Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10

Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
I. Lí do chọn đề tài :
Kênh hình trong sách giáo khoa chứa đựng một lượng kiến thức lớn của bài học.
Việc khám phá, tìm tòi kiến thức từ kênh hình là nhiệm vụ quan trọng của học sinh trong
học tập. Ở các bài địa lí tự nhiên thì bản đồ, lược đồ, lát cát và tranh ảnh có vị trí quan
trọng. Việc hình thành và rèn luyện cho học sinh kĩ năng làm việc với kênh hình là nhiệm
vụ rất quan trọng của giáo viên địa lí. Thực hiện việc đó cũng chính là “ bồi dưỡng cho
các em phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn ” như
điều 24 Luật Giáo đã trình bày khi nói về phương pháp giáo dục ở phổ thông.
Thực tế ở trường phổ thông chúng tôi trong những năm qua, việc học sinh làm việc
với kênh hình, khai thác kiến thức qua kênh hình còn nhiều hạn chế, đặc biệt là học sinh
lớp 10 đầu cấp. Chính vì vậy để nâng cao và mở rộng kiến thức đồng thời tạo nền tảng
cho học sinh lớp 10 có được kĩ năng về đọc lược đồ, bản đồ, phân tích, nhận xét bảng số
liệu thống kê, biểu đồ…nhằm phục vụ cho bài học được tốt hơn. Tôi đã chọn đề tài “
Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10 – phần địa lí tự nhiên
để hướng dẫn học sinh học tập ” nhằm góp một phần nhỏ của mình vào việc rèn
luyện kĩ năng địa lí cho học sinh và nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy và học trong môn
địa lí…
II. Mục đích nghiên cứu :
Thông qua vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí nói chung và lớp 10
phần địa lí tự nhiên nói riêng giúp học sinh rèn luyện về kĩ năng đọc lược đồ, bản đồ,
phân tích biều đồ, bảng số liệu thống kê, sơ đồ để rút ra những kiến thức cần thiết cho bài
học mới, phần cũng cố kiến thức và có thể giải quyết một số câu hỏi và bài tập cuối bài
một cách thuận tiện và dễ dàng hơn, nắm kiến thức vững vàng hơn…
III. Phạm vi nghiên cứu :
Kênh hình sách giáo khoa địa lí 10 phần một : Địa lí tự nhiên.
IV. Phương pháp nghiên cứu :
Thông qua nghiên cứu các tài liệu, sách giáo khoa, sách giáo viên địa lí 10, kinh
nghiệm thực tiễn giảng dạy trong 6 năm, qua học hỏi đồng nghiệp, tổ chuyên môn….
GVTH : Phan Th Th oị ả - 1 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
PHẦN MỞ

PHẦN NỘI DUNG
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
I. Tầm quan trọng của vấn đề :
Sử dụng kênh hình trong dạy học gắn liền với bản đồ, lược đồ, biều đồ, bảng số
liệu thống kê, tranh ảnh… kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10 phần địa lí tự nhiên là
một hệ thống gồm có 1 bảng số liệu và 73 hình, trong đó có 15 lược đồ và bản đồ, 4 sơ
đồ, còn lại là các hình vẽ, tranh ảnh minh họa và một số biều đồ…chúng không chỉ có vai
trò minh họa cho bài học mà điều quan trọng hơn chúng còn là một phần kiến thức của
bài học. Vì vậy việc sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10 phần địa lí tự nhiên là
việc làm rất quan trọng và cần thiết, với lại phần địa lí tự nhiên là phần mới được đưa vào
trong chương trình địa lí 10 trong những năm gần đây. Việc sử dụng kênh hình trong sách
giáo khoa để hướng dẫn học sinh học tập có rất nhiều tác dụng :
1) Kích thích tính tích cực, chủ động trong học tập của học sinh nhờ đó mà học sinh
hiểu và nắm kiến thức, kĩ năng của bài học một cách đầy đủ, vững chắc hơn.
2) Phát triển ở học sinh khả năng tư duy địa lí : tư duy liên hệ tổng hợp.
3) Góp phần hình thành kĩ năng tìm, xử lý và thông báo thông tin trên cơ sở đó mà có
phương pháp học tập địa lí, phát triển năng lực tự học, một năng lực quan trọng cần thiết
của con người trong thời đại CNH, thời đại thông tin, nền kinh tế tri thức…
Ngoài ra việc sử dụng kênh hình ở SGK trong dạy học còn có tác dụng giúp học
sinh có thêm phương tiện để làm việc (khi không có đủ bản đồ treo tường, tập bản đồ thế
giới hoặc HS ngồi ở vị trí quá xa so với bảng… ), đánh giá hoặc tự đánh giá kết quả học
tập của học sinh về các mặt kĩ năng, tư duy địa lí.
Nói tóm lại : Do kênh hình vừa có chức năng minh họa vừa có chức năng nguồn tri
thức, nên trong dạy học giáo viên có thể sử dụng theo 2 cách khác nhau :
 Cách thứ nhất : Sử dụng kênh hình để minh họa hoặc giảng giải nội dung bài học
( Ví dụ : chỉ rõ được vị trí của nhà máy thủy điện Hòa Bình, Yaly… ở hình 2.2 – Bài 2 )
 Cách thứ hai : Giáo viên sử dụng kênh hình như một cơ sở để học sinh tìm tòi,
khám phá kiến thức đưới sự hướng dẫn của giáo viên. Bằng cách đó, giáo viên hình thành
và rèn luyện cho học sinh phương pháp đọc lược đồ, bản đồ, phân tích biểu đồ … ( Ví
dụ : phân tích biều đồ nhiệt độ, lượng mưa của một số địa điểm trên thế giới ở hình 14.2

– Bài 14 ….)

II. Vấn đề sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10 phần địa lí tự
nhiên để hướng dẫn học sinh học tập.
Muốn đạt được hiệu quả cao trong việc sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa địa
lí 10, giáo viên không nên dùng kênh hình như là một phương tiện minh họa cho kênh
chữ hoặc lời giảng của mình mà phải biết cách hướng dẫn học sinh khai thác các nội
dung chứa đựng trong kênh hình từ đó nắm vững tri thức, rèn luyện kĩ năng và phương
pháp học tập bộ môn. Biện pháp hướng dẫn học sinh sử dụng kênh hình tốt nhất là giáo
GVTH : Phan Th Th oị ả - 2 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
viên đưa ra yêu cầu dưới dạng câu hỏi, bài tập cho học sinh làm việc với kênh hình. Để
làm được những điều đó, giáo viên cần phải đi theo các bước sau :
1. Chuẩn bị bài :
Trong khi chuẩn bị bài, bên cạnh đọc kênh chữ trong sách giáo khoa, sách giáo
viên, các tài liệu liên quan, xem bản đồ treo tường. Giáo viên cần nghiên cứu kênh hình
của bài trong sách giáo khoa để xem những kênh hình đó có vai trò như thế nào trong
việc hình thành kiến thức, kĩ năng địa lí cho học sinh, trên cơ sở đó xác định mục tiêu cụ
thể của bài học.
Cần quan sát kĩ các kênh hình trong sách giáo khoa xem nội dung chủ yếu của mỗi
hình là gì ? nội dung nào chỉ có trong kênh hình mà không có trong kênh chữ, những hình
nào có nội dung trùng với kênh chữ ? cần bổ sung những nội dung nào cho kênh hình để
giúp học sinh dễ quan sát, phân tích ?
Biên soạn hệ thống câu hỏi, bài tập để hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình
đồng thời tự giải các câu hỏi, bài tập có trong bài hoặc giáo viên đưa ra để tìm ra đáp án
đúng.
Lập kế hoạch chi tiết của giáo án : ví dụ : đưa các câu hỏi, bài tập hướng dẫn học
sinh sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa vào đoạn nào của giờ học, trong bài mới, bài
cũ …
2. Hoạt động dạy học trên lớp ( có thể sử dụng trong dạy bài mới hoặc kiểm tra bài

cũ…)
Để cho học sinh thực sự tích cực chủ động trong học tập và biết cách làm việc với
kênh hình để tự mình tìm ra kiến thức, kĩ năng thì trong quá trình dạy học ở trên lớp giáo
viên cần chú ý một số vấn đề sau :
- Với những nội dung đã có trong kênh hình giáo viên không giảng hoặc làm thay
học sinh trong việc khai thác chúng mà nêu thành các vấn đề hoặc đặt câu hỏi cho học
sinh làm, giáo viên chỉ là người gợi ý, hướng dẫn giúp đỡ học sinh.
- Không bỏ sót một hình nào của sách giáo khoa, đồng thời phải biết sử dụng
chúng đúng lúc :
+ Đối với những nội dung chỉ có trong kênh hình mà không có trong kênh chữ
như :
Hình 7.3 : Các mảng kiến tạo lớn của thạch quyển
Hình 10 : Các vành đai động đất, núi lửa và các vùng núi trẻ
Hình 14.2 : Biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa của một số địa điểm trên thế giới
Hình 15 : Sơ đồ tuần hoàn của nước

Hình 19.1 ; hình 19.2 và hình 19.11
Giáo viên không nên bỏ qua các hình này mà dành thời gian cho học sinh quan
sát, phân tích, khai thác kiến thức từ các hình này nhằm sử dụng hoàn thiện các kiến
thức địa lí có trong bài mà kênh chữ đã nhường cho kênh hình thể hiện.
+ Đối với những nội dung trùng lặp giữa kênh hình và kênh chữ thì giáo viên
không nên giảng trước sau đó dùng kênh hình minh họa mà nên đặt câu hỏi để học sinh
khai thác kiến thức từ kênh hình trước, sau đó giáo viên khai quát, bổ sung thành kiến
thức.
GVTH : Phan Th Th oị ả - 3 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Ví dụ : hình 1.3b – Bài 1 ; hình 5.2 – Bài 5 ; hình 6.2 – Bài 6 ….
- Phải biết kết hợp nhuần nhuyễn giữa các kênh hình trong sách giáo khoa với
nhau, giữa kênh hình trong sách giáo khoa với kênh chữ và các phương tiện dạy học khác
như : bản đồ treo tường để giúp học sinh hiểu được bản chất vấn đề, đồng thời biết cách

tổng hợp thông tin từ nguồn tư liệu khác nhau.
- Khi hướng dẫn học sinh làm việc với kênh hình, cần đi theo các bước sau :
+ Giáo viên định hướng, giao nhiệm vụ cho học sinh như : nêu một vấn đề, câu
hỏi, bài tập nhằm khai thác kiến thức từ kênh hình.
+ Giáo viên gợi ý cách làm : bắt đầu từ đâu, quan sát như thế nào ? hoặc cung
cấp thêm thông tin, bổ sung số liệu mới cho bảng số liệu thống kê.
+ Học sinh quan sát, phân tích, tư duy,… dựa vào kênh hình để hoàn thành nhiệm
vụ.
+ Học sinh trình bày kết quả, chỉ bản đồ treo tường, giáo viên giúp học sinh
chuẩn xác kiến thức.
- Giáo viên giúp học sinh nắm được cách thức làm việc với kênh hình theo một
trình tự nhất định như :
Quan sát toàn bộ hình
→
nêu nhận xét chung trước
→
quan sát, phân tích các nội dung
cụ thể, rồi đối chiếu các hình với nhau và liên hệ kiến thức đã có để giải thích nguyên
nhân…
- Không nhất thiết mọi kênh hình đều phải sử dụng trong giờ học bài mới ( vì thời
gian có hạn ) mà có thể sử dụng chúng trong việc đánh giá kiến thức, kĩ năng của học
sinh hoặc ra bài tập về nhà…


III. Một số ví dụ cụ thể về việc sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa
địa lí 10 – phần địa lí tự nhiên trong dạy học :

Bài 1 : Các phép chiếu hình bản đồ cơ bản :
1. Phần dạy học bài mới :
GVTH : Phan Th Th oị ả - 4 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng

Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát các hình 1.3a và 1.3b để học sinh thấy được
trong phép chiếu phương vị đứng mặt phẳng tiếp xúc với Địa Cầu tại đâu → chỉ ra được
trong phép chiếu này khu vực nào của bản đồ chính xác, khu vực nào kém chính xác ? vì
sao ?
Sau khi học sinh trả lời, giáo viên giúp học sinh chuẩn xác kiến thức : trong phép
chiếu phương vị đứng : mặt phẳng tiếp xúc với địa cầu tại cực, khu vực trung tâm của bản
đồ ( khu vực quanh cực ) là khu vực chính xác nhất. Trên cơ sở đó học sinh sẽ rút ra được
người ta sử dụng phép chiếu này để vẽ bản đồ ở những khu vực nào trên thế giới .

Giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát hình 1.7a và 1.7b để thấy được trong phép
chiếu hình trụ đứng mặt phẳng tiếp xúc với Địa Cầu tại đâu → thấy được hệ thống kinh
vĩ tuyến có đặc điểm như thế nào ở bản đồ ? khu vực nào chính xác ?

2. Trong phần kiểm tra bài cũ hoặc cũng cố cuối bài :
GVTH : Phan Th Th oị ả - 5 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Hình 1.3a – Phép chiếu phương vị đứng
Hình 1.7a – Phép chiếu hình trụ đứng
Hình 1.7b – Một dạng lưới kinh, vĩ tuyến của
bản đồ dùng phép chiếu hình trụ đứng
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
a). Giáo viên sử dụng bản đồ treo tường : bản đồ Liên Bang Nga, bản đồ Trung
Quốc ( có thể là bản đồ hành chính , kinh tế chung… ) cho cả lớp quan sát. Giáo viên đặt
câu hỏi : Cho biết ở 2 bản đồ trên người ta đã sử dụng phép chiếu hình nào ? vì sao ?
Sau đó gọi 1 học sinh lên bảng để trả lời, các học sinh khác chú ý và nhận xét ý
kiến trả lời của bạn. ( GV có thể gợi ý cho HS là nên chú ý vào hệ thống kinh vĩ
tuyến… )
GVTH : Phan Th Th oị ả - 6 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Sau khi HS trả lời và nhận xét , giáo viên chốt lại cho HS : cả 2 bản đồ trên đều sử

dụng phép chiếu hình nón đứng. Vì kinh tuyến là những đoạn thẳng đồng quy, vĩ tuyến là
những cung tròn đồng tâm. Liên Bang Nga và Trung Quốc là 2 quốc gia thuộc vĩ độ
trung bình và kéo dài theo vĩ tuyến.
b). Giáo viên sử dụng bản đồ treo tường : bản đồ Thế giới, Đông Nam Á hoặc Việt
Nam cho cả lớp quan sát. Giáo viên đặt câu hỏi : Cho biết ở các bản đồ trên người ta đã
sử dụng phép chiếu hình nào ? vì sao ?


Bài 4 : THỰC HÀNH : Xác định một số phương pháp biểu hiện các đối
tượng địa lí trên bản đồ :
1. Trong dạy bài mới :
Trước hết GV yêu cầu HS nhắc lại các phương pháp đã học ở bài 2. Trên cơ sở đó
hướng dẫn HS thực hiện bài thực hành, ngoài 3 hình trong SGK yêu cầu, giáo viên cần
đưa thêm 1 số bản đồ treo trên bảng hoặc cho học sinh sử dụng cuốn Atlat Việt Nam để
GVTH : Phan Th Th oị ả - 7 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
tìm hiểu thêm làm cho bài thực hành phong phú và sinh động hơn. ( Atlat dặn HS chuẩn
bị trước mỗi tổ 3 – 4 cuốn )
Trong bài thực hành này : sử dụng phương pháp thảo luận nhóm
Nhóm 1,2 : Quan sát hình 2.2 SGK và hình miền tự nhiên Nam Trung Bộ và Nam Bộ ở
trong Atlat VN.
Nhóm 3,4 : Quan sát hình 2.3 SGK và hình giao thông vận tải trong Atlat VN.
Nhóm 5,6 : Quan sát hình 2.4 SGK và hình khí hậu chung trong Atlat VN.
GVTH : Phan Th Th oị ả - 8 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Giáo viên yêu cầu học sinh thảo luận thực hiện theo nội dung yêu cầu của bài và có thể
trình bày kết quả nghiên cứu của nhóm vào bảng sau ( GV đưa ra trên bảng ) :
Hình : ………
Tên bản đồ : ……………
Tên phương pháp

Đối tương được biểu hiện
Ta biết được gì ?

Sau thời gian thảo luận, đại diện các nhóm lên trình bày kết quả. Các nhóm khác góp ý bổ
sung, giáo viên chuẩn xác kiến thức.
Ví dụ :
GVTH : Phan Th Th oị ả - 9 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Hình 2.2 SGK
Tên bản đồ : Công nghiệp điện Việt Nam

Tên phương pháp Kí hiệu điểm Kí hiệu theo đường
Đối tượng được biểu hiện
- Nhà máy nhiệt điện
- Nhà máy thủy điện
- Nhà máy thủy điện đang xây
dựng
- Trạm biến áp…
- Đường dây 220kV
- Đường dây 500kV
- Biên giới lãnh thổ
Ta biết được gì ?
- Tên các đối tượng (các nhà
máy )
- Vị trí đối tượng
- Chất lượng, quy mô đối tượng.
- Tên các đối tượng
- Vị trí đối tượng
- Chất lượng đối
tượng

2. Trong ki ểm tra bài cũ :
Giáo viên sử dụng bản đồ treo tường : bản đồ ( lược đồ) các trung tâm công nghiệp
chính của Hoa Kì, Đông Nam Á hoặc Việt Nam cho cả lớp quan sát. Giáo viên đặt câu
hỏi : Cho biết ở các bản đồ trên người ta đã sử dụng những phương pháp biểu hiện nào ?
Nêu ví dụ cụ thể ?
GVTH : Phan Th Th oị ả - 10 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Sau khi học sinh trả lời, gọi 1 học sinh khác nhận xét ( bổ sung nếu có ) -> GV chốt lại
các vấn đề.

Bài 6 : Hệ qủa chuyển động xung quanh Mặt Trời của Trái Đất
1. Trong phần dạy bài mới :
GVTH : Phan Th Th oị ả - 11 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Các mùa theo dương lịch ở bán cầu Bắc
Mục : Các mùa trong năm : cho HS quan sát H6.2 SGK và đưa ra câu hỏi : Em có nhận
xét gì về trục của Trái Đất ở 4 vị trí ngày đặc biệt ( nghiêng, không đổi phương) -> nên
có thời kì bán cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời, có thời kì bán cầu Nam ngả về phía Mặt
Trời => nguyên nhân sinh ra các mùa trong năm.
- Quan sát H6.2 -> HS có thể tự rút ra khoảng thời gian của các mùa theo dương lịch….

Bài 7 : Cấu trúc của Trái Đất. Thạch quyển. Thuyết kiến tạo mảng
Mục : Thuyết kiến tạo mảng : Quan sát H7.3 SGK/tr27 (BĐ trên bảng) nêu tên 7 mảng
kiến tạo lớn ?
GVTH : Phan Th Th oị ả - 12 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Xuân phân
21-3
Đông
chí
22-12

Thu phân
23-9
Hạ chí
22-6
M
ù
a

Đ
ô
n
g
M
ù
a

T
h
u
M
ù
a

H
ạ
M
ù
a

x

u
â
n
Mặt Trời
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Bài 11 : Khí quyển. Sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất

1. Phần dạy bài mới :
Mục : Sự phân bố nhiệt độ của không khí trên Trái Đất
Vĩ độ Nhiệt độ trung bình năm (
0
C ) Biên độ nhiệt độ năm (
0
C )
0
0
24,5 1,8
20
0
25,0 7,4
30
0
20,4 13,3
40
0
14,0 17,7
50
0
5,4 23,8
60

0
-0,6 29,0
70
0
-10,4 32,2
… ………. …….
- Quan sát bảng 11SGK tr.41 nhận xét và giải thích sự thay đổi nhiệt độ trung bình năm
theo vĩ độ, sự thay đổi biên độ nhiệt độ năm theo vĩ độ. Để giải quyết được phần này học
sinh phải chú ý các con số ở trong bảng 11 SGK -> dễ dàng rút ra được nhận xét : Nhìn
chung nhiệt độ trung bình năm giảm dần từ vĩ độ thấp -> vĩ độ cao. Biên độ nhiệt độ thì
ngược lại.
GVTH : Phan Th Th oị ả - 13 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Hình 7.3 – Các mảng kiến tạo lớn của Thạch quyển
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
2. Phần kiểm tra bài cũ :
Gọi 1 học sinh lên làm bài tập 3 SGK/tr43 :
Dựa vào bảng 11 và quan sát H11.3 SGK/tr42 : nhận xét sự thay đổi của biên độ
nhiệt độ ở các địa điểm nằm trên vĩ tuyến 52
0
B : Như vậy học sinh chú ý vào các địa
điểm và con số sẽ rút ra được sự thay đổi biên độ nhiệt độ trung bình năm theo vĩ độ,
theo vị trí gần hay xa đại dương.
- Sự thay đổi biên độ nhiệt độ trung bình năm theo vĩ độ : Biên độ nhiệt năm tăng dần từ
xích đạo về phía cực : Xích đạo :1,8
0
C ; ôn đới : 17,7
0
C …. ( nguyên nhân : do càng lên
vĩ độ cao chênh lệch góc chiếu sáng và chênh lệch thời gian chiếu sáng giữa ngày và đêm
trong năm càng lớn… )

- Theo vị trí gần hay xa đại dương : giảm dần từ Đông -> Tây
GVTH : Phan Th Th oị ả - 14 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Hình11.3
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Bài 12 : Sự phân bố khí áp. Một số loại gió chính

Phần dạy bài mới :
Mục : Sự phân bố khí áp
Cho học sinh quan sát H12.1 SGK hoặc trên bảng (phóng to) : nhận xét sự phân bố các
đai áp cao và áp thấp .
Mục : Một số loại gió chính :
Yêu cầu HS quan sát H12.1 : nêu các loại gió được thể hiện trên hình, nêu hướng gió và
phạm vi hoạt động. Vì như thế học sinh dễ hiểu và dễ nhớ kiến thức hơn.
Mục : Gió địa phương : Quan sát H12.4 và H12.5 : trình bày hoạt động của gió biển, gió
đất và gió fơn ( Dùng để kiểm tra cả bài cũ )
GVTH : Phan Th Th oị ả - 15 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Các đai khí áp và gió trên Trái Đất
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…

Bài 13 : Ngưng đọng hơi nước trong khí quyển. Mưa

Phần dạy bài mới :
GVTH : Phan Th Th oị ả - 16 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Hình 12.4
Hình 12.5 – Gió fơn
4000
3000
2000
1000
0

Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Mục : Lượng mưa trên Trái Đất phân bố không đều theo vĩ độ : ( Sử dụng để kiểm tra
bài cũ - Bài tập 2SGK/tr52) :
Quan sát hình 13.1 hãy trình bày và giải thích tình hình lượng mưa phân bố theo vĩ độ.
Như vậy học sinh chú ý vào đường biểu diễn, vĩ độ để rút ra được khu vực nào
mưa nhiều nhất, mưa ít……và bằng những kiến thức đã học để giải thích được vì sao khu
vực xích đạo mưa nhiều nhất, mưa tương đối ít ở hai vùng chí tuyến…
Sau khi học sinh trả lời xong , giáo viên gọi học sinh khác nhận xét…
->GV chốt vấn đề :
Khu vực xích đạo mưa nhiều nhất do khí áp thấp, nhiệt độ cao, khu vực chủ yếu là đại
dương và rừng xích đạo ẩm ướt, nước bốc hơi mạnh.
2 khu vực chí tuyến mưa ít do khí áp cao, tỉ lệ diện tích lục địa tương đối lớn.
2 khu vực ôn đới mưa trung bình do khí áp cao, có gió tây ôn đới từ biển thổi vào.
…….
Mục : Lượng mưa phân bố không đều do ảnh hưởng của đại dương :
Quan sát hình 13.2 ở SGK hoặc BĐ trên bảng và kiến thức đã học, hãy trình bày và giải
thích tình hình phân bố mưa trên các lục địa theo vĩ tuyến 40
0
B từ Đông sang Tây.
GVTH : Phan Th Th oị ả - 17 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Phân bố lượng mưa theo vĩ độ
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Sau khi học sinh trình bày và giải thích, gọi học sinh khác nhận xét, bổ sung nếu có.
->GV chốt vấn đề : lượng mưa phân bố không đều theo vĩ tuyến 40
0
B từ Đông sang Tây.
Mưa nhiều hay ít đó là do vị trí gần hay xa đại dương, dòng biển nóng hay lạnh chảy ven
bờ.
Ví dụ : ở phía Đông thuộc khu vực đồng bằng duyên hải Hoa Kì lượng mưa nhiều vì do
gần biển và ảnh hưởng của dòng biển nóng. Nhưng khi sang khu vực trung tâm Hoa Kì

lượng mưa giảm nhiều vì do xa biển và ảnh hưởng của địa hình cao, chắn gió ….còn ở
phía Tây thuộc khu vực Tây Nam Hoa Kì , mặc dù gần biền nhưng do ảnh hưởng của
dòng biển lạnh nên lượng mưa trung bình năm thấp 201 – 500mm
Bài 15 : Thủy quyển. Một số nhân tố ảnh hưởng tới chế độ nước sông.
Một số sông lớn trên Trái Đất
Phần dạy bài mới :
Mục : Tuần hoàn của nước trên Trái Đất :
Quan sát H15 SGK/tr56 (trên bảng) : Trình bày vòng tuần hoàn nhỏ và vòng tuần hoàn
lớn của nước trên Trái Đất.
GVTH : Phan Th Th oị ả - 18 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
0
0
30
0
30
0
BẢN ĐỒ PHÂN BỐ LƯỢNG MƯA TRÊN THẾ GIỚI
ĐẠI
TÂY
DƯƠNG
THÁI
BÌNH

DƯƠNG
ẤN
ĐỘ
DƯƠNG
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Học sinh quan sát kĩ H15 chú ý vào các chữ, mũi tên -> trình bày được… ( Giáo viên
gợi ý : so sánh phạm vi và quá trình diễn ra của vòng tuần hoàn lớn và vòng tuần hoàn

nhỏ -> tìm ra mối quan hệ giữa 2 vòng tuần hoàn….

GVTH : Phan Th Th oị ả - 19 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
Sơ đồ tuần hoàn của nước
Đúc rút kinh nghiệm Vấn đề sử dụng kênh hình ở sách giáo khoa địa lí 10…
Kênh hình trong sách giáo khoa nói chung và địa lí lớp 10 nói riêng là một nguồn
cung cấp thông tin quan trọng, là một phần của nội dung bài học. Trong quá trình dạy học
giáo viên cần coi trọng những nội dung này và phải biết cách sử dụng chúng trong việc
hướng dẫn học sinh học tập theo tinh thần : học sinh tự giác tích cực tìm tòi khám phá tri
thức, rèn luyện kĩ năng… để mang lại một kết quả tốt nhất cho mình.
Kết quả đạt được : Qua 6 năm thực hiện việc dạy học sử dụng kênh hình để hướng
dẫn học sinh học tập từ năm học 2003 – 2004 đến năm học 2008 – 2009 đã đạt được một
số kết quả như sau : Hơn 80% học sinh có trách nhiệm hơn, tích cực, tự giác hơn trong
học tập, kĩ năng địa lí trên các mặt như đọc, phân tích bản đồ, lược đồ, biểu đồ, bảng số
liệu thống kê được nâng lên rõ rệt, khả năng tư duy địa lí được phát triển. Nhiều học sinh
thích học và thích kiểm tra đánh giá bằng cách sử dụng kênh hình hơn là kiểm tra bằng trí
nhớ….
Đặc biệt là từ năm học 2006 – 2007 thì đề tài này càng phát huy tác dụng và hiệu
quả thiết thực hơn, góp phần phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh hơn, giúp các
em tiếp thu kiến thức nhanh hơn và làm các bài tập liên quan đến kênh hình nhuần
nhuyễn hơn.
Vì thời gian có hạn, kinh nghiệm chưa nhiều nên trong bài viết còn nhiều thiếu sót,
tôi mong nhận được sự góp ý của các thầy cô và bạn bè đồng nghiệp…
Phan Đình Phùng, ngày 27 tháng 02 năm 2009
Người viết
Phan Thị Thảo
GVTH : Phan Th Th oị ả - 20 - Tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng
PHẦN KẾT LUẬN