BÁO CÁO THỰC TẬP-Báo cáo Nghiên cỨu Ngành Cà phê

Báo cáo s 29358-VN




Cng hoà Xã hi Ch Ngha Vit Nam
Báo cáo Nghiên cu Ngành Cà phê


Tháng 6/2004



Ngân hàng Th gii
Ban Nông nghip và Phát trin Nông thôn


Xut bn ln u và ng ti trên web ti:
Ngân hàng Quc t v Tái xây dng và Phát trin
Ban Nông nghip và Phát trin nông thôn
1818 H street, N.W
Washington, DC 20433

iii

MC LC
Li nói u
Thut ng vit tt
Tóm lc ni dung
BI CNH CHUNG
NH HNG CA KHNG HONG CÀ PHÊ

CÁC TH CH
CÁC DOANH NGHIP NHÀ NC
TÍN DNG
MÔI TRNG
XÃ HI
CNH TRANH, TIÊU CHUN VÀ KH NNG SN XUT
GIÁ TR GIA TNG TRONG XUT KHU VÀ TH TRNG TRONG NC
CÁC VN  CHÍNH SÁCH QUN LÝ VÀ PHÁT TRIN KHU V C T NHÂN
TR! CP VÀ TÁC NG TI GIÁ C
PHÂN TÁN RI RO
GII THIU V BÁO CÁO
1. TÌNH HÌNH CHUNG V VIT NAM
VAI TRÒ KINH T CA NGÀNH CÀ PHÊ I VI KHU V C NÔNG THÔN VÀ
QUC GIA
LCH S" PHÁT TRIN NGÀNH CÀ PHÊ CA VIT NAM
Phát trin c#a khu vc t$ nhân trong ngành cà phê
Các s liu thng kê trong ngành cà phê
2. TH CH
CÁC CHÍNH SÁCH CA CHÍNH PH TÁC NG N KHU V C CÀ PHÊ NH
TH NÀO
Vai trò c#a các doanh nghip nhà n$%c
Các công ty tr&ng cà phê
Các công ty xut kh'u cà phê
Quy (nh và thu: Chính ph# và khu vc t$ nhân
Quyn s) h*u bt +ng sn và s, d-ng t
KHUÔN KH. TH CH
CÁC DCH V KHUYN NÔNG
Các c/ h+i phát trin khuyn nông trong sn xut cà phê
Các nghiên c0u và kh nng h*u d-ng c#a chúng t%i các nhu cu hin ti
CHI PHÍ GIAO DCH, GIÁ C VÀ CNH TRANH

Thông tin th( tr$1ng và chi phí giao d(ch
Giá c trong n$%c và cnh tranh
Thc thi h2p &ng và r#i ro
3. CU TRÚC NGÀNH CÀ PHÊ
S PHÁT TRIN CA CUNG
Din tích tr&ng cà phê
K3 thu4t sn xut
QUY MÔ CÁC NÔNG TRNG TR5NG CÀ PHÊ
CHI PHÍ SN XUT, NNG SUT VÀ L!I NHU6N


iv

CÀ PHÊ ARABICA
Chi phí sn xut cà phê Arabica
Ch bin cà phê Arabica
Công tác th( tr$1ng trong tiêu th- cà phê Arabica
KH NNG SN XUT CHUNG
Tim nng sn xut cà phê Rôbusta trung và dài hn
Tim nng sn xut cà phê Arabica trung và dài hn
CÁC VN  LIÊN QUAN N CHT L!NG VÀ CH BIN
Các vn  liên quan n cht l$2ng t7 phía ng$1i tr&ng cà phê
Khâu ch bin sau thu hoch
Các bin pháp khuyn khích nâng cao cht l$2ng
PHÂN LOI VÀ CÁC TIÊU CHUN CHT L!NG
TH TRNG TRONG NC
Solule
Nh4p kh'u cho th( tr$1ng trong n$%c
S khác nhau gi*a các sn ph'm và th$/ng hiu
Giá c th( tr$1ng trong n$%c và giá bán l8

TH TRNG XUT KHU VÀ KH NNG CNH TRANH CA CÀ PHÊ VIT
NAM
Cnh tranh xut kh'u và các sn ph'm thay th
Giá tr( và khi l$2ng xut kh'u
Sn xut và cnh tranh
Th( tr$1ng to giá tr( gia tng
TÍN DNG
4. RI RO, QUN LÝ RI RO VÀA DNG HOÁ
RI RO CA NHÀ SN XUT
R#i ro i v%i các doanh nghip nhà n$%c
R#i ro i v%i ng$1i kinh doanh nh9
Qun lý r#i ro
Khó khn trong vic s, d-ng các công c- qun lý r#i ro
A DNG HOÁ LÀ BIN PHÁP QUN LÝ RI RO
a dng hoá các la ch:n
a dng hoá: Các vn  trong quá trình ch bin sau thu hoch và tip c4n th(
tr$1ng
5. CÁC VN  LIÊN QUAN N MÔI TRNG VÀ XÃ HI CA NGÀNH CÀ
PHÊ
CÁC VN  LIÊN QUAN N XÃ HI TRONG SN XUT CÀ PHÊ
;c im xã h+i c#a ng$1i tr&ng cà phê ) vùng Tây Nguyên
Ng$1i $2c l2i và ng$1i b( thit hi c#a vic m) r+ng sn xut cà phê
Bt bình <ng trong tip c4n t ai, các vn  v nghèo ói và vic sn xut cà
phê
SN XUT CÀ PHÊ VÀ MÔI TRNG
6. KHUYN NGH VÀ KT LUN
VAI TRÒ CA KHU V C NHÀ NC
Các vn  chính sách
Các th ch

v

Kh nng cnh tranh
Phát trin khu vc t$ nhân và vai trò c#a các doanh nghip nhà n$%c
Các tiêu chu'n cht l$2ng và s =n (nh cht l$2ng
Giá tr( sn ph'm tng thêm
Qun lý r#i ro

PH LC : Tóm t>t các ci cách gn ây c#a chính ph# liên quan n khu vc nông nghip
TÀI LIU THAM KHO

Mc lc bng biu
Bng 1.1: Din tích, Sn l$2ng và Xut kh'u Cà phê
Bng 3.1. Các khu vc tr&ng cà phê chính
Bng 3.2 Quy mô trang tri cà phê ) Vit Nam
Bng 3.3 Chi phí thc t c#a trang tri: so sánh qua các nm
Bng 3.4 10 th( tr$1ng l%n nht c#a cà phê Vit Nam vào th1i im xut kh'u nhiu nht
Bng 3.5 L$2ng nh4p kh'u cà phê robusta c#a M3 t7 Brazil và Vit Nam
Bng 3.6 So sánh v xut kh'u hoà tan c#a Vit Nam v%i các nhà xut kh'u chính
Bng 5.1: Xu h$%ng nghèo ói vùng Tây Nguyên
Bng 5.2 : Các ch? s s0c kho8 xã h+i vùng Tây Nguyên nm 2002
Bng 5.3: ;c im c#a sn xut cà phê ) các h+ gia ình vùng nông thôn Tây Nguyên (theo ng@
v( phân
Bng 5:4: Phân b h+ tr&ng cà phê cùng Tây Nguyên theo din tích tr&ng cà phê c#a mAi h+
Bng 5.5: Phân loi các h+ tr&ng cà phê ) >c l>c
Bng 5.6: So sánh n$%c s, d-ng trong so ch cà phê

Mc lc các hp tham kho
H+p 2.1 Doanh nghip nhà n$%c trong ngành cà phê: Tr$1ng h2p c#a VINACAFE
H+p 5.1: Các h+ nghèo da vào cà phê nhiu nht chiu nhiu khó khn nht

H+p 5.2: Các h+ khá gi có nhiu ngu&n thu nh4o khác nhau không b( nh h$)ng nhiu do giá cà
phê gim mnh

Mc lc các biu 
Biu & 2.1 Chênh lch giá bán c#a ng$1i nông dân ti t?nh Dak Lak
Biu & 2.2 Thu nh4p c#a ng$1i nông dân tính theo phn trm giá tr( xut kh'u
Biu & 2.3 Chênh lch gi*a giá ti nhà máy v%i giá ti c,a nông tri
Biu & 3.1 Vit Nam: Nh*ng thay =i trong din tích tr&ng và giá cà phê robusta
Biu & 3.2 Giá cà phê robusta và tác +ng t%i nng sut c#a nh*ng cây ã n th1i im thu
hoch
Biu & 3.3 Giá thành sn xut và nng sut
Biu & 3.4 Thay =i ngu&n nh4p kh'u c#a 0c t7 nm 2000 n 2002
Biu & 3.5 Khi l$2ng và giá tr( xut kh'u cà phê c#a Vit Nam
Biu & 3.6 Th( phn c#a Vit Nam trong t=ng l$2ng cà phê robusta xut kh'u trên th gi%i so
sánh v%i nh*ng nhà sn xut l%n khác
Biu & 3.7 Xu h$%ng xut kh'u cà phê xanh c#a Vit Nam sang các th( tr$1ng chính

vi

Biu & 3.8 Nh4p kh'u c#a Hàn Quc: 1991 t%i 2002
Biu & 3.9 Thay =i t$/ng i v sn l$2ng cà phê robusta





7

Li nói u

Báo cáo này do các ông Daniele Giovannucci, Bryan Lewin (chuyên gia t$ vn) và ông Rob
Swinkels (EASPR) thc hin d$%i s ch? o c#a ông Panos Varangis - tr$)ng nhóm nghiên
c0u Ban Nông nghip và Phát trin nông thôn (ARD)
Nhóm nghiên c0u xin g,i l1i cm /n n các nhân viên vn phòng Ngân hàng th gi%i ti Vit
nam và khu vc ông nam á. Nhóm nghiên c0u c@ng xin chân thành cm /n nh*ng óng góp
quý báu trong quá trình chu'n b( báo cáo n Laurent Msellati, Chris Gibbs, Daniel Musson,
Miguel Navarro- Martin, NguyBn Th D@ng, NguyBn Minh Nguyt, Stephen Mink, Andrew
Goodland, James Seward. Carolyn Turk, inh Tun Vit, V@ H$/ng, Martin Rama, Amanda
Carlier, Igor Artemiev, Shawki Barghouti, Sushma Ganguly, và Don Larson. Nhóm nghiên c0u
c@ng xin cm /n s hA tr2 c#a các c/ quan chính ph#, các t= ch0c t$ nhân và các nhà tài tr2 ti
Vit Nam ã giúp chúng nhóm hoàn thành bn báo cáo này.
Nhóm nghiên c0u xin bày t9 lòng bit /n n các v( lãnh o và cán b+ c#a các c/ quan t= ch0c
ã giúp trong vic iu tra thc t, thu th4p s liu, tài liu liên quan. Xin g,i l1i cm /n t%i: C/
quan h2p tác phát trin Pháp, Vin Qun lý Kinh t Trung $/ng, CIRAD, FAO (Hanoi), T=ng
c-c Thng kê, GTZ, ICARD, B+ Nông nghip và Phát trin nông thôn, NIAPP, Oxfam Anh, UC
ban nhân dân t?nh >c l>c, Ngân hàng Nhà n$%c Vit nam, USAID, USDA FAS, Ngân hàng
Nông nghip và Phát trin nông thôn Vit nam, Vicofa, Vinacafe, Phòng Th$/ng mi và Công
nghip Vit nam. M+t s ngu&n và công ty ã c+ng tác và hA tr2 oàn nh$: Jan von Enden,
Harry Goddard, Richard Hankinson, Surendra Kotecha, Doan Trieu Nhan, Jens Nielsen, Francis
Renaud, Dang Kim Son, Pham Thanh Thuy, and Thomas Weiske. Also, Bouvery International,
Ecom Trading, EDF Man, Neumann Kaffee Gruppe (including EDE Consulting and NKG
Statistical Unit), Kraft General Foods, Highland Coffee Company (HCMC), Lavazza, Louis
Dreyfus Corporation, Noble Resources, Olam Group, Price Waterhouse Coopers Hanoi, Proctor
and Gamble, Sucafina, Trung Nguyen Coffee Company, Volcafe HCMC and Volcafe Group

8

Các ký hiu vit tt
ACPC Hip h+i các n$%c sn xut cà phê

ADB Ngân hàng Phát trin châu Á
AFD C/ quan Phát trin Pháp
CIRAD Trung tâm H2p tác Phát trin Nông nghip Quc t
CRMG Nhóm qun lý r#i ro hàng hoá (Tr- s) Ngân hàng th gi%i )
DANIDA C/ quan Phát trin Quc t an Mch
FAO T= ch0c L$/ng thc Liên h2p quc
GSO T=ng c-c Thng kê
GTZ T= ch0c H2p tác k3 thu4t 0c
ICA Tho thu4n Cà phê th gi%i
ICARD Trung tâm Thông tin Nông nghip và Phát trin Nông thôn
ICO T= ch0c cà phê th gi%i
ITF Nhóm nghiên c0u qun lý r#i ro hàng hoá
LIFFE Th( tr$1ng buôn bán ngoi hi có kD hn Luân ôn
MARD B+ Nông nghip và Phát trin Nông thôn
NYBOT UC ban Th$/ng mi New York
NIAPP Vin Quy hoch Phát trin Nông thôn
NPK Phân bón NPK
OAMCAF T= ch0c các n$%c Sn xut Cà phê Châu phi
PPA ánh giá nghèo ói có s tham gia
SOCB Ngân hàng Th$/ng mi Nhà n$%c
SOE Doanh nghip Nhà n$%c
USDA FAS Phòng các D(ch v- Nông nghip N$%c Ngoài M3
VBARD Ngân hàng Nông nghip và Phát trin nông thôn Vit Nam
VFU Hip h+i Nông dân Vit Nam
VICOFA Hip h+i Sn xut Cà phê Ca cao Vit Nam
Vicopex Phát trin Th$/ng mi Cà phê và Khuyn nông Vit nam
Vinacafe T=ng Công ty Cà phê Vit Nam
VBSP Ngân hàng Chính sách Xã h+i Vit Nam

9

Tóm tt

Câu chuyn v ngành cà phê c#a Vit Nam $2c ánh du b)i nh*ng thay =i nhanh chóng.
Thành công trong vic tr) thành m+t trong nh*ng n$%c sn xut cà phê l%n nht th gi%i $2c
kt h2p b)i nh*ng thay =i song hành nhanh chóng v chính sách và c/ cu th( tr$1ng. Trong
th4p kC qua, quc gia này ã chuyn d(ch t7 m+t nn kinh t t4p trung sang m+t nn kinh t có
(nh h$%ng th( tr$1ng m) c,a h/n. Kt qu, Vit Nam là m+t trong nh*ng n$%c có tc + tng
tr$)ng nhanh nht châu Á. M;c dù ngành cà phê phát trin ã mang li rt nhiu l2i ích nh$ng
vEn có rt nhiu mi quan ngi v s phát trin bn v*ng c#a sn xut cà phê ) Vit Nam c@ng
nh$ nh h$)ng v m;t kinh t xã h+i c#a nó n bình <ng xã h+i nói chung.
S phát trin v$2t b4c c#a ngành cà phê Vit Nam gn ây là thành qu vic kt h2p c 3 s kin
liên tip sau: (1) s h$)ng 0ng áp o, và ít nht là phn nào ó không d oán $2c, v%i nh*ng
khuyn khích trc tip ban u c/ bn c#a Chính ph# kt h2p v%i ( 2) t do hoá nông nghip
$2c khích l b)i (3) nh*ng phát trin thu4n l2i him có trên th( tr$1ng cà phê th gi%i.
Columbia, m+t n$%c có sn l$2ng t$/ng t nh$ Vit nam, ã mt n 75 nm  có th tng
$2c sn l$2ng cà phê t$/ng $/ng v%i m0cVit nam ã t $2c trong vòng khong m+t th4p
kC. M+t l$2ng l%n cà phê Robusta do Vit nam cung cp v%i giá r8 ã phn nào làm thay =i cn
bn cu trúc th( tr$1ng cà phê th gi%i.

TÓM L C B!I CÀNH
Ngành cà phê Vit nam ã tng tr$)ng bùng n= trong sut nh*ng nm 1990. UC thác c#a Chính
ph# và nh*ng khuyn khích cho xut kh'u cà phê - d$%i hình th0c tín d-ng $u ãi, tr2 giá u
vào, chi phí t thp - ã làm din tích tr&ng cà phê tng nhanh chóng, v%i tc + hàng nm là
15% trong khi tc + tng sn l$2ng cà phê th4m trí có phn còn nhanh h/n. Th( tr$1ng u vào
nông nghip v7a $2c t do hoá c#a Vit nam cùng v%i vic t4p trung vào sn xut thâm canh ã

$a nng sut cà phê c#a Vit Nam cao hàng u th gi%i. Nm 2000 nng sut cà phê t
khong h/n 2 tn ho;c 34 bao (60kg) trên m+t héc ta. S tng tr$)ng này $2c &ng th1i tip
s0c b)i hai yu t khách quan bên ngoài. Th0 nht, khó khn th1i tit ti Brazin ã dEn n giá
cà phê th gi%i tng +t bin vào nm 1994 và 1997. iu này kt h2p v%i nhu cu cà phê
robusta trong ch bin cà phê gia tng do nh*ng tin b+ công ngh m%i ã có kh nng gim b%t
+ ngái c#a cà phê Robusta.
Vit nam không còn là m+t n$%c có nn kinh t thun nông m;c dù nông nghip vEn có v( trí
quan tr:ng óng góp t%i 24% t=ng sn l$2ng quc dân (GDP) nm 2001. Cà phê là m+t phn
quan tr:ng trong kinh t nông nghip. M;c dù ngành cà phê ch? chim 4,2% t=ng sn l$2ng
nông nghip (nm 2002) nh$ng nó là m;t hàng xut kh'u l%n th0 2 trong nông nghip, ch? 0ng
sau xut kh'u go. Ngành cà phê to công n vic làm cho 600.000 công nhân, con s này tng
lên n 800.000 công nhân vào mùa thu hoch - gn 3% lc l$2ng lao +ng nông nghip. T=ng
lc l$2ng lao +ng trong ngành nông nghip chim khong 65% lc l$2ng lao +ng Vit nam.
Tuy nhiên, ch? 1% trang tri cà phê có din tích l%n h/n 5 hecta còn 85 % nông tri cà phê có
din tích nh9 h/n 2 hecta.



10

TÁC NG CA CUC KHNG HONG CÀ PHÊ
Nh*ng bin =i gn ây trong ngành cà phê Vit nam m+t phn do nh h$)ng c#a cu+c kh#ng
hong cà phê ã tác +ng n h/n 50% các n$%c sn xut cà phê. Trong s các n$%c này, nhiu
n$%c ph- thu+c nhiu vào ngành cà phê do xut kh'u cà phê chim tC tr:ng l%n trong t=ng giá tr(
xut kh'u. Quy mô c#a nn kinh t Vit nam ã khin cho nh*ng tác +ng vF mô c#a cu+c kh#ng
hong tr) nên khá nh9. Tuy v4y Vit Nam phi gánh ch(u ba nhóm tác +ng trc tip c#a cu+c
kh#ng hong cà phê:
1. Sn l$2ng cà phê s-t gim mnh ã to nên m+t s chn +ng sc ) m+t s vùng kinh t.
iu này kt h2p v%i chi tiêu gia tng c#a chính ph# tr2 giúp cho khu vc cà phê nh$
giãn n2 ho;c gim thu ã thúc 'y mnh thc hin thí im c/ cu li các doanh nghip

nhà n$%c trong ngành cà phê.
2. Khung hong cà phê to nên tác +ng kinh t xã h+i i v%i các khu vc ch# yu ch? sn
xut cà phê. Các d(ch v- xã h+i nh$ chm sóc s0c kho8 và giáo d-c b( c>t gim vì các
d(ch v- này ch# yu do các doanh nghip nhà n$%c sn xut cà phê trong vùng cung cp.
iu tra gn ây cho thy ch? s phát trin con ng$1i ) các vùng này thp h/n rt nhiu
so v%i các vùng nông thôn khác. ;c bit i v%i khu vc dân t+c thiu s, tình trng này
còn trm tr:ng h/n.
3. Sau cu+c kh#ng hong cà phê, trong ngành cà phê xut hin hin t$2ng né tránh r#i ro
trong kinh doanh, th4m chí ngay c khi ã $2c tr2 giúp, ngu&n tín d-ng gim. Nông dân
th4n tr:ng h/n trong vic u t$ các yu t u vào nh$ phân bón, n$%c t$%i.

CÁC TH CH
Các vn  liên quan n các th ch trong ngành cà phê Vit Nam u t4p trung vào khu vc
chính ph#. Hàng th4p kC nay, nhà n$%c ã tr) thành m+t phn h*u c/ trong s phát trin c#a
ngành cà phê. Nhà n$%c không ch? ban hành các chính sách qun lý ngành mà còn tham gia trc
tip vào rt nhiu lFnh vc khác nhau trong ngành cà phê. Nhà n$%c tham gia và có nh h$)ng
m+t cách toàn din t7 th( tr$1ng u vào, tín d-ng, sn xut, ch bin n tip c4n th( tr$1ng. S
tham gia này c#a Nhà n$%c và các t= bán nhà n$%c ngày càng i theo c/ ch th( tr$1ng t do
nh$ng vEn còn hin din trong ngành cà phê. Nhà n$%c vEn chim vai trò ch# o, có nh h$)ng
l%n nht và có vai trò thành l4p hu ht các t= ch0c khác trong ngành cà phê.
Ngành cà phê có t$/ng i ít các nh$ (nh ch hA tr2 trong khu vc dân s. S thay =i trong
th4p kC qua ã dEn n vic hot +ng c#a ngành ch# yu thông qua kênh t$ nhân v%i s hA tr2
ngày càng gim dn c#a chính ph#. S tham gia c#a chính ph# vào tt c các khâu m;c dù là
th$1ng có l2i cho nông dân nh$ cung cp các d(ch v- xã h+i công v%i vic m0c giá cà phê th
gi%i cao ã hn ch s phát trin c#a các t= ch0c dân s +c l4p. Các t= ch0c xã h+i nh$ h2p tác
xã nông nghip hay hip h+i công th$/ng gn nh$ v>ng m;t ti các vùng cà phê. Do v4y, iu
quan tr:ng là chính ph# không nên tip t-c can thip trc tip.
Tuy v4y, s rút lui thiu tính toán c#a chính ph# có th gây bt =n cho s phát trin c#a ngành và
to ra khong trng trong vic cung cp các d(ch v- xã h+i mà tr$%c ây các doanh nghip nhà
n$%c th$1ng cung cp. Khi các doanh nghip nhà n$%c $2c s>p xp, c/ cu li các d(ch v- nh$

y t, giáo d-c, nghiên c0u, th( tr$1ng và khuyn nông phi chuyn sang cho ngân sách (a
ph$/ng ho;c sG b( xoá b9. i v%i nh*ng ng$1i $2c h$)ng l2i t7 các d(ch v- này ;c bit là

11

nông dân và các doanh nghip v7a và nh9, s thay =i này d$1ng nh$ có tác +ng tiêu cc do h:
không có kh nng trang tri chi phí cho các d(ch v- này.

CÁC DOANH NGHIP NHÀ NC
Các doanh nghip nhà n$%c vEn gi* vai trò quan tr:ng trong ngành cà phê. Tt c các nông tri
quc doanh tr&ng cà phê ký h2p &ng giao t và phân chia sn ph'm dài hn v%i ng$1i tr&ng cà
phê. T7 nh*ng nm 1990, phn l%n vic sn xut cà phê ã $2c chuyn cho t$ nhân. V%i quá
trình tái c/ cu li các nông tri quc doanh tr&ng cà phê c#a t=ng công ty cà phê (Vinacafe) hu
nh$ toàn b+ din tích tr&ng cà phê sG $2c t$ nhân hoá trong vòng vài nm t%i. Các doanh
nghip nhà n$%c hin nay chim phn l%n s doanh nghip hot +ng trong nghành công nghip
d(ch v- cà phê nh$ ch bin, t$%i tiêu. Các doanh nghip nhà n$%c c@ng chim m+t tC tr:ng
áng k trong xut kh'u cà phê. Vit nam hin nay ang thc hin thí im d án c/ cu li các
doanh nghip nhà n$%c trong ngành cà phê, nh$ng khi nhà n$%c gim tr2 cp cho các doanh
nghip này thì kh nng cnh tranh c#a chúng v%i khu vc t$ nhân v lâu dài vEn còn phi xác
(nh.
M+t quá trình ci t= các doanh nghip nhà n$%c ph= bin nht ) Vit nam là c= phn hoá. Quá
trình này $2c thc hin v%i vic bán c= phn c#a các doanh nghip nhà n$%c cho công nhân,
nhà qun lý và các i t$2ng bên ngoài doanh nghip. Công ty m%i sG là m+t công ty hot +ng
theo lu4t doanh nghip. Vinacafe gn ây ã thông qua k hoch theo ó quá trình c= phn hoá
sG diBn ra theo qui mô không l%n. Tuy nhiên vic ci t= các doanh nghip nhà n$%c nói chung )
Vit nam ang thay =i v%i vic s,a =i cn bn khung pháp lý. Xu h$%ng thay =i chung là 'y
mnh ci t= thay vì làm ch4m quá trình này.

TÍN DNG
Các bin pháp khuyn khích c#a chính ph# t7 cui nh*ng nm 70 bao g&m vic cp tín d-ng $u

ãi cho ng$1i tr&ng và xut kh'u cà phê. Chính sách khuyn khích này ã b( thu hHp do kh#ng
hong giá cà phê và n2 t&n :ng. Tuy nhiên, vEn còn nhiu t= ch0c tài chính trung gian cung cp
tín d-ng cho bt c0 ai trong dây chuyn cà phê. M;c dù chí có m+t s ít các n$%c có h thng tài
chính r+ng kh>p nh$ v4y nh$ng vEn còn nhiu khong trng ch$a tip c4n d(ch v- do mng l$%i
tín d-ng r+ng nh$ng ch$a hiu qu, còn quan liêu và ch$a áp 0ng $2c nhu cu c#a &ng bào
dân t+c thiu s. M+t s ci cách ã $2c thc hin nh$ ngân hàng l$u +ng, xây dng các th
ch m%i ph-c v- cho ng$1i nghèo, m bo các khon $u ãi tài chính tip c4n d(ch v- hu ht
các vùng nông thôn.
Ngu&n tín d-ng chính cho các nhà sn xut nông nghip $2c cung cp t7 Ngân hàng Nông
nghip Vit Nam ( VBARD)- m+t ngân hàng c#a nhà n$%c có 1600 chi nhánh ) các cùng nông
thôn và 24.000 cán b+. Theo tính toán c#a ngân hàng nông nghip, VBARD chim t%i 75% th(
phn cho vay tr&ng cà phê - th( tr$1ng tín d-ng chính th0c này nm 2002 $%c tính t 4,35 nghìn
tC &ng (277 triu ô la M3).  nh*ng vùng tr&ng cà phê chính, $%c tính ang cho các h+ nông
dân vay 170 triu ô la M3 trong s ó có khong 25% là n2 xu. NhIm ngn ch;n tình trng
= vJ diBn ra và m bo là có m+t s tin quay vòng trong khu vc kinh t nông thôn, chính
ph# ã cho phép khoanh n2 các khon n2 vay c#a các h+ tr&ng cà phê.
S can thip liên t-c c#a chính ph#, ;c bit i v%i th( tr$1ng tín d-ng ã cung cp các d(ch v-
quan tr:ng mà nu không có th không $2c cung cp cho phn l%n các nhà sn xut khu vc

12

nông thôn. S can thip này ch? làm ch4m tác +ng tiêu cc c#a quá trình iu ch?nh mà h:
không th không i m;t. Có iu theo gii pháp này c/ h+i cho lFnh vc t$ nhân sG ít h/n.

MÔI TRNG
 nhiu n/i, r7ng ã b( phá  ly t tr&ng cà phê. S xâm ln t canh tác này và s tng thêm
38% t canh tác là m+t phn nguyên nhân dEn n nn phá r7ng ) nhiu khu vc trong vòng 10
nm t7 1999 n 2000. Cung cp n$%c và giá n$%c là m+t vn  ngày càng tr) nên quan tr:ng
không ch? i v%i cà phê mà cho các cây tr&ng khác. S hot +ng c#a các c/ s) ch bin trong
iu kin không có các ch tài và chính sách khuyn khích vic quay vòng s, d-ng n$%c, thiu

các quy (nh phòng chng ô nhiBm sG là vn  trm tr:ng cho ng$1i s, d-ng n$%c b)i vì n$%c
thi không $2c kim soát c#a các c/ s) này có th gây ra nh*ng h4u qu l%n t%i m0c ang kinh
ngc. Cui cùng, m+t vn  áng quan tâm n*a ó là tác +ng c#a vic s, d-ng quá nhiu phân
bón v%i s bn v*ng c#a môi tr$1ng( Vit Nam là m+t trong nh*ng n/i s, d-ng nhiu phân bón
nht trong các n$%c tr&ng cà phê) . Ch$a có m+t nghiên c0u v lFnh vc này i v%i ngành cà
phê c#a Vit nam nh$ng m+t s nghiên c0u v môi tr$1ng ã ch? ra các tr$1ng h2p ô nhiBm
n$%c do s, d-ng hoá cht i v%i các cây tr&ng khác. Ngoài ra vn  v nh h$)ng c#a vic s,
d-ng phân bón trong m+t th1i gian dài i v%i cht l$2ng c#a t c@ng ch$a $2c nghiên c0u.

XÃ HI
Các vùng sn xut cà phê phát trin nhanh chóng trong nh*ng nm 90. Nh*ng vùng này ph-
thu+c áng k vào m+t loi cây tr&ng (cà phê) này ã phi ch(u nh h$)ng n;ng n khi kh#ng
khong xy ra, ;c bit là i v%i dân t+c thiu s và ng$1i nghèo. Ch? s nghèo ói cho thy rõ
ràng rIng m;c dù có nh@ng tin b+ ã có, các vùng ph- thu+c vào cà phê vEn là m+t trong nh*ng
vùng nghèo nht c#a Vit Nam. Kt qu cu+c iu tra m0c sng h+ gia ình gn ây ã kh<ng
(nh không có s ci thin m0c sng ) các vùng này t7 nm 1999 n nm 2003. Cùng m+t th1i
gian, tC l ng$1i nghèo c#a Vit Nam ã gim t7 37 % nm 1998 xung 29 % nm 2002. Nm
2002, h/n m+t n,a dân s khu vc Tây Nguyên vEn sng trong nghèo ói ( s, d-ng m0c ng$Jng
nghèo ói c#a Vit nam là 0,3 ô la M3 / ngày) và 30% dân các vùng này có chi tiêu d$%i
ng$Jng nghèo ói v l$/ng thc (cho thy kh nng h: b( ói và suy dinh d$Jng)
Các ch? s v tC l n tr$1ng , dinh d$Jng tr8 và s0c kho8 sinh sn c#a các cùng này c@ng thp
h/n m0c trung bình c#a c n$%c.  các vùng dân t+c thiu s, các ch? s này th4m trí còn thp
h/n rt nhiu.
 m+t s vùng, quyn s, d-ng t tr) thành m+t vn . V( trí c#a ng$1i thiu s i v%i quyn
s, d-ng t ôi khi không ch>c ch>n. Chính ph# ã b>t u nh4n ra vn  và ã công nh4n khái
nim khác v quyn s, d-ng t theo ó t4p t-c s, d-ng t theo c+ng &ng truyn thng $2c
chp nh4n nhiu h/n là hình th0c ng ký quyn s, d-ng t theo cá nhân vn làm c/ s) cho
vic ng ký chính th0c c#a các cá nhân c#a chính ph#.

KH NNG CNH TRANH, CÁC TIÊU CHUN VÀ KH NNG SN XUÁT

Vit nam cn ánh giá m+t cách thc t l2i th cnh tranh c#a ngành cà phê, nh*ng bt l2i c#a
ngành khi can thip c#a chính ph# gim và kinh t Vit nam ngày càng h+i nh4p v%i kinh t th
gi%i. Kh nng cnh trang trong t$/ng lai c#a Vit Nam sG ph- thu+c vào m0c + nh4n bit các

13

+ng thái m%i trong th$/ng mi này và t chu'n b( v%i các th ch có hot +ng tt, v7a minh
bch v7a nng +ng.
Phn l%n nu không phi tt c thành công c#a Vit Nam trong vic thu $2c th( phn trong th1i
gian qua là nh1 vào l2i th so sánh v%i các quc gia kém cnh tranh h/n ( ví d- châu Phi và m+t
s n$%c châu Á lân c4n). Cnh tranh gia tng sG dEn n vic cà phê Vit nam sG cn phi tìm
kim th( tr$1ng m%i, các kênh phân phi m%i c@ng nh$ g;p phi cnh tranh khc lit h/n trên th(
tr$1ng hin có. BIng vic nghiên c0u và khai thác trit  l2i th hin có, Vit nam có th cnh
tranh trên m+t s lFnh vc chính nh$: sn xut và cung cp cà phê có cht l$2ng c/ bn. Nu ch?
da vào l2i th giá thp nht mà ít to ra giá tr( tng thêm thì Vit Nam sG có th b( thay th vào
m+t lúc nào ó b)i các n$%c khác khi có s thay =i tC giá ho;c các yu t cnh tranh. M;c dù
ã có nhiu tin b+, ngành cà phê Vit nam vEn g;p nhiu tr) ngi trong vic xây dng danh
ting nh$ là m+t nhà cung cp cà phê có cht l$2ng nht quán v%i bin +ng ti thiu và không
vi phm h2p &ng quá th$1ng xuyên.
Ba yu im c/ bn c#a Vit Nam là to thêm ít giá tr( gia tng, thiu s nht quán và ch$a to
$2c uy tín, nh*ng m;t mà Brasin ho;c các i th# cnh tranh chính làm tt.  cà phê Vit
nam có th cnh tranh trong t$/ng lai, Vit nam cn 'y mnh vic xây dng môi tr$1ng khuyn
khích khu vc t$ nhân phát trin và gii quyt vn  tiêu chu'n.
Ngày nay, nhiu n$%c sn xut cà phê ang t4p trung vào nâng cao cht l$2ng. Trên thc t, T=
ch0c Cà phê Th gi%i ( ICO) và các t= ch0c liên quan c@ng ã tr$%c sau kh<ng (nh cà phê cht
l$2ng thp sG không hp dEn khách hàng và cui cùng sG làm hi c ngành cà phê. i v%i các
n$%c không có l2i th v giá, cht l$2ng và s khác bit sG rt quan tr:ng i v%i s thành công
trong t$/ng lai. Tt nhiên i v%i nhiu n$%c, trong ó có c Vit nam, các bin pháp nâng cao
cht l$2ng cà phê là cn thit  duy trì kh nng cnh tranh. Nh$ng vic 'y mnh cnh tranh
trên th( tr$1ng cà phê cht l$2ng cao không ch>c sG có l2i cho Vit Nam. Trong iu kin quá

trình ch bin c#a ngành cà phê hin nay ã $2c &ng hoá và công nghip hoá n 90%, khi
m+t chu'n mc cht l$2ng c/ bn ã $2c m bo thì 2 yu t quyt (nh trong cnh tranh sG là
cht l$2ng =n (nh và giá c . Khách hàng mua cà phê ã t ;t ra các tiêu chu'n cht l$2ng c/
bn trong quá trình mua cà phê. Nhìn chung khó mà xác l4p các tiêu chu'n cht l$2ng không
$2c ng$1i sn xut, ch bin và tiêu th- cà phê #ng h+. Hin nay, nh*ng nhà ch bin cà phê
l%n ã ch? rõ h thng giá c và cht l$2ng hin hành là phù h2p và ch? trích c#a các chuyên gia
trong ngành cho rIng h thng là thin c4n vEn cn phi $2c ch0ng minh.
Vit nam hin có chi phí sn xut cà phê Robusta thp nht và nng sut cao nht trong s các
n$%c sn xut loi cà phê này. Phn chênh lch cho các t= ch0c trung gian thp cho phép chuyn
96% giá FOB xut kh'u cà phê t%i ng$1i tr&ng cà phê). Do m+t s các yu t liên quan n cnh
tranh trong ngành cà phê, nông dân ôi khi không $2c h$)ng toàn b+ ho;c th4m chí nhiu h/n
giá FOB. Kênh th( tr$1ng c#a Vit nam t$/ng i minh bch và hiu qu tr7 ) vùng sâu, vùng
xa.
Có rt nhiu s chênh lch trong s liu thng kê t7 các ngu&n khác nhau v cà phê. Theo nh$ s
liu thng kê chính th0c, t=ng sn l$2ng cà phê niên v- 2003/2004 c#a Vit Nam t khong
720,000 tn. %c tính sn l$2ng do các nhà buôn và USDA $a ra là vào khong 900,000 tn.
%c tính này rt gn v%i sn l$2ng c#a niêm v- cao nht vào nm 2001. Da trên tính toán các
yu t khác nhau, $%c tính sn l$2ng cà phê có th sG tng và có th sG t n trên 900.000 tn
m;c dù din tích cà phê tng không áng k. M;c dù có k hoch tng gp 4 ln din tích cà phê
Arabica nh$ng din tích tr&ng cà phê Arabica c#a Vit nam sG tng ch4m t7 m0c din tích và sn

14

l$2ng hin nay khong 270.000 bao (16.000 tn) trong 2003/2004. M;c dù Vit Nam xut kh'u
t%i hu ht các n$%c tiêu th- cà phê, bn hàng cà phê chính c#a Vit nam vEn là 0c và M3.

TNG GIÁ TR CÀ PHÊ XUT KHU VÀ BÁN RA TI TH TRNG TRONG NC
Có m+t c/ h+i quan tr:ng cho Vit nam là phát trin ch bin và phân phi cà phê tan. ;c bit
Vit nam có th ch bin cà phê tan v%i giá r8 và pha ch theo hAn h2p khác nhau (v%i cà phê
arabica do t mình sn xut). Vit nam c@ng cn tip t-c u t$ nhiu h/n cho c/ s) h tng ,

tham gia vào các công on cui c#a quá trình sn xut cà phê, u t$ cho các thit b( ch bin
cà phê. Các lFnh vc m%i ã $2c kim ch0ng v kh nng tng tr$)ng và phát trin nh$ cà phê
ung sKn cn $2c thúc 'y. Vit nam cn tìm kim các ph$/ng pháp canh tác bn v*ng h/n và
ch0ng nh4n chúng  to ra im khác bit l%n cho cà phê Vit Nam trong t$/ng lai c@ng mang
li cho Vit nam các l2i ích v môi tr$1ng. Trong dài hn, khi Vit nam ã ci thin cung cp và
gia tng giá tr( cà phê nguyên liu c#a mình, Vit nam có th tip c4n m+t s th( tr$1ng sn
ph'm chuyên sâu. Trong ng>n hn và trung hn, tt h/n Vit nam nên t4p trung vào lFnh vc
chính nh$ sn sut các sn ph'm có ch't l$2ng c/ bn, nâng cao m0c + nht quán và uy tín cho
cà phê Vit nam.
Rt nhiu trong s 82 triu dân Vit nam quen thu+c và m+t s ng$1i áng k ung cà phê. S
ph= bin c#a các quán cà phê không ch? ) các thành ph và còn ) các vùng th( trn - nông thôn.
là du hiu tt v tim nng phát trin th( tr$1ng trong n$%c. M+t th( tr$1ng trong n$%c l%n
mnh sG cung cp cho nông dân nhiu c/ h+i phát trin h/n c@ng nh$ hA tr2 cho cà phê Vit nam
tr$%c nh*ng bin +ng không l$1ng trên th( tr$1ng th gi%i. Brasin ã có bài h:c l(ch s, trong
vic xây dng th( tr$1ng trong n$%c và Brasin ã tr) thành th( tr$1ng tiêu th- cà phê l%n th0 2
th gi%i. Kinh nghim c#a Brasin, Colombia, Mexico và các n$%c khác có th là bài h:c h*u ích
trong vic xây dng các chính sách &ng b+ cho Vit nam.

CÁC VN  LIÊN QUAN N CHÍNH SÁCH VÀ PHÁT TRIN KHU V C T NHÂN
V%i vic gim dn s tham gia trc tip c#a mình, trong nh*ng nm gn ây chính ph# ã thc
hin nhiu chính sách ci t= r+ng l%n. M+t s chính sách này ã có tác d-ng tích cc i v%i
ngành cà phê nh$ xoá b9 các rào cn th$/ng mi và u t$, cho phép khu vc t$ nhân tham gia
y # h/n vào th( tr$1ng. Các chính sách tín d-ng ã thoáng h/n so v%i tr$%c. Thu nh4p kh'u
phân bón gim xung d$%i 5% ho;c thp h/n. Nông dân phi chi ít h/n chi phí chính th0c 
thc hin các quy (nh c#a chính ph# ngòai các chi phí  bôi tr/n h thng quan liêu. Chính ph#
tích cc tr2 giúp ngành cà phê trong giai on kh#ng hong bIng vic khoanh n2 trong khi vEn
tip t-c khuyn khích cung cp tín d-ng cho các doanh nghip làm n có hiu qu và nh*ng ai có
k hoch a dng hóa sn xut có kh thi.
Vào cui nh*ng nm 90, rt nhiu các n$%c sn xut cà phê cho rIng cà phê Vit nam v%i công
th0c giá thp và cht l$2ng thp ã óng góp vào vic d$ cung trên th( tr$1ng th gi%i. Tt

nhiên, Vit nam ch? là m+t nhân t trong vic d$ cung. Nhiu n$%c khác c@ng tng sn l$2ng cà
phê và trong m+t vài tr$1ng h2p, Brazin còn tng nhanh h/n Vit nam. Do tính cht u c/ c#a
th( tr$1ng hàng hoá nên khó có th qui trách nhim trong vic thay =i giá c cho m+t bên nào
ó và Vit nam có th ã tr) thành m-c tiêu b( h0ng ch(u. M;c dù Vit nam ã có th ho;c
không th tính tr$%c liu thit hi trong ng>n hn do kh#ng hong th7a gây ra có áng giá th(
phn dài hn trên th( tr$1ng quc t hay không nh$ng nông dân Vit nam, các t= ch0c tài chính,

15

Chính ph# c@ng nh$ các n$%c sn xut cà phê khác ã phi tr m+t cái giá t$/ng i l%n. n
nay vEn ch$a có kt lu4n liu nông dân Vit nam trong dài hn có $2c nh h$)ng tt hay xu
nh$ng m+t iu áng chú ý ó là không có d$ th7a cà phê c#a Vit nam trên th( tr$1ng th gi%i
(k c nm 2004 v cà phê nói chung). M0c + tng tr$)ng cui cùng c#a ngành cà phê Vit
nam có th còn ch$a xác (nh $2c trong vài nm n*a.
Có mi quan ngi rIng chính sách và các bin pháp khuyn khích sn xut cà phê có th ch$a
tính n m+t cách y # các nh h$)ng cung cu c#a các sn ph'm nông nghip khác. Cn phi
hiu rõ rIng bn cht c#a th( tr$1ng hàng hoá là rt khó xác (nh m0c + nh h$)ng c#a các cú
xc v giá là tm th1i hay ó là du hiu báo hiu m+t s thay =i dài hn. Khi chính ph# gi
(nh sai, chính ph# có th lãng phí ngu&n lc quý giá c#a mình  hA tr2 cho nh*ng lFnh vc
ngành cà phê không có kh nng cnh tranh. Vì v4y, Chính ph# Vit nam có vai trò rõ ràng trong
vic ci thin dòng thông tin và phân tích s liu v sn l$2ng và th$/ng mi xut th gi%i c@ng
nh$ hA tr2 mi quan h ch;t chG h/n n*a v%i các t= ch0c quc t hot +ng trong lFnh vc này.
BIng ch0ng cho thy các bài h:c t7 th( tr$1ng cà phê ã không $2c áp d-ng cho các sn ph'm
khác mà gn ây c@ng ã có hin t$2ng cung tng mnh to nên s s-t gim giá. Ht tiêu, ht
iu, tôm và cá là nh*ng hàng hoá tng tr$)ng nhanh nh$ng vic tng tr$)ng này ã $2c ch0ng
minh là tn kém và không có l2i, ;c bit là i v%i các nhà sn xut trong n$%c. Khi chính sách
c#a chính ph# chuyn =i theo c/ ch th( tr$1ng mnh mG h/n, vic ci thin nng lc phân tích
và phát trin chin l$2c trung và dài hn sG vô cùng quan tr:ng.
Vic phát trin khu vc t$ nhân ph- thu+c m+t phn vào vic m bo môi tr$1ng kinh doanh
bình <ng cho thành phn kinh t t$ nhân. Cn có các chính sách phù h2p v vai trò c#a khu vc

kinh t t$ nhân và nhà n$%c. V%i quan im duy trì m+t vai trò áng k quyn s) h*u c#a mình
trong các doanh nghip nhà n$%c, chính ph# sG v7a mun tham gia kinh doanh v7a mun qun
lý kinh doanh. Nhiu yu t khác có th cn tr) s la ch:n này nh$ng cn cân nh>c c'n th4n
hình th0c c= phn hoá theo k hoch vì sG to ra các ch# th bán quc doanh mnh h/n, dEn n
tác d-ng có th l$1ng tr$%c c#a các chính sách, làm gia tng chi phí cho khu vc t$ nhân ho;c
th4m trí loi tr7 s phát trin c#a khu vc t$ nhân.

TR! CP VÀ TÁC NG TI GIÁ C
Phân tích vic phân b= l2i nh4n m+t cách s/ b+ cho thy h thng giá c b( bóp méo nghiêm
tr:ng d$%i nhiu hình th0c cnh tranh không công bIng m;c dù nh*ng bóp méo này rõ ràng có
l2i cho nông dân, ng$1i $2c h$)ng l2i nhiu nht t7 giá xut kh'u so v%i các n$%c sn xut cà
phê khác. Tuy nhiên, thc t cho thy còn có nhiu yu t khác óng góp vào vic nông dân
$2c h$)ng tC l cao trong giá FOB. Nh*ng yu t này bao g&m:
- Các rào cn gia nh4p th( tr$1ng thp i v%i th$/ng mi cho phép vic u c/ không
chuyên nghip diBn ra m+t cách ph= bin.
- Các h2p &ng mua bán th4m trí v%i m0c chênh lch thp $2c chp nh4n nhIm thu $2c
ngoi t  ph-c v- cho các m-c ích th$/ng mi khác
- Các nhà xut kh'u ( nm 2003) nh4n $2c tr2 cp t7 chính ph# v%i m0c 2% giá tr( tng
tr$)ng xut kh'u so v%i nm tr$%c
- Các doanh nghip nhà n$%c vEn thc hin các giao d(ch hàng =i hàng thông qua ó l2i
nhu4n có th tng thêm do chênh lch giá

16

- Chênh lch giá c trong giao d(ch kD hn gi*a giá giao ngay trong tháng và các tháng sau
có th thu $2c thông qua vic tích tr* cà phê v%i chi phí thp ) kho n+i (a.
- Vic phi h2p các công ty theo chiu d:c và nâng cao hiu qu có th sG gim chi phí
hot +ng m+t cách áng k
- La ch:n, phân loi sn ph'm và phân bit giá c trên th( tr$1ng quc t

PHÂN TÁN RI RO
Sau các bài h:c >t giá c#a cu+c kh#ng hong cà phê gn ây, hiu 0ng né tránh r#i ro ã tng
lên. Nông dân c'n tr:ng h/n v%i vic u t$. Các nhà kinh doanh càng th4n tr:ng h/n trong vic
cho vay vn c@ng nh$ trong th$/ng mi. Các nhà kinh doanh da nhiu h/n vào các giao d(ch
mua bán ngay h/n là vào vic u c/ tích tr* hàng hoá lâu dài. Các t= ch0c tài chính c@ng c'n
tr:ng v%i r#i ro nhiu h/n và ã gim l$2ng tín d-ng. Vic cho vay g>n v%i các d án kinh doanh
có + tin t$)ng cao. Vai trò c#a các doanh nghip nhà n$%c trên th( tr$1ng gim sút khi h:
không thc hin các bin pháp qun lý r#i ro trong khi không có du hiu ch>c ch>n chính ph# sG
tip t-c thc hin xoá n2 cho h:. iu này ã to iu kin cho khu vc t$ nhân m) r+ng hot
+ng.
$a các k3 thu4t qun lý r#i ro tài chính hin i áp d-ng vào khu vc cà phê sG gim nhu cu
tr2 giúp t7 phía chính ph# và tng c$1ng kh nng cnh tranh c#a ngành cà phê trên th( tr$1ng
quc t. Tuy nhiên, nông dân Vit nam ch$a có kinh nghim thc hin các bin pháp qun lý r#i
ro chính th0c do ) các (a ph$/ng nông dân ch$a $2c trang b( các kin th0c v các công c- nh$
mua bán có kD hn và trái quyn. Th4m trí các nhà kinh doanh cà phê ti các (a ph$/ng c@ng
ch? s, d-ng các công c- tài chính này m+t cách hn ch m;c dù tình hình hin nay ã b>t u
tin trin.
M+t s (a ph$/ng quá ph- thu+c vào ngành cà phê. Vic ch? tr&ng duy nht cà phê dEn n kt
c-c áng bu&n nh$ng không có gì làm ngc nhiên khi xy ra cu+c kh#ng hong v giá. Nhiu
nông dân hin nay ã kt h2p tr&ng cà phê v%i các sn ph'm khác  có th t&n ti trong lúc giá
c thp. Tuy v4y, vic a dng hoá loi cây tr&ng ch$a $2c tích cc ph= bin trên rt nhiuvùng
nông thôn. Tuy v4y, chính ph#, nht là chính quyn các t?nh hin nay c@ng ang b>t u hA tr2
vic a dng và d(ch chuyn mùa v- hay v4t nuôi bIng vic cung cp các khon tài chính hp
dEn cho nông dân chuyn sang tr&ng tr:t m+t s cây tr&ng khác. Trong khi k hoch này b$%c
u thành công, r#i ro tim tàng t7 s ph- thu+c vào vic canh tác m+t ho;c 2 sn ph'm vEn
ch$a $2c gii quyt trit .

CÁC KHUYN NGH
V các nh ch : Chính ph# cn tích cc thúc 'y vic phát trin các (nh ch, ;c bit là các
(nh ch i tác gi*a nhà n$%c và t$ nhân nhIm m bo cung cp các nhu cu thit yu nh$ ào

to k3 thu4t, khuyn nông, nghiên c0u, th$/ng mi và thông tin th( tr$1ng, c/ s) h tng, tài
chính và th4m trí là chính sách… Có nh$ v4y, m%i gim b%t các khó khn c@ng nh$ ti a hoá
các c/ h+i có $2c trong quá trình chuyn =i sang nn kinh t th( tr$1ng. Phát trin và c#ng c
các doanh nghip sn xut, hip h+i th$/ng mi c@ng nh$ các (nh ch ngành v%i s tham gia
c#a nhà n$%c và t$ nhân  cung cp các d(ch v- thit yu nh$ ào to k3 thu4t, khuyn nông,
nghiên c0u, thông tin và iu tra th( tr$1ng óng vai trò rt quan tr:ng. Có th tham kho v s

17

h2p tác gi*a nhà n$%c và t$ nhân trong ngành cà phê t7 03 n$%c châu M3 La tinh ( ví d- ICAFE
c#a Costa Rica, ANACAFE c#a Guatemala v.v)
Chính sách và nng lc ca Chính ph: s thúc 'y nâng cao nng sut và sn l$2ng nông
nghip mang li c các kt qu tích cc và tiêu cc. Khi chính ph# tng c$1ng (nh h$%ng th(
tr$1ng, ci thin nng lc phân tích, th'u hiu các +ng thái th( tr$1ng và chin l$2c phát trin
t7 trung hn n dài hn là cc kD quan tr:ng b)i nhiu các (nh ch công sG phi c)i m) và
nhIm vào ph-c v- các i t$2ng c#a mình h/n. Chính ph# c@ng cn phi phát trin nng lc
phân tích chính sách và d báo tt h/n các h4u qu tích cc và tiêu cc c#a vic thc hin các
chính sách ó. Cui cùng, chin l$2c c#a nghành cà phê phi là m+t b+ ph4n c#a chin l$2c phát
trin nông thôn r+ng l%n h/n, do mi liên h gi*a ngành cà phê và các phn còn li c#a kinh t
nông thôn, k c lFnh vc phi nông nghip.
Nhu cu xã hi : Chính ph# cn hiu rõ các nhu cu xã h+i ang thay =i ) các vùng nông thôn
c@ng nh$ nhu cu ;c thù cu các vùng dân t+c thiu s và tích cc phát trin các (nh ch ph-c
v- các nhu cu này. V%i s thay =i vai trò c#a các doanh nghip nhà n$%c trong vic cung cp
các d(ch v- xã h+i ti các vùng nông thôn, chính ph# cn $a ra m+t chin l$2c áp 0ng cho các
nhu cu xã h+i c@ng nh$ c#ng c, phát trin các th ch c#a (a ph$/ng thc hin ch0c nng
ph-c v- các nhu cu này.
Kh nng cnh tranh và th trng: 3 yu t chính là tng giá tr( sn ph'm, xây dng tính nht
quán và s tin t$)ng vào các giao d(ch là các im yu cn phi kh>c ph-c khi áp lc cnh tranh
quc t ngày càng gia tng. Vit nam cn t4p trung vào vic c#ng c vic sn xut cà phê cht
l$2ng c/ bn, ci thin tính nht quán và uy tín c#a cà phê Vit nam. Vit nam có th tng giá tr(

cà phê bIng vic u t$ ch bin cà phê tan và cà phê ung lin, và ch0ng nh4n canh tác bn
v*ng. Thi tr$1ng trong n$%c l%n, $a chu+ng cà phê c@ng mang li cho cà phê Vit nam nhiu c/
h+i tt.
Nhà nc và t nhân: Phát trin khu vc t$ nhân cn phi m bo môi tr$1ng bình <ng. Phát
trin khu vc t$ nhân cn có chính sách rõ ràng i v%i vai trò c#a khu vc nhà n$%c và t$ nhân,
;c bit là các doanh nghip nhà n$%c.
Ri ro và a dng hoá: R#i ro tim 'n l%n trong mô hình quá ph- thu+c vào m+t loi cây tr&ng.
Vì v4y cn phi thúc 'y vic a dng hoá ti khu vc kinh t nông thôn k c khu vc tr&ng tr:t
và phi tr&ng tr:t. Ngành cà phê b>t u ch? là m+t s la ch:n cho vic a dng hoá nh$ng khi
nó phát trin mnh tr) thành m+t ngành thng tr(. Nhiu nông dân ph- thu+c vào cà phê ã phi
h0ng ch(u r#i ro sn xut và giá c. Nhìn chung, trong m+t phn c#a chin l$2c phát trin nông
thôn, chính ph# cn có kh nng x, lý các vn  a dng ch#ng loi và sn ph'm trong khu vc
nông thôn. Cui cùng, áp d-ng mô hình k3 thu4t qun lý r#i ro sG gim s cn thit phi có hA
tr2 c#a chính ph# nu giá c trên th( tr$1ng có gim. Áp d-ng mô hình qun lý r#i ro c@ng tng
c$1ng $2c kh nng cnh tranh c#a cà phê Vit nam trên th( tr$1ng quc t ( ;c bit là các
công ty t$ nhân ) các (a ph$/ng)
Môi trng: N$%c cung cp và m0c + ô nhiBm sG tr) thành vn  chính ph# cn gii quyt.
Ngoài ra vic ánh giá tác +ng c#a vic dùng thuc tr7 sâu, phân bón i v%i + phì nhiêu c#a
t và sn l$2ng trong dài hn c@ng cn $2c quan tâm.




18

GI"I THIU BN BÁO CÁO
Nghiên c0u v khu vc cà phê Vit nam bao g&m 7 phn. Phn 1 cung cp m+t cách t=ng quát v
chính sách vF mô và nông nghip Vit nam i v%i ngành. Phn này sG tóm t>t s/ l$2c l(ch s#
phát trin ngành cà phê Vit nam c@ng nh$ cung cp các s liu c/ bn v din tích cà phê sn
l$2ng và xut kh'u cà phê ) Vit nam.

Phn 2 $a ra các ánh giá v c/ cu t= ch0c có nh h$)ng n ngành cà phê ;c bit là các nh
h$)ng c#a Chính ph# d$%i dng các chính sách và s tham gia c#a các doanh nghip nhà n$%c.
Phn này sG tóm t>t các chính sách thúc 'y s phát trin c#a ngành c@ng nh$ nh*ng gì làm sai
lch phát trin c#a ngành. S xut hin c#a khu v$c t$ nhân và vai trò c#a nó c@ng $2c  c4p
n. Phn này c@ng kho sát các th ch cn thit cho s hot +ng ti $u c#a ngành, k c các
vn  liên quan n quyn s, h*u bt +ng sn, thông tin, nghiên c0u và các d(ch v- khuyn
nông.
Phn 3 Tóm t>t c/ cu cung cu hin ti thông qua vic xem xét chuAi cung, quy mô c#a các
nông tri, chi phí sn sut và xu h$%ng n=i lên i v%i ging cà phê robusta và arabica. Phn này
sG ánh giá các thách th0c khu vc có th g;p phi trên th( tr$1ng trong và ngoài n$%c. Phn này
cùng xem xét các công c- tài chính cung cp tín d-ng và tài tr2 cho ngành.
Phn 4 xem xét r#i ro thông qua các kênh th$/ng mi, nhn mnh n các vn  nghiêm tr:ng
trong vic thiu các công c- qun lý r#i ro nh$ r#i ro do thc hin h2p &ng và th1i tit. Tm
quan tr:ng c#a h thng qun lý r#i ro không chính th0c nh$ a dng hoá c@ng /c xem xét.
Phn 5 ánh giá các tác +ng xã h+i và môi tr$1ng c#a ngành sn xut cà phê, k c các tác +ng
i v%i các khu vc dân t+c thiu s n/i có t$/ng i nhiu ng$1i tr&ng cà phê
Phn 6 tóm t>t và kt lu4n v%i các kin ngh(  c4p n nh*ng vic cn làm và các c/ h+i u t$
có th.
Bn báo cáo này là kt qu c#a 3 2t iu tra thc t t7 nm 2002 n 2004. Các cu+c ph9ng vn
ã $2c thc hin v%i các c/ quan chính ph#, rt nhiu các doanh nghip, nhà kinh doanh t$
nhân, các t= ch0c phi chính ph# và các c/ quan tài tr2. Nghiên c0u ã s, d-ng nhiu các s liu
và các ngu&n thông tin khác nhau. Các ngu&n s liu $2c khai thác t7 các ngu&n cung cp chính
th0c nh$ Vicofa và cu+c t=ng iu tra nông nghip do T=ng c-c thng kê tin hành nm 2001
(GSO, 2003). Do s không thng nht gi*a m+t s các ngu&n s liu, báo cáo này th$1ng chp
nh4n các s liu có th kim ch0ng và xác minh li. Rt nhiu ngu&n s liu ã $2c s, d-ng
cho phân tích liên quan n các yu t xã h+i. Cu+c iu tra m0c sng h+ gia ình nm 2002
(VHLSSS) do t=ng c-c thng kê tin hành v%i mEu iu tra là 30.000 h+, trung bình khong
1200 n 4000 h+ / (a ph$/ng là ngu&n s liu c/ bn cho báo cáo. Action Aid và ánh giá m0c
+ ói nghèo c#a Ngân hàng phát trin châu Á ( ADB) nm 2004 $2c thc hin ti 4 huyn c#a
t?nh >c l>c - m+t trong nh*ng vùng tr&ng cà phê chính ã $2c s, d-ng nhiu. Ngoài ra, kt

qu cu+c iu tra chính th0c 900 h+ dân do Oxfam- GB& HK và ICARD tin hành ti >c l>c –
vùng tr&ng cà phê chính - nm 2002 ã $2c s, d-ng. Cu+c iu tra ph9ng vn chính th0c 900
h+ và ph9ng vn phi chính th0c 50 h+ nghèo, 50 các quan ch0c chính ph# và nhà kinh doanh
c@ng ã $2c thc hin.


19

1. Tình hình Vit Nam
Vit Nam là m+t trong nh*ng nhà sn xut cà phê quan tr:ng nht trên th gi%i. Vic nhanh
chóng tr) thành m+t nhà sn xut hàng u có sn l$2ng cao và chi phí thp ã có tác +ng
;c bit n ngành cà phê th gi%i c@ng nh$ bn thân khu vc nông thôn Vit Nam.

N$%c C+ng hoà Xã h+i Ch# nghFa Vit Nam $2c chia thành 64 /n v( hành chính, g&m 3
thành ph và 61 t?nh, các /n v( này $2c chia tip thành các qu4n, huyn. T=ng din tích c
n$%c là 329.560 km
2
, trong ó 17% ang $2c canh tác, trong ó h/n n,a là nh1 t%i thuC l2i.
Phn nhiu din tích phía Nam và hu ht các vùng duyên hi là &ng bIng thp, bIng ph<ng,
v%i Tây Nguyên ) Tây Nguyên, và các khu vc &i núi t4p trung ) vùng cc B>c và Tây B>c
t n$%c.

V kinh t, nông nghip óng góp khong 22% GDP, công nghip 40%, d(ch v- 38%. H/n
m+t n,a s dân 81 triu ng$1i nIm trong lc l$2ng lao +ng, phn l%n tham gia vào sn xut
nông nghip.

Trong vòng 10 nm tính t%i 2003, GDP c#a ngành nông nghip (tính c lâm nghip) t m0c
tng tr$)ng bình quân là 4.1%/nm. Sau go, cà phê là m;t hàng nông nghip xut kh'u quan
tr:ng th0 hai. M;c dù giá tr( xut kh'u cà phê c#a Vit Nam nay ã t gn 7% t=ng l$2ng cà
phê xut kh'u trên th gi%i, m0c trung bình c#a c th4p kC qua ch? t khong 4%.

Sau khi lm phát $2c h xung gn 0% và th4m chí còn có gim phát nhH trong m+t vài nm
cui th4p kC 90, nh*ng du hiu lm phát li xut hin nm 2001. M;c dù Ngân hàng Nhà
n$%c Vit Nam ã áp d-ng m+t chính sách tín d-ng ch;t chG h/n, m0c tng tín d-ng vEn rt
mnh. L$2ng tín d-ng nông nghip nm 2001-02 t$/ng i l%n ã cho phép nh*ng ng$1i kinh
doanh d tr* go và cà phê v%i hy v:ng giá c trên th( tr$1ng th gi%i sG ph-c h&i. Vic d tr*
này ch? có tác d-ng rt khiêm tn trong vic duy trì giá c trong n$%c. Ch? s giá c tiêu dùng
(CPI) c@ng tng mnh h/n k t7 nm 2001, ;c bit là nh*ng 2t tng giá thc ph'm ã to
nên xu h$%ng lm phát. Ngành cà phê ã b( nh h$)ng trc tip b)i vic tng giá phân bón
nh4p kh'u, giá xng du s, d-ng cho các thit b( t$%i tiêu, và b)i chi phí lao +ng trong ngành
nông nghip gia tng.

Lm phát và giá c tiêu dùng bình =n và duy trì ) m0c gn 0 k t7 nm 1996 m;c dù có nh*ng
áp lc lm phát nm 2001-02
1
. M0c + phá giá &ng tin to thu4n l2i cho nhà xut kh'u c@ng
rt khiêm tn. &ng Vit Nam ã mt giá 3,5% so v%i &ng ô la M3 nm 2000, gn 4% nm
2001, 1% nm 2002 và 2003. Giá t ai t7 m0c rt r8 nh*ng nm u ci cách cui th4p kC
80 và u 90 ã lên t%i m0c ?nh im vào nm 1997 ti các khu vc sn xut cà phê.

1
Lm phát $2c tính b)i m0c tng tr$)ng hàng nm c#a GDP hàng nm $2c measured by annual GDP implicit deflator
growth rate (tC l gi*a GDP tính bIng &ng bn (a theo th1i giá hin ti so v%i GDP tính theo &ng bn (a c#a nm gc) 
ch? tc + thay =i giá c c#a nn kinh t. Ngu&n: Giám sát Kinh t Vit Nam 2002 s, d-ng các s liu v cán cân quc gia
c#a Ngân hàng Th gi%i và OECD.


20

M0c tng tr$)ng tín d-ng c#a nn kinh t ã ch4m li k t7 cui nh*ng nm 90, xung còn
20% nm 2001 và trong nm 2002 còn thp h/n n*a. Hu ht các khon tín d-ng này nIm
d$%i hình th0c cho vay trc tip  cho phép nhà kinh doanh nông sn d tr* go và cà phê
ch1 giá th gi%i ph-c h&i, gim áp lc i v%i giá trong n$%c. Các ngân hàng ã $2c yêu cu
hoãn vic thanh toán vn vay và lãi c#a các h+ nông dân tr&ng cà phê g;p khó khn khi h: có
yêu cu.

Vit Nam là m+t quc gia có m4t + dân s cao và t nông nghip chính th0c chim khong
28% trong t=ng s din tích 33 triu hec-ta t. Tuy v4y, trong th4p kC v7a qua, tc + tng
nhanh chóng t canh tác, k c t r7ng dành cho cây l$u niên nh$ cà phê, cao su, và chè ã
tng t=ng din tích l$2ng t canh tác $%c tính lên khong 12.5 triu hec-ta hay 37% t=ng din
tích t c n$%c (Giám sát Môi tr$1ng Vit Nam 2002). Vit Nam hin nay là nhà xut kh'u
chính các sn ph'm nông nghip nh$ go, cao su, tiêu, iu, và $/ng nhiên là cà phê.

Vit Nam c@ng không còn là m+t nn kinh t thun nông, m;c dù nông nghip vEn óng m+t
vai trò tr:ng yu. Nm 1991, nông nghip óng góp 39,5% GDP. n nm 2003, nông nghip
dù tng tr$)ng rt mnh song do công nghip và d(ch v- còn t m0c tng tr$)ng cao hon nên
v tC l, nông nghip ch? còn óng góp khong 22% vào GDP. Tuy nhiên, ây vEn là m+t
ngành ;c bit quan tr:ng i v%i phn l%n trong s 81 triu công dân Vit Nam, do khong
75% con s này sinh sng ti nông thôn.

Vai trò kinh t c#a cà phê i v$i khu v%c nông thôn và i v$i quc gia

Trong vòng ch$a t%i 2 th4p kC Vit Nam ã chuyn t7 m+t n$%c nh4p siêu sn ph'm nông
nghip sang v( th m+t trong nh*ng nhà xut kh'u l%n trên th gi%i. Trong th4p kC v7a qua
xut kh'u nông sn tng mnh, sn xut nông nghip t tng tr$)ng bình quân 4.3%, xut
kh'u tng bình quân 13%/nm. Các sn ph'm xut kh'u ch# lc bao g&m go (0ng th0 hai
trên th gi%i), cà phê (th0 hai ho;c th0 ba), và ht iu (th0 ba)
2
. Vit Nam c@ng có tim nng

l%n ) các sn ph'm khác nh$ nm r/m, m;t hàng mà Vit Nam là nhà xut kh'u l%n th0 ba th
gi%i, và cao su. Xut kh'u cà phê t m0c tng bình quân khong 29%/nm trong vòng hai
th4p kC t7 1981 t%i 2001, và có ch4m li trong hai nm gn ây do tác +ng c#a cu+c kh#ng
hong giá c.

Cà phê ch# yu $2c tr&ng ) vùng Tây Nguyên và chim 4.16% t=ng din tích t canh tác
c#a Vit Nam (2002), và chim khong 4.3% t=ng giá tr( sn l$2ng nông nghip nm 2002.
Cà phê là m+t b+ ph4n quan tr:ng c#a nn kinh t nông thôn - nó là m;t hàng nông sn xut
kh'u l%n th0 hai sau go: xut kh'u cà phê chim 2.5% t=ng giá tr( xut kh'u c#a Vit Nam
nm 2003.

Gn ây, s l thu+c c#a Vit Nam vào xut kh'u nông sn ã gim mnh do giá các m;t hàng
go, cà phê và cao su trên th gi%i gim n m0c kC l-c. Lc l$2ng lao +ng nông nghip
chim khong 65% t=ng lc l$2ng lao +ng ) Vit Nam. Các h+ nông dân nghèo ã b( nh

2
B+ Th$/ng mi, tháng 3/2003


21

h$)ng n;ng n b)i vic s-t gim giá nông sn, do hu ht h: u tham gia sn xut các m;t
hàng này và không h có các chin l$2c qun lý r#i ro tài chính hiu qu.
Ngành cà phê trc tip s, d-ng 600.000 nhân công, vào th1i im v- mùa tng t%i gn
800.000, t0c là khong 3% lc l$2ng lao +ng nông nghip (hay 1.9% t=ng lc l$2ng lao
+ng). Theo T=ng c-c Thng kê (GSO 2003), khong 2.6 triu ng$1i, t0c là khong 561.000
h+ gia ình ) Vit Nam tham gia tr&ng cà phê, khin cây cà phê tr) thành loi cây l$u niên
ph= bin nht Vit Nam (go $2c coi là loi cây l$/ng thc ch# yu), tip theo ó là d7a
(468.000 h+) và chè (392.000 h+).

L&ch s' phát trin c#a cây cà phê t(i Vit Nam

Cà phê ln u tiên $2c tr&ng ) Vit Nam nm 1857. Din tích t tr&ng cà phê cho t%i
nh*ng nm 1970s còn rt nh9, ch? vài nghìn hec-ta. Giao d(ch cà phê c#a Vit Nam t7 gi*a
th4p kC 70 cho t%i t4n th4p kC 90 là v%i các n$%c XHCN khác. Hu ht các giao d(ch $2c
thc hin trên c/ s) hàng =i hàng v%i khi Xô vit tr$%c ây, trong ó Vit Nam =i cà phê
cùng các sn ph'm nông nghip khác ly các sn ph'm công nghip. S gia tng không áng
k v din tích tr&ng cà phê - khong 30.000 hec-ta - là nh1 nh*ng giao d(ch này và nh1 vào
nh*ng hA tr2 v m;t công ngh c#a Liên Xô c@ và các n$%c ông Âu. Ch? t%i u th4p kC 90
thì sn xut m%i tng # mnh  bin Vit Nam thành nhà xut kh'u cà phê l%n th0 hai (ho;c
th0 ba tuD t7ng nm ) trên th gi%i hin nay và là nhà xut kh'u l%n nht loi cà phê robusta.

S% phát trin c#a khu v%c t nhân trong ngành cà phê

+ng lc ban u cho nh*ng chuyn bin áng k trong sn xut cà phê là chính sách =i m%i
nm 1986 - chính sách này cho ra 1i khu vc t$ nhân trong nông nghip. Quá trình chuyn
=i t7 kinh t h2p tác xã sang kinh t t$ nhân kh/i d4y m+t công cu+c ci cách t ai quan
tr:ng. Nm 1988, Vit Nam ã thit l4p m+t h thng t$/ng t H thng khoán t%i h+ gia ình
c#a Trung Quc (Benjamin và Brandt 2002), cho phép ng$1i nông dân có quyn gi* li m+t
phn sn ph'm c#a mình. &ng th1i, giá nông sn liên t-c tng, tr$%c khi $2c t do hoá hoàn
toàn, và giá u vào gim xung khi Vit Nam n%i l9ng quy ch nh4p kh'u c#a mình. Trong
vòng 5 nm u =i m%i, tC l giá u ra/u vào bình quân tng khong 35% (Rozelle and
Swinnen 2004).

Khác v%i các nn kinh t chuyn =i khác, tin trình n%i l9ng các quy (nh m+t cách có tr4t t
ã gim b%t cú sc cho nông nghip và to +ng lc mnh mG cho s phát trin c#a ngành. T7
nm 1991, vic tháo dJ các quy (nh v%i th( tr$1ng u vào cho phép các công ty thu+c s)
h*u nhà n$%c có xut kh'u nông sn $2c nh4p kh'u phân bón v%i m0c giá thp c#a th(
tr$1ng th gi%i. Sau ó, giá phân bón gim 50% ã dEn t%i vic t7 b9 phân bón h*u c/ và
chuyn sang dùng các loi phân hoá h:c nh4p kh'u. Kt qu là nng sut nông nghip tng lên

áng k, song có m+t s du hiu ch? ra rIng vic lm d-ng phân hoá h:c ã góp phn huC
hoi môi tr$1ng.

Chính ph# ã to ra nhiu +ng lc khuyn khích ng$1i nông dân chuyn sang các loi cây
tr&ng thu hoa l2i và ;t bit các loi cây tr&ng xut kh'u thông qua vic duy trì nh*ng qun lý
nht (nh v giá c thc ph'm thit yu. Các chính sách khuyn khích này $2c b= sung thêm


22

bIng nh*ng hA tr2 tích cc c#a chính ph# cho vic m) r+ng cây cà phê d$%i hình th0c các
khon vay tr2 cp hay $u ãi c@ng nh$ các ch$/ng trình khuyn nông hA tr2 c ging, phân
bón, t$%i tiêu và hA tr2 nông nghip trong m+t s tr$1ng h2p nht (nh. S tham d c#a khu
vc t$ nhân vào vic ch bin cà phê diBn ra ch4m h/n do thiu c/ s) h tng và khó tip c4n
công ngh.

Tc + tng tr$)ng bình quân c#a din tích tr&ng cà phê t khong 15% trong nh*ng nm 90,
t t%i con s chính th0c là 397 ngàn hec-ta nm 1999, và các $%c tính phi chính th0c khác
còn cao h/n th. Sn l$2ng thc t tng còn nhanh h/n nhiu, do s chú tr:ng vào sn xut
thâm canh v%i nng sut cao, nh1 ó sn l$2ng bình quân ôi lúc t m0c trên 2 tn hay 34
bao (60kg) trên m+t hec-ta vào u th kC 21. Nng sut cà phê tng cao $a Vit Nam lên vi
trí dEn u trong các n$%c sn xut cà phê.

S tng tr$)ng này &ng th1i có cn nguyên t7 hai nhân t bên ngoài. Th1i tit không thu4n
l2i ) Brazil ã làm giá th gi%i tng +t xut nm 1994 và m+t ln n*a nm 1997. S kin này
diBn ra cùng lúc v%i vic các nhà máy ch bin cà phê sKn sàng s, d-ng cà phê robusta h/n
trong công th0c pha ch c#a mình nh1 nh*ng tin b+ m%i trong công ngh ch bin lúc này ã
cho phép gim b%t v( chát mnh c#a loi cà phê này. Vic này dEn n vic tng nhu cu cà
phê c#a Vit nam và to ra c/ h+i th( tr$1ng duy nht cho Vit Nam chim th( phn áng k
cà phê robusta trên th gi%i.

Không có ch0ng c0 nào hA tr2 cho các nh4n (nh rIng các nhà tài tr2 hay các t= ch0c a
ph$/ng phi ch(u trách nhim v +ng thái này hay cung cp tài chính cho vic m) r+ng các
khu vc tr&ng cà phê. Các tài liu t7 các nhà tài tr2 chính c#a Vit Nam ch? ra rIng tài tr2 bên
ngòai dành cho cà phê chim khong 5% t=ng chi phí m) r+ng sn xut c#a ngành
3
. Do v4y,
rõ ràng vic m) r+ng sn xut cà phê là s giao hoà c#a hai chuAi s kin +c l4p: m+t là phn
0ng mnh mG, phn nào h/n c mong 2i, t7 các nhóm các nhà sn xut cn cù và tích cc i
v%i các khuyn khích ban u c#a chính ph# và hai là nh*ng tin trin ;c bit thu4n l2i trên
th( tr$1ng cà phê th gi%i.

Cà phê Robusta nhanh chóng chim lFnh vùng Tây Nguyên và tr) thành cây sinh l2i cho ng$1I
tr&ng. Các 2t m) r+ng din tích tr&ng cà phê u tiên diBn ra ti t?nh ak Lak và các t?nh lân
c4n v%i vic chính ph# khuyn khích &ng bào ng$1i Kinh di c$ vào vùng kinh t m%i ) phía
tây Tây Nguyên. M+t s dân t+c thiu s c@ng (nh c$  canh tác nông nghip theo khuyn
ngh( c#a chính ph#.

Cây cà phê ã to ra m+t ngu&n thu nh4p hào phóng và gim b%t t4p quán t r7ng làm n$/ng,
chuyn dn sang vic (nh c$ lâu dài, m;c dù vic (nh c$ này không phi là không có nh*ng
vn  nht (nh. Các bIng ch0ng cho thy m+t xu h$%ng t$/ng t c@ng diBn ra ti các t?nh
min ông Campuchia gn ó, n/i vic tr&ng cà phê c@ng $2c nhân r+ng. M;c dù rõ ràng cây

3
Phn l%n vic m) r+ng din tích t7 40.000 hec-ta lên trên 500.000 hec-ta diBn ra t7 cui nh*ng nm 80 n cui nh*ng nm
90. Chi phí c#a vic xây dng ngành sn xut cà phê (ch# yu là chi phí làm t, ging, phân bón và lao +ng) trên din tích
này lên t%i trên 1 tC USD. Ngu&n vn c#a các nhà tàI tr2 - ch# yu là song ph$/ng - $2c phân b= cho các d án cà phê trong
giai on này ch? b>t u sau khi vic tr&ng nh*ng din tích hin có ã $2c hoàn tt, và tính chung không v$2t quá 60 triu
USD, t0c là ch? chim khong 5% t=ng chi phí.

23

cà phê không phi là +ng lc duy nht cho các 2t di dân ó, mi quan h gi*a vic di dân và
m) r+ng din tích cà phê là khá ch;t chG (Tan 2000).

Cho n t4n cui nh*ng nm 80 nhà n$%c vEn s) h*u và iu hành hu ht các nông tri, tuy
v4y, u th4p kC 90, m+t n,a s nông tri cà phê thu+c s) h*u t$ nhân; phn l%n d$%i hình
th0c cho ng$1i nông dân thuê dài hn. Nm 2003 ch? có khong 5% din tích cà phê là vEn
thu+c quyn s) h*u và iu hành c#a nhà n$%c.

Các s liu thng kê c#a ngành cà phê

Các thng kê v cà phê có s chênh lch t7 các ngu&n khác nhau. B+ Nông nghip và Phát
trin Nông thôn (MARD), T=ng c-c Thng kê (GSO) và B+ Tài nguyên và Môi tr$1ng thu
th4p và nghiên c0u các thông tin v vic s, d-ng t và sn xut. Theo s liu nm 2001 c#a
T=ng c-c Thng kê, trong khi din tích t canh tác tng trên 30% trong th4p kC 90 din tích
bình quân u ng$1i li gim khong 4%. Các $%c tính v din tích t tr&ng cà phê nm 2002
c#a các ngu&n có s khác nhau song u nIm trong khong 500.000 t%i 600.000 hec-ta. Nm
2003 - 2004, con s này còn tr) nên khó $%c tính h/n n*a vì l$2ng t b9 không sn xut, hay
ch? /n gin là “ch;t gc cà phê” nh$ng vEn  cho cây tip t-c phát trin rt khó $%c tính và
không nIm trong thng kê chính th0c c#a chính ph#. Bng 1.1 $a ra m+t tóm t>t t=ng quát v
nh*ng s liu thng kê chính c#a ngành cà phê Vit Nam trên c/ s) các ngu&n d* liu chính
thng n gi*a nm 2004 Ngu&n thng kê khác cho rIng nng sut còn cao h/n. Ví d-, USDA
$%c tính sn xut cà phê tính n cui nm 2004 có th t 900,000 tn (v- 2003-2004), và có
th khong 850,000 tn trong nm 2005 (v- 2004-2005).


24

Bng 1.1 Din tích, Sn lng và Xu)t kh*u Cà phê
Nm
Tng din
tích
(ha)
Din tích
sn xut
(ha)
Nng sut
bình quân
(tons/ha)
Tng sn
lng
(tons)
Xut
khu
(tons)
Tr giá
(US$
mln)
Giá xut
khu
bình
quân
(US$ /
ton)
1980 22,500 10,800 0.78 8,400 n/a n/a
1981 19,100 9,500 0.49 4,630 4,600 n/a n/a
1982 19,800 9,100 0.51 4,600 4,600 n/a n/a

1983 26,500 9,100 0.44 4,000 3,400 n/a n/a
1984 29,500 19,100 0.65 12,340 9,400 n/a n/a
1985 44,600 19,800 1.03 20,400 23,500 n/a n/a
1986 65,600 26,500 0.84 22,140 26,000 n/a n/a
1987 92,300 29,400 1.15 33,820 30,000 n/a n/a
1988 119,900 44,700 1.07 48,000 45,000 n/a n/a
1989 123,100 65,600 0.95 62,100 56,900 n/a n/a
1990 135,500 92,300 1.00 92,000 68,700 59.2 861
1991 135,000 111,900 1.06 119,000 76,800 65.4 852
1992 135,000 123,000 1.11 136,000 87,500 63.7 727
1993 140,000 135,500 1.04 140,500 124,300 113.0 909
1994 155,500 135,000 1.34 181,200 163,200 320.0 1,960
1995 205,000 135,000 1.81 245,000 222,900 533.5 2,393
1996 285,500 140,000 2.00 280,000 248,500 366.2 1,473
1997 385,000 155,500 2.57 400,000 375,600 479.1 1,275
1998 485,000 205,000 2.00 410,000 387,200 600.7 1,551
1999 529,000 285,000 1.75 500,000 646,400 563.4 871
2000 533,000 385,000 1.87 720,000 705,300 464.3 658
2001 535,000 485,000 1.86 900,000 844,452 338.1 400
2002 500,000 450,000 2 750,000 702,017 300.3 428
2003 450,000 420,000 1.71 720,000 693,863 446,6 644
Ngun: Tính toán ca tác gi s dng s liu ca Vicofa. Tn c hiu là tn mét.



25


2 : C+ C,U TH CH

óng góp c#a Chính ph# là m+t phn không th thiu trong s phát trin c#a ngành cà phê
trong nh*ng th4p kC qua. Không ch? $a ra các chính sách và quy (nh iu ch?nh ngành,
Chính ph# còn trc tip tham gia vào m:i lFnh vc c#a ngành cà phê. T7 th( tr$1ng u vào,
th( tr$1ng tín d-ng cho t%i hot +ng sn xut, ch bin, chào bán, Chính ph# u có nh
h$)ng khá toàn din. Chính ph# là th chch# cht và có nh h$)ng nht cho t%i nay và ã
thit l4p nên gn nh$ hu ht các th ch khác trong ngành. Nh4n xét c#a Douglas North rIng
“Các th ch và công ngh s, d-ng quyt (nh giao d(ch và chi phí giao d(ch - m+t loi chi phí
cu thành nên chi phí sn xut” (1983) ;c bit úng trong tr$1ng h2p Vit Nam
4
.

Trong vài nm, Vit Nam ã nhanh chóng to ra các th( tr$1ng t do, &ng th1i t7ng b$%c
gim dn s nh h$)ng c#a nhà n$%c. S nh h$)ng r+ng kh>p c#a nhà n$%c - m;c dù th$1ng
là có l2i cho ng$1i nông dân - ã làm ch4m li s phát trin c#a các th ch công dân +c l4p.
Vic Chính ph# rút lui không tr4t t có th gây mt =n (nh trong ngành và to ra m+t khong
trng áng k trong vic cung cp các d(ch v Nh*ng l2i ích v y t, giáo d-c, nghiên c0u,
marketing, và khuyn nông sG không th tránh kh9i vic có nh*ng thay =i vì chúng ang dn
$2c chuyn vào ngân sách c#a chính quyn cp t?nh. i v%i hu ht nh*ng ng$1i tham gia -
;c bit là nông dân và các doanh nghip v7a và nh9 trong ngành - iu này ch>c ch>n sG có
nh h$)ng tiêu cc. Vic chính ph# tip t-c can thip, ;c bit là trên th( tr$1ng tín d-ng, ã
giúp làm ch4m li nh*ng tác +ng xu c#a vic iu ch?nh y khó khn này. &ng th1i nó
c@ng hn ch nh*ng gii pháp c#a khu vc t$ nhân.

Sau nh*ng bài h:c khó khn c#a cu+c kh#ng hong cà phê gn ây, công tác phòng ng7a r#i
ro trong tòan b+ dây chuyn cung cp ã có s gia tng áng k. Công tác này diBn ra d$%i
nhiu hình th0c khác nhau trong toàn ngành. i v%i nông dân, theo báo cáo, vic s, d-ng u
vào ngày càng hiu qu và ti $u h/n cùng v%i m0c + a dng hoá sn xut ti các trang tri
tng lên. Các nhà kinh doanh cJ nh9 c@ng ã thay =i thái +. Các cu+c tho lu4n v%i nh*ng
ng$1i bán hàng ) các làng, xã cho thy h: ã tr) nên th4n tr:ng h/n c trong vic cho vay tin
lEn trong cách giao d(ch, buôn bán, và ngày càng da nhiu h/n vào các giao d(ch giáp l$ng

back-to-back thay vì d tr*. Các t= ch0c tài chính c@ng chú ý ngn ng7a r#i ro h/n, và gim
b%t tín d-ng. Vic vay tin òi h9i phi có nh*ng  xut kinh doanh kh thi. Ví d-, hot +ng
c#a Ngân hàng Nông nghip và Phát trin Nông thôn ak Lak cho thy h: không còn cho
nông dân vay nu nh*ng ng$1i này không có k hoch kinh doanh kh thi hay nu nng sut
c#a h: thp h/n 1 tn/hec-ta. Các nông dân nh9 h/n, ;c bit là nh*ng ng$1i nghèo, ngày
càng b( khó khn b)i nh*ng tin trin này và nu không có các th ch hot +ng ti nông
thôn thì sG khó trông c4y vào ngu&n lc nào. Nh1 chú tr:ng nhiu h/n n công tác ci cách,
khu vc t$ nhân ang m) r+ng hot +ng c#a mình. S ng$1i m%i tham gia vào th( tr$1ng
c@ng nh$ l$2ng giao d(ch trong tay t$ nhân ngày càng cao. &ng th1i, vai trò c#a các doanh
nghip thu+c s) h$u nhà n$%c trên th( tr$1ng cà phê ang b>t u gim sút.



4
North, D. 1993. Hot +ng kinh t theo th1i gian. $2c thuyt trình ti LB trao gii Nobel.