Sử dụng Kênh hình trong sách giáo khoa để dạy Địa lý

Sángs kiến kinh nghiệm .Năm học 2008 -2009
Chuyên đề: Sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa để dạy phần
địa lí kinh tế- lớp 9
................................................................................................................................
Sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa để dạy phần
địa lí kinh tế lớp 9.
phần I :Đặt vấn đề
1. Lí do
- Thực hiện theo yêu cầu của nghị quyết Ban chấp hành Trung Ương ĐCSVN lần
thứ 2 khoá VIII: Đổi mới mục tiêu, nội dung,phơng pháp dạy học ở tất cả các
cấp học và bậc học, nhằm phục vụ cho công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nớc
và nghị quyết của kỳ họp thứ 8, Quốc hội khoá 10 về đổi mới chơng trình giáo
dục phổ thông, SGK hiện nay đã có nhiều đổi mới về nội dung, cấu trúc và hình
thức thể hiện so với SGK trớc đây . Cụ thể nội dung sgk đã đảm bảo tỉ lệ hợp lí
giữa lí thuyết và thực hành, khắc phục đợc khuynh hớng hàn lâm hoá việc
học hành ở phổ thông.
- Ngoài những đặc điểm chung về cấu trúc, SGK địa lí rất chú trọng về hệ thống
kênh hình để cung cấp, khai thác kiến thức. Hệ thống kênh hình đợc đặt xen kẽ,
quan hệ hữu cơ với kênh chữ trong mỗi bài học.hình thức thể hiện kênh hình
cũng rát đa dạng: bản đồ, lợc đồ, biểu đồ,sơ đồ,lát cắt, tranh ảnh.màu sắc hấp
dẫn sinh động phù hợp từng đơn vị kiến thức.
- Với những đặc điểm của hệ thống kênh hình đòi hỏi GV cần nhận thức đúng vai
trò, đặc điểm của nó trong mỗi bài học để khai thác có hiệu quả .
2. Mục đích của bài viết
Trong bài viết này tôi mong muốn đợc chia sẻ kinh nghiệm nho nhỏ về việc sử
dụng có hiệu quả của hệ thống kênh hình trong bộ môn Địa lý. Việc nhận thức
đúng vai trò của việc sử dụng kênh hình có vai trò rất quan trọng trong quá trình
dạy học nó giúp cho GV nâng cao chất lợng bài soạn nâng cao quá trình giảng dạy,
chất lợng đại trà.
3.Kết quả cần đạt đợc
Sử dụng đúng vai trò của kênh hình trong phần địa lí kinh tế 9

- Rèn luyện kỹ năng sử dụng kênh hình
- Khai thác kiến thức từ kênh hình góp phần đổi mới phơng pháp học tập.
Trần Thị Định Giáo viên trờng THCS Giang Biên Vĩnh Bảo Hải Phòng
........................................................................................................................................
1
Sángs kiến kinh nghiệm .Năm học 2008 -2009
Chuyên đề: Sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa để dạy phần
địa lí kinh tế- lớp 9
................................................................................................................................
- Củng cố nâng cao kiến thức, phát huy tính tự học , sáng tạo, nhớ lâu nắm chắc
kiến thức và tạo hứng thú học tập ở học sinh.
4. Phạm vi nghiên cứu
- Phần địa lí kinh tế 9 với 4 loại kênh hình : Bản đồ, lợc đồ; Biểu đồ; Tranh ảnh; Sơ
đồ bảng biểu
5. Đối tợng nghiên cứu
-46 HS lớp 9 B Trờng THCS Giang Biên ,năm học 2008 -2009
6. Kế hoạch nghiên cứu
Từ tháng 9 năm 2008 đến cuối tháng 12 năm 2009
Phần II. Nội dung
1. Cơ sở lí luận
Xuất phát từ vai trò thực tiễn của kênh hình: là một phơng tiện trực quan góp
phần tích cực vào quá trình tiếp thu kiến thức mới của HS, rèn luyện các kỹ năng
kỹ xảo, củng cố và ôn tập cho HS
- Mỗi bài học thờng có từ 3-4 hình vừa có tác dụng trực quan hoá các nội dung
mang tính trừu tợng vừa là nguồn cung cấp tri thức quan trọng là cơ sở để hình
thành và rèn luyện các kỹ năng địa lí cho HS.
- Có thể tóm tắt vai trò của việc sử dụng hệ thống kênh hình nh sau:
+ Hỗ trợ việc cung cấp kiến thức, giảm tính trừu tợng của kiến thức tạo điều kiện
cần thiết cho HS thực hành để hình thành và rèn luyện các kỹ năng góp phần đổi
mới phơng pháp dạy học và đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS.

+ Giúp cho GV trong việc hớng dẫn HS kiến thức mới rèn luyện kỹ năng
+ Hỗ trợ GV trong việc nâng cao kiến thức, kỹ năng và thiết kế bài dạy học .
2. Cơ sở thực tiễn:
- Thực tế hiện nay số đông học sinh mức độ chuyên cần còn hạn chế. Nhất là những
kiến thức cơ bản cần khắc sâu ghi nhớ các em rất ngại học, nếu không muốn nói là
coi thờng, số ít học sinh chăm học có ý thức song phơng pháp học tập còn lúng túng
còn tình trạng học vẹt, ghi nhớ máy móc nên kiến thức không chắc nhanh quên,
không sáng tạo trong giải quyết vấn đề.
Trần Thị Định Giáo viên trờng THCS Giang Biên Vĩnh Bảo Hải Phòng
........................................................................................................................................
2
Sángs kiến kinh nghiệm .Năm học 2008 -2009
Chuyên đề: Sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa để dạy phần
địa lí kinh tế- lớp 9
................................................................................................................................
- Việc sử dụng đúng kênh hình trong SGK là góp phần nâng cao chất lợng bài dạy
giúp học sinh nắm chắc kiến thức nhanh chóng và góp phần đổi mới phơng pháp
dạy học.
- Về phần tài liệu hớng dẫn cha nhiều, cha cụ thể, cách khai thác tranh ảnh sơ
đồ, lợc đồ... cha thống nhất trong giáo viên.
Từ cơ sở thực tiễn, khoa học của vấn đề tôi đã áp dụng vào quá trình giảng dạy,
cụ thể là thực hiện trao đổi về việc Sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa để
giảng dạy phần địa lí kinh tế lớp 9 nhằm rút ra kinh nghiệm để giảng dạy các
phần, mục, chơng khác. Mục tiêu của bài viết không nhằm ngoài việc nâng cao
chất lợng đại trà trong quá trình giảng dạy hiện nay.
3. Phơng pháp nghiên cứu:
- Điều tra
- Đối chứng
- Phơng pháp nghiên cứu tài liệu.
4. Giải pháp thực hiện.

A..Thực tế về việc bố trí kênh hình trong phần địa lí kinh tế lớp 9
Loại kênh hình Số lợng
Lợc đồ
Biểu đồ
Sơ đồ
Tranh ảnh
6
6
3
9
Số lợng kênh hình đợc bố trí trong SGK tơng đối lớn cần phải nắm đợc đặc trng của
từng loại, cách khai thác nh thế nào cho phù hợp để nâng cao hiệu quả bài dạy
1.Vai trò của các loại kênh hình trong phần địa lí kinh tế 9
Trong phần kiến thức trên các kênh hình vừa có chức năng là phơng tiện trực quan
vừa là nguồn tri thức quan trọng đối với HS .kênh hình vừa là minh hoạ cho kênh
chữ một cách sinh động hiệu quả vừa để HS khai thác tìm tòi phát hiện ra những
kiến thức địa lí mới ẩn trong kênh hình.
2.Cách bố trí kênh hình
Từ vai trò của hệ thống kênh hình qua nghiên cứu các kênh hình đợc bố trí xen giữa
phần kênh chữ để minh hoạ phần kiến thức để HS khai thác tìm hiểu hoặc đợc bố trí
Trần Thị Định Giáo viên trờng THCS Giang Biên Vĩnh Bảo Hải Phòng
........................................................................................................................................
3
Sángs kiến kinh nghiệm .Năm học 2008 -2009
Chuyên đề: Sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa để dạy phần
địa lí kinh tế- lớp 9
................................................................................................................................
sau mỗi tiểu mục nhỏ hoặc trong phần câu hỏi bài tập để củng cố kiến thức cho HS
thờng là các sơ đồ)
B. Ngyên tắc sử dụng và việc áp dụng trong quá trình giảng dạy.

1. Nguyên tắc(NT)
a) NT sử dụng đúng lúc
- Sử dụng kênh hìnnh vào đúng lúc cần thiết, lúc HS mong muốn đợc quan sát,
trong trạng thái tâm lí thuận lợi nhất.
- Kênh hình xuất hiện đúng lúc nội dung và phơng pháp dạy học cần đến nó.
- Tránh đa một lúc nhiều kênh hình hoặc nhiều loại phơng tiện trực quan.
b) NT sử dụng đúng chỗ
- Tìm vị trí để giới thiệu kênh hình hoặc phơng tiện trực quan trên lớp hợp lí nhất,
giúp HS có thể sử dụng nhiều giác quan nhất, tiếp xúc phơng tiện một cách đồng
đều ở mọi vị trí trong lớp
- Đảm bảo cho toàn thể lớp có thẻ quan sát một cách rõ ràng
- Đảm bảo không làm phân tán t tởng HS khi tiến hành các hoạt động học tập tiếp
theo
c) NT sử dụng đúng cờng độ
- Mỗi loại kênh hình hoặc phơng tiện dạy học có mức độ sử dụng tại lớp khác
nhau
- Việc sử dụng nhiều hình thức, nhiều phơng tiện khác nhau trong một buổi học
có ảnh hởng lớn tới sự tiếp thu của HS, đến hiệu quả sử dụng phơng tiện dạy
học .
- Sử dụng phơng tiện nghe nhìn phù hợp để HS có đủ thời gian chuyển hoá lợng
thông tin
2.Việc sử dụng các loại kênh hình trong phần Địa lí kinh tế 9 nh thế nào?
2.1:Đối với bản đồ treo tờng và các loại bản đồ trong sách giáo khoa.
Trên cơ sở các kỹ năng đã đợc hình thành ở lớp dới nh đọc tên bản đồ, xem chú
giải để đối chiếu với các ký hiệu trên bản đồ. Giáo viên chỉ lu ý thêm một số điểm
khi đọc bản đồ kinh tế, chú ý gam màu thể hiện diện tích , chú ý các ký hiệu tợng
hình, đi vào hỏi thẳng đối tợng và yêu cầu học sinh xác định đối tợng
2.2.Với hệ thống lợc đồ
Trần Thị Định Giáo viên trờng THCS Giang Biên Vĩnh Bảo Hải Phòng
........................................................................................................................................

4
Sángs kiến kinh nghiệm .Năm học 2008 -2009
Chuyên đề: Sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa để dạy phần
địa lí kinh tế- lớp 9
................................................................................................................................
- Ví dụ: H6.2 Lợc đồ các vùng kinh tế và vùng kinh tế trọng điểm cần khai thác
Nớc ta có bao nhiêu vùng kinh tế, đó là những vùng nào?
Đọc tên các vùng kinh tế trọng điểm?
Lợc đồ thể hiện sự dịch chuyển về cơ cấu kinh tế trên phơng diện nào ?
- H8.2. Lợc đồ nông nghiệp Việt Nam. Đây là lợc đồ cung cấp kiến thức về
nơi phân bố các loại cây trồng, con vật nuôi, thể hiện diện tích gieo trồng các
loại cây cần khai thác
Nhận xét về diện tích các loại cây ? Nơi phân bố( cây lơng thực? Cây
công nghiệp? Cây ăn quả có diện tích nh thế nào? phân bố ở đâu? giải thích
vì sao ?)
Nhận xét nơi phân bố của đàn trâu, lợn
- H9.2. Lợc đồ lâm nghiệp và thuỷ sản Việt Nam.
Nhận xét diện tích nơi phân bố của từng loại rừng
Nhận xét số lợng các bãi tôm bãi cá ? Tập trung nhiều ở vùng nào?
Đọc tên các tỉnh trọng điểm về nghề cá?
- H12.2. Lợc đồ công nghiệp khai thác nhiên liệu và công nghiệp điện
Đọc tên các nhà máy thuỷ điện, nhiệt điện các điểm khai thác than, dầu
mỏ ?
Nhận xét nơi phân bố của các ngành trên? Lý giải sự phân bố đó?
- H12.3. Lợc đồ các trung tâm công nghiệp tiêu biểu của Việt Nam ,năm 2002
Đọc tên các trung tâm công nghiệp của Việt Nam? Xác định vùng tập
trung nhiều trung tâm công nghiệp?
Xác định các trung tấm công nghiệp rất lớn, lớn, vừa và nhỏ
H14.1. Lợc đồ mạng lới giao thông vận tải
Đọc các tuyến đờng bộ chính? Các tuyến đờng sắt ? Các sân bay cảng

biển?
Nhận xét mật độ các loại hình đờng?
2.3: Với các biểu đồ cần khai thác nh thế nào?
- H6.1. Biểu đồ sự chuyển dịch cơ cấu GDP từ năm 1991 2002 cần khai thác
Trần Thị Định Giáo viên trờng THCS Giang Biên Vĩnh Bảo Hải Phòng
........................................................................................................................................
5
Sángs kiến kinh nghiệm .Năm học 2008 -2009
Chuyên đề: Sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa để dạy phần
địa lí kinh tế- lớp 9
................................................................................................................................
Đọc tỉ lệ % từng nhóm ngành theo từng năm đặc biệt chú ý một số mốc
quan trọng năm 1991, 1995, 1997, 2002 liên quan tới một số vấn đề
chính trị của khu vực và thế giới để liên hệ
Nhận xét xu hớng biến đổi của các ngành?
Nhận xét sự chuyển dịch kinh tế của nớc ta?
Qua biểu đồ rèn luyện kỹ năng vẽ, đọc biểu đồ đờng theo diễn biến các
năm .
- H12.1 Biểu đồ tỉ trọng của các ngành công nghiệp trọng điểm trong cơ cấu giá
trị sản xuất công nghiệp năm 2002(%)
Đọc tên các ngành công nghiệp trọng điểm và rút ra nhận xét về cơ cấu
ngành ?
Xếp theo thứ tự từ lớn đến nhỏ tỉ trọng của các ngành công nghiệp trọng
điểm ?
Qua biểu đồ hình thành kỹ năng vẽ biểu đồ cơ cấu các ngành (hình tròn)
- H13.1 Biểu đồ cơ cấu GDP của các ngành dịch vụ , năm 2002 (%)
Đọc các ngành dịch vụ theo từng nhóm? Nhận xét tỉ trọng của các nhóm,
các ngành nhỏ.
Nhận xét về cơ cấu ngành dịch vụ của nớc ta
- H14.3 . Biểu đồ mật độ điện thoại cố định(số máy/ 100 dân)

Nhận xét mật độ điện thoại cố định của nớc ta qua các năm?
Qua biểu đồ phản ánh sự phát triển của ngành bu chính nh thế nào?
- H15.1. Biểu đồ tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng phân
theo vùng năm 2002
Nhận xét sự phân bố theo vùng của ngành nội thơng ?
Hoạt động nội thơng tập trung nhiều nhất ở những vùng nào, ít nhất ở
vùng nào? Giải thích vì sao?
- H15.6. Biểu đồ cơ cấu giá trị xuất khẩu năm 2002(%)
Đọc tên các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nớc ta?
Nhận xét tỉ trọng các mặt hàng xuất khẩu chủ lực
2.4 . Với các sơ đồ cần khai thác nh thế nào
- H7.2. Sơ đồ hệ thống cơ sở vật chất kỹ thụât trong nông nghệp:
Trần Thị Định Giáo viên trờng THCS Giang Biên Vĩnh Bảo Hải Phòng
........................................................................................................................................
6