng
cường công tác tuyên truyền, hỗ trợ ĐTNT, cơ quan thuế cần phải đẩy mạnh và
nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, kiểm tra.
Với một nguồn lực hạn chế, cơ quan thuế phải xây dựng một cơ chế thanh tra,
kiểm tra để phân bổ hiệu quả nguồn lực nhằm giám sát tốt nhất hoạt động của
ĐTNT, kịp thời phát hiện và xử lý ĐTNT vi phạm pháp luật về thuế, vừa nâng

cao trách nhiệm, tính chủ động của ĐTNT trong việc thực hiện pháp luật thuế và
giảm phiền hà, tôn trọng, khuyến khích các ĐTNT tuân thủ nghiêm túc pháp luật
thuế. Để đáp ứng yêu cầu này, cơ quan thuế đã thực hiện chính sách thanh tra,
kiểm tra dựa trên phương pháp quản lý rủi ro tuân thủ. Theo đó, trên cơ sở thu
thập đầy đủ thông tin về ĐTNT, tiến hành phân tích, đánh giá và phân loại ĐTNT
theo mức độ rủi ro vi phạm về thuế để lựa chọn đối tượng cần thanh tra, kiểm tra
theo nguyên tắc:
- Tập trung thanh tra, kiểm tra thường xuyên đối với ĐTNT có dấu hiệu vi
phạm nghiêm trọng pháp luật thuế; thanh tra, kiểm tra bộ phận hoặc hướng dẫn,
nhắc nhở ĐTNT vi phạm không nghiêm trọng; hạn chế tối đa thanh tra, kiểm tra
đối với ĐTNT chưa phát hiện vi phạm pháp luật thuế.
- Tăng cường thực hiện hình thức kiểm tra tại cơ quan thuế; hạn chế thanh tra,
kiểm tra tại cơ sở ĐTNT.
18
- Hạn chế thanh tra, kiểm tra toàn diện, tập trung thanh tra, kiểm tra theo
chuyên đề và nội dung vi phạm (thanh tra, kiểm tra chuyên sâu theo nhóm ngành,
nghề, theo lĩnh vực và theo sắc thuế).
Với những nội dung trên, có thể thấy rằng phương thức quản lý thuế mới có
tính khách quan hơn và khắc phục được những hạn chế của cơ chế cơ quan thuế
tính và ra thông báo nộp thuế và tác động tích cực đến hiệu quả công tác thanh tra,
kiểm tra thuế.
1.2 SỰ CẦN THIẾT PHẢI NÂNG CAO HIỆU QUẢ THANH TRA,
KIỂM TRA ĐỐI VỚI NNT TRONG TIẾN TRÌNH HIỆN ĐẠI HÓA CÔNG
TÁC QUẢN LÝ THUẾ Ở VIỆT NAM
1.2.1 Nội dung hiện đại hoá công tác quản lý thuế
Chiến lược cải cách và hiện đại hoá hệ thống thuế đã được Bộ Chính trị thông
qua vào tháng 8/2004 và Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số
201/2004/QĐ-TTg về việc phê duyệt các Chương trình cải cách hệ thống thuế
theo từng cụ thể nội dung, lộ trình triển khai cụ thể. Trong xu hướng hiện nay,
cùng với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, ngành Thuế đang rất nỗ lực thực hiện

các chương trình cải cách và hiện đại hoá. Có thể nói đây là ưu tiên hàng đầu của
của Tổng cục Thuế cũng như Bộ Tài chính trong giai đoạn hiện nay cũng như
trong một vài năm tới. Thực hiện Chỉ thị số 751/CT-TTg ngày 3/6/2009 của Thủ
tướng Chính phủ về xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2011-
2015, Tổng cục Thuế - Bộ Tài chính cũng đang khẩn trương tiến hành xây dựng
Chiến lược phát triển ngành thuế giai đoạn 2011-2020. Để Chiến lược phù hợp có
tính khả thi, đáp ứng yêu cầu thực tế của đất nước, việc đánh giá kết quả thực hiện
chiến lược 2005-2010 là hết sức quan trọng. Kết quả thực hiện Chiến lược cải
cách hệ thống thuế đến năm 2010 và các bài học kinh nghiệm về sự thành công và
những nguyên nhân dẫn đến hạn chế, tồn tại sẽ là cơ sở, nền tảng cho việc đề xuất
và xây dựng các kế hoạch, chương trình hành động cho chiến lược phát triển
ngành Thuế giai đoạn 2011- 2020.
19
Hướng chiến lược là hiện đại hoá toàn diện công tác quản lý thuế cả về
phương pháp quản lý, thủ tục hành chính, bộ máy tổ chức, đội ngũ cán bộ, áp
dụng rộng rãi công nghệ tin học để nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý,
kiểm soát cho được tất cả các đối tượng chịu thuế, hạn chế thất thu thuế ở mức
thấp nhất, bảo đảm thu đúng, thu đủ kịp thời các khoản thu vào Ngân sách Nhà
nước. Nâng cao trình độ quản lý thuế của Việt Nam ngang tầm với các nước tiên
tiến trong khu vực.
Nội dung chủ yếu của công tác quản lý thuế là:
- Phải thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, hệ thống giáo dục, cơ
quan quản lý thu và dưới nhiều hình thức phong phú để tuyên truyền, giáo dục các
đối tượng nộp thuế hiểu biết đầy đủ các chính sách thuế, trách nhiệm pháp luật.
Hướng dẫn kịp thời, đầy đủ các thủ tục kê khai, tính thuế, lập hồ sơ miễn, giảm
thuế, quyết toán thuế và nộp thuế vào Ngân sách Nhà nước để các đối tượng nộp
thuế tự mình thực hiện tốt các nghĩa vụ thuế với Ngân sách Nhà nước. Giảm thiểu
các sai sót do không hiểu biết gây ra.
Khuyến khích và phát triển mạnh mẽ các dịch vụ tư vấn thuế, kế toán thuế.
Hướng dẫn đối tượng nộp thuế thực hiện tốt công tác kế toán, quản lý chặt chẽ

hoá đơn chứng từ để hạch toán đúng kết quả kinh doanh và xác định đúng nghĩa
vụ thuế đối với Nhà nước, mở rộng diện nộp thuế theo hình thức kê khai, thu hẹp
dần phương pháp nộp thuế theo hình thức khoán. Đối với các đối tượng còn phải
nộp thuế theo hình thức khoán cần hoàn thiện quy trình xác định mức khoán bảo
đảm công khai, dân chủ, công bằng giữa các hộ được khoán. Chống các hành vi
tiêu cực trong việc xác định mức khoán đối với hộ kinh doanh nộp thuế khoán.
Đề cao trách nhiệm và nghĩa vụ của đối tượng nộp thuế trong việc tự tính, tự
khai và tự nộp thuế vào Ngân sách Nhà nước, đồng thời tăngcường trách nhiệm,
quyền hạn kiểm tra, kiểm soát của tổ chức quản lý thu và các cơ quan quản lý nhà
nước trước, trong và sau khi nộp thuế để đảm bảo các luật thuế được thực thi
nghiêm chỉnh.
20
- Thường xuyên và đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra về thuế, kiểm tra
sau thông quan nhằm ngăn ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp vi
phạm về thuế.
Trong công tác thanh tra phải phân loại các đối tượng để thanh tra theo cấp độ
vi phạm: Đối với trường hợp chấp hành nghiêm chỉnh chính sách thuế chưa mắc
sai phạm thì tối thiểu trong 5 năm phải kiêể tra 1 lần; Trường hợp đã có vi phạm
nhưng không thường xuyên và không nghiêm trọng thì tối thiểu trong 1 năm phải
kiểm tra 1 lần. Phân loại các đối tượng nộp thuế như trên sẽ không gây phiền
hàcho người nộp thuế mà ngược lại sẽ làm cho các đối tượng nộp thuế chấp hành
nghiêm chỉnh chính sách thuế, đồng thời sẽ tạo điều kiện cho các cơ quan bảo vệ
pháp luật phát hiện và xử lý kịp thời vi phạm chính sách thuế.
Áp dụng công nghệ thông tin vào quản lý hoá đơn, kiểm tra đối chiếu hoá đơn
để việc thanh tra, kiểm tra đạt hiệu quả cao.
Tăng cường quyền hạn cho cơ quan quản lý thu: quyền cưỡng chế, điều tra
khởi tố cá vụ vi phạm về thuế.
Xây dựng và áp dụng các chế tài xử lý và cưỡng chế thuế đối với các hành vi
gian lận, chây ì, trốn tránh nghĩa vụ nộp thuế
- Đẩy mạnh triển khai công nghệ tin học để áp dụng vào hầu hết các khâu

quản lý thuế là quản lý đối tượng nộp thuế (đăng ký, cấp mã số thuế; theo dõi số
liệu kê khai, nộp thuế, quyết toán thuế); kiểm tra tờ khai, hồ sơ hoàn thuế, đối
chiếu hoá đơn; xác định các khoản nợ đọng và thông báo phạt chậm nộp, phạt vi
phạm về thuế; quản lý hoá đơn, chứng từ trên máy tính; cung cấp dịch vụ thuế qua
mạng máy tính; Kết nối mạng tin học giữa các cơ quan thuế, hải quan, doanh
nghiệp, kho bạc và các tổ chức liên quan khác phục vụ cho công tác quản lý thuế.
- Mở rộng uỷ nhiệm thu đối với một số loại thu cho UBND xã, phường gắn
với chi tiêu của chính quyền địa phương để chống thất thu và giảm chi phí quản lý
thuế.
21
- Kiện toàn lại hệ thống quản lý thu thuế theo hướng cải cách hành chính thuế,
nâng cao quyền hạn, trách nhiệm và hiệu lực của bộ máy quản lý thuế.
Tổ chức lại bộ máy cơ quan thuế các cấp chủ yếu theo chức năng quản lý thuế
(tuyên truyền, cung cấp dịch vụ hỗ trợ đối tượng nộp thuế; thanh tra, kiểm tra và
xử lý vi phạm; cưỡng chế thuế, tin học ) kết hợp với tổ chức quản lý theo đối
tượng nộp thuế. Tổ chức lại Cơ quan Tổng cục Thuế, Tổng cục hải quan theo
hướng tập trung chỉ đạo có hiệu lực, hiệu quả toàn bộ hệ thống quản lý thu trong
cả nước.
Sắp xếp lại đội ngũ cán bộ quản lý thu theo hướng tập trung vào các khâu
công việc chính như: Thanh tra kiểm tra,dịch vụ đối tượng nộp thuế, xử lý thông
tin; đào tạo lại và tăng cường bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên sâu về quản lý thuế
theo phương pháp hiện đại nâng cao trình độ nghiệp vụ quản lý hành chính, trình
độ ứng dụng thành thạo tin học đáp ứng yêu cầu hiện đại hoá công tác quản lý
thuế. Tăng cường giáo dục phẩm chất đạo đức, nghề nghiệp thuế, thái độ phục vụ
tận tuỵ, công tâm khách quan, phong cách làm việc khoa học cho cán bộ thuế.
Nghiên cứu và tăng cường các biện pháp quản lý thực hiện luân chuyển cán bộ và
luôn phân công việc để chống các tiêu cực nảy sinh trong công tác quản lý thuế.
1.2.2 Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra đối với NNT
trong tiến trình hiện đại hoá công tác quản lý thuế.
1.2.2.1 Mục tiêu củng cố và hoàn thiện hệ thống thanh tra.

a. Mục tiêu tổng quát:
- Xây dựng tổ chức, bộ máy và đội ngũ cán bộ thanh tra thuế chuyên sâu,
chuyên nghiệp và hiện đại; trong sạch, vững mạnh, nâng cao hiệu lực, hiệu quả
của hoạt động thanh tra thuế, hướng tới mục tiêu người nộp thuế tự giác tuân thủ
pháp luật thuế, góp phần thực hiện nhiệm vụ thu của ngành do Chính phủ, Bộ Tài
chính giao hàng năm.
- Đảm bảo thống nhất công tác thanh tra thuế trong toàn ngành, thiết lập mối
quan hệ chặt chẽ giữa các cơ quan thanh tra thuế các cấp.
22
b. Mục tiêu cụ thể:
- Kiện toàn bộ máy tổ chức và bổ sung chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn cho
hệ thống thanh tra thuế phù hợp với luật pháp và thực tiễn hoạt động của ngành
thuế.
- Tăng cường đội ngũ cán bộ thanh tra thuế; nâng cao năng lực, trình độ
nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ thanh tra thuế theo yêu cầu chuẩn hoá, có phẩm chất
đạo đức tốt, ứng xử văn minh, lịch sự, đáp ứng yêu cầu đặt ra trong công tác thanh
tra thuế; giải quyết khiếu tố về thuế, gian lận thuế của người nộp thuế.
- Hoàn thiện các quy trình, nghiệp vụ thanh tra thuế phù hợp với luật pháp và
thực tiễn hoạt động của đoàn thanh tra.
- Tăng cường trang thiết bị và ứng dụng tin học phục vụ cho hoạt động thanh
tra thuế; cải tiến phương pháp công nghệ thanh tra đảm bảo tương đồng với các
nước và phù hợp điều kiện Việt Nam.
1.2.2.2 Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra đối với
NNT trong tiến trình hiện đại hoá công tác quản lý thuế.
- Kiểm tra, thanh tra là một trong những chức năng quan trọng của cơ quan
thuế và luôn được quy định trong các luật thuế. Đặc biệt, trong điều kiện Việt
Nam hiện nay, khi thực hiện cơ chế quản lý thuế NNT tự kê khai, tự nộp thuế thì
chức năng kiểm tra, thanh tra là một trong những trọng tâm của quản lý thuế với
mục tiêu chính là kiểm soát việc tuân thủ và chấp hành luật thuế của NNT.
Do yêu cầu phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, cải

cách và đổi mới cơ chế quản lý, hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng đòi
hỏi phải củng cố và hoàn thiện hệ thống thanh tra thuế để nâng cao năng lực, hiệu
quả hoạt động thanh tra thuế.
Một là, củng cố và hoàn thiện hệ thống thanh tra thuế để nâng cao năng lực,
hiệu quả của hoạt động thanh tra thuế, qua đó các cơ sở kinh doanh sẽ nâng cao ý
thức và tự giác tuân thủ pháp luật về thuế. Thông qua hoạt động thanh tra thuế,
kiến nghị sửa đổi, bổ sung chính sách thuế nhằm huy động nguồn thu góp phần
23
hoàn thành dự toán thu hàng năm do Chính phủ, Bộ Tài chính giao cho ngành
thuế;
Hai là, số lượng đối tượng nộp thuế ngày càng tăng do sự phát triển của nền
kinh tế; quy mô kinh doanh của đối tượng nộp thuế ngày càng lớn, ngành nghề
kinh doanh ngày càng đa dạng, phức tạp. Do yêu cầu phát triển thị trường bất
động sản và thị trường chứng khoán một số ngành nghề mới được hình thành như:
Đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng và phát triển nhà; các sàn giao dịch bất động sản;
các công ty đại chúng; công ty niêm yết cổ phiếu; công ty chứng khoán; công ty
quản lý quỹ Từ đó đòi hỏi phải củng cố và hoàn thiện hệ thống thanh tra cả về tổ
chức bộ máy; số lượng; chất lượng cán bộ; trang thiết bị; phương pháp; kỹ năng
thanh tra.
Ba là, Hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, nguồn vốn đầu tư nước
ngoài vào Việt Nam ngày càng lớn đòi hỏi phải củng cố và hoàn thiện hệ thống
thanh tra thuế chuyên sâu, chuyên nghiệp, hiện đại, phù hợp với thông lệ quốc tế;
không làm cản trở đến quá trình hội nhập quốc tế và đầu tư nước ngoài, tăng sức
cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước.
1.2.3 Kinh nghiệm một số nước về hiện đại hóa công tác thanh tra, kiểm
tra thuế
Những năm cuối cùng của thế kỷ XX chúng ta đã chứng kiến quá trình toàn
cầu hoá kinh tế diễn ra mạnh mẽ, sâu sắc chưa từng có trong lịch sử. Thúc đẩy quá
trình đó chính là sự phát triển nhanh chóng của cuộc cách mạng khoa học-công
nghệ. Một trong những đặc trưng nỗi bật là sự vượt trội của công nghệ thông tin

đã thúc đẩy sự phát triển một cách sâu rộng hơn và toàn diện hơn quá trình "toàn
cầu hoá". Cùng với sự tiến bộ vượt bật của công nghệ thông tin thì công nghệ
Internet ra đời và phát triển nhanh chóng, đã chuyển từ thế giới "một mạng, một
dịch vụ" sang thế giới "một mạng, nhiều dịch vụ" và trở thành công cụ quan trọng
nhất thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng quá trình "điện tử hoá" - từ thương mại
điện tử, quản trị điện tử, thanh toán điện tử, đến Chính phủ điện tử trên toàn cầu.
24
Ngày nay, điện tử hoá càng trở thành xu hướng chủ yếu trong phương thức
kinh doanh quốc tế và thay đổi căn bản cấu trúc thương mại toàn cầu. Các doanh
nghiệp đã và đang nhanh chóng tái cấu trúc lại chính họ để chuyển từ phương
thức kinh doanh truyền thống sang phương thức trao đổi cung ứng trên Internet -
thương mại điện tử. Các quốc gia đang tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng thông tin
hoá, tri thức hoá và tham gia vào kết mạng toàn cầu, phổ cập Internet. Đồng thời
với việc xây dựng Chính phủ điện tử để theo kịp quá trình điện tử hoá về kinh tế
và xã hội đang diễn ra mạnh mẽ và sâu sắc trên toàn cầu. Trong quá trình xây
dựng Chính phủ điện tử, các nước đặc biệt coi trọng việc điện tử hoá công tác
quản lý thuế (còn gọi là hiện đại hoá công tác quản lý thuế).
Khảo sát kinh nghiệm từ các quốc gia trong hiệp hội SGATAR (gồm
Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Đài Loan, Singapo, Malaixia, Thái
Lan, Philippin, Việt Nam, Hồng Công, Inđonêxia, Niudilân) cho thấy mô hình
hiện đại hoá công tác quản lý thuế bao gồm 4 thành phần chủ yếu: Chiến lược, Tổ
chức nhân sự, quy trình tác nghiệp và công nghệ. Trong đó Chiến lược là yếu tố
cơ bản của quá trình hiện đại hoá; với mục tiêu, chương trình và kế hoạch thực
hiện cụ thể, rõ ràng và thống nhất gắn với từng nhiệm vụ cụ thể của từng bộ phận
trong cơ quan thuế. Tổ chức nhân sự phải thay đổi phù hợp với mục tiêu mới; thay
đổi nhận thức mới, phong cách làm việc mới của cán bộ công chức, tập trung đào
tạo kỹ năng chuyên sâu, phương pháp nghiệp vụ mới cho tất cả cán bộ thuộc cơ
quan thuế. Quy trình nghiệp vụ phải thay đổi theo hướng hiện đại, quản lý bằng kỹ
thuật rũi ro. Công nghệ là trụ cột cơ bản của quá trình hiện đại hoá cơ quan thuế;
vấn đề thiết yếu là công nghệ phải phù hợp và đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ, phù

hợp với trình độ quản lý tổ chức của cơ quan thuế và trình độ kỹ năng của cán bộ
thuế.
Trong quá trình tiến hành cải cách và hiện đại hoá công tác quản lý thuế, các
quốc gia, vùng lãnh thổ thuộc SGATAR đều đặt trọng tâm vào việc hiện đại hoá
công tác thanh tra, kiểm tra thuế:
25
* Về mục tiêu: hiện đại hoá dựa trên kỹ thuật phân tích quản lý các khả năng
thất thu về thuế (còn gọi là quản lý rủi ro) để đổi mới nội dung, phương pháp và tổ
chức hoạt động thanh tra, kiểm tra, đảm bảo sự tuân thủ pháp luật ở mức độ cao,
nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế.
* Về nội dung hiện đại hoá:
- Cùng với việc tin học hoá ngành thuế, hệ thống thanh tra, kiểm tra thuế được
trang bị đồng bộ hệ thống máy tính, khai thác mạng nội bộ, kết nối Internet, kết
nối với hệ thống mạng của các cơ quan chính phủ (liên quan đến thanh tra, kiểm
tra thuế).
- Xây dựng hệ thống tích hợp thông tin, dữ liệu từ doanh nghiệp (kê khai thuế,
hoá đơn hàng hoá bán ra, báo cáo tài chính, báo cáo thu nhập) và thông tin bên
ngoài (Ngân hàng và tổ chức tín dụng, cơ quan quản lý vốn, cơ quan Hải quan,
hiệp hội ngành nghề, cơ quan thống kê, cơ quan Cảnh sát ).
- Xây dựng hệ thống tiêu chí phục vụ kỹ thuật phân tích, đánh giá, quản lý rủi
ro. Đồng thời xây dựng các mô hình đánh giá rủi ro theo loại hình doanh nghiệp,
lĩnh vực kinh doanh và sắc thuế.
- Đổi mới phương pháp, quy trình và chuẩn hoá nghiệp vụ thanh tra, kiểm tra
thuế.
- Thiết kế phần mềm ứng dụng hỗ trợ nghiệp vụ thanh tra, kiểm tra thuế qua các
khâu thu thập dữ liệu, chuyển đổi dữ liệu, phân tích xác định rủi ro, đối chiếu kiểm
tra trên máy tính, lựa chọn đối tượng thanh tra, kiểm tra và thanh tra kiểm tra tại đơn
vị.
- Bổ sung, sửa đổi hệ thống luật cho phù hợp với quá trình xây dựng Chính
phủ điện tử nói chung và hiện đại hoá ngành thuế nói riêng như: xây dựng các văn

bản qui phạm pháp luật về thương mại điện tử, về xác nhận chữ ký điện tử, bảo vệ
bí mật; giao dịch hợp đồng trong môi trường thương mại điện tử phi biên giới;
xây dựng, bổ sung và sửa đổi các văn bản qui phạm liên quan tới thanh toán, giao
dịch ngoại hối, chuyển tiền điện tử; quy định về kế toán điện tử, chứng từ thanh